Bài giảng môn học Địa lý lớp 12 - Tiết 19 - Bài 16 : Đặc điểm dân số và phân bố dân cư nước ta

ĐỊA LÝ DÂN CƯ Ngày soạn : / /2008 Ngày dạy : / /2008 Tiết : 19 Tuần : BÀI 16 : ĐẶC ĐIỂM DÂN SỐ VÀ PHÂN BỐ DÂN CƯ NƯỚC TA I. Muïc tieâu baøi hoïc : 1. Veà kieán thöùc : - Chứng minh và giải thích được những đặc điểm cơ bản của dân số và phân bố dân cư của nước ta. - Phân tích được những nguyên nhân và hậu quả của dân số đông, dân số còn tăng nhanh, cơ cấu dân số trẻ và phân bố không hợp lí, đồng thời biết được chính sách phát triển dân số hợp lí và sử dụng có hiệu quả nguồn lao động của nước ta. Lồng ghép chương trình HIV trong bài học. 2. Veà kyõ naêng : - Phân tích được các sơ đồ, bản đồ và các bảng số liệu thống kê trong bài học. - Khai thác các nội dung, thông tin cần thiết trong các sơ đồ và bản đồ dân cư, hoặc Átlát địa lí Việt Nam. 3. Veà thaùi ñoä : - Coù nhaän thöùc ñuùng ñaén veà vaán ñeà daân soá, uûng hoä, tuyeân truyeàn chính saùch daân soá cuûa quoác gia vaø ñòa phöông. 4. Kieán thöùc troïng taâm : - Việt Nam là một nước đông dân, nhiều thành phần dân tộc, dân số còn tăng nhanh, trẻ và phân bố chưa hợp lí - Nguyên nhân và hậu quả của việc tăng nhanh dân số. Chiến lược phát triển dân số hợp lí. II. Ñoà duøng daïy hoïc : - Bản đồ hành chính Việt Nam, bản đồ dân cư Việt Nam. Các bảng số liệu, sơ đồ cần thiết bổ sung cho bài học. Átlát địa lí Việt Nam. III. Phöông phaùp : Phaùt vaán, neâu vaán ñeà, thảo luận. IV. Tieán trình toå chöùc daïy hoïc : 1. Ổn ñònh lôùp : ( Kieåm dieän só soá ghi vaøo soå ñaàu baøi ) 2. Kieåm tra baøi cuõ : ( Không ) 3. Baøi môùi : Daân cö vaø lao ñoäng laø moät trong nhöõng nguoàn löïc phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa đaát nöôùc. Lôùp 9 caùc em ñaõ hoïc veà ñòa lyù daân cö Vieät Nam. Ai coù theå cho bieát daân soá vaø phaân boá daân cö nöôùc ta coù ñaëc ñieåm gì ? GV gọi moät vaøi học sinh traû lôøi roài toùm taét yù chính vaø noùi : Ñeå hieåu roõ hôn veà caùc vaán ñeà naøy, chuùng ta cuøng tìm hieåu trong baøi hoïc hoâm nay. HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG CHÍNH HĐ 1: Cá nhân Dựa vào kiến thức SGK và vốn hiểu biết cho biết : ? Biểu hiện nào cho thấy Việt Nam là một nước đông dân ? So sánh dân số nước ta với một số nước trong khu vực và trên thế giới. ? Dân số đông có ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội ? - Lồng ghép chương trình HIV. ? Nêu đặc điểm thành phần dân tộc của Việt Nam ? Đặc điểm đó có ảnh hưởng gì đến kinh tế - xã hội của nước ta ? - Gv bổ sung thêm một thành phần không thể tách rời và đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội đất nước hiện nay là Kiều bào. HĐ 2 : Cả lớp ? Dựa vào hình 16.1 nhận xét tỉ lệ gia tăng dân số của nước ta qua các giai đoạn. Giai đọan nào dân số tăng nhanh nhất, xu hướng hiện nay và tương lai như thế nào ? ? Cho biết hệ quả của việc dân số tăng nhanh ? - GV có thể cho HS khai thác hệ quả dân số tănh nhanh bằng sơ đồ : Sức ép dân số Chất lượng cuộc sống Dân số tăng nhanh Tài nguyên Môi trường ? Dựa vào bảng số liệu 16.1 SGK nêu và nhận xét cơ cấu dân số theo nhóm tuổi của nước ta giai đọan 1999 – 2005 ? ? Dân số trẻ ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội ? - Lồng ghép chương trình HIV. HĐ 3 : Nhóm Bước 1: GV chia lớp thành 6 nhóm nhỏ, các nhóm dựa vào kiến thức SGK, các bảng số liệu, Átlát địa lí trang phân bố dân cư và vốn hiểu biết thảo luận : - Nhóm 1, 2 : Dựa vào bảng 16.2, Átlát địa lí 12 trang phân bố dân cư hãy so sánh và nhận xét về mật độ dân số giữa các vùng của nước ta. - Nhóm 3, 4 : Dựa vào bảng 16.2, hãy so sánh và nhận xét về sự thay đổi tỉ trọng dân số thành thị và nông thôn của nước ta qua các năm. - Nhóm 5, 6 : Hãy nêu hậu quả của phân bố dân cư không hợp lí ? Bước2 : HS thảo luận, sau đó đại diện các nhóm trình bày,các nhóm khác nhận xét và bổ sung. Gv chuẩn xác kiến thức HĐ 4 : Cả lớp ? Dựa vào vốn hiểu biết và SGK cho biết nước ta phải có các chiến lược phát triển dân số và sử dụng lao động như thế nào cho hợp lí ? - GV cung cấp thêm một số giải pháp. à GV chốt nội dung bài học. 1. Dân đông, có nhiều thành phần dân tộc : a. Dân số : - Năm 2006, số dân nước ta là 84156 nghìn người. Về dân số nước ta đứng thứ 3 trong khu vực ( Sau Inđônêxia và Philippin ) và đứng 13 trên thế giới. - Thuận lợi : + Nguồn lao động dồi dào. + Thị trường tiêu thụ rộng lớn. - Khó khăn : Trở ngại lớn trong cho việc phát triển kinh tế, giải quyết việc làm, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân. b. Dân tộc : - Nước ta có 54 dân tộc, đông nhất là người Kinh ( chiếm 86,2% dân số ), các dân tộc khác chiếm 13,8% dân số cả nước. + Thuaän lôïi : Đa daïng veà baûn saéc vaên hoaù vaø truyeàn thoáng daân toäc. + Khoù khaên : Söï phaùt trieån khoâng ñeàu veà trình ñoä vaø möùc soáng giöõa caùc daân toäc. - Ngoài ra, chúng ta còn có khoảng 3,2 triệu người Việt đang sinh sống ở nước ngoài. 2. Dân số còn tăng nhanh, cơ cấu dân số trẻ : - Dân số nước ta tăng nhanh, đặc biệt là nửa cuối thế kỉ XX à hiện tượng bùng nổ dân số, nhưng khác nhau giữa các thời kì. + Thời kì 1965 - 1975 mức tăng trung bình là 3 %. + 1999 - 2001 mức tăng trung bình khoảng 1,35 %. - Mức gia tăng dân số hiện nay có giảm nhưng còn chậm, mỗi năm dân số vẫn tăng thêm hơn 1 triệu người. à Dân số tăng nhanh đã gây sức ép rất lớn đối với phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống. - Dân số nước ta thuộc loại trẻ, đang có sự biến đổi nhanh chóng về cơ cấu dân số theo nhóm tuổi. - Năm 2005 cơ cấu nhóm tuổi nước ta : + 0 – 14 tuổi : 27,0 % + 15 – 59 tuổi : 64,0 % + Trên 60 tuổi : 9,0 % à Dân số trẻ : * Thuận lợi : Nguồn lao dộng dồi dào, lực lượng lao động dự trữ lớn, tiếp thu khoa học kĩ thuật nhanh. * Khó khăn : Mỗi năm tăng thêm 1,1 triệu lao động mới gây sức ép cho giải quyết việc làm, giáo dục, y tế. 3. Phân bố dân cư chưa hợp lí : - Mật độ dân số trung bình ở nước ta là 254 người / km2 ( Năm 2006 ). a. Phân bố dân cư không đồng đều giữa đồng bằng với trung du , miền núi : - Đồng bằng tập trung khoảng 75% dân số với mật độ cao ( Đồng bằng sông Hồng 1225 người / km2, đồng bằng sông Cửu Long 429 người / km2 ) - Ở vùng trung du, miền núi mật độ dân số thấp hơn nhiều đồng bằng trong khi khu vực này tập trung nhiều tài nguyên quan trọng của đất nước. ( Tây Nguyên 89 người / km2 , Tây Bắc 69 người / km2 ). b. Phân bố dân cư không đều giữa thành thị và nông thôn : - Năm 2005, dân số thành thị chiếm 26,9%, dân số nông thôn chiếm 73,1%. è Hậu quả : + Nơi đông dân : Đất chật, người đông àThừa lao động, thiếu việc làm. + Nơi thưa dân : Đất rộng , người thưa, tài nguyên thiên nhiên phong phú à Thiếu lao động để khai thác tài nguyên thiên nhiên 1 cách hiệu quả. 4. Chiến lược phát triển dân số hợp lí và sử dụng có hiệu quả nguồn lao động của nước ta : - Tiếp tục thực hiện các giải pháp kiềm chế tốc độ tăng dân số, đẩy mạnh tuyên truyền các chủ trương chính sách, pháp luật của nhà nước về dân số và kế hoạch hóa gia đình. - Phân bố lại dân cư và nguồn lao động hợp lí trong phạm vi cả nước. - Xây dựng quy hoạch và chính sách hợp lí nhằm đáp ứng xu thế chuyển dịch cơ cấu dân số nông thôn và thành thị. - Đưa xuất khẩu lao động thành một chương trình lớn, mở rộng thị trường xuất khẩu lao động. - Đẩy mạnh đầu tư phát triển công nghiệp trung du, miền núi, phát triển công nghiệp nông thôn để khai thác hợp lí tài nguyên và nguồn lao động của đất nước. 4. Củng cố : - Những tác động của dân số đông, dân số trẻ, phân bố dân cư chưa hợp lý đến sự phát triển kinh tế - xã hội. 5. Daën doø : - Học bài cũ, trả lời các câu hỏi sau bài học Sgk. Đọc trước bài mới “ Lao động và việc làm ”.