Chuyên đề “Sử dụng hệ thống cu hỏi tích hợp trong giảng dạy môn Ngữ văn lớp 9”

CHUYEÂN ÑEÀ “SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI TÍCH HỢP TRONG GIẢNG DẠY MÔN NGỮ VĂN LỚP 9” I- Cô sôû lyù luaän : Ngữ văn là một môn học thuộc nhóm khoa học xã hội, có tầm quan trọng rất lớn trong việc giáo dục tư tưởng, quan điểm, tình cảm cho học sinh. Đây cũng là môn học góp phần hình thành nên những kiến thức cơ bản và quan trọng là hình thành nhân cách con người, chuẩn bị cho các em một hành trang để bước vào đời hoặc học lên những bậc học cao hơn. Đó cũng chính là chiếc chìa khóa mở cửa cho tương lai. Thấy được tầm quan trọng của việc dạy và học môn Ngữ văn nói chung và Ngữ văn lớp 9 nói riêng đồng thời phát huy cao hơn nữa hiệu quả trong giảng dạy theo quan điểm tích hợp là vấn đề cần được quan tâm nhất hiện nay. Bởi tích hợp là một xu hướng tất yếu của dạy học hiện đại, là biện pháp để tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh. Học sinh được rèn luyện thói quen tư duy, nhận thức vấn đề một cách có hệ thống và lôgic. Qua đó học sinh cũng thấy được mối quan hệ biện chứng giữa các kiến thức được học trong chương trình, vận dụng các kiến thức lí thuyết và các kĩ năng thực hành, đưa được những kiến thức về văn, Tiếng Việt vào quá trình tạo lập văn bản một cách hiệu quả. Thaáy roõ taàm quan troïng cuûa “Tích hôïp”trong giaûng daïy Ngöõ Vaên 9, baûn thaân toâi ñaõ chuù yù heä thoáng caâu hoûi”Tích hôïp” cho phaàn moân Vaên hoïc. II. THÖÏC TRAÏNG: 1.Thuaän lôïi : a) Veà phía giaùo vieân: -Ban Giaùm Hieäu luoân quan taâm tôùi chaát löôïng giáo duïc vaø xeáp thôøi khoùa bieåu hôïp lí. -Baûn thaân cuõng ñaõ ñöôïc daïy lôùp 9 neân coù kinh nghieäm trong giaûng daïy . b) Veà phía HS: Một số em có ý thức học tập tương đối tốt. Có năng khiếu và yêu thích bộ môn. 2.Khoù khaên : a) Veà phía giaùo vieân: -Ñoà duøng tröïc quan ñoái vôùi boä moân coøn ít . - Tài liệu tham khảo chưa nhiều. b) Veà phía hoïc sinh : -Kieán thöùc cô baûn coøn mô hoà . -Ñoái vôùi hoïc sinh lôùp 9 thaønh phaàn hoïc sinh caù bieät nhieàu , meâ chôi trong lôùp khoâng thuoäc baøi, khoâng chuù yù baøi , veà nhaø khoâng hoïc vaø khoâng laøm baøi taäp . III- Nguyeân nhaân toàn taïi thöïc traïng cuûa ñôn vò : a) Veà phía giaùo vieân: - Đồ dùng dạy học được cấp đã lâu nên hư hỏng nhiều. b) Veà phía HS: - Chương trình ngữ văn 9 tương đối khó với các em . - Đa phần không chịu khó tìm tòi học hỏi. - Gia đình chưa quan tâm, không theo dõi việc học tập của các em ở nhà. IV- Giaûi phaùp cuï theå : a) Veà phía giaùo vieân: - Tham mưu với BGH bổ sung những tư liệu - tranh ảnh để việc giảng dạy được tốt hơn. - Bản thân tự tìm tòi, sưu tầm tài liệu. b) Veà phía HS: - Phối kết hợp với gia đình kiểm tra việc học tập của các em. -Có phương pháp dạy phù hợp với từng đối tượng học sinh. V- Noäi dung chuyeân ñeà : Xaùc ñònh noäi dung: Qua nhiều năm giảng dạy tôi nhận thấy phương pháp giảng dạy truyền thống giữa các phân môn chưa có sự liên kết chặt chẽ với nhau tách rời từng phương diện kiến thức, học sinh hoạt động chưa tích cực, hiệu quả đem lại cũng chưa cao. Chính vì lẽ đó, dạy học theo hướng tích hợp là một xu hướng tất yếu của dạy học hiện đại, là biện pháp để tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh. Học sinh được rèn luyện thói quen tư duy, nhận thức vấn đề một cách có hệ thống và lôgic. Qua đó học sinh cũng thấy được mối quan hệ biện chứng giữa các kiến thức được học trong chương trình, vận dụng các kiến thức lí thuyết và các kĩ năng thực hành, đưa được những kiến thức về văn, Tiếng Việt vào quá trình tạo lập văn bản một cách hiệu quả. Theo tinh thần đổi mới SGK Ngữ văn nói chung và SGK Ngữ văn 9 nói riêng gồm ba phân môn: Văn bản, Tiếng Việt, Tập làm văn. Đây chính là việc xây dựng chương trình theo tinh thần tích hợp. Nội dung kiến thức, kĩ năng và mục tiêu cần đạt ở ba phân môn này có quan hệ mật thiết với nhau và đều hướng đến mục đích cuối cùng là nâng cao trình độ sử dụng tiếng mẹ đẻ và năng lực cảm thụ văn học cho học sinh. Yeâu caàu thöïc tieãn: a) Ñoái vôùi giaùo vieân: Tích hợp là một khái niệm rộng, ở mỗi lĩnh vực khoa học khác nhau cũng được hiểu và ứng dụng khác nhau. Để vận dụng câu hỏi tích hợp vào việc giảng dạy môn Ngữ văn 9,giáo viên cần chú ý và nắm vững ba hình thức tích hợp : Tích hợp ngang. Tích hợp dọc. Tích hợp liên môn(Tích hợp ngoài văn) b) Ñoái vôùi hoïc sinh: - Tìm hiểu kĩ những hình thức tích hợp . - Nắm vững kiến thức cũ. - Chuẩn bị bài trước ở nhà. VI- Quy trình thöïc hieän toå chöùc chuyeân ñeà: Giaùo vieân tích hôïp qua caùc böôùc : Böôùc 1: Kieåm tra miệng , giôùi thieäu baøi môùi . Böôùc 2: Ñoïc - tìm hieåu chung . Böôùc 3: Phân tích. Böôùc 4:Toång keát . Böôùc 5:Höôùng daãn hoïc tập . VII- Bieän Phaùp thöïc hieän : Aùp duïng heä thoáng caâu hoûi vôùi töøng phaàn trong moãi baøi cuï theå . Bước 1 Kieåm tra miệng : Keát hôïp giôùi thieäu baøi môùi : -Tích hôïp ngang: Ví dụ 1 : KiÓm tra kiÕn thøc ë bµi cò cña phÇn v¨n b¶n cã kÕt hîp víi TiÕng viÖt, TËp lµm v¨n trong toµn bé ch­¬ng tr×nh. -VÝ dô: H·y t×m c¸c h×nh ¶nh trong bµi th¬ “ViÕng l¨ng B¸c” vµ ph©n tÝch t¸c dông nh÷ng h×nh ¶nh ®ã . ë c©u hái nµy häc sinh vËn dông kiÕn thøc vÒ “Èn dô”trong TiÕng viÖt ®Ó tr¶ lêi . - Tích hợp dọc: VÝ dô 2: Khi dạy bài " Đồng chí" Gv có thể kết hîp kiÓm tra bµi cò víi giíi thiÖu bµi míi tr¶ lêi nhanh c¸c c©u hái ? 1/Mét bµi th¬ næi tiÕng cña bµ HuyÖn Thanh Quan mµ em ®· häc ë líp 8? 2/T×m tõ thÝch hîp ®iÒn vµo chç trèng trong c©u th¬ sau ? “Mçi n¨m hoa ®µo në L¹i thÊy …………......” (Ng÷ v¨n 8) 3/ Mét tªn gäi kh¸c cña truyÖn KiÒu ? 4/ Thuý KiÒu cã s¾c ®Ñp nh­ thÕ nµo ? 5/ NguyÔn §×nh ChiÓu cßn cã tªn gäi kh¸c lµ? 6/ Ng­êi lîi dông ®ªm tèi ®Èy Lôc V©n Tiªn xuèng s«ng lµ ? 7/ Mét bµi th¬ næi tiÕng cña Ph¹m TiÕn DuËt viÕt vÒ ng­êi lÝnh Tr­êng S¬n lµ ai? Q U A § È O N G A N G ¤ N G § Ồ G I À § O Ạ N T R ¦ Ờ N G T ¢ N T H A N H N G H I £ N G N ¦ Ớ C N G H I £ N G T H À N H § Ồ C H I Ể U T R Ị N H H ¢ M T I Ể U § Ộ I X E K H ¤ N G K Í N H Mçi ®¸p ¸n cña c©u hái t­¬ng øng víi hµng ngang ,t×m ra ®¸p ¸n cña 7 c©u hái trªn ta t×m ra hµng däc cã tªn §åNG CHÝ trªn c¬ së ®ã gi¸o viªn dÉn vµo bµi míi lu«n Tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng t¸m n¨m 1945 trong V¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam xuÊt hiÖn mét ®Ò tµi míi ®ã lµ t×nh “ §ång chÝ, ®ång ®éi”cña ng­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, anh bé ®éi Cô Hå. Lµ mét nhµ th¬ ®Çu tiªn ®ãng gãp thµnh c«ng vµo ®Ò tµi nµy b»ng mét bµi th¬ ®Æc s¾c mang tªn “§ång chÝ”- ®ã lµ ChÝnh H÷u. Vµ ®©y còng chÝnh lµ môc tiªu mµ tiÕt häc nµy muèn giíi thiÖu ®Õn c¸c em. Bước 2: Ñoïc - tìm hieåu chung : Tích hợp ngang: Ñaây laø phaàn deã daøng nhaát cho tích hôïp ngang ,lieân heä kieán thöùc vaên-Tieáng Vieät-Taäp laøm vaên ,vaên baûn thoâng qua caùc daïng caâu hoûi . -Xaùc ñònh gioïng vaên baûn . -Xaùc ñònh theå cuûa vaên baûn? Xaùc ñònh ngoâi keå, thöù töï keå ( Tích hôïp Taäp laøm vaên ) -Giaûi thích töø khoù (Tích hôïp Tieáng Vieät ). -Toùm taét taùc giaû ?Taùc phaåm( Tích hôïp ngang hoaëc doïc ) -Toùm taét vaên baûn ?(Tích hôïp Taäp laøm vaên ). Bước 3: Tiến trình bài học : *Phân tích. Trong phaàn naøy coù theå aùp duïng , söû duïng heä thoáng caâu hoûi tích hôïp töông ñoái hieäu quaû khi khai thaùc vaên baûn , tích hôïp ngang vôùi 3 phaân moân , caùc taùc phaåm trong chöông trình hoaëc tích hôïp môû roäng vôùi caùc vaên baûn khaùc .Phân môn này sẽ củng cố, hệ thống hóa lại kiến thức cho phân môn khác . Ví dụ 1: Khi dạy bài th¬ “§ång chÝ” cña ChÝnh H÷u ở phần 1. C¬ së h×nh thµnh t×nh ®ång chÝ ®ång ®éi thì giáo viên tích hợp kiến thức của phân môn tiếng việt và Tập làm văn. - Giáo viên đặt câu hỏi: Më ®Çu t¸c gi¶ ®· giíi thiÖu quª h­¬ng cña c¸c anh nh­ thÕ nµo? - Học sinh trả lời:Giíi thiÖu quª h­¬ng g¾n víi nh÷ng h×nh ¶nh cña mét miÒn quª nghÌo. -N­íc mÆn, ®ång chua, ®Êt sái, ®¸ - Giáo viên đặt câu hỏi: Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch giíi thiÖu nµy? - Học sinh trả lời: C¸ch giíi thiÖu nh­ mét lêi trß chuyÖn t©m t×nh gi÷a hai ng­êi lÝnh - Giáo viên đặt câu hỏi: Em có nhận xét gì về cấu trúc của 2 câu thơ đầu? - Học sinh trả lời: Cấu trúc song hành đối xứng. - Giáo viên đặt câu hỏi: Cách thể hiện có gì đặc sắc? - Học sinh trả lời: Sử dụng thành ngữ: " Nước mặn đồng chua", " đất cày lên sỏi đá". Ví dụ 2: Khi dạy bài thơ: "Mùa xuân nho nhỏ" của Thanh Hải trong phÇn t×m hiÓu v¨n b¶n h×nh ¶nh mïa xu©n thiªn nhiªn . Giáo viên tích hợp ngang. - Giáo viên đặt câu hỏi: T¸c gi¶ ®· ph¸c ho¹ h×nh ¶nh thiªn nhiªn mïa xu©n nh­ thÕ nµo ? - Học sinh trả lời: T¶ c¶nh thiªn nhiªn mïa xu©n víi nh÷ng h×nh ¶nh quen thuéc, dßng s«ng xanh ,b«ng hoa tÝm biÕc ,tiÕng chim chiÒn chiÖn … - Giáo viên đặt câu hỏi: CÊu t¹o ng÷ ph¸p trong 2 c©u ®Çu cã g× ®Æc biÖt ?Cã t¸c dông g× khi x©y dùng cÊu t¹o ®Æc biÖt ®ã ? - Học sinh trả lời: -§¶o vÞ ng÷ trong hai c©u ®Çu ; “Mäc gi÷a dßng s«ng xanh Mét b«ng hoa tÝm biÕc” §éng tõ “mäc”lµm vÞ ng÷ ®Æt tr­íc bé phËn chñ ng÷ ,ë ®Çu khæ th¬ ,®Çu ®o¹n th¬ lµ mét dông ý nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. Nã kh«ng chØ t¹o cho ng­êi ®äc Ên t­îng ®ét ngét bÊt ngê, míi l¹, mµ cßn lµm cho h×nh ¶nh sù vËt trë nªn sèng ®«ng nh­ ®ang diÔn tr­íc m¾t. T­ëng nh­ b«ng hoa tÝm biÕc kia ®ang tõ tõ, lå lé mäc lªn, v­¬n lªn, xoÌ në trªn mÆt n­íc xanh s«ng xu©n. - Giáo viên đặt câu hỏi: Ngoµi ra ë nh÷ng c©u tiÕp theo, t¸c gi¶ sö dông kiÓu c©u g×? ThÓ hiÖn c¶m xóc g×? - Học sinh trả lời: -KiÓu c©u c¶m “Ơi con chim chiÒn chiÖn Hãt chi mµ vang trêi” TiÕng chim chiÒn chiÖn hãt rÝu ra trong bÇu trêi xu©n, cµng lµm cho kh«ng khÝ trë nªn vui t­¬i, rén rµng, Êm ¸p vµ n¸o nøc. ThÓ hiÖn c¶m xóc say s­a tr­íc c¶nh vËt mïa xu©n thiªn nhiªn cña t¸c gi¶… Tích hợp dọc: Tích hợp dọc là cách vận dụng quan điểm tích hợp trong cùng một phân môn với nhau tức là giữa Văn bản với Văn bản , giữa TV với TV , giữa TLV với TLV trong cùng một khối (lớp) hoặc khác khối (lớp) theo chiều dọc từ trên xuống . Tích hợp dọc trong một phân môn cùng khối (lớp) Ví dụ 1: Khi dạy bài thơ: "Mùa xuân nho nhỏ" của Thanh Hải giáo viên tích hợp dọc. - Giáo viên đặt câu hỏi: Em cã liªn hÖ víi bøc tranh mïa xu©n thiªn nhiªn nµo trong c¸c v¨n b¶n ®· häc? - Học sinh trả lời: Mïa xu©n trong “TruyÖn KiÒu”-®o¹n trÝch “C¶nh ngµy xu©n”: “Cá non xanh rîn ch©n trêi Cµnh Lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa” C¶nh ®Ñp kiªu sa, trong s¸ng víi nh÷ng h×nh ¶nh ­íc lÖ tuyÖt ®Ñp. Kh¸c víi mïa xu©n nho nhá víi nh÷ng h×nh ¶nh mïa xu©n thiªn nhiªn thËt gÇn gòi, b×nh dÞ mµ ®¸ng tr©n trong biÕt bao. -C¶m xóc cña t¸c gi¶ tr­íc mïa xu©n dÔ dµng liªn hÖ víi nh÷ng c¶m xóc cña nhµ th¬ Xu©n DiÖu tr­íc mïa xu©n: “Hìi xu©n hång ta muèn c¨n vµo ng­¬i” ThÓ hiÖn sù kh¸t khao t­ëng nh­ muèn ngÊu nghiÕn, muèn “nuèt chöng” lÊy mïa xu©n cña ®Êt trêi… Cßn víi Thanh H¶i, mét ®éng t¸c nhÑ nhµng nh­ng còng rÊt tr©n träng mïa xu©n. “§­a tay høng vÒ” còng lµ t×nh yªu víi mïa xu©n nh­ng ®ã lµ mét t×nh yªu dÞu nhÑ mµ s©u s¾c biÕt nh­êng nµo… Bước 4: Toång keát :->Tích hôïp ngang . Töø nhöõng noäi dung hoïc sinh ñaõ tìm hieåu qua caùc phaàn tröôùc , tích hôïp chuû yeáu ôû phaàn naøy laø ñeå hoïc sinh lieân heä veà tö töôûng, tình caûm cuûa baûn thaân . Ví duï :Tæng kÕt ý nghÜa v¨n b¶n “¸nh tr¨ng”cña NguyÔn Duy (Tích hợp tËp lµm v¨n) - Giáo viên đặt câu hỏi: Qua t×m hiÓu toµn bé bµi th¬ “¸nh tr¨ng” nhËn xÐt kÕt cÊu giäng ®iÖu bµi th¬? - Học sinh trả lời: KÕt hîp hµi hoµ gi÷a tù sù víi tr÷ t×nh. -Giäng ®iÖu t©m t×nh cña thÓ th¬ n¨m ch÷. -NhÞp th¬ khi th× tr«i ch¶y, tù nhiªn, nhÞp nhµng, lóc th× ng©n nga thiÕt tha c¶m xóc, lóc l¹i trÇm l¾ng biÓu hiÖn suy t­. - Giáo viên đặt câu hỏi:- KÕt cÊu, giäng ®iÖu ®ã cã t¸c dông g×? - Học sinh trả lời: -KÕt cÊu, giäng ®iÖu cã t¸c dông lµm næi bËt chñ đề, lêi thơ gi¶n dÞ nh­ng gîi nhiÒu c¶m nghÜ, t¹o tÝnh ch©n thùc, ch©n thµnh, g©y Ên t­îng m¹nh cho ng­êi ®äc. @ Cũng trong văn “¸nh tr¨ng”cña NguyÔn Duy giáo viên có thể kết hợp tích hôïp ngang - dọc và liên hệ trong cuộc sống . - Giáo viên đặt câu hỏi: §äc bµi th¬ “¸nh Tr¨ng” em c¶m nhËn ®­îc ®iÒu g×? - Học sinh trả lời: -Tõ mét c©u chuyÖn riªng, bµi th¬ cÊt lªn lêi tù nh¾c nhë thÊm thÝa vÒ th¸i ®é, t×nh c¶m ®èi víi nh÷ng n¨m th¸ng qu¸ khø gian lao, t×nh nghÜa víi ®Êt n­íc… -¸nh Tr¨ng n»m trong m¹ch c¶m xóc “Uèng n­íc nhí nguån” gîi lªn ®¹o lÝ sèng thuû chung ®· trë thµnh truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc ViÖt Nam. - Giáo viên đặt câu hỏi: T×m trong v¨n häc ViÖt Nam nh÷ng bµi th¬ vÒ Tr¨ng chøa hµm ý kh¸c? - Học sinh trả lời: Th¬ Tr¨ng cña chñ tÞch Hå ChÝ Minh: Ng¾m tr¨ng, R»m th¸ng giªng, Tin th¾ng trËn… -Th¬ Tr¨ng cña Hµn MÆc Tö. - Th¬ Tr¨ng cña Hå Xu©n H­¬ng… Bước 5: Höôùng daãn hoïc tập : Phaàn höôùng daãn hoïc sinh veà nhaø ,vôùi heä thoáng caâu hoûi tích hôïp giuùp hoïc sinh chuaån bò baøi toát hôn, coù ñieàu kieän oân laïi nhöõng kieán thức ñaõ hoïc dễ daøng ,ñoàng thôøi môû roäng hôn nhöõng kieán thöùc coù lieân quan . Ví duï : Sau khi hoïc xong vaên baûn “Đồng chí” Giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh chuaån bò bài. Đối với tiết học này: -Hoïc thuoäc loøng và đọc diễn cảm bài thơ. - Nắm vững nội dung đã học. -Viết một đoạn văn ngắn nói lên những suy nghĩ của em về người lính trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Đối với tiết học tiếp theo : Chuẩn bị bài: Tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật. Chuẩn bị kĩ phần tác giả, tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác, nghệ thuật sử dụng trong bài thơ. Sưu tầm những câu thơ, bài thơ viết về người lính lái xe Trường Sơn. * Giaùo vieân daïy soaïn giaùo aùn . VIII- Keát luaän: Giaûng daïy theo heä thoáng caâu hoûi tích hôïp giuùp hoïc sinh cuûng coá ,oân luyeän, môû roäng , lieân heä kieán thöùc toát taïo ñöôïc nieàm tin cho caùc em hoïc taäp vaø naâng cao hieäu quaû giôø daïy ,phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc –saùng taïo cuûa hoïc sinh ,ñoàng thôøi caùc em coù ñieàu kieän reøn luyeän tö duy , reøn luyeän baûn thaân toát hôn . Suối Ngô,ngày 8 tháng 10 năm 2013 Người viết Bùi Thị Hiền