Giáo án đọc văn: vào phủ chúa trịnh (trích thượng kinh kí sự)

Tiết 1,2 Đọc văn: VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH (Trích Thượng Kinh kí sự) Lê Hữu Trác A.MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Cảm nhận được giá trị hiện thực sâu sắc của TP cùng thái độ và tấm lòng của một danh y qua việc phản ánh cuộc sống , cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa Trịnh B.TIẾN TRÌNH DẠY HỌC: *Ổn định: *KT bài cũ: *Bài mới : Tiến trình tổ chức các hoạt động Yêu cầu cần đạt HĐ 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về TG và TP HS đọc phần tiểu dẫn , GV nêu câu hỏi thảo luận: Phần tiểu dẫn trong SGK trình bày những nội dung gì? HS đọc , GV nhận xét GV hỏi : Điều đầu tiên đoạn trích đề cập đến là gì? Nêu những chi tiết về quang cảnh trong phủ chuá? Nhận xét về giá trị hiện thực và nghệ thuật miêu tả của TG? Thái độ của TG bộc lộ như thế nào trước quang cảnh nơi phủ chúa?Em có nhận xét gì về thái độ ấy của TG? Ngoài nghệ thuật miêu tả quang cảnh nơi phủ chúa , đoạn trích còn có những đặc sắc gì? GV gọi HS đọc SGK và nêu câu hỏi thảo luận: Nơi ở của chúa được miêu tả như thế nào? Em có nhận xét gì về điều đó? Hình hài , vóc dáng của thế tử được miêu tả như thế nào? GV có thể liên hệ đến Vũ Trung tuỳ bút của Phạm Đình Hổ về XH Lê Trịnh Thái độ và phẩm chất con người Lê Hữu Trác được thể hiện như thế nào? Em có suy nghĩ gì về thái độ và phẩm chất ấy? GV có thể liên hệ thực tế GV có thể chia nhóm hướng dẫn HS thảo luận Bút pháp kí sự của TG đựơc thể hiện qua đoạn trích như thế nào?Hãy phân tích những nét đặc sắc đó? GV yêu cầu HS tóm tắt những nét chính về giá trị nghệ thuật và nội dung đoạn trích, đồng thời nêu câu hỏi Đoạn trích gợi nhớ văn bản nào? Từ đó GV hướng dẫn HS đi đến phần ghi nhớ trong SGK GV hướng dẫn HS thực hiện yêu cầu (Nếu là HS khá giỏi): Hãy dựng lại hìng tượng Lê Hữu Trác qua đoạn trích? I.Tìm hiểu chung: 1.Tác giả : -Lê Hữu Trác ( 1724-1791) , quê làng Liêu Xá , huyện Đông Hào , phủ Thượng Hồng , trấn Hải Dương , nay thuộc huỵện Yên Mỹ , tỉnh Hưng Yên. Hiệu Hải Thượng Lãn Ông (ông già lười ở đất Thượng Hồng). Gia đình có truyền thống học hành thi cử , đỗ đạt làm quan . Cha là quan Hữu Thị Lang Bộ Công. Lê Hưũ Trác là con thứ 7 nên còn có tên là Chiêu Bảy . Gần 30 tuổi , ong về sống ở quê mẹ thuộc xứ Bàu Thượng , xã Tình Diễm , nay thuộc xã Sơn Quang, huyện Hương Sơn , tĩnh Hà Tĩnh -Không chỉ chữa bệnh giỏi mà còn soạn sách , mở trường truyền bá y học . Sự nghiệp của ông được tập hợp trong bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh gồm 66 quyển , biên soạn trong thời gian gần 40 năm . Đây là tác phẩm y học xuất sắc nhất trong thời trung đại . Quyển cuối cùng trong bộ sách này là một TP văn học đặc sắc Thượng kinh kí sự 2.Tác phẩm Thượng kinh kí sự : Đây là TP đánh dấu sự phát triển của VH thời trung đại. TG ghi lại cảm nhận của mình bằng mắt thấy tai nghe từ khi nhận được lệnh vào kinh chữa bệnh cho Thế Tử Cán, ngày 12 tháng giêng năm Nhâm Dần (1782), cho đén lúc xong việc về tới nhà ở Hương Sơn ngày 2 tháng 11. Tổng cộng là 9 tháng 20 ngày. TP mở đầu bằng cảnh sống ở Hương Sơn của một ẩn sĩ lánh đời. Bỗng có lệnh triệu vào kinh, Lãn Ông buộc phải lên đường. Từ đây mọi việc diễn ra theo thời gian và đè nặng lên tâm trạng của TG. Thượng kinh kí sự khẳng định Lê Hữu Trác còn là một nhà văn -Đến Kinh Đô, Lê Hữu Trác được xếp đặt ở nhà người em của Quận Huy-Hoàng Đình Bảo. Sau đó được đua vào phủ chúa Trịnh để khám bệnh cho Thế Tử Cán. Đoạn trích này bắt đầu từ đó -TG ghi lại một cách sinh động, chân thực về cuộc sống xa hoa, uy quyền của chúa Trịnh. Đồng thời bộc lộ thái độ xem thường danh lợi và khẳng định y đức của mình II. Đọc- hiểu văn bản : 1.Quang cảnh và những sinh hoạt trong phủ chúa : -Quang cảnh cực kì tráng lệ, lộng lẫy,xa hoa không đâu sánh bằng : +Những dãy hành lang quanh co nối tiếp nhau, cây cối um tùm , chim kêu ríu rít , danh hoa đua thắm , gió đưa thoang thoảng mùi hương +Những người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc cửi +Nội cung gồm những chiếu gấm , màn là, sập vàng, ghế rồng, đèn sáng lấp lánh, hương hoa ngào ngạt, cung nhân ríu rít , mặt phấn áo đỏ ... -Cung cách sinh hoạt: Lễ nghi , khuôn phép, cùng với những quyền uy tột đỉnh, lối sống hưởng thụ xa hoa cực điểm và sự lộng quyền của nhà chúa +Ăn uống : Mâm vàng chén bạc, đồ ăn toàn của ngon vật lạ, … +Nghi thức: Phải qua nhiều thủ tục, phải chờ đợi khi có lệnh , phải có thẻ , phải lạy bốn lạy, lời lẽ phải hết sức cung kính, mới được vào thăm bệnh , luôn có phi tần chầu chực quanh chúa , không trực tiêp nghe lệnh chúa mà chỉ qua quan Chánh truyền lại …TG phải nín thở đứng chờ ở xa *Tài quan sát tỉ mỉ, ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động, thuật lại sự việc theo trình tự diễn ra, …Ta có cảm giác TG không hề thêm thắt, hư cấu mà cảnh vật sự việc hiện rõ mồn một. Ngôn ngữ giản dị mộc mạc. Đằng sau bức tranh ấy chứa đựng dồn nén bao nhiêu tâm sự *TG mặc dù chưa bộc lộ trực tiếp thai độ, song qua ngòi bút sắc sảo của TG người đọc nhận ra thái độ của người cầm bút: dửng dưng trước những quyến rủ của vật chất sửng sờ trước quang cảnh nơi phủ chúa “khác gì ngư phủ đào nguyên thuở nào”(một ngư phủ chèo thuyền theo dòng suối lạc vào động tiên). TG tỏ ra không đồng tình với cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa. Cuộc sống an nhàn ẩn dật của TG rõ ràng là sự đối trọng gay gắt với cách sống nơi phủ chúa. Những thứ sơn son thiếp vàng , võng điều , áo đỏ, sập vàng gác tía, nhà cao cửa rộng , hương hoa thơm nức, đèn đuốc lấp lánh,…chỉ là phù phiếm, là hình thức che đậy những gì nhơ bẩn bên trong. Dường như TG khinh thưòng tất cả *Sự thành công khi miêu tả con người: Từ quan truyền chỉ đến quan chánh đường, từ người lính khiêng võng đến các quan ngự y, từ những cô hầu gái đến những phi tần mĩ nữ, …đều hiện lên rất rõ. Nhưng rõ nhất là thế tử Cán 2.Thế tử Cán và thái độ, con người của Lê Hữu Trác a.Thế tử Cán: -Lối vào chỗ ở của chúa rất nhỏ “Đi trong tối om, qua năm , sáu lần trướng gấm” -Nơi thế tử ngự: đặt sập vàng , cắm nến to trên giá đồng, ghế rồng sơn son thếp vàng, nệm gấm , có khoảng chục người đứng sau tấm màn che ngang sân, đèn chiếu sáng , màu phấn và màu áo đỏ , hương hoa ngào ngạt,…Chỉ có một ấu chúa , mà thực chất chỉ có một cậu bé 5 tuổi mà vây quanh bao nhiêu là vật dụng gấm vóc, lụa là, vàng ngọc. Người thì đông nhưng đều im lặng thành ra không khí trở nên lạnh lẽo băng giá, thiếu sinh khí, -Hình hài , vóc dáng: +Mặc áo đỏ, ngồi trên sập vàng +Tinh khí khô hết, mặt khô , rốn lồi, gân xanh, chân tay gầy gò, nguyên khí hao mòn thương tổn quá mức, mạch bị tế sác, âm dương đều bị tổn hại… *Thế tử Cán được miêu tả bằng con mắt của một vị lang y tài giỏi bắt mạch, chuẩn bệnh. TG vừa tả vừa nhận xét khách quan. Thế tử Cán đuựơc tái hiện lại thật đáng sợ, một cơ thể ốm yếu gầy gò,bệnh hoạn, thiếu sức sống “ngoài thì phù trong thì trống”. Nhà khoa học kiêm nghệ sĩ đã chỉ đúng căn bệnh của Trịnh Cán cũng như cả tập đoàn phong kiến đương thời của xã hội đàng ngoài không gì cứu vãn nổi b.Thái độ và con người của Lê Hữu Trác: -Một mặt TG chỉ ra căn bệnh cụ thể , nguyên nhân của nó, một mặt ngầm phê phán lối sống xa hoa “Vì thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no mặc quá ấm, nên tạng phủ yếu đi” -Hiểu căn bệnh của Trịnh Cán , đưa ra những cách chữa hợp lí, thuyết phục nhưng lại sợ chữa có hiệu quả ngay chúa sẽ tin dùng, bị công danh trói buộc . Rồi cuộc xung đột giằng co trong tâm trạng giữa các cách chữa để làm sao vừa không trái với y đức vừa không bị ràng buộc với công danh , vật chất. Cuối cùng Lê Hữu Trác đã gạt sang một bên ý nghĩ riêng của mình để làm tròn trách nhiệm của một người “đời dời chịu ơn nước” . Rồi cách giải thích về cách chữa ,…Tất cả đã chứng tỏ Lê Hữu Trác là người thầy thuốc giỏi có y đức *Bút pháp kí sự: +Quan sát tỉ mỉ: .Quang cảnh trong phủ chúa .Nơi thế tử Cán ở +Ghi chép trung thực, giúp người đọc nhận được cảnh ấy có bàn tay bài của giàu sang quyền chức: .Từ việc ngồi chờ ở phòng chè, đến bữa cơm sáng .Từ việc xem bệnh cho thế tử Cánđến ghi đơn thuốc Tất cả không có một chút hư cấu, chỉ thấy hiện thực đời sống đuựơc bóc , tách dần từng mảng. Cách ghi chép cũng như tài năng quan sát đã tạo được sự tinh tế , sắc sảo ở vài chi tiết gây ấn tượng khó quên .Việc thế tử Cán ngồi trên sập vàng chễm chệ ban một lời khen khi một cụ già quỳ dưới đất lạy .Khi vào nơi thế tử xem mạch, TG chú ý cả chi tiết bên trong cái màn là nơi “Thánh thượng đang ngự” “có mấy người cung nhân đang đứng xúm xít. Đèn sáp chiếu sáng làm nổi bật màu mặt phấn và màu áo đỏ. Xung quanh lấp lánh hương hoa ngào ngạt”. Chi tiết này khẳng địng việc ăn chơi hưởng lạc của nhà chúa tự nó phơi bày ra rõ mồn một III.Tổng kết: (Ghi nhớ) - Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh vừa mang đậm giá trị hiện thực vừa thể hiện phẩm chất của một người thầy thuốc giàu tài năng , mang bản lĩnh vô vi, thích sống gần gũi chan hoà với thiên nhiên ghẻ lạnh với danh vọng , suốt đời chăm lo giữ gìn y đức của mình Với tài năng quan sát sự vật , sự việc, cách kể hấp dẫn , Lê Hữu Trác đã góp phần thể hiện vai trò , tác dụng của thể kí đối với hiện thực đời sống IV.Luyện tập: * Đoạn trích gợi nhớ văn bản Thầy thuốc giỏi cốt ở tấm lòng (Ngữ văn 6) hoặc Vũ Trung tuỳ bút của Phạm Đình Hổ (Ngữ văn 9) -Trong Vũ Trung tuỳ bút, PĐH cho thấy rõ tình hình nhiễu nhương, lộng quyền trong XH Lê Trịnh -Trong Thầy thuốc giỏi cốt ở tấm lòng (Trích trong Nam Ông mộng lục), Hồ Nguyên Trừng đã ca ngơị tấm gương y đức của Thái y lệnh họ Phạm tên Bân * Chân dung Lê Hữu Trác đã được thể hiện đầy đủ: +Một thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu rộng, già dặn kinh nghiệm +Một thầy thuốc có lương tâm và trách nhiệm +Một nhà thơ nhà văn giàu cảm xúc có thái độ rõ ràng +Người khinh thường danh lợi, phú quý , thích tự do và lối sống thanh đạm quê mùa Mặt khác có thể nhận ra: +Người không đồng tình với cảnh sống xa hoa và lộng quyền của chúa Trịnh +Ý thức về núi là sự đối nghịch gay gắt giữa cách sống của Ông với gia đình chúa Trịnh và bọn quan dưới trướng Qua đó càng hiểu vì sao Ông lấy tên hiệu “Ông già lười ở đất Thượng Hồng” (Hải Thượng Lãn Ông)