Bài giảng môn Địa lý lớp 10 - Chương 12: Động đất

CHƯƠNG 12ĐỘNG ĐẤTI. KHAÙI NIEÄM VỀ ĐỘNG ĐẤTSöï rung chuyeån với tốc độ nhanh của Voû Trái ñaát.1. Các yếu tố động đất: - Lò động đất: nơi phát sinh động đất, tập trung và giải phóng năng lượng động đất- Chấn tâmTaâm trong – taâm F (Focus ceter): nguoàn phaùt sinh naêng löôïng ñoäng ñaát.Taâm ngoaøi – taâm E (Epiceter): hình chieáu cuûa taâm trong leân maët ñaát.- Độ sâu lò động đất: từ chấn tâm đến lò động đất- Khoảng cách chấn tâm: từ chấn tâm đến trạm đo động đấtTheo độ sâu:Lò động đất nông: từ 0- 70km (chiếm 72% tổng lò động đất)Lò động đất sâu trung bình: 70- 300km, chiếm 23%Lò động đất sâu: từ 300- 700km, chiếm 4%2. Sóng động đất và sự truyền sóngSoùng P – soùng sô caáp – primary- press:Soùng phaùt sinh ñaàu tieân. Truyeàn tröïc tieáp töø taâm theo chieàu thaúng ñöùng.Tính chaát eùp neùn, taùc duïng xoâ ñaåy nhaáp nhoâ.Vaän toác lan truyeàn 5.5 km/s.Soùng S – soùng thöù caáp – secondary- shear Taùc duïng laéc lö theo phöông naèm ngang.Gaây phaù huûy maïnh meõ, truyeàn qua moâi tröôøng raén, bò moâi tröôøng loûng haáp thuï. Vaän toác 3 km/s.Sóng mặt: Sóng LoveTruyeàn treân beà maët voû ñaát, lan truyeàn qua taát caû caùc vaät lieäu.Soùng RayleighHình minh họa các kiểu truyền sóngCấp động đất:Biểu thị độ lớn nhỏ của naêng löôïng ñöôïc giaûi phoùng töø nôi ñoå vôõ (taâm F).“Caáp ñoä richter laø logarit thaäp phaân cuûa bieân ñoä lôùn nhaát cuûa moät vaïch treân bieåu ñoà ñòa chaán (tính baèng µm) naèm caùch taâm ngoaøi 100km”Cường độ động đất- Quy moâ ñoäng ñaát:Phaûn aùnh möùc ñoä aûnh höôûng cuûa söï rung ñoäng maët ñaát ñeán moät khu vöïc cuï theå treân beà maët voû ñaát.Phuï thuoäc vaøo cöôøng ñoä rung ñoäng,caáu taïo neàn ñaát, ñoä saâu taâm trong, khoaûng caùch töø vuøng bò aûnh höôûng ñeán vò trí taâm ngoaøi.CaápÑaëc ñieåmIKhoâng caûm nhaän ñöôïc, tröø nhöõng ñoái töôïng nhaïy caûm vaø trong ñieàu kieän raát ñaëc bieät.IINhöõng ñoà vaät treo töôøng moûng nheï coù theå lay ñoäng. Nhöõng ngöôøi ñang naèm nghæ, ñaëc bieät laø ôû caùc nhaø cao taàng, môùi caûm nhaän ñöôïc.IIIRung ñoäng nhö coù xe taûi ñi qua. Trong nhaø, ñaëc bieät laø treân laàu coù theå caûm nhaän ñöôïc söï rung ñoäng.IVTrong nhaø nhieàu ngöôøi caûm nhaän ñöôïc, ôû ngoaøi trôøi ít ngöôøi caûm nhaän ñöôïc. Vaøo ban ñeâm moät soá ngöôøi bò ñaùnh thöùc. Baùt dóa bò xaùo ñoäng, töôøng coù nhöõng tieáng nöùt neû, xe ñang ñaäu bò xoâ ñaåy. Söï rung ñoäng nhö coù moät chieác xe taûi naëng ñi qua. Quy moâ ñoäng ñaát theo thang Modified MercalliVHaàu heát moïi ngöôøi ñeàu nhaän bieát : nhieàu ngöôøi bò ñaùnh thöùc, töôøng bò vôõ töøng maûng, ñoà vaät bò ñoå nhaøo, caây coái, coät, ñoà vaät daïng troøn bò xaùo troän.VITaát caû moïi ngöôøi ñeàu nhaän thöùc ñöôïc: nhieàu ngöôøi sôï haõi chaïy ra ñöôøng, baøn gheá bò xeâ dòch, voâi töôøng rôi töøng maûng, caùc oáng khoùi bò phaù huûy, toån thaát nheï.VIIMoïi ngöôøi ñoå xoâ ra ñöôøng. Nhaø cöûa xaây döïng toát bò thieät haïi khoâng ñaùng keå, xaây döïng kyõ bò thieät haïi trung bình vaø nhaø xaây döïng - thieát keá keùm bò hö haïi nhieàu, nhieàu oáng khoùi bò ñoå vôõ.VIIIMoät soá caáu truùc coù thieát keá ñaëc bieät thì bò hö haïi nheï, nhaø cöûa bình thöôøng bò suïp ñoå töøng phaàn, xaây döïng keùm thì bò phaù vôõ hoaøn toaøn, vaùch nhaø taùch ra khoûi khung, oáng khoùi, coät, töôøng bò ñoå nhaøo, baøn gheá naëng bò nhaøo loän.IXCaùc caáu truùc coù thieát keá ñaëc bieät bò hö haïi ñaùng keå: caùc khung bò nghieâng, toøa nhaø bò nghieâng; maët ñaát nöùt neû, caùc ñöôøng oáng ngaàm bò ñoå vôõ.XMoät soá nhaø goã xaây döïng kyõ bò taøn phaù. Nhaø beton bò taøn phaù do gaõy ñoå phaàn chaân, ñöôøng taøu bò xoâ leäch; ôû bôø soâng ñaát chuoài, ôû bôø doác caùt vaø buøn bò chaûy tröôït. Nöôùc soâng ñoå traøn bôø.XIRaát ít nhaø coøn ñöùng ñöôïc, ñöôøng xaù bò nöùt neû, caùc heä thoáng oáng ngaàm hoaøn toaøn bò phaù huûy. ÔÛ vuøng ñaát xoáp meàm, ñaát bò chuoài tröôït, ñöôøng taøu phaàn lôùn bò xoâ leäch. XIIMaët ñaát hoaøn toaøn bò taøn phaù, maët ñaát nhaáp nhoâ, ñoà vaät bò neùm tung vaøo khoâng khí.Địa chấn kế ngangĐịa chấn kế đứngIII. Phân loại nguồn gốc động đất1. Động đất kiến tạo: chiếm 90% số lượng động đất trên thế giới, gồm:Động đất do đứt gãy: tác động của chuyển động kiến tạo làm cho các đá tích lũy năng lượng tạo ứng suất đàn hồi, khi đứt gãy xuất hiện năng lượng sẽ được giải phóng, một phần biến thành dạng đàn hồi đẩy ngược tạo sóng đàn hồi và truyền vào vỏ Trái đất gây động đất. Động đất do magma: magma xâm nhập phá vỡ cân bằng áp lực có trước của đá vây quanh phát sinh ứng suất đàn hồi, làm đứt vỡ đất đá và sinh động đất2. Động đất do núi lửa: chiếm khoảng 7%. Hoạt động núi lửa làm đất đá xung quanh bị chấn động, lò động đất không sâu quá3. Động đất do sụp lở: chiếm khoảng 3%, quy mô nhỏ.4. Động đất ở hồ chứa nước: do khối lượng của nước, cấp động đất nhỏ.5. Do hoạt động của con ngườiIV. Các giai đoạn của động đất1. Giai đoạn trước động đất: tích lũy năng lượng có thể dài, tùy thuộc tốc độ và cường độ chuyển động của Vỏ Trái đất.2. Giai đoạn sắp động đất: địa hình thay đổi,rung động khác thường, sự khác thường về tốc độ truyền sóng (Vp/Vs= 1,73), khác thường về địa từ (độ từ thiên thay đổi), địa điện, khác thường về nước dưới đất. 3. Giai đoạn xảy ra động đất: Chấn động xuất hiện trong vài phút và giải thoát năng lượng lớn nhất (90%) phá hủy công trình, biến dạng đất đá. Xuất hiện khe nứt, đứt gãy, phun cát và nước, sụp lở, trượt lở.4. Giai đoạn sau động đất: tiếp tục giải phóng năng lượng thừa.V. Phân bố động đất1. Đới vòng quanh Thái Bình Dương: hoạt động mạnh nhất, chiếm 80% lò nông, 90% lò sâu trung bình. Các lò nông phan bố gần máng nước sâu và cung đảo, lò nông trong lục địa.2. Đới Hymalaya- Alpe- Indonesia: chủ yếu là lò nông3. Đới sống núi giữa đại dương4. Đới động đất rift lục địa: rift Đông Phi, Hồng HảiPhaân boá ñoäng ñaát treân theá giôùi.V.Động đất ở Việt NamVùng động đất cấp lớn nhất phân bố dọc đứt gãy sông Hồng dọc biên giới Việt Lào. Nằm trong đới lớn Alpe- Hymalaya, tiếp đến Vân Nam (TQ) kéo dài xuống Việt Nam theo đứt gãy sông Hồng, sông Mã.Ở phía Nam phân bố từ Nha Trang đến Phan Thiết (nằm gần máng nước sâu bờ Tây TBDTAI BIEÁN ÑOÄNG ÑAÁT- Gaây toån thaát lớn - Gaây toån thaát tröïc tieáp, töùc thôøi vaø nhieàu tai bieán thöù caáp keùo daøi.- Quy moâ phuï thuoäc vaøo cöôøng ñoä rung ñoäng vaø caùc yeáu toá töï nhieân, nhaân taïo.Cuøng cöôøng ñoä, ñoä oån ñònh vuøng neàn khaùc nhau, quy moâ ñoäng ñaát seõ khaùc nhau.Cuøng quy moâ, vuøng kinh teá phaùt trieån, daân cö ñoäng thieät haïi seõ naëng hôn vuøng kinh teá keùm phaùt trieån, daân taäp trung ít.Soùng thaàn (Seismic seawave/ Tsunami)Nhöõng ñôït soùng cao khoâng keøm theo möa baõo, xuaát hieän ñoät ngoät, lan truyeàn raát nhanh, taøn phaù naëng neà cho vuøng bieån vaø ven bieån. VI. DÖÏ BAÙO VAØ PHÒNG CHỐNG ÑOÄNG ÑAÁTBieän phaùp tích cöïc: döï baùo chính xaùc khu vöïc xaûy ra ñoäng ñaát, thôøi ñieåm xuaát hieän ñoäng ñaát  quy hoaïch söû duïng ñaát an toaøn hôïp lyù. Döï baùo caáp ñoä rung ñoäng maët ñaát laø cô sôû xaùc ñònh tieâu chuaån thieát keá xaây döïng, laøm cho caùc coâng trình coù theå chòu ñöïng ñöôïc möùc ñoä rung ñoäng cao nhaát coù theå.Phaân vuøng döï baùo nguy cô tai bieán ñoäng ñaátKhoanh ñònh caùc vuøng coù möùc ñoä ruûi ro ñoäng ñaát khaùc nhau. Phaân vuøng phaùt sinh ñoäng ñaát Phaân vuøng caáp ñoä rung ñoäng Döï baùo quy moâ toån thaát Baûn ñoà phaân vuøng döï baùo caáp ñoä rung ñoäng ñöôïc thaønh laäp treân cô sô:- Cöôøng ñoä rung ñoäng (Magnitute) trong lòch söû - Đaëc ñieåm caáu taïo neàn ñaát (ñoä saâu cuûa taàng ñaù moùng, beà daày caùc lôùp traàm tích, ñaëc ñieåm ñòa chaát coâng trình cuûa neàn vaø ñoä saâu cuûa möïc nöôùc ngaàm. Baûn ñoà phaân vuøng chaán ñoängDöï baùo thôøi ñieåm xuaát hieän ñoäng ñaátPhöông phaùp thoáng keâNghieân cöùu nhöõng bieåu hieän cuûa caùc sinh vaät vaø moâi tröôøng ôû caùc vuøng tröôùc khi xaûy ra ñoäng ñaát:Söï hoaûng loaïn vaø caùc haønh vi baát thöôøng cuûa caùc loaøi sinh vaät, ñaëc bieät laø boø saùt. Nhöõng bieán ñoäng baát thöôøng:gieáng bò maát nöôùc, xuaát hieän caùc khe nöùt môùi, bieåu ñoà ñòa chaán dieån bieán baát thöôøng,Phöông phaùp thay ñoåi ñieän tröôøng (phöông phaùp Van)Do rung ñoäng ñoä loã hoång cuûa neàn ñaát ñaù khu vöïc seõ thay ñoåi  thay ñoåi ñoä aåm cuûa khoái neàn,  thay ñoåi ñieän trôû suaát trong khoái neàn. döï baùo thôøi ñieåm boäc phaùt thoâng qua söï thay ñoåi ñieän tröôøng cuûa neàn ñaát. Phöông phaùp gia taêng theå tíchDo rung ñoäng trong neàn ñaát ñaù  phaùt trieån nhieàu khe nöùt nhoû  laøm taêng theå tích cuûa khoái neàn  xaûy ra söï ñoå vôû Caùc bieän phaùp giaûm thieåu toån thaát do tai bieán ñoäng ñaátQui ñònh chaëc cheõ veà thieát keá cô sôû haï taàng, caùc coâng trình xaây döïng nhaèm choáng ñoå vôõ töông öùng vôùi caáp quy moâ ñoäng ñaát cuûa vuøng. Caáp quy moâ ñöôïc choïn ñeå xaùc laäp tieâu chuaån laø caáp rung ñoäng cao nhaát vaø coù taàn suaát xuaát hieän lôùn nhaát. Ba nguyeân taéc cô baûn trong thieát keá coâng trình chòu ñöôïc dao ñoäng: Coâ laäp coâng trình vôùi caùc soùng chaán ñoäng. Boå sung boä phaän giaûm chaán haáp phuï naêng löôïng.Kieåm soaùt chuû ñoäng.Thieát keá heä thoáng dao ñoäng cuûa khoái kieán truùc theo chieàu ngöôïc laïi vôùi chieàu dao ñoäng cuûa neàn ñeå trieät tieâu dao ñoäng cuûa neàn. Bieän phaùp laøm giaûm chaùy noå Thieát keá van ngaét töï ñoäng khi vöôït quaù ngöôõng an toaøn cho pheùp cho heä thoáng caáp nöôùc vaø khí ñoát. Bieän phaùp laøm giaûm thieät haïi veà ngöôøiDieån taäp öùng phoù vôùi tình traïng khaån caáp + giaùo duïc yù thöùc öùng phoù vôùi tai bieán cho coäng ñoàng daân cö,