Giáo án Đọc văn: Vào phủ chúa Trịnh ( Trích:Thượng kinh ký sự )

NS:10/9/07 ND:12/9/07 Tiết:1 +2 Đọc văn: Vào phủ chúa Trịnh ( Trích:Thượng kinh ký sự ) _ Lê Hữu Trác_ A. Mục tiêu bài học: Giúp học sinh hiểu rõ giá trị hiện thực sâu sắc của tác phẩm, cũng như thái độ trước hiện thực và ngòi bút sự chân thực, sắc sảo của Lê Hữu Trác qua đoạn trích miêu tả cuộc sống và cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa Trịnh. B. Chuẩn bị: Thầy: Soạn giáo án Trò: Đọc trước bài và trả lời câu hỏi hướng dẫn học bài - SGK C. Tiến trình bài học: I.Kiểm tra bài cũ: II. Giới thiệu bài mới: Lê Hữu Trác là … III. Bài mới: Hoạt động của thầy HĐ của trò Nội dung cần đạt Gọi HS đọc TD SGK H: Phần TD cho ta biết những gì về tác giả Lê Hữu Trác? Mở rộng: Hải Thượng Lãn Ông - Ông già lười ở đất Thượng Hồng. Gđ có truyền thống học hành thi cử, đỗ đạt làm quan. Cha đẻ là quan Hữu Thị Lang Bộ Công. LHT là con thứ 7 nên còn gọi là Chiêu Bảy. Gần 30 tuổi LHT về sống tại quê mẹ thuộc xứ Đầu Thượng, xã Tình Diễm, huyện Hương Sơn tỉnh Hà Tĩnh. H: Em biết gì về sách y học nổi tiếng của LHT? Mở rộng: t/p được biên soạn trong gần 40 năm. H: Nêu những nết chính về t/p Thượng kinh kí sự? H: Em có nhận xét gì về thể loại của t/p? Kí sự: Ghi chép sự việc, câu chuyện có thật và tương đối hoàn chỉnh. H: Đoạn trích nằm ở vị trí nào trong t/p? Có những sự kiện gì? Hướng dẫn HS đọc văn bản: Đọc chậm, rõ ràng, chú ý nhấn mạnh những chi tiết miêu tả cảnh vật và thái độ của tác giả. Gọi HS đọc - Giải thích từ khó (chú thích SGK) Gọi Hs đọc TD SGK Chắt lọc chi tiết Trả lời ngắn gọn Trả lời Nêu ngắn gọn Nhận xét, trả lời Nêu vị trí đoạn trích Đọc văn bản Xem chú thích SGK I.Đọc – tiếp xúc văn bản 1. Tác giả - tác phẩm * Tác giả: - Lê Hữu Trác (1724 – 1791) hiệu là Hải Thượng Lãn Ông, người làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (Yên Mỹ, Hưng Yên) - Là một danh y không chỉ chữa bệnh mà còn soạn sách và mở trường dạy nghề thuốc để truyền bá y học. - Bộ Hải thượng y tông tâm lĩnh gồm 66 quyển tác phẩm y học xuất sắc nhất thời trung đại. * Tác phẩm: - Thượng kinh ký sự – ký sự đến kinh đô là tập ký sự bằng chữ Hán, hoàn thành năm 1783. - Thể loại: Ký sự. 3. Đoạn trích: Vào phủ chúa Trịnh - Vị trí đoạn trích: Chuyển II. Đọc – hiểu văn bản H: Đoạn trích cho ta thấy những vấn đề gì? Trả lời 1. Quang cảnh và cung cách sinh hoạt trong phủ chúa H: Quang cảnh trong phủ chúa được miêu tả ntn? Tìm những chi tiết nghệ thuật? + Trên đường vào phủ tác giả thấy những gì? + Bên trong phủ ntn? + Nội cung có những gì? Cách bài trí ra sao? H: Em có nhận xét gì về quang cảnh trong phủ chúa? H: Nhờ đâu mà ta có nhận xét ấy? H: Trong đoạn trích có những chi tiết nào “đắt” có tác dụng làm nổi bật giá trị hiện thực của tác phẩm? Tìm chi tiết cụ thể Trả lời Nhận xét Trả lời Nhận xét Tìm và phân tích *Quang cảnh trong phủ chúa - Khi vào phủ phải qua nhiều lần cửa, với “những dãy hành lang quang co nối nhau liên tiếp”, ở mỗi cửa đều có vệ sĩ canh gác, “ai muốn ra vào phải có thẻ”, trong khuôn viên phủ chúa có điễm “Hậu mã quân túc trực” để chúa sai phái đi truyền lệnh. Vườn hoa trong phủ chúa “cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương”. - Bên trong phủ chúa là những nhà “Đại đường”, “Quyển bồng”, “gác tía” với kiệu son, võng điều, đồ nghi truợng sơn son thiếp vàng và “ những đồ đạc trong nhân gian chưa từng thấy”. Đồ dùng tiếp khách toàn là “mâm vàng chén bạc”. - Đến nội cung của thế tử phải quanăm, sấu lần trướng gấm. Trong phòng thắp nến, có sập thếp vàng, có ghế rồng sơn son thếp vàng, trên ghế bày nệm gấm, màn là che ngang sân, “xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt”. quang cảnh cực kỳ tráng lệ, lộng lẫy, không đâu sánh bằng. quan sát chi tiết tỉ mỉ và miêu tả sinh động. * Chi tiết nghệ thuật “đắt” - Chi tiết bên trong cái màn là, nơi chúa Trịnh đang ngự “có mấy người cung nhân đang đứng xúm xít. Đén sáp chiếu sáng, làm nổi màu mặt phấn và màu áo đỏ. Xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt”. Việc ăn chơi hưởng lạc của nhà chúa tự nó phơi bày ra trước mắt người đọc không cần thêm một lời bình luận nào. - Chi tiết thế tử Cán – một đúa bé chừng 5, 6 tuổi ngồi chễm chệ trên sập để những người khác phải phục dịch, đến một cụ già cũng phải lạy 4 lạy khi vào, khi ra và khen “ông này lạy khéo” cho thấy cái oai của ông chúa con cũng không che lấp được cái ngô nghê của trẻ con. Chỗ ở là một khung cảnh vàng son nhưng thiếu sinh khí được tác giả miêu tả rát cụ thể tỉ mỉ khiến người đọc cũng cảm thấy ngột ngạt khó thở. Hiện thực trong phủ chúa. H: Cung cách sinh hoạt trong phủ chúa ra soa? Tìm những chi tiết NT thể hiện điều đó? H: Những chi tiết ấy cho em thấy điều gì? H: Qua những chi tiết ấy, em có nhận xét gì về cung cách sinh hoạt trong phủ chúa? Phát hiện chi tiết Trả lời Nhận xét Trả lời Nhận xét *Cung cách sinh hoạt trong phủ chúa - Khi tác giả lên cáng vào phủ theo lệnh cúa thì có “tên đày tớ chạy đàng trước hét đường” và “cáng chạy như ngựa lồng” - Trong phủ chúa “người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc quan đi lại như mắc cửi”. chúa giữ vị trí trọng yếu và có quyền uy tối thượng trong triều đình. - Lính nghìn cửa vác đòng nghiêm nhặt Cả trời nam sang nhất là đây - Những lời lẽ nhắc đến chúa Trịnh và thế tử đều phải hết sức cung kính, lễ độ: “thánh thượng đang ngự ở đấy”, “ chưa thể yết kiến”, “hầu mạch đông cung thế tử’, “hầu trà”, phòng trà. - Chúa Trịnh luôn có “phi tần chầu trực” xung quanh. Tác giả không được tháy mặt chúa mà chỉ làm thêo mệnh lệnh của chúa do quan chánh đường truyền đạt lại; xem bệnh xong cũng không được phép trao đổi với chúa mà chỉ được viết tờ khải để quan chánh đường dâng lên chúa. Nội cung trang nghiêm đến nỗi tác giả phải “nín thở đứng chờ ở xa’, “khúm núm đến trước sập xem mạch”. - Thế tử bị bệnh có đến bảy tám thầy thuốc phục dịch và lúc nào cũng có “mấy người đứng hầu hai bên”. thế tử chỉ là một đứa trẻ 5, 6 tuổi nhưng khi vào xem bệnh, tác giả - một cụ già - phải quỳ lạy 4 lạy, xem mạch xong lại lạy 4 lạy trước khi lui ra. Muốn xem thân hình thế tử phải có một viên quan nội thần đến xin phép được cởi áo cho thế tử. cung cách sinh hoạt trong phủ chúa với những lễ nghi, khuôn phép, cách nói năng, người hầu kẻ hạ … cho thấy sự cao sang, quyền uy tột đỉnh cùng với cuộc sống hưởng thụ xa hoa đến cực điểm, sự lộng quyền của nhà chúa. Chuyển H: Trước quang cảnh và cung cách sinh hoạt trong phủ chúa, thái độ của LHT ntn? H: Tìm những chi tiết nghệ thuật thể hiện thái độ của tác giả? H: Vì sao tác giả lại có thái độ như thế? H: Em có nhận xét gì về cách thể hiệ thái độ của tác giả? Nhận xét, trả lời Tìm chi tiết NT Lý giải Nhận xét, trả lời 2. Thái độ tâm trạng và những suy nghĩ của tác giả - Đứng trước cảnh phủ chúa xa hoa, lộng lẫy, tấp nập người hầu kẻ hạ, tác giả nhận xét: “Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu sang của vua chúa thực khác hẳn người thường”. - tác giả vịnh 1 bài thơ tả cái sang trọng, vương giả trong phủ chúa: gác vẽ, rèm châu, hiên ngọc, vườn ngự, có hoa thơm, chim biết nói, nghìn cửa lính gác nghiêm nhặt …, cả trời nam sang nhất là đây. - Khi được mời ăn cơm sáng, tác giả nhận xét: Mâm vàng chén bạc, đồ ăn toàn là của ngon vật lạ, tôi bấy giờ mới biết cái phong vị của nhà đại gia. - Đường vào nội cung thế tử được tác giả cảm nhận: ở trong tối om, không thấy có cửa ngõ gì cả. - Nói về bệnh trạng của thế tử, tác giả nhận xét: Vì thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi. Tuy không bộc lộ trực tiếp nhưng qua ngòi bút ghi chép hiện thực sắc sảo và những cảm xúc được ghi lại đây đó, có thể thấy được thái độ của tác giả: không đồng tình với cuộc sống xa hoa, hưởng thụ nơi phủ chúa và dửng dưng trước những quyến rũ vật chất nơi đây. Chuyển ý: H: LHT vào phủ chúa làm gì? Hình ảnh thế tử Cán hiện lên ntn? Diễn biến tâm trạng của tác giả ra sao? + Nơi ở của thế tử được miêu tả ntn? + Qua những chi tiết ấy em cảm nhận được gì về nơi đây? + Thái tử Cán được tác giả miêu tả ra sao? Hình hài, vóc dáng? + Em có suy nghĩ gì về cách miêu tả này? GV: Tác giả vừa miêu tả, vừa nhận xét khách quan. H: Thế tử Cán gợi cho em ấn tượng gì? H: Khi khám bệnh cho thế tử, tâm trạng của LHT ntn? GV gọi HS đọc đoạn văn SGK tr 7 H: Nhận xét diễn biến tâm trạng của tác giả? GV nhấn mạnh: Tác giả đã gạt sang 1 bên sở thích cá nhân để làm tròn trách nhiệm và lương tâm của người thầy thuốc. Khi đã quyết tác giả thẳng thắn đưa ra những kiến giải hợp lí, thuyết phục, có cách chữa đúng bệnh và bảo vệ ý kiến của mình, mặc dù ý kiến đó trái với ý kiến của đa số thầy thuốc trong cung. H: Qua đó ta hiểu gì về con người LHT ? Mở rộng: ý muốn “về núi” của Hải Thượng Lãn Ông là một sự đối nghịch gay gắt với quan điểm sống của gđ chúa Trịnh và bọn quan quyền dưới trướng. Không bình luận nhiều nhưng những thứ sơn son thếp vàng, võng điều, áo đỏ, … đặt bên cạnh cốt cách thanh đạm của 1 ông già áo vải tự nó đã phơi bày ra sự tương phản giữa trong và đục. Trả lời Tìm và lựa chọn chi tiết NT Nêu cảm nhận Trả lời Trả lời Nêu ấn tượng Trả lời Đọc đoạn văn tr 7 Nhận xét *Thế tử Cán - Lối vào: ở trong tối om, đi qua độ 5, 6 lần trướng gấm. - Nơi ở: đặt sập vàng, cắm nến to trên giá đồng, bày ghế đồng sơn son thếp vàng, nệm gấm. Ngót nghét chục người đứng đầu hầu chực sau tấm màn che ngang sân, cung nữ xúm xít. Khung cảnh vàng son nhưng tù hãm, thiếu sinh khí ngột ngạt, khó thở. - Hình hài, vóc dáng + Độ 5, 6 tuổi, mặc áo đỏ, ngồi trên sập vàng + Biết khen người giữ phép tắc: ông này lạy khéo + Tinh khí khô hết, da mặt khô, rốn lồi to, gân xanh, chân tay gầy gò … nguyên khí đã hao mòm, thương tổn quá mức … mạch lại tế, sác … âm dương đều bị tổn hại. Thế tử Cán được miêu tả bằng con mắt nhìn của một vị lang y tài giỏi bắt mạch, chẩn đoán bệnh. Đó là một cơ thể ốm yếu. * Diễn biến tâm trạng của tác giả: - Chỉ ra căn bệnh cụ thể và nguyên nhân của nó, đồng thời cũng ngầm phê phán “vì thế tử ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi”. - Ông rất hiểu căn bệnh của Trịnh Cán, đưa ra những cách chữa hợp lí, thuyết phục nhưng lại sợ chữa có hiệu quả ngay, chúa sẽ tin dùng, bị công danh trói buộc: “Nhưng lại sợ mình không ở lâu, nếu mình làm có kết quả ngay thì sẽ bị danh lợi nó ràng buộc, không làm sao về núi được nữa. Chi bằng ta dùng thư phương thuốc hòa hoãn, nếu không trúng thì cũng không sai bao nhiêu. Nhưng rồi lại nghĩ: Cha ông mình đời đời chịu ơn của nước, ta phải dốc hết cả lòng thành, để nối tiếp cái lòng trung của cha ông mình mới được”. Suy nghĩ giằng co, xung đột. Cuối cùng lương tâm, phẩm chất trung thực của người thầy thuốc đã thắng. Đó là 1 thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu rộng. Bên cạnh tài năng ông còn là 1 thầy thuốc có lương tâm và đức độ. Ông còn có những phẩm chất cao quý: khinh thường lợi danh, quyền quý, yêu thích tự do và nếp sống thanh đạm, giản dị. Chuyển H: Đánh giá những nét đặc sắc về mặt NT của đoạn trích? H: Đoạn trích có những giá trị nội dung gì? Gọi HS đọc Ghi nhớ SGK tr 9 Trả lời khái quát Đọc ghi nhớ SGK III. Tổng kết 1.Nghệ thuật: - Bút pháp kí sự đặc sắc: quan sát tỉ mỉ, trung thực, tinh tế, sắc sảo. 2.Nội dung: * Ghi nhớ: SGK Gợi ý: Giống: Giá trị hiện thực, thái độ của tác giả trước hiện thực Khác: chi tiết, bút pháp kể và tả. Làm BT và trình bày IV. Luyện tập: Bài tập: - So sánh đoạn thích “Vào phủ chúa Trịnh” với “Vũ trung tùy bút” của Phạm Đình Hổ. IV. Hướng dẫn học bài Đọc toàn bộ t/p Thượng kinh kí sự – Hải Thượng Lãn Ông Nắm được giá trị NT, ND của đoạn trích Hiểu được tài đức của Lê Hữu Trác Soạn bài: Tự tình V. Rút kinh nghiệm: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….