Giáo án Lịch sử Lớp 11 - Bài 1-24 - Lê Thị Kim Đính

Phần một LỊCH SỬ THẾ GIỚI CẬN ĐẠI (Tiếp theo) Chương I CÁC NƯỚC CHÂU Á, CHÂU PHI VÀ KHU VỰC MĨ LA –TINH (TỪ ĐẦU THẾ KỈ XIX ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XX) Bài 1 NHẬT BẢN I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức Sau khi học xong bài học, yêu cầu HS cần: - Hiểu rõ những cải cách tiến bộ của Thiên hoàng Minh Trị năm 1868. - Thấy được chính sách xâm lược của giới thống trị Nhật Bản cũng như các cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản cuối thế kỷ XIX đầu thế kỉ XX. 2 Tư tưởng - Giúp HS nhận thức rõ vai trò ý nghĩa của những chính sách cải cách tiến bộ đối với sự phát triển của xã hội, đồng thời giải thích được vì sao chiến tranh thường gắn liền với chủ nghĩa đế quốc. 3. Kỹ năng. - Giúp HS nắm vững khái niệm “ Cải cách”, biết sử dụng bản đồ để trình bày các sự kiện có liên quan đến bài học. Rèn kỹ năng quan sát tranh ảnh tư liệu rút ra nhận xét đánh giá. II. THIẾT BỊ VÀ TÀI LIỆU DẠY HỌC - Lược đồ sự bành trướng của đế quốc Nhật cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, bản đồ thế giới - Tranh ảnh về nước Nhật đầu thế kỉ XX. III. TIẾN HÀNH TỔ CHỨC DẠY HỌC. 1. Giới thiệu khái quát về chương trình lịch sử lớp 11 - Chương trình Lịch sử lớp 11 bao gồm các phần: + Lịch sử thế giới cận đại phần tiếp theo + Lịch sử thế giới hiện đại từ 1917 – 1945. + Lịch sử Việt Nam từ 1858 – 1918. 2. Dẫn dắt vào bài mới Cuối thế kĩ XIX đầu thế kỉ XX hầu hết các nước châu Á đều ở trong tình trạng chế độ phong kiến khủng hoảng suy yếu, bị các đế quốc phương Tây xâm lược, cuối cùng đều trở thành thuộc địa của chủ nghĩa thực dân. Trong bối cảnh chung đó Nhật Bản vẫn giữ được độc lập và phát triển nhanh chóng về kinh tế, trở thành một nước đế quốc duy nhất ở châu Á. vậy tại sao trong bối cảnh chung của châu Á, Nhật Bản đã thoát khỏi sự xâm lược của các nước phương Tây, trở thành một cường quốc đế quốc? Để hiểu được vấn đề này, chúng ta cùng tìm hiểu bài 1 : Nhật Bản 3. Tổ chức các hoạt động và học trên lớp. CAÙC HOAÏT ÑOÄNG CUÛA THAÀY VAØ TROØ KIEÁN THÖÙC CÔ BAÛN CAÀN NAÉM * Hoạt động 1: Cả lớp - GV: Sử dụng bản đồ thế giới, giới thiệu về vị trí Nhật Bản: một quần đảo ở Đông Bắc Á, trải dài theo hình cánh cung bao gồm các đảo lớn nhỏ trong đó có 4 đảo lớn. Honsu, Hokaiđo, Kyusu và Sikôku. Nhật Bản nằm giữa vùng biển Nhật Bản và Nam Thái Bình Dương, phía đông giáp Bắc Á và Nam Triều Tiên diện tích khoảng 374.000 km2. Vào nữa dầu thế kỷ XIX, chế độ phong kiến Nhật Bản khủng hoảng suy yếu. - GV giải thích chế độ Mạc phủ: Ở Nhật Bản nhà vua được tôn là Thiên hoàng, có vị trí tối cao song quyền hành thực tế nằm trong tay Tướng quân (Sô –gun) đóng ở Phủ Chúa - Mạc phủ. Năm 1603 dòng họ Tô - kư - ga - oa nắm chức vụ tướng quân vì thế thời kỳ này ở Nhật Bản gọi là chế độ Mạc phủ Tô - kư - ga – oa lâm vào tình trạng khủng hoảng suy yếu. - GV tiếp tục yêu cầu HS theo dõi SGK, tìm những biểu hiện suy yếu về kinh tế, chính trị, xã hội, của Nhật Bản từ đầu thế kỉ XIX đến trước 1868. - GV:Sự suy yếu của Nhật Bản nữa đầu thế kỉ XIX trong bối cảnh thế giới lúc đó dẫn đến hậu quả nghiêm trọng gì? - HS Nhớ lại bối cảnh lịch sử thế giới ở đầu thế kỉ XIX. - GV yêu cầu HS theo dõi SGK quá trình các nước tư bản xâm nhập vào Nhật Bản và hậu quả của nó. - GV: Việc Mạc phủ ký với nước ngoài các Hiệp ướt bất bình đẳng càng làm cho các tầng lớp xã hội phản ứng mạnh mẽ, phong trào đấu tranh chống Sô-gun nổ ra sôi nổi vào những năm 60 của thế kỉ XIX đã làm sụp đổ chế độ Mạc phủ. Tháng 1/1868 chế độ Mạc Phủ sụp đổ. Thiên hoàng Minh Trị (Meiji) trở lại nằm quyền và thực hiện cải cách trên nhiều lĩnh vực của xã hội nhằm đưa đất nước thoát khỏi tình trạng một đất nước phong kiến lạc hậu. * Hoạt động 2: Cả lớp - GV : Thiên hoàng Minh Trị và hướng dẫn HS quan sát bức ảnh trong SGK. Tháng 12/1866 Thiên hoàng Kô-mây qua đời. Mút-xu-hi-tô (15 tuổi) lên làm vua hiệu là Minh Trị, là một ông vua duy tân, ông chủ trương nắm lại quyền lực và tiến hành cải cách. Ngày 3/1/1868 Thiên hoàng Minh Trị thành lập chính phủ mới, chấm dứt thời kỳ thống trị của dòng họ Tô-kư-ga-oa và thực hiện một cuộc cải cách. - GV yêu cầu HS theo dõi SGK những chính sách cải cách của Thiên hoàng trên các lĩnh vực: chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa giáo dục. yêu cầu HS theo dõi để thấy được nội dung chính và mục tiêu của cuộc cải cách. - HS theo dõi SGK theo hướng dẫn của GV và phát biểu - GV đặt câu hỏi: Căn cứ vào nội dung cải cách em hãy rút ra tính chất, ý nghĩa của cuộc Duy tân Minh Trị? - GV hướng dẫn HS so sánh cải cách Minh Trị với các cuộc cách mạng tư sản đã học. cuộc cải cách Minh Trị đã phát huy có tác dụng mạnh mẽ ở cuối thế kỉ XIX và đưa nước Nhật chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. * Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân - GV hỏi: Em hãy nhắc lại những đặc điểm chung của chủ nghĩa đế quốc? - HS nhớ lại kiến thức đã học từ lớp 10 để trả lời. - GV: Các công ty độc quyền ở Nhật xuất hiện như thế nào? Có vai trò gì? + Nhật Bản có thực hiện chính sách bành trướng tranh giành thuộc địa không? + Mâu thuẫn xã hội ở Nhật biểu hiện như thế nào? - HS theo dõi SGK theo gợi ý của GV. - GV kết luận: Nhật Bản đã trở thành nước đế quốc 1. Nhật Bản từ đầu thế kỉ XIX đến trước năm 1868 . Kinh tế: Nông nghiệp lạc hậu, tuy nhiên những mầm mống kinh tế tư bản chủ nghĩa đã hình thành và phát triển nhanh chóng. . Xã hội: Giai cấp tư sản ngày càng trưởng thành và có thế lực về kinh tế, song không có quyền lực về chính trị. Mâu thuẫn xã hội gay gắt. . Chính trị: Đến giữa thế kỷ XIX, Nhật Bản vẫn là quốc gia phong kiến. Thiên hoàng có vị trí tối cao nhưng quyền hành thực tế thuộc về Tướng quân (Sô-gun). - Giữa lúc khủng hoảng suy yếu, các nước đế quốc,trước tiên là Mĩ đe dọa xâm lược Nhật Bản. Nhật đứng trước sự lựa chọn hoặc tiếp tục duy trì chế độ phong kiến hoặc tiến hành cải cách, duy tân đưa đất nước theo con đường TBCN. 2. Cuộc Duy tân Minh Trị - Cuối 1867 – đầu 1868, chế độ Mạc Phủ bị sụp đổ. Thiên hoàng Minh Trị sau khi lên ngôi đã tiến hành một loạt cải cách tiến bộ: + Về chính trị: Xác lập quyền thống trị của quý tộc, tư sản; ban hành Hiếp pháp năm 1989, thiết lập chế độ quân chủ lập hiến. + Về kinh tế: thống nhất thị trường, tiền tệ, phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở nông thôn, xây dựng cơ sở hạ tầng, đường sá, cầu cống. + Về quân sự: tổ chức và huấn luyện quân đội theo kiểu phương Tây, thực hiện chế độ nghĩa vụ quân sự, phát triển công nghiệp quốc phòng. + Giáo dục: thi hành chính sách giáo dục bắt buộc, chú trọng nội dung khoa học- kỹ thuật, cử HS giỏi đi du học phương Tây. - Ý nghĩa – vai trò của cải cách: + Tạo nên những biến đổi xã hội sâu rộng trên tất cả các lĩnh vực, có ý nghĩa như một cuộc CMTS. + Tạo điều kiện cho sự phát triển chủ nghĩa tư bản, đưa Nhật trở thành nước tư bản hùng mạnh ở Châu Á. 3. Nhật bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa - Sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế Nhật dẫn đến sự ra đời các công ty độc quyền: Mít-xưi, Mit-su-bi-si, lũng đoạn đời sống kinh tế, chính trị Nhật Bản. - Sự phát triển kinh tế đã tạo sức mạnh về quân sự, chính trị Nhật Bản. Giới cầm quyền đã thi hành chính sách xâm lược hiếu chiến: Chiến tranh Đài Loan, chiến tranh Trung – Nhật, chiến tranh Nga – Nhật; thông qua đó, Nhật chiếm Liêu Đông, Lữ Thuận, Sơn Đông, bán đảo Triều Tiên, - Nhật tiến lên CNTB song quyền sở hữu ruộng đất phong kiến vẫn được duy trì. Tầng lớp quý tộc vẫn có ưu thế chính trị lớn và chủ trương xây dựng đất nước bằng sức mạnh quân sự è đế quốc phong kiến quân phiệt. - Quần chúng nhân dân, tiêu biểu là công nhân bị bần cùng hóa. Phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân lên cao è 1901, Đảng Xã hội dân chủ Nhật Bản ra đời. 4. Củng cố: Nhật Bản là một nước phong kiến lạc hậu ở châu Á, song do thực hiện cải cách nên không chỉ thoát khỏi thân phận thuộc địa, mà còn trở thành một nước tư bản phát triển. điều đó chứng tỏ cải cách Minh Trị là sáng suốt và phù hợp, chính sự tiến bộ sáng suốt của một ông vua anh minh đã làm thay đổi vận mệnh của dân tộc, đưa Nhật Bản sánh ngang với các nước phương Tây trở thành đất nước có ảnh hưởng lớn đến Châu Á. 5. Dặn dò: Học bài cũ, trả lời câu hỏi SGK, sưu tầm tư liệu về đất nước con người Ấn Độ. Bài 2 ẤN ĐỘ I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức. Sau khi học xong bài học, yêu cầu HS cần: - Hiểu được nguyên nhân của phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc diễn ra mạnh mẽ ở Ấn Độ. - Hiểu rõ vai trò của giai cấp tư sản Ấn Độ phong trào giải phóng dân tộc. Tinh thần đấu tranh anh cũng của nông dân, công nhân và binh lính Ấn Độ chống lại thực dân Anh được thể hiện rõ nét qua cuộc khởi nghĩa Xi - pay . - Nắm được khái niệm “châu Á thức tỉnh” và phong trào giải phóng dân tộc thời kỳ đế quốc chủ nghĩa. 2. Tư tưởng - Giúp HS thấy được sự thống trị dã man, tàn bạo của chủ nghĩa đế quốc và tinh thần kiên cường đấu tranh của nhân dân Ấn Độ chống chủ nghĩa đế quốc. 3. Kỹ năng - Rèn kỹ năng sử dụng lược đồ Ấn Độ để trình bày diễn biến các cuộc đấu tranh tiêu biểu. II. THIẾT BỊ VÀ TÀI LIỆU DẠY HỌC. - Lược đồ phong trào cách mạng Ấn Độ cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX. -Tranh ảnh về đất nước Ấn Độ cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX. - Các nhân vật lịch sử cận đại Ấn Độ - Nhà xuất bản giáo dục. III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC 1. Kiểm tra bài cũ: Câu 1. Tại sao trong hoàn cảnh lịch sử châu Á, Nhật Bản thoát khỏi thân phận thuộc địa trở thành một nước đế quốc? Câu 2. Những sự kiện nào chứng tỏ cuối thế kỉ XIX Nhật Bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa? 2. Dẫn dắt vào bài mới - GV giới thiệu: Năm 1498 nhà hàng hải Vasco da Game đã vượt mũi Hảo Vọng tìm được con đường biển tới tiểu lục Ấn Độ. Từ đó các nước phương Tây đã xâm nhập vào Ấn Độ. Các nước phương Tây đã xâm lược Ấn Độ như thế nào? Thực dân Anh đã độc chiếm và thực hiện chính sách thống trị trên đất Ấn Độ ra sao? Cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân giải phóng dân tộc ở Ấn Độ diễn ra như thế nào? Chúng ta cùng tìm hiểu bài 2. Ấn Độ để trả lời. 3. Tổ chức các cuộc hoạt động dạy và học trên lớp Hoạt động của GV và HS Kiến thức HS cần nắm * Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân - GV giảng giải về quá trình chủ nghĩa thực dân xâm lược Ấn Độ: Ấn Độ là một đất nước rộng lớn, giàu đẹp đa dạng về điều kiện tự nhiên...Trải qua nhiều thế kỉ những dòng người du mục, những thương nhân, những tín đồ hành hương đã cố gắng vượt qua khó khăn và mạo hiểm để xâm nhập vào đất nước này... sự du nhập này đã góp phần làm nên sự phong phú, đa dạng về văn hóa, dân tộc, ngôn ngữ của Ấn Độ. Sau phát kiến địa lý tìm ra đường biển đến Ấn Độ của Vaxcô da Gâm, thực dân phương Tây đã tìm cách xâm nhập vào thị trường Ấn Độ. Đi đầu là Bồ Đào Nha rồi đến Hà Lan, Anh, Pháp, Áo.... Đến đầu thế kỉ XVII nhân lúc phong kiến Ấn Độ suy yếu các nước phương Tây ra sức tranh giành Ấn Độ. 2 thế lực mạnh hơn cả là Anh Và Pháp ngay trên đất Ấn Độ (từ 1746-1763). Nhờ có ưu thế về kinh tế và hạm đội mạnh ở vùng biển. Anh đã loại các đối thủ để độc chiếm Ấn Độ và đặt ách cai trị ở Ấn Độ vào giữa thế kỉ XVII. - GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được những nét lớn trong chính sách cai trị của thực dân Anh ở Ấn Độ. - HS theo dõi SGK, trả lời - GV hỏi: Những chính sách thống trị của thực dân Anh đưa đến hậu quả gì? - HS suy nghĩ trả lời. * Hoạt động 2: cả lớp, cá nhân - GV giải thích khái niệm “Xi-pay”: tên gọi những đơn vị binh lính người Ấn Độ trong quân đội thực dân Anh (nằm trong âm mưu dùng người bản xứ đánh người bản xứ của thực dân Anh). _HS nghe, nhớ có thể liên hệ với Việt Nam thời thuộc Pháp... - GV tiếp tục hỏi: tại sao binh lính Ấn Độ nằm trong quân đội thực dân Anh lại đứng lên khởi nghĩa chống thực dân Anh? - HS theo dõi SGK tìm câu trả lời. - GV gọi một HS tóm tắt diễn biến khởi nghĩa và bổ sung kết luận. - GV hỏi: Qua diễn biến của khởi nghĩa em cho biết tính chất của phong trào đấu tranh của binh lính và nhân dân? - HS suy nghĩ trả lời. - GV hỏi: Cuộc khởi nghĩa Xi-Pay tuy thất bại nhưng vẫn còn ý nghĩa lịch sử to lớn. Em hãy rút ra ý nghĩa lịch sử của cuộc khởi nghĩa này? - HS suy nghĩ trả lời. *Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân - GV yêu cầu HS theo dõi SGK về sự thành lập và hoạt động của Đảng Quốc đại - GV hỏi: Chủ trương của Đảng quốc đại đem lại kết quả gì? - GV yêu cầu HS theo dõi đoạn chữ nhỏ trong SGK giới thiệu về Ti - lắc để thấy được thái độ đấu tranh cương quyết và vai trò của Ti-lắc. - HS theo dõi SGK và trả lời về vai trò của Ti-lắc - HS tìm hiểu về phong trào dân tộc ở Ấn Độ 1905-1908. - GV : Em hãy so sánh phong trào cách mạng 1885-1908 với khởi nghĩa Xi-pay? (lực lượng tham gia, lãnh đạo, đường lối, mục tiêu, kết quả của phong trào) - HS so sánh với phần trước để trả lời - GV bổ sung, kết luận: + Lực lượng tham gia: Công nhân, nông dân, tư sản, trong đó có vai trò của công nhân. + Phong trào do giai cấp tư sản lãnh đạo mang đậm ý thức dân tộc, đánh dấu sự thức tỉnh tinh thần độc lập của nhân dân Ấn Độ. I. Tình hình Ấn Độ nửa sau thế kỉ XIX. - Giữa thế kỉ XIX thực dân Anh đã hoàn thành xâm lược và đặt ách thống trị Ấn Độ. Ấn Độ trở thành thuộc địa quan trọng nhất của thực dân Anh, phải cung cấp ngày càng nhiều lương thực, nguyên liệu cho chính quốc. - Về chính trị - xã hội: Chính phủ Anh cai trị trực tiếp Ấn Độ, với những thủ đoạn cai trị chủ yếu: chia để trị, khoét sâu sự cách biệt về chủng tộc, tôn giáo và đẳng cấp trong xã hội. II. Cuộc khởi nghĩa Xi-pay (1857-1859) - Nguyên nhân sâu xa: chính sách thống trị hà khắc của thực dân Anh, nhất là chính sách “chia để trị”, tìm cách khơi sâu sự khác biệt về chủng tộc, tôn giáo và đẳng cấp trong xã hội đã dẫn đến mâu thuẫn sâu sắc giữa nhân dân Ấn Độ với thực dân Anh. - Duyên cớ: Binh lính Xi-pay bị thực dân Anh đối xử tàn tệ, tinh thần dân tộc và tín ngưỡng bị xúc phạm ® nổi dậy khởi nghĩa. - Diễn biến: + 10/5/1857, hàng vạn lính Xipay nổi dậy khởi nghĩa vũ trang chống thực dân Anh. Được sự hưởng ướng của đông đảo nông dân, nhanh chóng lan ra khắp miền Bắc và miền Trung Ấn Độ. + Nghĩa quân đã lập được chính quyền, giải phóng được một số thành phố lớn. Khởi nghĩa kéo dài 2 năm (1857 – 1859) thì bị thực dân Anh đàn áp đẫm máu. - Ý nghĩa lịch sử: có ý nghĩa lịch sử to lớn, tiêu biểu cho tinh thần đấu tranh bất khuất của nhân dân Ấn Độ chống chủ nghĩa thực dân, giải phóng dân tộc. III. Đảng Quốc đại và phong trào dân tộc (1885-1908) - Từ giữa TK XIX, phong trào đấu tranh của nông dân, công nhân đã thức tỉnh ý thức dân tộc của giai cấp tư sản và tầng lớp trí thức Ấn Độ. Họ bắt đầu vươn lên đòi tự do phát triển kinh tế và được tham gia chính quyền, nhưng lại bị thực dân Anh kìm hãm. - cuối 1885, Đảng Quốc đại – chính đảng đầu tiên của giai cấp tư sản Ấn Độ được thành lập, đánh dấu một giai đoạn mới trong phong trào GPDT, giai cấp tư sản Ấn Độ bước lên vũ đài chính trị. - Trong quá trình hoạt động, Đảng Quốc đại bị phân hóa thành 2 phái: phái “Ôn hòa” chủ trương thỏa hiệp, chỉ yêu cầu chính phủ Anh tiến hành cải cách, phái “Cấp tiến” kiên quyết chống Anh do Ti-lắc đứng đầu. - 7/1905, Chính quyền Anh thi hành chính sách chia đôi xứ Ben-gan è nhân dân Ấn Độ càng căm phẫn, biểu tình rầm rộ. - 6/1908, thực dân Anh bắt Ti - Lắc, kết án 6 năm tù ® thổi bùng lên đợt đấu tranh mới. - 7/1908, Công nhân Bom-bay bãi công vũ trang, được giai cấp tư sản lãnh đạo è đậm ý thức dân tộc, thể hiện sự thức tỉnh của nhân dân Ấn Độ. 4. Củng cố: Cuối thế kỉ XIX đầu XX phong trào đấu tranh ở Ấn Độ phát triển mạnh, ý thức độc lập dân tộc ngày càng rõ nét nhất là trong cao trào cách mạng 1905-1908, chứng tỏ sự trưởng thành của cách mạng Ấn Độ. Mặc dù thất bại nhưng sẽ là sự chuẩn bị cho cuộc đấu tranh về sau. 5. Dặn dò: HS học bài cũ, đọc trước bài mới, sưu tầm tư liệu hình ảnh về Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu XX. Bài 3 TRUNG QUỐC I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức Sau khi học xong bài học, yêu cầu HS nắm được: - Nguyên nhân tại sao đất nước Trung Quốc rộng lớn trở thành nước nửa thuộc địa nửa phong kiến. - Diễn biến và hoạt động của các phong trào đấu tranh chống đế quốc và phong kiến. Yï nghĩa lịch sử của các phong trào đó. - Các khái niệm “Nửa thuộc địa, nửa phong kiến”, “Vận động Duy Tân” 2. Tư tưởng. - Giúp HS có biểu lộ sự cảm thông, khâm phục cuộc đấu tranh của nhân dân Trung Quốc chống đế quốc, phong kiến, đặc biệt là cuộc cách mạng Tân Hợi. 3. Kỹ năng: - Giúp HS bước đầu biết đánh giá về trách nhiệm của triều đình phong kiến Mãn Thanh trong việc để Trung Quốc rơi vào tay các nước đế quốc, biết sử dụng lược đồ Trung Quốc để trình bày các sự kiện của phong trào Nghĩa Hòa đoàn và cách mạng Tân Hợi. II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC - Bản đồ Trung Quốc, lược đồ cách mạng Tân Hợi, lược đồ “phong trào Nghĩa Hòa đoàn”. - Tranh ảnh, tài liệu cần thiết phục vụ bài giảng. III. TIẾN HÀNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC 1. Kiểm tra bài cũ Câu 1: Sự thành lập và vai trò của Đảng Quốc đại ở Ấn Độ Câu 2: So sánh cao trào đấu tranh 1905-1908 với khởi nghĩa Xi-pay, rút ra tính chất, ý nghĩa của cao trào. 2. Dẫn dắt vào bài mới Vào những năm cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, châu Á có những biến đổi lớn, riêng Nhật Bản đã chuyển sang chủ nghĩa tư bản sau cải cách Minh Trị. Còn lại hầu hết các nước Châu Á khác đều bị biến thành thuộc địa hoặc phụ Trung Quốc - một nước lớn của Châu Á song cũng không thoát khỏi thân phận một thuộc địa./ để hiểu được Trung Quốc đã bị các đế quốc xâm lược như thế nào và cuộc đấu tranh của nhân dân Trung Quốc chống phong kiến, đế quốc ra sao, chúng ta cùng tìm hiểu bài: Trung Quốc. 3. Tổ chức các hoạt động dạy và học trên lớp Hoạt động của GV và HS Kiến thức HS cần nắm * Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân - GV: Em đã từng học về Trung Quốc thời cổ trung đại, hãy nói lên hiểu biết của em về đất nước này (Vị trí, dân số, lịch sử văn hóa) - HS nhớ lại kiến thức đã học, và trả lời câu hỏi. - GV hỏi: Bằng kiến thức đã học về một số nước châu Á liên hệ với Trung Quốc, em hãy nêu lên một số nguyên nhân Trung Quốc xâm lược? - HS nhớ lại kiến thức cũ, suy nghĩ, liên hệ với thực tiễn Trung Quốc, kết hợp SGK để tìm ra câu trả lời. - GV hỏi: Vậy các nước phương Tây dùng thủ đoạn gì để xâm lược, len chân vào thị trường trung Quốc? Làm thế nào để bắt Trung Quốc phải mở cửa? - HS suy nghĩ tìm câu trả lời. - GV yêu cầu HS đọc SGK để thấy được quá trình các đế quốc xâm lược Trung Quốc. - GV yêu cầu HS đọc nội dung điều khoản Nam Kinh trong SGK, rút ra nhận xét. - GV: Đi sau thực dân Anh các nước Đức, Nga, Pháp, Nhật Bản đua nhau nhảy vào xâu xé Trung Quốc. - GV kết hợp sử dụng bản đồ Trung Quốc chỉ những vùng lãnh thổ bị đế quốc xâm chiếm. - GV hướng dẫn HS theo dõi bức tranh “Các nước đế quốc xâu xé Trung Quốc” trong SGK: Trung Quốc được ví như một chiếc bánh ngọt khổng lồ, cầm dĩa đứng xung quanh là Nhật hoàng, Nga hoàng, Thủ tướng Anh, Thủ tướng Pháp, Thủ tướng Đức, Tổng thống Mĩ, nét mặt người nào cũng đăm chiêu, chắc hẳn đang nghĩ cách len chân vào thị trường Trung Quốc “Cắt một miếng bánh béo bở”. - GV hỏi: Trở thành nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến, xã hội Trung Quốc nổi lên mâu thuẫn cơ bản nào? Chính sách thực dân đã đưa đến hậu quả xã hội như thế nào? - HS suy nghĩ, trả lời câu hỏi. - Hậu quả: Xã hội Trung Quốc nổi lên 2 mâu thuẫn cơ bản: nhân dân Trung Quốc với đế quốc, nông dân với phong kiến ® phong trào đấu tranh chống phong kiến , đế quốc. * Hoạt động 2 : Nhóm - GV yêu cầu HS cả lớp lập bảng thống kê phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu XX theo mẫu. - GV chia lớp thành 4 nhóm: + Nhóm 1:Thống kê về khởi nghĩa Thái Bình Thiên Quốc + Nhóm 2: Thống kê về phong trào Duy Tân 1898 + Nhóm 3: Thống kê về phong trào Nghĩa Hòa đoàn + Nhóm 4: Đọc và rút ra nguyên nhân thất bại của các phong trào đấu tranh chống phong kiến, đế quốc. - HS các nhóm cử đại diện trả lời. - GV : Em rút ra nhận xét gì về các cuộc đấu tranh chống phong kiến, đế quốc ở Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX? - HS căn cứ vào phần vừa học để trả lời. I. Trung Quốc bị các đế quốc xâm lược. - Trung Quốc là quốc gia rộng lớn, đông dân, nhiều tài nguyên, sớm trở thành mục tiêu xâm lược của các nước đế quốc. - 6/1840 – 8/1842, thực dân Anh đã tiến hành cuộc chiến tranh thuốc phiện è nhà Thanh phải ký Hiệp ước Nam Kinh, mở đầu quá trình biến TQ từ một nước PK độc lập thành nước nửa thuộc địa, nửa PK. - Sau chiến tranh thuốc phiện, các nước đế quốc từng bước xâu xé Trung Quốc: Đức chiếm Sơn Đông, Anh chiếm châu thổ sông Dương Tử, Pháp chiếm Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông, Nga - Nhật Bản chiếm vùng Đông Bắc, II. Phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX. - Trước sự xâm lược của các nước đế quốc và thái độ thỏa hiệp của triều đình Mãn Thanh, nhân dân TQ đã nổi dậy đấu tranh, tiêu biểu là phong trào nông dân Thái bình Thiên quốc do Hồng Tú Toàn lãnh đạo (1851 – 1864). - 1898, cuộc vận động Duy Tân do Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu khởi xướng, được vua Quang Tự ủng hộ, kéo dài hơn 100 ngày, nhưng thất bại do bị Từ Hy Thái hậu làm chính biến. - Cuối TK XIX – đầu TK XX, phong trào nông dân Nghĩa Hòa Đoàn nêu cao khẩu hiệu chống đế quốc, được nhân dân nhiều nơi hưởng ứng. Khởi nghĩa thất bại vì thiếu sự lãnh đạo thống nhất, thiếu vũ khí và bị triều đình phản bội. * Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân - GV yêu cầu HS theo dõi SGK tiểu sử, hoạt động cách mạng của Tôn Trung Sơn để thấy được vai trò của Tôn Trung Sơn với cách mạng Trung Quốc + Tôn Trung Sơn (1866-1925) xuất thân trong một gia đình nông dân, tên là Văn, tự Dật Tiên. 13 tuổi được anh cho đi học ở Hô-nô-lu-lu (ha - Oai). Ông đã đi nhiều nước trên thế giới. Nhật, Mĩ, Châu Âu... cả Hà Nội (Việt Nam) vì vậy ông có điều kiện tiếp xúc với tư tưởng dân chủ Âu - Mĩ một cách có hệ thống. Ông nhìn thấy rõ sự thối nát của mình quyền Thanh, sớm nảy nở tư tưởng cách mạng lật đổ chế độ phong kiến, xây dựng một xã hội mới. + Vai trò của Tôn Trung Sơn với cách mạng: Đầu thế kỉ XX giai cấp tư sản Trung Quốc đã tập hợp lực lượng nhằm nắm lấy vai trò lãnh đạo cách mạng. Đầu năm 1905, phong trào đấu tranh chống đế quốc, phong kiến của nhân dân Trung Quốc đã lan rộng khắp các tỉnh. Hoa kiều ở nước ngoài cũng hưởng ứng phong trào. Trước tình hình đó, Tôn Trung Sơn từ Châu âu về Nhật Bản, hội bàn với những người đứng đầu các tổ chức cách mạng trong nước để thống nhất lực lượng thành một chính Đảng. Tháng 8/1905, tại Tô-ki-ô ông đã thành lập Trung Quốc đồng minh hội - chính Đảng của giai cấp tư sản Trung Quốc. - GV tiếp tục yêu cầu HS theo dõi tiếp SGK để thấy được đường lối đấu tranh và mục tiêu của Đồng Minh hội. - GV : Em có nhận xét gì về chủ nghĩa Tam Dân và mục tiêu đồng minh hội (tích cực và hạn chế)? - HS suy nghĩ, trả lời. - GV: Em hãy nêu nguyên nhân dẫn đến cách mạng Tân Hợi? - HS theo dõi SGK trả lời. - GV : Qua diễn biến, kết quả của cách mạng Tân Hợi em rút ra tính chất - ý nghĩa của cách mạng? - HS suy nghĩ, trả lời. III. Tôn Trung Sơn và cách mạng Tân Hợi (1911) a/. Tôn Trung Sơn và Trung Quốc Đồng minh hội - Giai cấp tư sản TQ ra đời vào cuối TK XIX và lớn mạnh vào đầu TK XX. Do bị PK và tư bản nước ngoài kìm hãm, chèn ép, giai cấp tư sản TQ đã tâp hợp lực lượng và thành lập các tổ chức riêng của mình. Tôn Trung Sơn là đại diện ưu tú và là lãnh tụ của phong trào cách mạng theo khuynh hướng dân chủ tư sản. - Tháng 8/1905 Tôn Trung Sơn thành lập Trung Quốc Đồng minh hội - chính Đảng của giai cấp tư sản Trung Quốc. Tham gia gồm trí thức tư sản, tiểu tư sản, địa chủ, thân sĩ bất bình với nhà Thanh, cùng một số ít đại biểu công nông. - Cương lĩnh chính trị: dựa trên học thuyết Tam Dân của Tôn Trung Sơn. Mục đích: “Đánh đổ Mãn Thanh, khôi phục Trung Hoa, thành lập dân quốc”. b/. Cách mạng Tân Hợi: - 9/5/1911, hính quyền Mãn Thanh ra sắc lệnh “Quốc hữu hóa đường sắt” trao quyền kinh doanh đường sắt cho các nước đế quốc è châm ngòi cho cách mạng. - 10/10/1911, Cách mạng Tân Hợi bùng nổ thắng lợi lớn ở Vũ Xương ® lan rộng khắp miền Nam, miền Trung. - 29/12/1911, chính phủ lâm thời tuyên bố thành lập Trung Hoa dân quốc và bầu Tôn Trung Sơn làm Đại Tổng thống. - Sau đó, Tôn Trung Sơn đã mắc sai lầm là thương lượng với Viên Thế Khải, nhường chức Tổng thống (2/1912) è CM kết thúc. c/. Tính chất - ý nghĩa: + Cách mạng Tân Hợi là một cuộc cách mạng dân chủ tư sản đã lật đổ chế độ PK, thành lập Trung Hoa Dân quốc, tạo điều kiện cho nền kinh tế tư bản ở TQ phát triển. CM có ảnh hưởng lớn đến phong trào GPDT ở Châu Á. + Hạn chế: Không nêu vấn đề