Bồi dưỡng môn Ngữ văn 9

Buæi 1 VẺ ĐẸP CỦA VĂN XUÔI TRUNG ĐẠI QUA MỘT SỐ TÁC PHẨM Đà HỌC Ngµy soạn: I . MỤC TIÊU CẦN ĐẠT. Giúp học sinh: Hiểu được khái niệm văn xuôi trung đại: Những đặc điểm nổi bật của thể loại này nhằm phân biệt với văn xuôi hiện đại. Nắm được vẻ đẹp nội dung và đặc sắc nghệ thuật của văn xuôi trung đại được thể hiện qua mỗi tác giả, tác phẩm đã học. Biết cảm nhận , phân tích một tác phẩm văn xuôi trung đại. Có kĩ năng để nhận ra những khác biệt giữa truyện trung đại với truyện hiện đại. Có kĩ năng tổng hợp khái quát để đánh giá về ý nghĩa giá trị của tác phẩm. II. CHUẨN BỊ: G: Soạn giáo án, chuẩn bị hệ thống các bài tập. H: - Đọc lại các tác phẩm văn xuôi Trung đại đã học trong chương trình Ngữ văn 9. Nắm chắc các giá trị nội dung và nghệ thuật của các truyện. IV. TIẾN TRÌNH HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: 1Kiểm tra: - Hãy kể tên các tác phẩm văn xuôi trung đại mà em đã được học trong chương trình? Cho biết trong các tác phẩm ấy em thích nhất tác phẩm nào? Tại sao? 2. Bài mới: Trong chương trình Ngữ văn, bộ phân văn học trung đại chiếm một số lượng không nhiều, nhưng các truyện văn xuôi trung đại là những câu chuyện có những vẻ đẹp riêng. Vậy vẻ đẹpcủa những tác phẩm này ở những điểm nào? Cách hiểu và phân tích những tác phẩm này như thế nào? G: Giới thiệu nội dung chuyên đề. ?: Em hiểu thế nào về khái niệm văn xuôi trung đại? H: Trao đổi, thống nhất. ?: Trong chương trình Ngữ văn THCS em đã được học những tác phẩm văn xuôi trung đại nào? H: Phát biểu cá nhân. ?: Giới thiệu những nét chính về vẻ đẹp nội dung và nghệ thuật của “Chuyên người con gái Nam xương”? H: Trao đôi, bổ sung G; Chốt ?: Phân tích ý nghĩa của yếu tố kì ảo trong chuyện NCGNX ? H: Thảo luận, trao đổi, dại diện phát biểu. ?: Vẻ đẹp về giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm? So sánh với thể truyện? H: Bàn bạc, thống nhất, trả lời. ?: Đặc sắc về giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích? H: Trao đổi, thống nhất. ?: Khi phân tích một tác phẩm truyên trung đại cần chú ý điểm gì? G: Hướng dẫn H luyện tập. H: Viết từng đoạn văn phần TB. I. Khái niệm văn xuôi trung đại: - Văn xuôi trung đại là những tác phẩm văn xuôi ra đời từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX, hết thế kỉ XIX - Là những tác phẩm văn xuôi ra đời và phát triển trong môi tường xã hội phong kiến trung đại qua nhiều giai đoạn. - Văn xuôi ở thời kì trung đại có nhiều đặc điểm chung về tư tưởng, về quan điểm thẩm mĩ, về ngôn ngữ. - Văn xuôi trung đại có những giai đoạn phát triển mạnh mẽ, kết tinh được thành tựu ở những tác giả lớn, những tác phẩm xuất sắc cả về chữ Hán và chữ Nôm.( Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Nguyễn Dữ, Ngô Gia Văn Phái...) II. Những tác giả, tác phẩm văn xuôi trung đại đã học trong chương trình ngữ văn THCS: - Chiếu dời đô – Lí Công Uẩn - Hịch tướng sĩ – Trần Quốc Tuấn. - Đại cáo Bình Ngô – Nguyễn Trãi. - Chuyện người con gái Nam Xương – Nguyễn Dữ - Hoàng Lê Nhất thống chí – Ngô gia Văn Phái. - Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh – Phạm Đình Hổ. III. Vẻ đẹp về nội dung và nghệ thuật của văn xuôi trung đại qua một số tác phẩm cụ thể: “ Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ: * Nội dung: - Chuyện người con gái Nam Xương là một trong hai mươi tác phẩm của Truyền kì mạn lục. - Qua câu chuyện về cuộc sống và cái chết thương tâm của Vũ Nương Chuyện người con gái Nam Xương thể hiện niềm thương cảm đối với số phận oan nghiệt của người phụ nữ Việt nam dưới chế độ phong kiến; đồng thời khẳng định vẻ đẹp truyền thống của họ. - Qua cuộc đời của Vũ Nương, Nguyễn Dữ tố cáo cuộc chiến tranh phi nghĩa đã làm tan vỡ hạnh phúc lứa đôi, đồng thời thể hiện sự cảm nhận sâu sắc với khát vọng cũng như bi kịch của người phụ nữ trong xã hội xưa. - Tác phẩm cũng là sự suy ngẫm , day dứt trước sự mỏng manh của hạnh phúc trong kiếp người đầy bất trắc. * Nghệ thuật: - Tác phẩm là một áng văn hay, thành công về nghệ thuật xây dựng truyện, miêu tả nhân vật, tự sự kết hợp với trữ tình. - Tác phẩm cho thấy nghệ thuật XD tính cách nhân vật già dặn. Sự đan xen thực - ảo một cách nghệ thuật, mang tính thẩm mĩ cao. - Yếu tố kì ảo, có ý nghĩa hoàn chỉnh thêm nét đẹp của nhân vật VN: + Nàng vẫn nặng tình với cuộc đời, với chồng con, với quê nhà... + Khao khát được phục hồi danh dự ( dù không còn là con người của trần gian) + Những yếu tố kì ảo đã tạo nên một kết thúc có hậu cho truyện, thể hiện ước mơ ngàn đời của nhân dân về lec công bằng( Người tốt dù bị oan khuất cuối cùng đã được đèn trả xứng đáng, cái thiện bao giờ cũng chiến thắng) + Tuy vậy kết thúc có hậu ấy cũng không làm giảm đi tính bi kịch của câu chuyện: Nàng chỉ trở về trong chốc lát, thấp thoáng, lúc ẩn, lúc hiện giữa dòng sông rồi biến mất không phải chỉ vì cái nghĩa với Linh Phi, mà điều chủ yếu là ở nàng chẳng còn gì để về, đàn giải oan chỉ là một chút an ủi với người bạc phận chứ không thể làm sống lại tình xư, nỗi oan được giải, nhưng hạnh phúc thực sự đâu có thể tìm lại được. + VN không quay trở về, biểu hiện thái độ phủ định , tố cáo xã hội PK bất công đương thời không có chỗ dung thân cho người phụ nữ èKhẳng định niềm thương cảm của tác giả đối với số phận bi thương của người phụ nữ trong chế độ PK. + Kết thúc truyện như vậy sẽ càng làm tăng thêm sự trừng phạt đối với T. Sinh. VN không trở cề TS càng phải cắn dứt, ân hận vì lỗi lầm của mình. 2. “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” của Phạm Đình Hổ. * Nội dung: - Tái hiện cuộc sống xa hoa bề ngoài và sự mục ruỗng của kỉ cương phép nước mục ruỗng của kỉ cương phép nước thời chúa Trịnh: + Chúa Trịnh Sâm ham mê tuần du triền miên, hết ngự li cung... + Biết ý chúa thích chơi “ Trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch, và chậu hoa cây cảnh ở chôn dân gian”, bọn hoạn quan thừa gió bẻ măng gây ra không biết bao nhiêu tai họa cho dân. - Tỏ thái độ phê phán đối với thói hư tật xấu của vương triều trước, đồng thời nhắc nhở cảnh tỉnh với triều đại đương thời. * Nghệ thuật: - Bài văn được ghi chép theo thể tùy bút: + Ghi chép người thực việc thực một cách chân thực, sinh động, qua đó tác giả bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ, nhận thức, đánh giá về con người và cuộc sống. + Nhà văn ghi chép tùy hứng, tản mạn, không cần theo hệ thống, cấu trúc nào cả, nhưng vẫn nhất quán theo cảm hứng chủ đạo, giàu chất trữ tình. ( Truyện thuộc loại văn tự sự, có cốt truyện, hệ thống nhân vật được khắc họa nhờ hệ thống chi tiết nghệ thuật phong phú, đa dạng bao gồm các sự kiện, các sung đột, chi tiết miêu tả nội tâm, ngoại hình, khắc họa tính cách nhân vật). 3.“Hoàng Lê nhất thống chí” – Hồi thứ mười bốn của Ngô Gia Văn Phái. * Nội dung: - Kể lại chiến công oanh liệt, sức mạnh và tài năng quân sự của quang Trung tiêu diệt hai mươi vạn quân Thanh. - Khắc họa chân thực sự hèn nhát, bất lực của quận Thanh và vua tôi Lê Chiêu Thống. * Nghệ thuật: - Nghệ thuật tương phảnà khắc họa rõ nét , sắc sảo tính cách nhân vật è Người đọc thấy được tính khách quan, tinh thần dân tộc và thái độ phê phán của tác giả. IV. Cách phân tích một tác phẩm truyện trung đại: - Khi phân tích một tác phẩm truyện cần chú ý về nhân vật, về chủ đề, về giá trị nội dung, hay giá trị nghệ thuật của truyện. - Cần biết đưa ra những nhận xét đánh giá một cách rõ ràng, có luận cứ và lập luận thuyết phục. - Trong quá trình phân tích cần thể hiện sự cảm thụ và ý kiến riêng của mình về tác phẩm . - Bài nghị luận về tác phẩm truyện cần đảm bảo các ý sau: a) Mở bài: + Giới thiệu tác phẩm ( Đôi nét về tác giả, tác phẩm, ...) + Đánh giá sơ bộ về tác phẩm. b) Thân bài: - Phân tích các giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. ( có luận cứ luận chứng cho từng luận điểm) c) Kết bài: Tổng kết nhận định, đánh giá chung về tác phẩm, khẳng định ý nghĩa của truyện đối với đời sống. V. Luyện tập: BT1: Em hãy phân tích “ Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ để nêu bật giá trị tố cáo xã hội và giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm này. *Dàn ý: a) MB: giới thiệu tác giả và tác phẩm. VD: + “CNCGNX” là truyện ngắn hay trong “Truyện truyền kì mạn lục”, một tác phẩm văn xuôi bằng chữ Hán ở Việt Nam TKXVI. + Truyện được Nguyễn Dữ trên cơ sở một truyện DGVN có truyện và nhân vật gắn với một không gian, một chứng tích cụ thể để phản ánh một vấn đề bức thiết của xã hội đương thời, đó là thân phận con người nói chung, người phụ nữ trong XHPK. b) TB: * Giá trị tố cáo xã hội của truyện thể hiện qua : - Cuộc đời bất hạnh của nhân vật VN - Những nguyên nhân xã hooijtaoj nên nỗi bất hạnh đó. *Giá trị nhân đạo: - Đề cao phẩm giá, ca ngợi tài đức và những tình cảm cao đẹp của VN. - Xót xa trước bất hạnh của nàng, ao ước cho nàng được sống hạnh phúc. c) KB: - Đánh giá nội dung và nghệ thuật của truyện. - Ý nghĩa của truyện đối với đời sống. H­íng dÉn häc ë nhµ - Ôn tập kĩ. - Viết thành bài văn hoàn chỉnh. Rót kinh nghiÖm =================================== Buæi 2 TỪ HÁN – VIỆT: VAI TRÒ, Ý NGHĨA VÀ NHỮNG LỖI CẦN TRÁNH DuyÖt ngµy : Ngµy lËp kÕ ho¹ch: Ngµy thùc hiÖn : I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp học sinh: Nắm được khái niệm từ Hán – Việt, phân biệt với các từ mượn. Hiểu được nội dung, ý nghĩa, vai trò và giá trị của việc sử dụng từ Hán – Việt. Thấy được những lỗi cần tránh trong việc sử dụng từ Hán – Việt: Nguyên nhân, hậu quả. Có kĩ năng sử dụng đúng từ Hán – Việt và kĩ năng phát hiện sửa lỗi loại từ này. II.CHUẨN BỊ: G: Soạn bài chuẩn bị hệ thống bài tập. H: Ôn kĩ phần kiến thức đã học về từ Hán – Việt. III.TIẾN TRÌNH BÀI DẠY Kiểm tra: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh Bài mới: HĐ 1: Tìm hiểu khái niệm từ hán Việt , phân biệt với các từ mượn khác. ?1: Thế nào là tư Hán Việt? Phân biệt từ Hán Việt với các từ mượn của các nước khác? H: Trả lời cá nhân G: Chốt. HĐ 2: Hướng dẫn tìm hiểu ý nghĩa, vai trò, giá trị của sử dụng từ H-V. ?2: Muốn hiểu được nội dung của từ Hán Việt thì làm thế nào? Ý nghĩa của tư H-V? H: Trao đổi, thảo luận HĐ3: Hướng dẫn sử dụng từ Hán Việt. ?3: Khi sử dụng từ Hán Việt cần chú ý điều gì? H: Thảo luận, trao đổi. HĐ 4: Hướng dẫn luyện tập H: Đọc bài tập Trao đổi, trả lời. I.Khái niệm từ Hán Việt: - Từ Hán Việt là từ mượn của tiếng Hán, phát âm theo cách Việt. - Từ Hán Việt chiếm một số lượng lớn trong vốn từ Tiếng Việt. - Phân biệt từ Hán Việt với các từ mượn: từ mượn là từ lấy từ tiếng nước ngoài nhưng đã phần nào thích nghi với những chuẩn mực của tiếng Việt( trong đó bao gồm cả từ Hán Việt, Anh, Pháp, Nga...), cho nên được dùng theo cách thông thường mặc dù người sử dụng cảm thấy rất rõ nguồn gốc ngoại lai của nó. VD: - Thảo mộc : cây cỏ ( từ H-V) Sôcôla( bột ca cao đã được chế biến có vị ngọt và béo), roocket( tên lửa) ... II. Nội dung, ý nghĩa, vai trò và giá trị của việc sử dụng từ Hán – Việt: - Để hiểu được nội dung của từ ghép Hán Việt, cần hiểu được ý nghĩa của các yếu tố Hán Việt - Ngày nay trong kho tàng từ ngữ tiếng Việt đang tồn tại hàng loạt cặp từ thuần việt và Hán Việt có có nghĩa tường đương nhưng khác nhau về sắc thái ý nghĩa về sắc thái ý nghĩa về màu sắc biểu cảm, phong cách. VD: quốc gia = nước nhà, giang sơn = sông núi, vãng lai = qua lại, thổ huyết = hộc máu... - Về sắc thái ý nghĩa: có sắc thái ý nghĩa trừu tượng, khái quát nên mang tính chất tĩnh tại, không gợi hình. VD: Thảo mộc = cây cỏ, viêm = loét, thổ huyết = hộc máu... - Về sắc thái biểu cảm, cảm xúc: nhiều từ hán Việt mang sắc thái trang trọng, thanh nhã( trong khi đó nhiều từ thuần Việt mang sắc thái thân mật, trung hòa, khiếm nhã...) VD: Phu nhân = vợ, hi sinh = chết... - Về sắc thái phong cách: từ Hán Việt có phong cách gọt giũa và thường được dùng trong phong cách khoa học, chính luận, hành chính( còn tiếng Việt nhìn chung có màu sắc đa phong cách: giọt giũa, cổ kính, sinh hoạt, thông dụng... VD: huynh đệ = anh em, bằng hữu = bạn bè, thiên thu = mãi mãi, khẩu phật tâm xà = miệng nam mô bụng bồ dao găm... - Sử dụng từ Hán Việt: Vấn đề sử dụng từ hán Việt là vấn đề hết sức tế nhị. Trong các từ Hán việt và từ thuần Việt đồng nghĩa , từ Hán Việt có sắc thái trừ tường, trang trọng, tao nhã, cổ kính còn từ thuần Việt mang sắc thái cụ thể, gần gũi. Vì thế người ta dùng từ Hán Việt để: + Tạo sắc thái trang trọng, nghiêm trang, biểu thị thái độ tôn kính, trân trọng, làm nổi bật ý nghĩ lớn lao của sự vật, sự việc. VD; Nói : Hội phụ nữ( không nói hội đàn bà), Hội nhi đồng Cứu quốc( không nói hội trẻ em cứu nước)... + Tạo sắc thái tao nhã, tránh thô tục, tránh gây cảm giác ghê sợ. VD: Nói: Đại tiện, tiểu tiện, hậu môn ... để tránh thô tục, khiếm nhã. + Tạo sắc thái cổ xưa, làm cho người đọc nhưi được sống trong bầu không khí xã hội xa xưa VD: Dùng các từ: trẫm, bệ hạ, thần, hoàng hậu, yết kiến, phò mã...trong các truyền thuyết, truyện cổ tích. III. Khi sử dụng từ Hán Việt cần chú ý: - Nói viết đúng các từ gần âm Từ Hán Việt với từ thuần Việt. VD: Tham quan thì nói( viết thành thăm quan) , vong gia thì nói ( viết thành phong gia)... - Cần hiểu đúng nghĩa của từ Hán Việt . VD: từ yếu điểm, biển thủ là từ Hán Việt khác nghĩa với điểm yếu, đầu biển trong tiếng Việt - Sử dụng đúng sắc thái biểu cảm, hợp phong cách: lựa chọn từ để phù hợp với thái độ của mình với người nói, phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp( VD: Xơi – ăn, cầm đầu – thủ lình, đề nghị – xin phiền...) - Không lạm dung từ Hán Việt, nhưng nếu sử dụng đúng từ Hán Việt trong tác phẩm văn học hoặc trong các tình huống giao tiếp sẽ mang lại giá trị nghệ thuật. VD: Sau ngôi đền có nhiều dị vật ( sâu ngôi đền có nhiều vật lạ) IV.Luyện tập: Em có nhận xét gì về cách dùng từ, ngắt nhịp trong đoạn thơ trích trong “ Truyện Kiều” của Nguyễn Du dưới đây: Quân trung / gươm lớn / giáo dài, Vệ trong thị lập / cơ ngoài song phi. Sẵn sàng tề chỉnh / uy nghi, Vác đòng chật đất / tinh kì rợp sân. Trướng hùm / mở giữa trung quân, Từ công sánh với / phu nhân cùng ngồi. * Gợi ý: - Đoạn văn dùng nhiều từ Hán Việt. - Cách ngắt nhịp. H­íng dÉn häc ë nhµ : -Ôn kĩ về từ Hán Việt. Buæi 3: tõ vùng - c¸c biÖn ph¸p tu tõ tõ tiÕng viÖt theo ®Æc ®iÓm CÊu t¹o DuyÖt ngµy : Ngµy lËp kÕ ho¹ch: Ngµy thùc hiÖn : A. Môc tiªu: Gióp häc sinh: 1. KiÕn thøc: - Cñng cè nh÷ng hiÓu biÕt vÒ cÊu t¹o tõ tiÕng ViÖt: tõ ®¬n, tõ phøc - Ph©n biÖt c¸c lo¹i tõ phøc (tõ ghÐp, tõ l¸y). 2. Kü n¨ng: - RÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm bµi tËp B. ChuÈn bÞ cña GV vµ HS: - GV: So¹n bµi vµ ®äc tµi liÖu tham kh¶o. - HS: §äc vµ chuÈn bÞ bµi ë nhµ; tham kh¶o tµi liÖu cã liªn quan ®Õn bµi häc. C. tæ chøc ho¹t ®éng d¹y häc * æn ®Þnh líp, kiÓm tra bµi cò. Bµi cò: X¸c ®Þnh tõ tiÕng ViÖt theo ®Æc ®iÓm cÊu t¹o trong c©u sau: ChÞ g¸i t«i cã d¸ng ng­êi dong dáng cao. * Tæ chøc d¹y häc bµi míi - GV: Tõ ®¬n lµ g×? LÊy vÝ dô? - HS nªu, lÊy VD. - GV: Tõ phøc lµ g×? LÊy vÝ dô? - HS nªu, lÊy VD. - GV: Tõ phøc ®­îc chia thµnh nh÷ng kiÓu phøc nµo? - HS tr¶ lêi. - GV: Cã nh÷ng kiÓu ghÐp nµo ? LÊy VD cô thÓ tõng tr­êng hîp? - HS nªu, lÊy VD. - GV: Cã nh÷ng kiÓu l¸y nµo ? LÊy VD cô thÓ tõng tr­êng hîp? - HS nªu, lÊy VD. I Tõ ph©n theo cÊu t¹o 1. Tõ ®¬n vµ tõ phøc. A- Tõ ®¬n lµ tõ chØ cã mét tiÕng cã nghÜa. VD: bè, mÑ, xanh,... B- Tõ phøc lµ tõ gåm cã hai tiÕng hay nhiÒu tiÕng. VD: bµ ngo¹i, s¸ch vë, s¹ch sÏ,... Tõ phøc gåm: + Tõ ghÐp: lµ tõ ®­îc t¹o c¸ch ghÐp c¸c tiÕng cã quan hÖ vÒ ý. VD: s¸ch vë, ... + Tõ l¸y: gåm nh÷ng tõ phøc cã quan hÖ l¸y ©m gi÷a c¸c tiÕng. VD: ®o ®á, ... 2. Tõ ghÐp: a. Tõ ghÐp ®¼ng lËp: Tõ ghÐp ®¼ng lËp lµ tõ ghÐp mµ gi÷a c¸c tiÕng cã quan hÖ b×nh ®¼ng, ®éc lËp ngang hµng nhau, kh«ng cã tiÕng chÝnh, tiÕng phô. VD: bµn ghÕ, s¸ch vë, tµu xe,... b. Tõ ghÐp chÝnh phô: Tõ ghÐp chÝnh phô lµ tõ ghÐp mµ gi÷a c¸c tiÕng cã quan hÖ tiÕng chÝnh, tiÕng phô. VD: bµ + ....(bµ néi, bµ ngo¹i, bµ thÝm, bµ mî,...) 3. Tõ l¸y: a. L¸y toµn bé: L¸y toµn bé lµ c¸ch l¸y l¹i toµn bé c¶ ©m, vÇn gi÷a c¸c tiÕng. VD: xinh xinh, rÇm rÇm, µo µo,... L­u ý: Tuy nhiªn ®Ó dÔ ®äc vµ thÓ hiÖn mét sè s¾c th¸i biÓu ®¹t nªn mét sè tõ l¸y toµn bé cã hiÖn t­îng biÕn ®æi ©m ®iÖu. VD: ®o ®á, tim tÝm, tr¨ng tr¾ng,... b. L¸y bé phËn: L¸y bé phËn lµ c¸ch l¸y l¹i bé phËn nµo ®ã gi÷a c¸c tiÕng vÒ ©m hoÆc vÇn. + VÒ ©m: r× rÇm, th× thµo, ... + vÒ vÇn: lao xao, lÝch rÝch,... Bµi tËp 1: H·y hoµn thiÖn s¬ ®å sau vÒ cÊu t¹o tõ tiÕng ViÖt: CÊu t¹o tõ TiÕng ViÖt Bµi tËp 2: Cho c¸c tõ l¸y sau: lÈm cÈm, hÝ höng, ba ba, thuång luång, rãc r¸ch, ®u ®ñ, Çm Çm, ch«m ch«m, xao x¸c, hæn hÓn, ngËm ngïi, cµo cµo, b×m bÞp, ï ï, lÝ nhÝ, x«n xao, chuån chuån. a. Nh÷ng tõ nµo th­êng ®­îc sö dông trong v¨n miªu t¶? V× sao? b. Ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a hai tõ rãc r¸ch vµ b×m bÞp. Bµi tËp 3: T×m c¸c tõ ghÐp H¸n ViÖt: viªn (ng­êi ë trong mét tæ chøc hay chuyªn lµm mét c«ng viÖc nµo ®ã), tr­ëng (ng­êi ®øng ®Çu), m«n (cöa). Gîi ý: Bµi tËp 1: cÇn hoµn thµnh: CÊu t¹o tõ TiÕng ViÖt Tõ ®¬n Tõ phøc Tõ ghÐp Tõ l¸y Tõ ghÐp §L Tõ ghÐp CP Tõ l¸y Tbé Tõ l¸y bé phËn Tõ l¸y vÇn Tõ l¸y ©m Bµi tËp 2: Nh÷ng tõ nµo th­êng ®­îc sö dông trong v¨n miªu t¶: lÈm cÈm, hÝ höng, ba ba, rãc r¸ch, ®u ®ñ, Çm Çm, ch«m ch«m, xao x¸c, hæn hÓn, ngËm ngïi, cµo cµo, ï ï, lÝ nhÝ, x«n xao. Bµi tËp 3: viªn: gi¸o viªn, nh©n viªn, kÕ to¸n viªn,... tr­ëng: hiÖu tr­ëng, líp tr­ëng, tæ tr­ëng,... m«n: ngä m«n, khuª m«n,... * H­íng dÉn häc sinh häc bµi ë nhµ - N¾m v÷ng toµn bé kiÕn thøc tiÕt häc; Lµm hoµn chØnh bµi tËp vµo vë BT - BTVN: X¸c ®Þnh tõ ghÐp, tõ l¸y trong ®o¹n th¬ 4 c©u cuèi ®o¹n trÝch C¶nh ngµy xu©n. - ChuÈn bÞ: NghÜa cña tõ Rót kinh nghiÖm * * * * * * * * * Buæi 4 nghÜa cña tõ tiÕng viÖt DuyÖt ngµy : Ngµy lËp kÕ ho¹ch: Ngµy thùc hiÖn : A. Môc tiªu: Gióp häc sinh: 1. KiÕn thøc: - Cñng cè nh÷ng hiÓu biÕt vÒ nghÜa cña tõ tiÕng ViÖt: nghÜa ®en, nghÜa bãng, hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ, hiÖn t­îng tõ ®ång ©m - ®ång nghÜa - tr¸i nghÜa, cÊp ®é kh¸i qu¸t nghÜa cña tõ, tr­êng tõ vùng. - Ph©n biÖt mét sè hiÖn t­îng vÒ nghÜa cña tõ. 2. Kü n¨ng: RÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông lÝ thuyÕt lµm bµi tËp. B. ChuÈn bÞ cña GV vµ HS: - GV: So¹n bµi vµ ®äc tµi liÖu tham kh¶o. - HS: §äc vµ chuÈn bÞ bµi ë nhµ; tham kh¶o tµi liÖu cã liªn quan ®Õn bµi häc. C. tæ chøc ho¹t ®éng d¹y häc * æn ®Þnh líp, kiÓm tra bµi cò. Bµi cò: Lµm bµi tËp VN: X¸c ®Þnh tõ ghÐp, tõ l¸y trong ®o¹n th¬ 4 c©u cuèi ®o¹n trÝch C¶nh ngµy xu©n. * Tæ chøc d¹y häc bµi míi - GV: H·y vÏ s¬ ®å kh¸i qu¸t vÒ nghÜa cña tõ tiÕng ViÖt? - HS vÏ ®óng. - GV: ThÕ nµo lµ nghÜ ®en, nghÜa bãng cña tõ? LÊy VD ®Ó lµm râ? - HS nªu vµ lÊy VD. - GV: ThÕ nµo lµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ? - HS nªu. - GV: ThÕ nµo lµ tõ ®ång ©m, tõ ®ång nghÜa, tõ tr¸i nghÜa? VD? - HS nªu vµ lÊy VD. - GV: ThÕ nµo lµ tõ ng÷ nghÜa r«ng, tõ ng÷ nghÜa hÑp? VD? - HS nªu vµ lÊy VD. - GV: ThÕ nµo lµ tr­êng tõ vùng? VD? - HS nªu vµ lÊy VD. I. Kh¸i qu¸t vÒ nghÜa cña tõ NghÜa cña tõ NghÜa ®en NghÜa bãng - NghÜa ®en lµ nghÜa gèc, nghÜa ban ®Çu cña tõ. - NghÜa bãng lµ nghÜa ph¸t triÓn trªn c¬ së nghÜa gèc cña tõ. VD: ¨n (¨n c¬m): nghÜa ®en ¨n (¨n phÊn, ¨n ¶nh,...): nghÜa bãng ii. hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ ChuyÓn nghÜa: Lµ hiÖn t­îng thay ®æi nghÜa cña tõ, t¹o ra nh÷ng tõ nhiÒu nghÜa. iii. hiÖn t­îng tõ ®ång ©m - ®ång nghÜa - tr¸i nghÜa a. Tõ ®ång ©m Tõ ®ång ©m lµ nh÷ng tõ ph¸t ©m gièng nhau nh­ng nghÜa kh¸c xa nhau, kh«ng liªn quan g× víi nhau. Tõ ®ång ©m gièng nhau vÒ chÝnh t¶ còng cã thÓ kh¸c nhau vÒ chÝnh t¶. VD: c¸i bµn, bµn b¹c, ... b. Tõ ®ång nghÜa Tõ ®ång nghÜa lµ nh÷ng tõ cã nghÜa gièng nhau hoÆc gÇn gièng nhau VD: chÕt/mÊt/toi/hi sinh,... c. Tõ tr¸i nghÜa Tõ tr¸i nghÜa lµ nh÷ng tõ cã nghÜa tr¸i ng­îc nhau. - Mét tõ nhiÒu nghÜa cã thÓ thuéc nhiÒu cÆp tõ tr¸i nghÜa kh¸c nhau. - Tõ tr¸i nghÜa ®­îc dïng trong thÓ ®èi, t¹o c¸c h×nh t­îng t­¬ng ph¶n, g©y Ên t­¬ng m¹nh, lêi nãi thªm sinh ®éng. VD: cao - thÊp, xÊu - ®Ñp, hiÒn - d÷,... iv. cÊp ®é kh¸i qu¸t nghÜa cña tõ - tr­êng tõ vùng 1. CÊp ®é kh¸i qu¸t nghÜa cña tõ NghÜa cña mét tõ ng÷ cã thÓ réng h¬n (kh¸i qu¸t h¬n) hoÆc hÑp h¬n (Ýt kh¸i qu¸t h¬n) nghÜa cña tõ kh¸c. - Mét tõ ng÷ ®­îc coi lµ cã nghÜa réng khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ®ã bao hµm ph¹m vi nghÜa cña mét sè tõ kh¸c. - Mét tõ ng÷ ®­îc coi lµ cã nghÜa hÑp khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ®ã ®­îc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña mét tõ ng÷ kh¸c. - Mét tõ ng÷ cã thÓ võa cã nghÜa réng, l¹i vµ cã nghÜa hÑp. VD: C©y: l¸, hoa, cµnh, th©n, gèc, rÔ. C©y lµ tõ ng÷ nghÜa réng so víi l¸, hoa, cµnh, th©n, gèc, rÔ vµ l¸, hoa, cµnh, th©n, gèc, rÔ lµ tõ ng÷ nghÜa hÑp so víi c©y. 2. Tr­êng tõ vùng: Tr­êng tõ vùng lµ tËp hîp nh÷ng tõ cã Ýt nhÊt mét nÐt chung vÒ nghÜa. VD: Tr­êng tõ vùng tr¹ng th¸i t©m lÝ gåm: giËn d÷, vui, buån,... LuyÖn tËp Bµi tËp 1: Tõ ®ång ©m vµ tõ nhiÒu nghÜa ®Òu cã h×nh thøc ©m thanh gièng nhau. Dùa vµo ®©u ta ph©n biÖt ®­îc tõ ®ång ©m vµ tõ nhiÒu nghÜa? cho vÝ dô?Gîi ý:- Tõ ®ång ©m lÉn tõ cã h×nh thøc ©m thanh gièng nhau nh­ng hoµn toµn kh¸c xa nhau vÒ nghÜa. VD: Cµ chua (tiÕng trong tªn gäi mét sù vËt - danh tõ)) Cµ nµy muèi l©u nªn chua qu¸. (tõ chØ møc ®é - tÝnh tõ)- Tõ nhiÒu nghÜa lµ nh÷ng tõ cã mèi liªn hÖ víi nhau vÒ nghÜa. VD: mïa xu©n, tuæi xu©n,... ®Òu cã chung nÐt nghÜa chØ sù sèng trµn trÒ Bµi tËp 2: Tõ “Bay” trong tiÕng ViÖt cã nh÷ng nghÜa sau( cét A) chän ®iÒn c¸c vÝ dô cho bªn d­íi ( vµo cét B) t­¬ng øng víi nghÜa cña tõ ( ë cét A) tt A- NghÜa cña tõ B- vÝ dô Di chuyÓn trªn kh«ng ChuyÓn ®éng theo lµn giã Di chuyÓn rÊt nhanh Phai mÊt ,biÕn mÊt BiÓu thÞ hµnh ®éng nhanh ,dÔ dµng a- Lêi nãi giã bay.b- Ba vu«ng phÊp phíi cê bay däc( Tó S­¬ng).c- M©y nhën nh¬ bay- H«m nay trêi ®Ñp l¾m( Tè H÷u).d- Vôt qua mÆt trËn- §¹n bay vÌo vÌo( Tè H÷u).e- Chèi bay chèi biÕn.Gîi ý: 1.c 2.b 3.d 4.a 5.e Bµi tËp 3: Ph©n tÝch nghÜa trong c¸c c©u th¬ sau: Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh KÓ chi ng­êi v« t×nh ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c §ñ cho ta giËt m×nh. (¸nh tr¨ng - NguyÔn Du) Gîi ý: - Hai c©u ®Çu: Gîi lªn h×nh ¶nh ¸nh tr¨ng trßn vµnh v¹nh bÊt chÊp mäi sù thay ®æi, sù v« t×nh cña ng­êi ®êi. - Hai c©u cuèi: H×nh ¶nh ¸nh tr¨ng im lÆng nh­ nh¾c nhë con ng­êi nhí vÒ qu¸ khø t×nh nghÜa thuû chung. Bµi tËp 4: a. Trong c©u v¨n “Kh«ng! Cuéc ®êi ch­a h¼n ®· ®¸ng buån hay vÉn ®¸ng buån nh­ng l¹i ®¸ng buån theo mét nghÜa kh¸c” (L·o H¹c - Nam Cao) côm tõ “®¸ng buån theo mét nghÜa kh¸c” ë ®©y ®­îc hiÓu víi nghÜa nµo? A. Buån v× L·o H¹c ®· chÕt thËt th­¬ng t©m. B. Buån v× mét ng­êi tèt nh­ L·o H¹c mµ l¹i ph¶i chÕt mét c¸ch d÷ déi. C. Buån v× cuéc ®êi cã qu¸ nhiÒu ®au khæ, bÊt c«ng. D. V× c¶ ba ®iÒu trªn. b. Tõ nµo cã thÓ th