Giáo án Đọc văn: Tương tư- Nguyễn Bính

Tiết 89 Đọc văn: TƯƠNG TƯ Nguyễn Bính Ngày sọan: 8/02/09 Ngày giảng: 10/02/09 A. Mục tiêu cần đạt: Giúp hs: - Cảm nhận được tâm trạng tương tư của chàng trai với những diễn biến chân thực mà tinh tế, trong đó mối duyên quê và cảnh quê hoà quyện với nhau thật nhuần nhị. - Nhận ra được vẻ đẹp của một bài thơ mới đậm đà phong vị ca dao. B. Phương tiện: - SGK, SGV, thiết kế lên lớp, bảng phụ, máy ghi âm bài thơ. - Phương pháp: Phát vấn, thảo luận. C. Tiến trình lên lớp: 1. Ổn định, kiểm tra: - Ổn định: Giáo viên nắm ssố và tình hình chuẩn bị bài của học sinh. - Ktbcũ: Hãy đọc thuộc bài thơ Tràng giang của HC. Chỉ ra và phân tích tính cổ điển và hiện đại của bài thơ? 2. Bài mới Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung cần đạt Hđ1: Höôùng daãn hoïc sinh tìm hieåu tieåu daãn: Goïi hs đọc phần tieåu daãn vaø haõy cho bieát phaàn tieåu daãn ñaõ trình baøy nhöõng vaán ñeà gì? Hs laøm vieäc caù nhaân vaø trình baøy tröôùc lôùp. Hs làm việc cá nhân và trình bày trước lớp Nêu xuất xứ tp? Đọc bài thơ và nêu bố cục bài thơ?Cảm nhận chung về bài thơ? - PhÇn I: 4 c©u ®Çu : Nçi nhí nhung trong t×nh yªu. - PhÇn II: 2 c©u tiÕp: B¨n kho¨n dçi hên trong ty. - PhÇn III: 8 c©u tiÕp: Than thë trong ty. - PhÇn IV: 6 c©u cuèi, kh¸t väng mong mái, lêi tr¸ch trong t×nh yªu. à Chó ý bè côc cña bµi th¬ ®­îc ph¸t triÓn theo diÔn biÕn t©m tr¹ng cña chµng trai trong ty. Hđ2: Hướng dẫn hs tìm hiểu bài thơ thông qua biệp pháp phát vấn và cho hs thảo luận: ?Gọi hs đọc bài thơ và cho biết thế nào là tương tư ? Hãy tìm và đọc một số bài ca dao hoặc bài thơ thể hiện tâm trạng tương tư. T­¬ng t­ : trai g¸i th­¬ng nhí nhau (Tõ ®iÓn H¸n ViÖt - Phan V¨n C¸c) T­¬ng t­: nçi nhí th­¬ng ®¬n ph­¬ng ñ kÝn trong lßng ng­êi nµo ®ã. (nghÜa dïng trong ®êi th­êng) Nguån gèc cña t­¬ng t­ lµ khao kh¸t ®­îc gÇn kÒ, ®­îc chung t×nh, v× thÕ diÔn biÕn t©m lÝ cña ng­êi t­¬ng t­ rÊt phøc t¹p. “Ba c« ®éi g¹o lªn chïa Mét c« yÕm th¾m bá bïa cho s­ S­ vÒ s­ èm t­¬ng t­ èm l¨n èm lãc nªn s­ träc ®Çu” (ca dao) HoÆc: “Ngì chµng thÊu hÕt tÊm lßng t­¬ng t­” (Chinh phô ng©m) Khi t­¬ng t­: ng­êi ta th­êng nhí nhung, th­¬ng c¶m, tr¸ch mãc giËn hên...§Ó diÔn t¶ t©m tr¹ng Êy, ng­êi ta th­êng dïng c¸ch nãi lÊp löng, vßng vo, m¸t mÎ hay béc b¹ch kh«ng hÒ giÊu diÕm nçi nhí th­¬ng khao kh¸t dµnh cho nhau! Em h·y nªu vµi c©u ca dao hoÆc th¬ vÒ chñ ®Ò nµy mµ em biÕt? (KhuyÕn khÝch häc sinh ph¸t biÓu) L¸ nµy gäi l¸ xoan ®µo T­¬ng t­ th× gäi thÕ nµo hìi em... ç M×nh ¬i! M×nh ë m×nh ®i §i th× ta nhí ë th× ta th­¬ng Ph©n li c¸ch trë ®o¹n tr­êng Con s«ng nho nhá con ®­êng c¸t bay ç T­¬ng t­ ¨n ph¶i miÕng måi §øng ®i trong löa n»m ngåi trªn s­¬ng (Xu©n DiÖu) Gv đọc lại bài thơ và hướng dẫn hs nắm bắt diễn biến tâm trạng của nhân vật trữ tình thông qua sơ đồ điền khuyết:Hãy điền vào sơ đồ sau diễn biến tâp trạng của nhân vật trữ tình theo mức độ tăng dần: Nhí nhungà B¨n khu¨n dçi hênà Than thë à Kh¸t väng mong mái …………………………... Trách móc Nh/vật trữ tình ……………………………. ……………………………. Băn khoăn hờn dỗi Gv cho hs thảo luận theo từng dãy bàn sau đó giáo viên chỉ định hs điền vào sơ đồ. Sau đó, giáo viên yêu cầu học sinh phân tích diễn biến tâm trạng của nhân vật trữ tình thong qua hệ thống câu hỏi trong sgk. HS làm việc cá nhân và trình bày trước lớp. Gv nhận xét, bổ sung kết hợp với giảng và bình để chốt lại vấn đề. C¸ch t¹o h×nh ¶nh cÆp ®«i thÓ hiÖn nçi nhí víi ng­êi m×nh yªu cña chµng trai ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo trong bµi th¬? Tõ nhí nhung chµng trai béc lé t©m tr¹ng dçi hên nh­ thÕ nµo? Tõ tr¸ch mãc ®Õn thë than, lêi than thë ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo + Câu lục: Cách ngắt nhịp: 3/3, điểm nhấn ở từ “lại” đã gợi lên được dòng thời gian cứ trôi qua hết sức chậm chạp, ngày mới chỉ còn là sự lặp lại của ngày cũ một cách chán ngán và vô vọng. Giọng thơ than thở đến ngán ngẩm. + Câu bát: Thời gian thể hiện qua việc chuyển màu: Thời gian càng chậm, tâm trạng càng nặng nề, tâm trạng càng mỏi mòn nôn nóng, thời gian càng chậm chạp lê thê ¦ Sự chuyển màu ấy phải chăng đó là tấm lòng héo hon sầu muộn tương tư ( So sánh với từ “nhuốm” của ND). Chµng trai than thë råi l¹i tr¸ch mãc m¸t mÎ nh­ thÕ nµo? Tưởng như vô lí nhưng lại hợp lí: + Hai tiếng “xa xôi” được sử dụng với ý nghĩa đối lập nhau: Gần nhau về địa lí- xa nhau về tâm hồn (thực chất biết tình yêu có đến với cô gái ấy chưa?) + Biện pháp điệp từ: Diễn tả tối đa tâm trạng tương tư của chàng trai. Khao kh¸t m¬ t­ëng cña chµng trai ®­îc thÓ hiÖn nh­ thÕ nµo? Hđ3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu về mặt nghệ thuật của tác phẩm thông qua phiếu học tập: Tâm trạng Chất liệu dân gian I.Giới thiệu: 1. Tác giả: - Tiểu sử (sgk) - Quá trình sống: NB lưu lạc ở nhiều nơi, vừa dạy học vừa làm thơ. - Sự nghiệp văn chương: + NB làm thơ từ năm 13 tuổi. Ông sáng tác khá nhiều thể loại. + Tác phẩm tiêu biểu (sgk) + Đặc điểm thơ NB: Ông dã tích hợp và phát huy một cách xuất sắc những truyền thống dân gian trong sáng tạo thơ mới (nếu Anh Thơ thạo về cảnh quê, Đoàn Văn Cừ giỏi về nếp quê, Bàng Bá Lân nghiên về đời quê, thì NB lại đậm về hồn quê. Dù viết về những cảnh sắc hương thôn hay những mảnh đời lỡ dở, về những mối duyên quê hay những tấm tình quê, về cố nhân hay cố hương, về quê người hay quê nhà…ở đâu ông cũng làm dậy lên được hồn quê. Hồn quê ấy là sự hòa điệu của nhiều yếu tố thuộc cả về nội dung và hình thức, nhưng nỗi bật nhất vẫn là sự hòa điệu giữa giọng điệu quê với lối nói quê và lời quê. Ngoài ra, ông còn là người thành công ở thể loại thơ lục bát. 2. Tác phẩm - . Bài thơ “Tương tư”: Được rút trong tập “Lỡ bước sang ngang” (1940) II. Đọc hiểu văn bản: 1. Tâm trạng tương tư - Tương tư nhớ nhau. Trai gái yêu nhau, khi xa nhau thì nhớ nhau. Trong thực tế thì tương tư là dùng để chỉ nỗi nhớ thương đơn phương. - Trong bài tương tư của NB, nỗi nhớ cũng chỉ có từ một phía. ’Tương tư là “căn bệnh mãn tính” của những chàng trai đa tình giống như mưa gió là căn bệnh tự nhiên của trời đất. 2. Diễn biến tâm trạng tương tư: Th«n §oµi (T©y) - Nhí - th«n §«ng Mét ng­êi - chÝn nhí m­êi mong - mét ng­êi +§Þa danh t¹o nçi nhí song hµnh (ng­êi nhí ng­êi, th«n nhí th«n) Æ Bao trùm đoạn thơ là qui luật tâm lí: Khi tương tư, nỗi nhớ nhung cũng tràn ra cả không gian. +Ng«n ng÷ ch©n quª: §«ng, §oµi, thµnh ng÷ “chÝn nhí m­êi mong” +C¸ch bè trÝ ng«n ng÷: ®èi t­îng nhí th­¬ng ®­îc đÈy ra hai ®Çu c©u th¬, gi÷a hä lµ kho¶ng c¸ch ngËp trµn nçi nhí th­¬ng! “Hai th«n chung l¹i mét lµng Cí sao bªn Êy ch¼ng sang bªn nµy” Ý thơ có vẻ vô lí nhưng lại hợp lí: + Tác giả tạo ra tình huống trữ tình để bày tỏ nỗi niềm. + Trách vì yêu: Do quá mong nhớ, bị nỗi nhớ mong giày vò, người trong cuộc dễ tưởng mình bị hững hờ nên sinh ra “hờn ngược trách xuôi”. Ngµy qua ngµy l¹i qua ngµy L¸ xanh nhuém ®· thµnh c©y l¸ vµng -“L¹i”: ®iÓm nhÊn ng÷ ®iÖu, b­íc ®i chËm ch¹p cña thêi gian, ng¸n ngÈm, v« väng, kÐo dµi ®Õn møc hÐo mßn “l¸ xanh ®· thµnh l¸ vµng” => t©m tr¹ng hÐo hon, sÇu muén t­¬ng t­! - Trách móc: “Bảo rằng ….biết cho”: +Kh«ng gian c¶nh vËt: miÒn quª ngµn ®êi, t×nh vµ c¶nh hoµ quyÖn vµo nhau, ®iÖp tõ “xa x«i” ®a nghÜa võa chØ kho¶ng c¸ch, võa m¸t mÎ tr¸ch mãc - Khao khát mơ tưởng: Hµng lo¹t nh÷ng h×nh ¶nh sãng ®«i l·ng m¹n, thÓ hiÖn kh¸t väng t×nh yªu g¾n liÒn víi h¹nh phóc, h«n nh©n gia ®×nh: Bến- đò, hoa khuê các- bướm giang hồ, nhà anh- nhà em, giàng giầu-hàng cau,thôn Đoài- thôn Đông, Cau - giầu: Xuất hiện từ xa đến gần: Nỗi niềm tương tư của chàng trai gắn liền với khát vọng hạnh phúc. Tình yêu gắn liền với hôn nhân gia đình, gắn liền với hạnh phúc. 3. Chất dân gian trong ngôn ngữ và hình ảnh thơ: - Tâm trạng nhớ nhung được diễn tả qua hình ảnh, địa danh gần gũi, quen thuộc của đời sống nông thôn, quê kiểng( thôn Đoài, thôn Đông, nắng, mưa). - Tâm trạng băn khăn dỗi hờn được diễn tả qua hình ảnh, địa danh, từ ngữ mang đậm chất dân gian (hai thôn, một lòng, bên ấy, bên này) - Tâm trạng than thở được diễn tả qua hình ảnh quen thuộc( lá xanh, nhuộm, cây, lá vàng). - Tâm trạng trách móc mát mẻ được diễn tả bằng hình ảnh gần gũi của làng quê (đò giang, đầu đình, ai) - Thể hiện khát vọng, ước mơ sử dụng hàng loạt hình ảnh sóng đôi. ª tất cả hình ảnh đều thuộc về chốn quê bao đời. Điều này tạo nên không gian quê kiểng. 4. Kết luận: - Bài thơ thể hiện diễn biến tâm trạng phong phú, tự nhiên của chàng trai. - Bài thơ là sự kết hợp hòa quyện giữa duyên quê và cảnh quê. - Phong cách của NB thể hiện rõ trong thể thơ lục bát và giọng điệu, ngôn ngữ đều đậm chất quê, hồn quê. * Củng cố- dặn dò: Hs cần nắm được: - Diễn biến có tính quy luật của tâm trạng tương tư. - Vẻ đẹp của thể thơ lục bát qua bài thơ. - Chất dân gian trong ngôn ngữ và hình ảnh thơ. Tiết sau, đọc thêm bài “Tống biệt hành” và “chiều xuân” cần đọc trước bài thơ và trả lời câu hỏi trong sgk. phong c¸ch th¬ NguyÔn BÝnh? Th¬ NguyÔn BÝnh lµ sù kÕt hîp tiÕng th¬ cña thêi ®¹i víi nh÷ng biÓu hiÖn cña v¨n ho¸ d©n gian. ¤ng ®· kÕt hîp ®­îc nh÷ng yÕu tè truyÒn thèng d©n gian trong viÖc s¸ng t¹o th¬ míi. NguyÔn BÝnh ®· lµm sèng dËy nÐt “ch©n quª”, “duyªn quª”, “t×nh quª”, “hån quª” b»ng sù hoµ ®iÖu gi÷a néi dung vµ h×nh thøc, b»ng giäng ®iÖu quª, víi lèi nãi quª, lêi quª Th¬ NguyÔn BÝnh nghiªng vÒ thÓ th¬ lôc b¸t (t¸c gi¶ kh«ng thiªn vÒ th¬ lôc b¸t cæ ®iÓn nh­ NguyÔn Du), th¬ lôc b¸t cña NguyÔn BÝnh ph¶ng phÊt h¬i thë cña ca dao, mang ®­îc c¸i hån cña ca dao ë giäng ®iÖu, c¸ch vÝ von, c¸ch lùa chän tæ chøc lêi th¬, c¸ch ®­a khÈu ng÷ vµo th¬ mét c¸ch nhuÇn nhuyÔn (c©u th¬ ®iÖu nãi) Bài tập về nhà: So s¸nh bµi T­¬ng t­ víi chïm ca dao yªu th­¬ng, t×nh nghÜa trong s¸ch ng÷ v¨n 10 n©ng cao, tËp mét? +ThÓ lo¹i: §Òu lµ ca dao Chïm ca dao th­êng lµ cÆp c©u lôc b¸t ng¾n, cßn t­¬ng t­ lµ bµi th¬ lôc b¸t tr­êng thiªn hiÖn ®¹i. +VÒ kÕt cÊu m¹ch th¬: Chïm ca dao yªu th­¬ng t×nh nghÜa: kÕt cÊu m¹ch th¬ t­¬ng ®èi dµi, t©m tr¹ng th­¬ng nhí th­êng ®­îc g¾n víi nh÷ng h×nh ¶nh, thÓ hiÖn kho¶nh kh¾c nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña t©m tr¹ng: bªn dßng s«ng (c©u 1 vµ 2); tr­íc c¶nh vËt: g­¬ng soi, c¬i ®ùng trÇu (c©u 3); C©y ®a, con ®ß (c©u 5 vµ 6) T­¬ng t­: triÓn khai trän vÑn m¹ch c¶m xóc t©m tr¹ng cña t­¬ng t­ (t×nh yªu mét phÝa cña chµng trai) + VÒ c¸ch thÓ hiÖn t©m tr¹ng: T­¬ng ®ång: ca dao yªu th­¬ng t×nh nghÜa thÓ hiÖn t©m tr¹ng qua nh÷ng h×nh ¶nh, sù vËt cô thÓ (dßng s«ng, cµnh hång, d¶i yÕm, g­¬ng soi, c¬i ®ùng trÇu, kh¨n, ®Ìn, c©y ®a, con ®ß) T­¬ng t­: còng m­în nh÷ng h×nh ¶nh quen thuéc (nhÊt lµ nh÷ng tõ s¸nh ®«i): th«n, lµng, n¾ng, m­a, ®ß giang, con ®­êng, bÕn, hµng cau, giµn giÇu...®Ó t¹o nªn t×nh c¶m ch©n quª quen thuéc. + H×nh t­îng nh©n vËt tr÷ t×nh: T­¬ng ®ång: Chïm ca dao lµ nh÷ng chµng trai c« g¸i n«ng th«n kh«ng tªn tuæi T­¬ng t­: lµ chµng trai, ®ang yªu vông nhí thÇm, mét c« g¸i kh¸c xãm nh­ng cïng lµng... à*So s¸nh gióp ta thÊy ®­îc NguyÔn BÝnh häc ®­îc rÊt nhiÒu ca dao truyÒn thèng. Mèi quan hÖ gi÷a v¨n häc truyÒn thèng vµ v¨n häc hiÖn ®¹i.