Chủ đề tự chọn theo chương trình chuẩn Ngữ Văn 10

Chñ ®Ò tù chän theo ch­¬ng tr×nh chuÈn Ng÷ V¨n 10 C¶ n¨m häc : 24 tiÕt Häc k× I: 13 tiÕt ; Häc k× II: 11 tiÕt N¨m häc: 2009 – 2010 Chñ ®Ò 1: V¨n b¶n v¨n häc vµ c¸ch ®äc hiÓu v¨n b¶n v¨n häc. Mét sè kiÕn th­c cÇn thiÕt ®Ó ®äc hiÓu v¨n häc d©n gian vµ v¨n häc trung ®¹i. (4 tiÕt) TiÕt 1 V¨n b¶n v¨n häc A. Môc tiªu bµi häc: Gióp hs:- HiÓu ®­îc thÕ nµo lµ v¨n b¶n v¨n häc theo quan niÖm ngµy nay. - N¾m ®­îc cÊu tróc cña v¨n b¶n v¨n häc víi c¸c tÇng: ng«n tõ, h×nh t­îng, hµm nghÜa. - VËn dông nh÷ng hiÓu biÕt nãi trªn ®Ó t×m hiÓu t¸c phÈm v¨n häc. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy trß: - Sgk, sgv vµ mét sè tµi liÖu tham kh¶o. - Hs ®äc tr­íc bµi häc - Gv so¹n thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tæ chøc giê d¹y- häc theo c¸ch kÕt hîp c¸c h×nh thøc ph¸t vÊn- ®µm tho¹i, lµm bµi tËp nhËn diÖn c¸c kiÕn thøc lÝ thuyÕt. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. æn ®Þnh tæ chøc líp. 2. KiÓm tra bµi cò. 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: hµng ngµy, chóng ta ®îc tiÕp xóc, ®äc nhiÒu lo¹i v¨n b¶n: miªu t¶, tù sù, thuyÕt minh, nghÞ luËn,... trong ®ã, cã 1 sè v¨n b¶n ®îc gäi lµ v¨n b¶n v¨n häc (VBVH). VËy VBVH lµ g×? Bµi häc h«m nay, chóng ta sÏ t×m hiÓu c¸c tiªu chÝ ®Ó x¸c ®Þnh. Ho¹t ®éng cña thÇyvµ trß Néi dung cÇn ®¹t GV: Em hiÓu thÕ nµo lµ v¨n b¶n v¨n häc? HS: Tr¶ lêi theo sù hiÓu biÕt Gv nhËn xÐt, bæ sung: Nh÷ng chñ ®Ò nh­ t×nh yªu, h¹nh phóc, b¨n kho¨n, ®au khæ, kh¸t väng v­¬n ®Õn Ch©n - ThiÖn - MÜ,... th­êng trë ®i trë l¹i víi nh÷ng chiÒu s©u vµ s¾c th¸i kh¸c nhau. VD: TruyÖn ng¾n Bøc tranh (NguyÔn Minh Ch©u) " suy ngÉm vÒ con ng­êi vµ nghÖ thuËt ch©n chÝnh. §äc bµi th¬ Bµi th¬ t×nh cña ng­êi thñy thñ (Hµ NhËt): §ªm nay, khi tr¨ng mäc Tµu anh sÏ nhæ neo Em ®õng hái V× sao anh ra ®i Còng ®õng hái Ch©n trêi xa cã g× kªu gäi Anh biÕt NÕu ë ch©n trêi cã ®¶o tr©n ch©u Hay ë biÓn xa Cã nô hoa thÇn t×m ra h¹nh phóc Hay cã ng­êi g¸i ®Ñp M«i hång nh­ san h« Còng kh«ng thÓ KhiÕn anh xa ®­îc em yªu Nh­ng em ¬i NÕu cã ng­êi trai ch­a tõng qua b·o tè Ch­a tõng v­ît qua thö th¸ch gian lao LÏ nµo xøng víi t×nh em? " quan niÖm t×nh yªu thñy chung vµ c¸ch sèng m¹nh mÏ... - VH lµ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan. HiÖn thùc kh¸ch quan ®· ®­îc nhµ v¨n nhËn thøc, t¸i t¹o, nhµo nÆn, h­ cÊu theo nguyªn t¾c ®iÓn h×nh hãa ®Ó x©y dùng h×nh t­îng nghÖ thuËt. ThÕ giíi VH lµ “thÕ giíi t­ t­ëng, t×nh c¶m nÐn chÆt vµ lu«n tiÒm tµng kh¶ n¨ng bïng næ c¶m xóc”. VD: X©y dùng h×nh t­îng ChÝ PhÌo " Nam Cao kh¸i qu¸t hiÖn thùc XH n«ng th«n VN tr­íc c¸ch m¹ng: 1 bé phËn cè n«ng cïng khæ ®Ó tån t¹i ®· sa vµo con ®­êng l­u manh hãa... -VD: Nh÷ng tõ l¸y liªn tiÕp: Lo¾t cho¾t, xinh xinh, tho¨n tho¾t……vµ víi ©m thanh cña nã gîi sù t­¬i trÎ, hån nhiªn, tinh nghÞch. ChÝnh v× vËy ta cÇn ph¶i chó ý ®Ðn ng÷ ©m vµ ng÷ nghÜa => TÇng ng«n tõ lµ b­íc 1 cÇn v­ît qua ®Ó ®i s©u vµo chiÒu s©u cña v¨n b¶n. - TÇng h×nh t­îng cña VBVH ®­îc t¹o nªn nhê nh÷ng yÕu tè nµo? VD? - TÇng hµm nghÜa lµ g×? VD? GV chèt: §äc v¨n b¶n mµ kh«ng hiÓu hµm nghÜa kh¸c nµo ta biÕt tªn, biÕt mÆt mét ng­êi mµ kh«ng hiÓu ®­îc phÇn s©u th¼m t©m hån hä Hs ®äc sgk. Gv s¬ ®å hãa, gi¶i thÝch cho hs hiÓu râ. GV: chèt kiÐn thøc vÒ v¨n b¶n v¨n häc. I. ThÕ nµo lµ v¨n b¶n v¨n häc? 1. VBVH lµ nh÷ng v¨n b¶n ®i s©u ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan vµ kh¸m ph¸ thÕ giíi t×nh c¶m vµ t­ t­ëng, tháa m·n nhu cÇu thÈm mÜ cña con ng­êi. 2. VBVH ®­îc x©y dùng b»ng ng«n tõ nghÖ thuËt cã tÝnh h×nh t­îng, tÝnh thÈm mÜ cao, tÝnh hµm sóc, ®a nghÜa. 3. VBVH ®­îc x©y dùng theo 1 ph­¬ng thøc riªng- nãi cô thÓ h¬n lµ mçi VBVH ®Òu thuéc vÒ 1 thÓ lo¹i nhÊt ®Þnh vµ theo nh÷ng quy ­íc, c¸ch thøc cña thÓ lo¹i ®ã. " Tuy nhiªn VBVH ko chØ lµ nh÷ng biÖn ph¸p, nh÷ng kÜ x¶o ng«n tõ mµ lµ 1 s¸ng t¹o tinh thÇn cña nhµ v¨n. II. CÊu tróc cña VBVH: 1. TÇng ng«n tõ- tõ ng÷ ©m ®Õn ng÷ nghÜa: - Ng÷ nghÜa:+ NghÜa t­êng minh.VD: con chã sãi, mïa xu©n,... + NghÜa hµm Èn. VD: lßng lang d¹ sãi, tuæi xu©n,... - Ng÷ ©m: VD: Tµi cao phËn thÊp chÝ khÝ uÊt Giang hå mª ch¬i quªn quª h­¬ng. (T¶n §µ) " C1 nhiÒu thanh tr¾c" sù bÕ t¾c, u uÊt cña kÎ tµi hoa, anh hïng ko gÆp thêi vËn. C2 nhiÒu thanh b»ng " c¶m gi¸c ch¬i v¬i, phiªu bång" sù bu«ng xu«i, bÊt lùc cña con ng­êi. S­¬ng n­¬ng theo tr¨ng ngõng l­ng trêi T­¬ng t­ n©ng lßng lªn ch¬i v¬i. (Xu©n DiÖu) " Hai c©u th¬ gåm nhiÒu thanh b»ng " c¶m gi¸c ch¬i v¬i, b©ng khu©ng khã hiÓu cña kÎ ®ang t­¬ng t­. 2. TÇng h×nh t­îng: - H×nh t­îng ®­îc s¸ng t¹o trong v¨n b¶n nhê nh÷ng chi tiÕt, cèt truyÖn, nh©n vËt, hoµn c¶nh, t©m tr¹ng (tïy quy m« v¨n b¶n vµ thÓ lo¹i) mµ cã sù kh¸c nhau. - VD: H×nh t­îng cµnh mai (C¸o tËt thÞ chóng- M·n Gi¸c thiÒn s­) biÓu t­îng cho sù sèng tuÇn hoµn, søc sèng m·nh liÖt, niÒm tin t­ëng, l¹c quan, yªu ®êi. H×nh t­îng c©y tïng (Tïng- NguyÔn Tr·i) biÓu t­îng cho ng­êi qu©n tö... 3. TÇng hµm nghÜa: - Lµ ý nghÜa Èn kÝn, ý nghÜa tiÒm tµng cña v¨n b¶n. - VD: MÑ vµ qu¶ (NguyÔn Khoa §iÒm) Nh÷ng mïa qu¶ mÑ t«i h¸i ®­îc MÑ vÉn tr«ng vµo tay mÑ vun trång Nh÷ng mïa qu¶ lÆn råi l¹i mäc Nh­ mÆt trêi, khi nh­ mÆt tr¨ng. Lò chóng t«i tõ tay mÑ lín lªn Cßn nh÷ng bÝ vµ bÇu th× lín xuèng Chóng mang d¸ng giät må h«i mÆn Rá xuèng lßng thÇm lÆng: mÑ t«i. Vµ chóng t«i- mét thø qu¶ trªn ®êi B¶y m­¬i tuæi mÑ ®îi chê ®­îc h¸i T«i ho¶ng sî ngµy bµn tay mÑ mái M×nh vÉn cßn mét thø qu¶ non xanh. “Mét thø qu¶ non xanh”" Con ng­êi ch­a tr­ëng thµnh. III. Tõ v¨n b¶n ®Õn t¸c phÈm v¨n häc: Nhµ v¨n s¸ng t¹o VBVH (hÖ thèng kÝ hiÖu kh¸ch quan ng­êi ®äc t¸c phÈm v¨n häc. IV. Tæng kÕt Ngµy nay mét v¨n b¶n ®­îc coi lµ v¨n b¶n v¨n häc khi: - Ph¶n ¸nh vµ kh¸m ph¸ ®êi sèng, båi d­ìng t­ t­ëng vµ t©m hån, tho¶ m·n nhu cÇu thÈm mÜ cña con ng­êi. - Ng«n tõ cã nhiÒu t×m tßi s¸ng t¹o, cã tÝnh h×nh t­îng, cã tÝnh hµm nghÜa s©u s¾c, phong phó. - §­îc viÕt theo mét thÓ loÞa nhÊt ®Þnh víi nh÷ng quy ­íc, thÈm mÜ riªng: truyÖn, th¬, kÞch….. V¨n b¶n v¨n häc mang nhiÒu tÇng líp: Ng«n tõ, h×nh t­îng, hµm nghÜa. §i s©u vµo c¸c tÇng líp ®ã ta míi hiÓu ®­îc van b¶n v¨n häc. E Cñng cè, dÆn dß: Yªu cÇu hs: - Häc bµi. - ChuÈn bÞ tiÕt tù chon thø 2: C¸ch ®äc hiÓu mé v¨n b¶n v¨n häc. TiÕt 2: C¸ch ®äc hiÓu v¨n b¶n v¨n häc A. Môc tiªu bµi häc: Gióp hs: - TiÕp cËn ®­îc mét v¨n b¶n v¨n häc cã hiÖu qu¶ nhÊt. - T¹o høng thó cho c¸c em häc v¨n vµ yªu thÝch m«n v¨n h¬n. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy trß: - Sgk, sgv vµ mét sè tµi liÖu tham kh¶o. - Hs t×m hiÓu vÊn ®Ò tr­íc khi ®Õn líp. - Gv so¹n thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tæ chøc giê d¹y- häc theo c¸ch kÕt hîp c¸c h×nh thøc ph¸t vÊn- ®µm tho¹i, lµm bµi tËp nhËn diÖn c¸c kiÕn thøc lÝ thuyÕt. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. æn ®Þnh tæ chøc líp. 2. KiÓm tra bµi cò. 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: Chóng ta ®­îc biÕt trong nh÷ng thËp niªn võa qua vµ nhÊt lµ trong giai ®o¹n nµy, m«n v¨n lµ mét trong nh÷ng m«n Ýt ®­îc c¸c b¹n trÎ yªu thÝch. Bëi lÏ nã lµ mét trong nh÷ng m«n häc trong nhµ tr­êng Ýt ®­îc c¸c tr­êng chuyªn nghiÖp sö dông lµm m«n thi trong c¸c k× thi tuyÓn sinh vµo §¹i häc vµ Cao ®¼ng. Vµ cßn bëi mét bé phËn HS th× cho r»ng m«n v¨n lµ mét m«n khã häc, khã tiÕp thu. VËy ®iÒu ®ã do lçi t¹i m«n v¨n kh« khan, kh«ng hay hay t¹i chÝnh c¸c b¹n ch­a t×m cho m×nh mét h­íng tiÕp cËn nã ®óng ®¾n? TiÕt häc h«m nay sÏ giíi thiªu víi c¸c b¹n mét trong nh÷ng c¸ch tiÕp cËn ®Ó cã thÓ tiÕp thu mét c¸ch dÔ dµng ®èi víi mét v¨n b¶n v¨n häc Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß Néi dung cÇn ®¹t HS cã thÓ lÊy mét sè VD kh¸c: Bèi c¶nh ®Ó nhµ v¨n NguyÔn Du viÕt t¸c phÈm TruyÖn KiÒu; Hay nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc d©n gian ra ®êi g¾n víi ®êi sèng vµ suy nghÜ, tr×nh ®é cña nh©n d©n lao ®éng…… GV: Em hiÓu tù m×nh ®äc t¸c phÈm ë ®©y cã nghÜa nh­ thÕ nµo? HS: Tr¶ lêi tù do. GV: Theo em, ®äc lÇn ®Çu cã t¸c dông g×? §äc v¨n b¶n mét lÇn cã t×m hiÓu hÕt ®­îc c¸c vÊn ®Ò c¸c t¸c phÈm ®ã ®Æt ra kh«ng? GV: Em hiÓu ntn lµ ®äc cã ®Þnh h­íng? GV: Theo em qu¸ tr×nh t×m hiÓu mét t¸c phÈm th«ng th­êng diÔn ra ntn? GV: ViÖc b×nh nh÷ng chi tiÕt ®¾t lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt vµ lµ b­íc cuèi cïng ®Ó hoµn thiÖn qu¸ tr×nh t×m hiÓu mét t¸c phÈm v¨n häc. Nh­ng th«ng th­êng qu¸ tr×nh nµy Ýt ®­îc c¸c b¹n trÎ quan t©m, d­êng nh­ nã lµ mét viÖc lµm vÊt v¶ ®èi víi c¸c b¹n. ChÝnh v× vËy c¸c b¹n con bá dë qu¸ tr×nh t×m hiÓu mét t¸c phÈm v¨n häc. V× thÕ mµ ch­a c¶m thô hÕt ®­îc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña mét t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. Mét sè c¸ch ®äc hiÓu mét v¨n b¶n v¨n häc §äc nh÷ng tri thøccÇn thiÕt Nh÷ng tri thøc vÒ thêi ®¹i nhµ v¨n VD: §äc “HÞch t­íng sÜ” ph¶i ®Æt t¸c phÈm vµo bèi c¶nh lÞch sö XH ViÖt Nam thÕ kØ XIII khi qu©n Nguyªn-M«ng liªn tiÕp sang x©m l­îc n­íc ta, th× míi thÊy hÕt khÝ thÕ yªu n­íc sôc s«i cña t­íng sÜ vµ tÊm lßng c¨m thï giÆc s©u s¾c. Hay nh÷ng t©m sù cña n÷ sÜ Hå Xu©n H­¬ng còng chÝnh lµ bèi c¶nh cña XHPK ®· ®Èy nh÷ng ng­êi phô n÷ r¬i vµo nh÷ng sè kiÕp bÊt h¹nh. §ã chÝnh lµ c¬ së thùc tÕ cña t¸c phÈm. Nh÷ng tri thøc vÒ truyÒn thèng VBVH T­ t­ëng, ®Ò tµi, chñ ®Ò cña VBVH th­êng cã mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh víi v¨n häc hiÖn thêi vµ truyÒn thèng v¨n häc tr­íc ®ã VD: Lßng yªu n­íc Tinh thÇn nh©n ®¹o Néi dung thÕ sù. Nh­ vËy : HiÓu biÕt vÒ truyÒn thèng v¨n häc sÏ hiÓu t¸c phÈm v¨n häc s©u h¬n. II. Mét sè b­íc cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tiÕp cËn tèt mét v¨n b¶n v¨n häc. B­íc1. Tù m×nh ®äc t¸c phÈm. - Tù ®äc t¸c phÈm ë ®©y cã nghÜa lµ: tr­íc khi t×m hiÓu t¸c phÈm ®ã, m×nh ph¶i tù ®äc t¸c phÈm tr­íc khi ®äc tµi liÖu tham kh¶o hoÆc tham gia ý kiÕn cña ng­êi kh¸c. B­íc2. §äc lÇn ®Çu. §Ó c¶m nhËn kh«ng khÝ chung, kh¸i qu¸t c¸c vÊn ®Ò B­íc3. §äc cã ®Þnh h­íng §©y lµ b­íc ®äc quan träng , ®äc ®Ó t×m vµ ph©n tÝch hÖ thèng c¸c chi tiÕt theo c©u hái trong SGK. Bëi ®ã lµ nh÷ng c©u hái ®· ®Þnh h­íng kh¸ tèt träng t©m bµi. B­íc 4: §äc nghiÒn ngÉm: T×m nh÷ng chi tiÕt ®¾t ®Ó nghiÒn ngÉm, c¶m thô B­íc 5:T×m hiÓu t¸c phÈm ( Thao t¸c t×m hiÓu t¸c phÈm á trªn líp) §ã lµ viÖc häc ë trªn líp: Nghe c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®äc, t×m hiÓu hÖ thèng kiÕn thøc. Khi ®ã m×nh ®· cã sù chuÈn bÞ ë nhµ, do vËy cã thÓ dÔ dµng tiÕp thu kiÕn thøc h¬n. B­íc cuèi cïng: B×nh chi tiÕt ®¾t Chän lÊy mét trong nh÷ng chi tiÕt ®¾t trong t¸c phÈm, sau ®ã viÕt thµnh mét ®o¹n v¨n, bét bµi v¨n nhá theo sù c¶m nhËn cña c¸ nh©n m×nh III. Thùc hµnh. Qu¸ tr×nh thùc hµnh sÏ diÔn ra trong suèt qu¸ tr×nh HS t×m hiÓu VBVH trong ch­¬ng tr×nh THPT. E Cñng cè, dÆn dß: Yªu cÇu hs: -Xem l¹i bµi. - Tham kh¶o mét sè c¸ch ®äc hiÓu v¨n b¶n v¨n häc kh¸c. - ChuÈn bÞ tiÕt tù chon thø 3 + 4: Mét sè kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó ®äc hiÓu VHDG vµ VHT§. TiÕt 3: Mét sè kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó ®äc hiÓu v¨n häc d©n gian A. Môc tiªu bµi häc: Gióp hs: - N¾m ®­îc ®Æc ®iÓm cña VHDG. - VËn dông lÝ thuyÕt vÒ v¨n b¶n v¨n häc d©n gian ®Ó ®äc hiÓu v¨n b¶n v¨n häc d©n gian ë mét sè thÓ lo¹i cô thÓ trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ V¨n 10. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy trß: - Sgk, sgv vµ mét sè tµi liÖu tham kh¶o. - Hs t×m hiÓu vÊn ®Ò tr­íc khi ®Õn líp. - Gv so¹n thiÕt kÕ d¹y- häc. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh: Gv tæ chøc giê d¹y- häc theo c¸ch kÕt hîp c¸c h×nh thøc ph¸t vÊn- ®µm tho¹i, lµm bµi tËp nhËn diÖn c¸c kiÕn thøc lÝ thuyÕt. D. TiÕn tr×nh d¹y- häc: 1. æn ®Þnh tæ chøc líp. 2. KiÓm tra bµi cò. 3. Bµi míi: * Giíi thiÖu bµi míi: Ho¹t ®éng cña ThÇy vµ Trß Néi dung cÇn ®¹t Gv yªu cÇu HS nh¾c l¹i Mét sè ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña VHDG HS nh¾c l¹i kiÕn thøc ®· häc HS lÊy mét sè dÉn chøng kh¸c. GV: Theo em cã nh÷ng c¸ch ®äc hiÓu VHDG nµo cã hiÖu qu¶ cao? HS cã thÓ tr×nh bµy nhiÒu c¸ch ®äc hiÓu theo ý kiÕn c¸ nh©n. HS cã thÓ t×m thªm mét vµi t¸c phÈm kh¸c cã nh÷ng dÞ b¶n kh¸c nhau. GV: VÒ lo¹i sö thi, ta cã c¸ch t×m hiÓu ntn cho nã cã hiÖu qu¶? Hái: Cßn thÓ lo¹i tôc ng÷ th× ta sÏ t×m hiÓu ntn? VD: Tay lµm hµm nhai. Tay quai miÖng trÔ CÆp tõ : Hµm nhai- MiÖng trÔ ®Æt trong mèi quan hÖ ®èi xøng: Tay lµm- tay quai -> Tay lµm-Hµm nhai; Tay quai-MiÖng trÔ -> Quan hÖ gi÷a lao ®éng vµ kh«ng lao ®éng, gi÷a h­ëng thô vµ kh«ng h­ëng thô -> Ch¨m chØ, cÇn cï th× míi cã ¨n, cßn l­êi biÕng th× sÏ ®ãi. VD: Muèn ¨n c¸ c¶, ph¶i th¶ c©u dµi CÆp tõ ®èi xøng : C¸ c¶- c©u dµi ¨n – th¶ Quan hÖ: ¨n( h­ëng thô)- Th¶ ( lµm) C¸ c¶( kÕt qu¶) – C©u dµi ( ®Çu t­) KÕt luËn: Muèn ®­îc h­ëng thô, muèn cã thµnh qu¶ th× cÇn ph¶i ®Çu t­ ( c«ng søc, tiÒn b¹c). I. V¨n b¶n v¨n häc d©n gian *. H×nh thøc: - TruyÒn miÖng: TruyÒn ng«n ng÷ nãi trong kh«ng gian vµ thêi gian. TÝnh truyÒn miÖng vµ tÝnh tËp thÓ nã sÏ ¶nh h­ëng ®Õn néi dung còng nh­ h×nh thøc cña v¨n b¶n VHDG. V× vËy VHDG cßn cã tÝnh dÞ b¶n. VD: TruyÖn TÊm C¸m ®· cã rÊt nhiÒu d©n téc x©y dùng nªn cho d©n téc m×nh mét TÊm C¸m riªng. Hay kÕt thóc truyÖn còng cã nh÷ng c¸ch kÕt thóc kh¸c nhau: KÕt thóc (1): TÊm sai qu©n lÝnh ®µo hè, C¸m ®øng d­íi vµ råi déi n­íc s«i lªn ng­êi,C¸m chÕt nh¨n r¨ng. KÕt thóc (2): Sau khi giÕt C¸m,TÊm sai ng­êi chÆt ®Çu bá vµo trong hò lµm m¾m råi göi vÒ cho G× GhÎ. Khi G× GhÎ ¨n m¾m cø tÊm t¾c khen ngon( cã c¶ chi tiÕt con qu¹ ®Ëu trªn m¸i nhµ h¸t c©u: Ngon ngán ngßn ngon/ MÑ ¨n thÞt con cã cßn xin miÕng), ®Õn khi hò m¾m ®· c¹n míi thÊy ®Çu n©u cña con m×nh, kinh qu¸ l¨n ra chÕt. II. Mét sè ph­¬ng ph¸p ®äc hiÓu v¨n b¶n VHDG. 1. C¸ch ®äc hiÓu chung - Tr­íc khi ®äc hiÓu mét v¨n b¶n v¨n häc d©n gian nµo ®ã, ta nªn t×m hiÓu nh÷ng b¶n kÓ kh¸c nhau vÒ cïng mét t¸c phÈm( néi dung ) ®ã råi sau ®ã ®i so s¸nh víi v¨n b¶n ®­îc häc ë trong SGK ®Ó: + X¸c ®Þnh yÕu tè bÊt biÕn ®­îc b¶o l­u trong nh÷ng v¨n b¶n ®ã.-> Ta sÏ t×m ®­îc ®Æc ®iÓm cña thêi ®¹i còng nh­ tÝnh truyÒn thèng cña v¨n häc. + X¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè thay ®æi gi÷a nh÷ng v¨n b¶n ®ã ta sÏ t×m ®­îc ®Æc ®iÓm cña tõng thêi ®¹i, tõng vïng mµ t¸c phÈm ®ã ®i qua. VD: TruyÖn TÊm C¸m (1). Theo Vò Ngäc Phan: TÊm vµ C¸m lµ hai chÞ em cïng cha kh¸c mÑ: Quan hÖ con chung- con riªng Hai chÞ em ®i b¾t t«m tÐp ®Ó giµnh giËt lÊy c¸i yÕm ®á. (2). Theo A l¨ng ®¬-Landes: Hai ®øa cïng løa kh«ng ai chÞu nh­êng lµm chÞ, cha mÑ chóng liÒn d­a cho chóng c¸i giá ®i b¾t t«m tÐp, ai nhiÒu h¬n sÏ ®­îc lµm chÞ. VD: Ca dao (1) Hìi c« c¾t cá bªn s«ng 2. C¸ch ®äc hiÓu mét sè thÓ lo¹i cô thÓ - Sau ®ã x¸c ®Þnh ®Æc tr­ng, thÓ lo¹i cña v¨n b¶n VHDG ®Ó x¸c ®Þnh l¹i ®Æc ®iÓm cña thÓ lo¹i ®ã.Tõ ®ã ta cã h­íng t×m hiÓu t¸c phÈm cho ®óng h­íng. a. Sö thi VD: V¨n b¶n: §¨m S¨n Thuéc thÓ lo¹i sö thi, cã ®Æc ®iÓm vÒ: Ng«n ng÷: trang träng ; Giäng: hµo hïng ( Bí c¸c con... h·y næi nhiÒu chiªng trèng, h·y ®¸nh cho c¸i cång, chiªng kªu lªn rén r· hoµ nhÞp cïng chòm choÑ…) Thñ ph¸p: phãng ®¹i, t­îng tr­ng (Tãc chµng tr¶i xuèng sµn, høng tãc chµng lµ mét c¸i long hoa…, b¾p ch©n chµng to b»ng c©y xµ ngang, b¾p ®ïi chµng to b»ng èng bÔ, h¬i thë chµng Çm Çm tùa sÊm dËy…) ……….. B­íc tiÕp theo lµ t×m hiÓu theo hÖ thèng nh©n vËt vµ h×nh t­îng nh©n vËt. VD: §¨m S¨n lµ mét ng­êi anh hïng cña bé téc cho nªn nh÷ng tÝnh c¸ch còng nh­ mäi hµnh ®éng ®Ò ph¶i mang tÝnh tiªu biÓu, tÝnh céng ®ång: Mét tï tr­ëng giµu cã, hïng m¹nh, anh dòng, th«ng minh, nghÞ lùc. Tôc ng÷. Chøc n¨ng : Tæng kÕt kinh nghiÖm sèng cña nh©n d©n( vÒ tù nhiªn, x· héi, con ng­êi…) H×nh thøc: Lèi diÔn c« ®óc ng¾n gän, dÔ ®äc, dÔ hiÓu. NghÖ thuËt: §èi ý, ®èi thanh, diÔn ®¹t cã nhÞp ®iÖu, c©n xøng c¶ vÒ néi dung lÉn h×nh thøc, tõ ng÷ b¾t nhÞp nhau. C¸ch ®äc hiÓu: - Ph¶i gi¶i nghÜa tõ ng÷, kh¸i niÖm ®­îc dïng ®Ó cÊu t¹o nªn c©u tôc ng÷ -> t×m ra mèi quan hª gi÷a chóng - Th¸o gì cÊu tróc cña c©u tôc ng÷ - Ph©n tÝch gi¶i m· c¸c h×nh ¶nh ®­îc c©u tôc ng÷ sö dông nh­ mét biÖn ph¸p nghÖ thuËt( c¸ch diÔn t¶ c« ®äng, ®a nghÜa. VD: Mét con ngùa ®au c¶ tµu bá cá ( Ta ph¶i thÊy thùc tÕ loµi ngùa sèng theo tõng bÇy ®µn… V× vËy h×nh ¶nh con ngùa biÕt quan t©m chia sÎ lo l¾ng cho nhau lµ mét h×nh ¶nh mang tÝnh gi¸o dôc con ng­êi -> TÝnh ®a nghÜa. NghÜa ®en: chØ con ngùa NghÜa bãng : nãi chuyÖn con ng­êi. E Cñng cè, dÆn dß: Yªu cÇu hs: -Xem l¹i bµi. - Tham kh¶o mét sè c¸ch ®äc hiÓu v¨n b¶n v¨n häc d©n gian. - ChuÈn bÞ tiÕt tù chon thø 4: Mét sè kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó ®äc hiÓu VHT§. TiÕt 4: MéT Sè KIÕN THøC CÇN THIÕT §Ó ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM A- MỤC TIÊU CẦN ĐẠT Giúp HS: - Nắm được một số đặc điểm của văn bản văn học trung đại Việt Nam: chủ yếu viết bằng chữ Hán và chữ Nôm; thiên về biểu hiện "tâm", "chí" con người; miêu tả mang tính ước lệ, biểu tượng; sáng tạo những tính cách cao thượng, đề cao chủ thể; đậm đà chất chữ tình; lời ít ý nhiều, ngôn ngữ hàm súc;... - Rèn luyện kĩ năng đọc - hiểu văn bản văn học trung đại (bình diện khái quát chung và tác phẩm cụ thể). B- HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Hoạt động của GV&HS Yêu cầu cần đạt Hỏi: Đọc mục 1. SGK và cho biết: văn học trung đại viết bằng những chữ gì? Những chữ ấy có ảnh hưởng tới đọc- hiểu tác phẩm như thế nào? Các văn bản văn học trung đại có những đặc điểm gì về ngôn ngữ văn học? (HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp) Hỏi: Đọc mục 2. SGK, và cho biết: hình tượng văn học trung đại có những đặc điểm gì? Các đặc điểm đó chi phối việc đọc- hiểu như thế nào? (HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp) Bài tập 1- Đọc - hiểu câu thơ, câu văn, điển tích, từ cổ: a. So sánh bản dịch nghĩa và bản dịch thơ bài Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão. (HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp) b- Câu thơ Nguyễn Trải trong bài Cảnh ngày hè : "Hồng liên trì đã tiễn mùi hương’’ . Hiểu "tiễn’’ là "ngát’’, có bản phiên âm là "tịn’’, nghĩa là “hết”. Nghĩa nào hợp hơn? c. Giải thích ý nghĩa của câu văn và biểu tượng trong các câu (SGK). (HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp) d- Giải thích điển tích văn học và từ cổ (SGK). (HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp) Bài tập 2- Đọc - hiểu tâm sự, chí hướng, tư tưởng trong văn bản văn học trung đại. a. Giải thích ý nghĩa mấy câu sau trong Bài phú sông Bạch Đằng của Trương Hán Siêu (SGK). b- Phân tích tâm sự Nguyễn Du trong Đọc Tiểu Thanh kí? c- Nêu tư tưởng, tình cảm của tác giả qua Chuyện chức phán sự đền tản viên (Nguyễn Dữ). (HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp) Bài tập 3- Đọc-hiểu giá trị nghệ thuật ngôn từ. a- Phân tích cấu trúc cân đối của các câu thơ (SGK), chỉ ra ý nghĩa và vẻ đẹp của chúng. (HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp) b- Phân tích tính chất hàm súc của hình ảnh (SGK). (HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp) I/ Tìm hiểu lí thuyết 1/ Chữ viết và ngôn ngữ - Văn học trung đại viết bằng chữ Hán và chữ Nôm. Chữ Hán phải phiên âm, dịch nghĩa. Chữ Nôm cũng phải phiên âm ra chữ quốc ngữ. Điều này khiến cho việc tiếp nhận, đọc - hiểu văn bản văn học trung đại gặp nhiều khó khăn, cần có sự cân nhắc, lựa chọn hợp lí. - Về ngôn ngữ, văn bản văn học trung đại thường dùng điển tích và các từ cổ; thiên về xây dựng những kiến trúc ngôn từ cố định, đối xứng, hài hoà, như: thơ luật, văn biền ngẫu... 2/ Đặc điểm + Hình tượng trong văn học trung đại có những đặc điểm cơ bản sau: - Thiên về biểu thị tâm, chí, ít quan tâm đến thực tế khách quan một cách cụ thể như trong văn học hiện đại... - Các nhân vật văn học trung đại thường tỏ rõ nhân sinh quan, lối sống theo quan niệm đương thời, như chí lập công danh, lòng ngay thẳng, trung thực, hiếu, nghĩa, một đời ghét gian diệt tà... - Xây dựng hình tượng con người và cảnh vật thường dùng bút pháp tượng trưng, ước lệ; ít tả thực ... + Việc đọc- hiểu cần tìm hiểu ý nghĩa ước lệ, tượng trưng của cá hình tượng, đồng thời phải đi sâu khai thác cái tâm, chí của người viết. II/ Luyện tập Bài tập 1- Đọc- hiểu văn tự, điển cố, từ cổ: a. So sánh bản dịch nghĩa và bản dịch thơ bài Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão. + Hoành sóc (cắp ngang ngọn giáo) được dịch là "múa giáo" sẽ không thấy tư thế hiên ngang, lẫm liệt, vững chãi của người lính vệ quốc. + Tam quân tì hổ khí thôn ngưu (Ba quân như hổ nuốt trôi trâu) dịch là "Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”. Bản dịch thơ bỏ mất chữ “tì hổ” (như hổ) làm cho chất dũng mãnh, hào khí bị mất. + Nam nhi vị liễu công danh trái (Nam nhi mà chưa trả được nợ công danh) dịch là “Công danh nam tử còn vương nợ” tuy đã thoát nghĩa nhưng vẫn chưa bật được chí khí của người anh hùng đang nóng lòng muốn lập công vì nước, trả nợ công danh. b- Trong câu thơ "Hồng liên trì đã tiễn mùi hương’’ , trong đó "tiễn’’ là "ngát’’ hợp nghĩa hơn, vì đó là cảnh mùa hè, hoa sen đang nở rộ, chưa thể “hết” mùi hương được. c. Dựa vào bài Đại cáo bình Ngô để giải thích: - Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân, Quân điếu hạt trước lo trừ bạo. (Làm việc nhân nghĩa điều cốt yếu là phải an dân; quân đội vì dân phạt tội thì trước tiên phải lo trừ bạo). - Đem đại nghĩa để thắng hung tàn Lấy chí nhân để thay cường bạo. (Đem nghĩa lớn (chính nghĩa) để thắng hung tàn (quân giặc tàn ác); lấy chí nhân (lẽ phải và lòng nhân từ) để thay cường bạo (bạo lực) - Trận Bồ Đằng sấm vang chớp giật (dữ dội) Miền Trà Lân trúc chẻ tro bay (oanh liệt). - Nhân dân bốn cõi một nhà, dựng cần trúc ngọn cờ phấp phới (tập hợp dưới ngọn cờ khởi nghĩa); Tướng sĩ một lòng phụ tử, hoà nước sông chén rượu ngọt ngào (tinh thần đoàn kết tướng sĩ). d- ‘‘Rượu đến cội cây ta sẽ uống Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao’’. Theo tích cũ: một người chiêm bao dưới gốc cây hoè thấy mình làm quan, giàu có, tỉnh dậy mới biết chỉ là giấc mơ. Câu thơ đại ý nói lên cách nhìn đời, coi phú quí như giấc mơ, nghĩa là không trường tồn, phù vân. - Lẽ có Ngu cầm đàn một tiếng (Lẽ ra nên có đàn Ngu [tức đàn của vua Ngu Thuấn- biểu tượng cho cuộc sống thái bình] để gảy lên một khúc). Bài tập 2- Đọc- hiểu tâm sự, chí hướng, tư tưởng trong văn bản văn học trung đại. a. Giải thích : - "Đến sông đây chừ hổ mặt/ Nhớ người xưa chừ lệ chan" (Đến sông đây thấy xấu hổ [vì không xứng đáng với người xưa] ; nhớ người xưa mà nước mắt chứa chan). - "Giặc tan muôn thở thăng bình/ Phải đâu đất hiểm cốt mình đức cao" (Giặc tan, từ nay hoà bình muôn thuở. [Đó] đâu phải do địa hình hiểm trở mà cốt là do mình có Đức cao [tức có sự chăm lo đến việc nước của vua và triều thần]). b- Phân tích tâm sự Nguyễn Du trong Đọc Tiểu Thanh kí? Xem lại bài Đọc Tiểu Thanh kí. Chú ý tâm sự xót thương người tài sắc và thương cho chính mình của Nguyễn Du. Hai câu cuối: “Bất tri tam bách dư niên hậu- Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?” đi tìm sự đồng cảm ở hậu thế. c. Nêu tư tưởng, tình cảm của tác giả qua Chuyện chức phán sự đền tản viên (Nguyễn Dữ) Xem lại bài Chuyện Chức phán sự đền Tản Viên, nhất là lời bình của tác giả ở cuối truyện để thấy rõ hơn tư tưởng coi trọng công lý, lòng dũng cảm đấu tranh cho công lí của tác giả. Bài tập 3- Đọc-hiểu giá trị nghệ thuật ngôn từ. a- Cấu trúc cân đối của các câu thơ, ý nghĩa và vẻ đẹp của chúng : -"Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ/ Người khôn người đến chốn lao xao" + Đối giữa 2 câu theo kiểu tương phản, đối ý, đối lời, đối thanh: ta><chốn lao xao. + Tác dụng : ý nghĩa hai về nổi bật. + Vẻ đẹp: Cân xứng, hài hoà. -"Thu ăn măng trúc, đông ăn giá/ Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao”. Đối trong một câu (tiểu đối): "Thu ăn măng trúc" - "đông ăn giá"; "Xuân tắm hồ sen" - "hạ tắm ao" tạo thành hai cặp có ý nghĩa bổ trợ tạo thành một bộ tứ bình bốn mùa xuân - hạ - thu - đông. - "Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ....Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương". Đoạn thơ bốn câu, hai câu tả màu sắc, hương thơm, hai câu tả âm thanh. Vẻ đẹp của cấu trúc cân đối tạo nên vẻ đẹp của bức tranh mùa hè rộn rã đầy sức sống. b- Tính chất hàm súc của hình ảnh: + "Bóng buồm đã khất bầu không Trông theo chỉ thấy dòng sông bên trời". (Lý Bạch) Hai hình ảnh: “cánh buồm lẻ loi mất hút vào khoảng không xanh biếc” và “dòng sông chảy ngang trời”, là những hình ảnh giàu sức gợi: cảnh tượng hùng vĩ, thơ mộng và hoành tráng gợi ra tình bạn cũng đẹp đẽ, cao cả và bất diệt. Hai thế giới hữu hạn và vô hạn như được nối một nhịp cầu đẹp đẽ và gây xúc động sâu sắc... +"Quốc thù chưa trả già sao vội Dưới nguyệt mài gươm đã bấy chầy" (Nỗi lòng - Đặng Dung) Hình ảnh người anh hùng với mái tóc bạc bao lần mài gươm dưới bóng trăng "Dù sau trăm đời vẫn còn tưởng thấy sinh khí lẫm liệt" (Phan Huy Chú). Chñ ®Ò 2: ®äc- hiÓu v¨n b¶n v¨n häc d©n gian( 3 tiÕt) TiÕt 1+2 lêi tiÔn dÆn (TrÝch TiÔn dÆn ng­êi yªu - TruyÖn th¬ d©n téc Th¸i) A. Môc tiªu bµi häc: Gióp hs:- HiÓu ®­îc cèt truyÖn th¬ TiÔn dÆn ng­êi yªu. - N¾m ®­îc vÞ trÝ, néi dung vµ gi¸ trÞ c¬ b¶n cña ®o¹n trÝch. - RÌn kÜ n¨ng tù ®äc, tù häc cã h­íng dÉn. - Lßng c¶m th«ng, th­¬ng xãt cho cuéc sèng khæ ®au cña ng­êi Th¸i, ®Æc biÖt lµ ng­êi phô n÷ Th¸i trong XHPK. - Tr©n träng kh¸t väng tù do yªu ®­¬ng vµ h¹nh phóc løa ®«i cña hä. B. Sù chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß: - Sgk, sgv vµ c¸c tµi liÖu tham kh¶o. - Hs so¹n bµi theo c¸c