Giáo án Lịch sử Lớp 11 - Bài 18: Ôn tập lịch sử thế giới hiện đại

Tiết 22. (5/2/2009) Bài 18 ÔN TẬP LỊCH SỬ THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI (PHẦN TỪ NĂM 1917 ĐẾN NĂM 1945) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức Sau khi học xong bài học, yêu cầu HS cần: - Nhận thức được một cách hệ thống, khái quát các sự kiện lịch sử thế giới 1917 - 1945 đã được học qua 4 chương ®· häc. - Nắm được những nội dung chính của lịch sử thế giới hiện đại. - Nhận thức được mối liên hệ giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam trong thời kỳ 1917 - 1945. 2. Tư tưởng - Khắc sâu cho HS nhận thức khách quan, khoa học về các sự kiện lịch sử đã học. - Giáo dục cho các em thái độ trân trọng những tiến bộ khoa học - kỹ thuật, biết đánh giá đúng về công cuộc xây dựng CNXH và vai trò của Liên Xô, biết đánh giá khách quan về CNTB, biết phòng ngừa và ngăn chặn nguy cơ chiến tranh thế giới... 3. Kỹ năng - Hệ thống hóa các sự kiện lịch sử, thiết kế bảng biểu. - Biết phân tích, đánh giá để lựa chọn những sự kiện quan trọng có tác động ảnh hưởng to lớn đến lịch sử thế giới. II.THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY VÀ HỌC - Bảng niên biểu về những sự kiện chính của lịch sử thế giới hiện đại (từ 1917-1945). - Tài liệu tham khảo có liên quan. III. TIẾN TRÌNH DẠY VÀ HỌC 1. Dẫn dắt vào bài mới Trong phần lịch sử thế giới hiện đại, các em đã được tìm hiểu những sự kiện hết sức phong phú và phức tạp qua 4 chương. Tổng kết lại toàn bộ các kiến thức lịch sử thế giới đã học, lựa chọn và thống kê những sự kiện quan trọng có ảnh hưởng to lớn, đồng thời nhận thức đúng những nội dung chính của lịch sử thế giới hiện đại là nhiệm vụ cơ bản của chúng ta qua bài học hôm nay. Trên cơ sở đó, các em cần biết đánh giá đúng về mối liên hệ giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam trong thời kì 1917 - 1945. 3. Tổ chức các hoạt động dạy và học trên lớp Hoạt động của GV và HS Kiến thức HS cần nắm Hoạt động 1: Làm việc theo nhóm - Trước hết, GV dẫn: Trong gần 30 năm 1917 - 1945 nhiều sự kiện lịch sử đã diễn ra trên toàn thế giới. Trong số đó có những sự kiện tác động, ảnh hưởng to lớn đến lịch sử thế giới. Chúng ta cùng ôn tập các sự kiện lịch sử cơ bản theo bảng thống kê dưới đây. - GV vẽ bảng thống kê theo mẫu như trong SGK lên bảng. - Sau đó, GV chia lớp thành 3 nhóm, nhiệm vụ cụ thể của mỗi nhóm như sau: + Nhóm 1: Thống kê những sự kiện lịch sử cơ bản về nước Nga và công cuộc xây dựng CNXH ở Liên Xô 1917 - 1945. + Nhóm 2: Thống kê những sự kiện lịch sử cơ bản về các nước TBCN trong giai đoạn 1917 - 1945. + Nhóm 3: Thống kê những sự kiện lịch sử cơ bản diễn ra ở các nước châu Âu trong giai đoạn 1917 - 1945. I. Những kiến thức cơ bản về lịch sử thế giới hiện đại (1917 - 1945) + Các nhóm nhận câu hỏi của mình trao đổi, thảo luận với nhau đưa ra cách kiến giải thống nhất rồi trình bày ra giấy. - Tiếp đó, GV gọi đại diện các nhóm trình bày phần thống kê của mình. Nhóm khác có thể bổ sung đóng góp ý kiến. - GV nhận xét, bổ sung phần trả lời của mỗi nhóm. Cuối cùng, GV nhËn xÐt chèt ý vµ h­íng dÉn HS trªn c¬ së néi dung võa th¶o luËn vÒ nhµ tù lËp b¶ng thèng kª vµ ®iÒn th«ng tin. Niên đại Sự kiện Diễn biến chính Kết quả, ý nghĩa I. Nước Nga (Liên Xô) II. Các nước TBCN III. Các nước châu Á Hoạt động 1: Cả lớp - GV hỏi: LSTGHĐ 1917 - 1945 có những nội dung chính nào? II. Những nội dung chính của lịch sử thế giới hiện đại (1927 - 1945) - HS theo dõi SGK và trả lời câu hỏi: LSTGHĐ 1917 - 1945 có 5 nội dung chính: 1. Trong thời kì này đã diễn ra những chuyển biến quan trọng trong sản xuất vật chất của nhân loại. 2. CNXH được xác lập ở một nước đầu tiên trên thế giới trong vòng vây của CNTB. 3. Phong trào cách mạng thế giới bước sang một thời kì phát triển mới từ sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga tới khi kết thúc cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất. 4. CNTB không còn là hệ thống duy nhất trên thế giới và trải qua những bước phát triển thăng trầm đầy biến động. 5. Chiến tranh thế giới thứ hai (1939 - 1945) là cuộc chiến tranh lớn nhất, khốc liệt nhất và tàn phá nặng nề nhất trong lịch sử nhân loại. - Những tiến bộ về khoa học - kỹ thuật thời kì này đã thúc đẩy kinh tế thế giới phát triển với một tốc độ cao, tạo nên những biến chuyển quan trọng trong sản xuất vật chất của nhân loại. Trên cơ sở đó làm thay đổi đời sống chính trị - xã hội - văn hóa của các quốc gia, dân tộc và toàn thế giới. - Mặc dù nằm trong vòng vây của CNTB và bị các nước đế quốc tấn công quân sự nhằm tiêu diệt (trong những năm 1918 - 1920 và 1941 - 1945), nhà nước CNXH Liên Xô vẫn đứng vững và không ngừng lớn mạnh về mọi mặt, phát huy ảnh hưởng ngày càng sâu rộng đối với cục diện toàn thế giới. - Cách mạng thế giới (phong trào giải phóng dân tộc, phong trào cộng sản và công nhân quốc tế). Phát triển sang giai đoạn mới với nội dung và phương hướng khác trước, chuẩn bị cơ sở cho thắng lợi ở thời kì sau này. - Chủ nghĩa tư bản lâm vào một số cuộc khủng hoảng kinh tế - chính trị và sự xuất hiện của chủ nghĩa phát-xít dẫn tới Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. - CTTG II là cuộc đụng đầu và sự thử thách quyết liệt giữa hai thế lực tiến bộ và phản động trên phạm vi toàn thế giới, kết thúc thời kì trước và mở ra thời kì mới của LSTG hiện đại. - Để giúp HS nắm chắc và sâu hơn về những nội dung chính nêu trên. GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm. Gv chia lớp thành 5 nhóm với nhiệm vụ cụ thể như sau (NÕu kh«ng ®ñ thêi gian Gv cho HS vÒ nhµ tiÕp tôc hoµn thµnh ®Ó cñng cè kiÕn thøc chuÈn bi cho bµi kiÓm tra tiÕt sau): + Nhóm 1: Tại sao trong thời kì này có thể diễn ra những biến chuyển quan trọng trong sản xuất vật chất của nhân loại? Sự biến chuyển đó diễn ra như thế nào, có vai trò và ý nghĩa gì đối với lịch sử thế giới. + Nhóm 2: Để thiết lập nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới, nhân dân Liên Xô đã phải trải qua những chặng đường cách mạng như thế nào? Đạt được thành tựu to lớn gì? Tại sao có được những thành tựu và thắng lợi ấy? + Nhóm 3: Tại sao sau Cách mạng Tháng Mười, cách mạng thế giới có bước chuyển biến mới về nội dung, đường lối và phương hướng phát triển? Từ 1917 - 1945, CMTG trải qua các giai đoạn phát triển như thế nào? Ý nghĩa của quá trình phát triển đó? + Nhóm 4: Vì sao CNTB lúc này không còn là hệ thống duy nhất trên toàn thế giới? Từ 1917 - 1945, các nước TBCN đã trải qua các biến động thăng trầm như thế nào? Đưa tới kết quả gì? + Nhóm 5: Tính chất của CTTG II thay đổi như thế nào kể từ khi Liên Xô tham chiến? Liên Xô, các đồng minh Mĩ, Anh, nhân dân các dân tộc có vai trò như thế nào trong việc tiêu diệt chủ nghĩa phát - xít, kết thúc CTTG II? Hậu quả và ý nghĩa của việc kết thúc CTTG II? - Trên cơ sở bảng thống kê và các kiến thức đã học, các nhóm thảo luận, chuẩn bị nhanh phần câu hỏi của mình. - GV gọi đại diện các nhóm trình bày. Nhóm khác có thể bổ sung, góp ý. Cuối cùng, GV nhận xét, phân tích và chốt ý. PhÇn h­íng dÉn HS th¶o luËn: + Nhãm 1: B­íc vµo thÕ kØ XX, trªn ®µ tiÕn cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, nh©n lo¹i tiÕp tôc ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rùc rì vÒ khoa häc – kü thuËt trªn nhiÒu lÜnh vùc nh­ vËt lý, ho¸ häc, sinh häc, c¸c khoa häc vÒ tr¸i ®Êt, nhiÒu ph¸t minh khoa häc cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX ®· ®­îc ®­a vµo sö dông nh­ ®iÖn tÝn, ®iÖn tho¹i, ra ®a hµng kh«ng, ®iÖn ¶nh víi phim cã tiÕng nãi vµ phim mÇu Bªn c¹nh ®ã, th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng M­êi ®· më ®­êng cho viÖc x©y dùng mét nÒn v¨n ho¸ míi trªn c¬ së t­ t­ëng cña chñ nghÜa M¸c – Lª nin vµ kÕ thõa nh÷ng tinh hoa cña di s¶n v¨n ho¸ nh©n lo¹i. §ã lµ nÒn v¨n hãa X« viÕt víi nhiÒu thµnh tùu to lín. Nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc – kü thuËt vµ v¨n ho¸ ®ã ®· thóc ®Èy nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn víi mét tèc ®é cao, t¹o ra mét khèi l­îng cña c¶i vËt chÊt ngµy cµng lín vµ tiÕn bé. Sù t¨ng tr­ëng cña kinh tÕ thÕ giíi ®· lµm thay ®æi ®êi sèng chÝnh trÞ – x· héi – v¨n ho¸ cña c¸c quèc gia, d©n téc vµ toµn thÕ giíi. + Nhãm 2: §Ó thiÕt lËp ®­îc nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa ®Çu tiªn trªn thÕ giíi, nh©n d©n Liªn X« ®· ph¶i tr¶i qua nh÷ng chÆng ®­êng c¸ch m¹ng khã kh¨n, gian khæ: Cuéc c¸ch m¹ng th¸ng Hai lËt ®æ chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ Nga hoµng; cuéc C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M­êi ®¸nh ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc Nga vµ ®­a n­íc Nga lªn con ®­êng x· héi chñ nghÜa; cuéc chiÕn tranh chèng næi lo¹n vµ can thiÖp vò trang cña 14 n­íc ®Õ quèc (1918 – 1920) nh»m b¶o vÖ c¸ch m¹ng; c«ng cuéc x©y dùng chÕ ®é míi trong nh÷ng n¨m 1921 – 1941 dÉn ®Õn b­íc ®Çu x©y dùng ®­îc nh÷ng nÒn mãng cña x· héi chñ nghÜa; cuéc chiÕn tranh gi÷ n­íc vÜ ®¹i 1941 – 1945 ®¸nh b¹i chñ nghÜa ph¸t xÝt, kh«ng chØ b¶o vÖ ®­îc tæ quèc x· héi chñ nghÜa mµ cßn gãp phÇn to lín vµo sù nghiÖp gi¶i phãng nh©n lo¹i. ChØ trong mét thêi gian rÊt ng¾n, tõ mét n­íc n«ng nghiÖp l¹c hËu Liªn X« ®· v­¬n lªn trë thµnh mét c­êng quèc c«ng nghiÖp ®øng thø hai trªn thÕ giíi. Trong nh÷ng ®iÖu kiÖn hÕt søc khã kh¨n, nh©n d©n Liªn X« ®· ®¸nh b¹i mäi cuéc tÊn c«ng thï ®Þch cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸c thÕ lùc ph¶n déng lu«n lu«n chiÕm ­u thÕ gÊp béi vÒ søc m¹nh kinh tÕ, qu©n sù. Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn tíi nh÷ng thµnh tùu vµ th¾ng lîi kú diÖu nµy, nh­ng c¬ b¶n nhÊt lµ tÝnh ­u viÖt cña chñ nghÜa x· héi. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa ®Çu tiªn: Liªn bang céng hoµ x· héi chñ nghÜa X« viÕt lµ nÐt næi bËt cã ¶nh huowngr vµ t¸c ®éng s©u s¾c tíi tiÕn tr×nh cña lÞch sö thÕ giíi. + Nhãm 3: Tr­íc C¸ch m¹ng th¸ng M­êi, c¸ch m¹ng thÕ giíi ®ang l©m vµo t×nh tr¹ng khã kh¨n ë c¸c n­íc t­ b¶n ¢u – MÜ, phong trµo c«ng nh©n bÞ bÊt ®ång vÒ t­ t­ëng, kh«ng thèng nhÊt vÒ ®­êng lèi, c¸ch m¹ng bÞ chia rÏ vÒ tæ chøc; ë c¸c n­íc thuéc ®Þa vµ phô thuéc, phong trµo gi¶i phãng d©n téc l©m vµo t×nh träng khñng ho¶ng vÒ giai cÊp l·nh ®¹o vµ ch­a t×m ra ®­îc con ®­êng ®­a c¸ch m¹ng ®i ®Õn th¾ng lîi; gi÷a phong trµo c«ng nh©n ë c¸c n­íc t­ b¶n ®Õ quèc vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë c¸c n­íc thuéc ®Þa, phô thuéc hÇu nh­ kh«ng cã mèi liªn quan g×. C¸ch m¹ng th¸ng M­êi, b»ng lý luËn vµ thùc tiÔn th¾ng lîi cña m×nh, ®· thóc ®Èy vµ dÉn tíi b­íc chuyÓn biÕn míi cña c¸ch m¹ng thÕ giíi vÒ néi dung, ®­êng lèi vµ ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn. ë nhiÒu n­íc, c¸c §¶ng Céng s¶n ra ®êi ®· ®¶m nhiÖm s­ m¹ng l·nh ®¹o mµ C¸ch m¹ng th¸ng M­êi ®· v¹ch ra, ®ã lµ con ®­êng x· héi chñ nghÜa. Phong trµo c«ng nh©n ë c¸c n­íc t­ b¶n ®Õ quèc vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë c¸c n­íc thuéc ®Þa, phô thuéc ®· trë nªn g¾n bã, phèi hîp mËt thiÕt víi nhau trong cuéc ®Êu tranh chèng kÎ thï chung lµ chñ nghÜa ®Õ quèc. B­íc chuyÓn biÕn nµy ®· thóc ®Èy c¸ch m¹ng thÕ giíi kh«ng ngõng ph¸t triÓn: cao trµo c¸ch m¹ng 1918 – 1923; cao trµo c¸ch m¹ng trong nh÷ng n¨m khñng ho¶ng kinh tÕ 1929 – 1933; phong trµo mÆt trËn nh©n d©n chèng ph¸t xÝt trong nh÷ng n¨m 1936 – 1939; cuéc chiÕn tranh chèng ph¸t xÝt trong nh÷ng n¨m 1939 – 1945. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nµy lµ b­íc tËp d­ît vµ chuÈn bÞ c¬ së cho th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng thÕ giíi nh÷ng n¨m sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. + Nhãm 4: C¸ch m¹ng th¸ng M­êi ®· ®¸nh ®æ chñ nghÜa t­ b¶n ë mét kh©u quan träng cña nã lµ ®Õ quèc Nga. Còng tõ ®ã, mét x· héi míi ra ®êi – mçi b­íc ph¸t triÓn cña nã ®Òu t¹o nªn mét sù t­¬ng ph¶n ®èi lËp víi hÖ thèng t­ b¶n chñ nghÜa. MÆt kh¸c, cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt kh«ng chØ g©y ra nh÷ng tæn thÊt nÆng nÒ vÒ cña c¶i, sinh m¹ng, lµm cho tÊt c¶ c¸c c¸c n­íc th¾ng trËn vµ b¹i trËn ®Òu bÞ suy yÕu (trõ MÜ), Nh­ng nghiªm träng h¬n, dÉn ®Õn sù ph©n chia thÕ giíi theo “hÖ thèng VÐc-xai – Oasinht¬n”, lµm n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn míi hÕt søc s©u s¾c gi÷a c¸c ®Õ quèc, tõ ®ã dÉn tíi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. Tõ 1918 – 1945, chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng cã nh÷ng thêi kú æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ kÐo dµi nh­ tr­íc ®©y n÷a mµ chØ cã mét thêi gian ng¾n ngñi trong nh÷ng n¨m 1924 – 1929, sau ®ã l©m vµo ®¹i khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi 1929 – 1933 dÉn tíi chñ nghÜa ph¸t xÝt cÇm quyÒn ë nhiÒu n­íc (Italia, §øc, NhËt B¶n, T©y Ban Nha, Bå §µo Nha, Bungari, Hunggari). KÕt qu¶, chñ nghÜa ®Õ quèc ®· ph©n chia thµnh hai khèi ®Õ quèc ®èi lËp, “hÖ thèng VÐc-xai – Oasinht¬n” bÞ ph¸ vì. ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bïng næ, kÕt thóc mét thêi kú ph¸t triÓn quan träng trong lÞch sö nh©n lo¹i. + Nhãm 5: Ban ®Çu, ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai lµ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc x©m l­îc phi nghÜa diÔn ra do sù k×nh ®Þch gi÷a hai khèi qu©n sù §øc – Italia – NhËt B¶n vµ MÜ – Anh – Ph¸p. KÓ tõ khi Liªn X« tham chiÕn, chiÕn tranh mang tÝnh chÊt chÝnh nghÜa gi¶i phãng nh©n lo¹i khái th¶m ho¹ ph¸t xÝt. C¸c quèc gia cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau ®· cïng phèi hîp trong khèi ®ång minh chèng ph¸t xÝt, kiªn tr× chiÕn ®Êu chèng tr¶ bän ph¸t xÝt x©m l­îc. Trong ®ã, cuéc chiÕn tranh gi÷ n­íc vÜ ®¹i cña nh©n d©n Liªn X« ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc tiªu diÖt chñ nghÜa ph¸t xÝt, bªn c¹nh vai trß trô cét vµ gãp phÇn quyÕt ®Þnh cña c¸c n­íc ®ång minh MÜ – Anh. ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai (1939 – 1945) lµ cuéc chiÕn tranh lín nhÊt, vµ tµn ph¸ nÆng nÒ nhÊt trong lÞch sö nh©n lo¹i (b»ng tÊt c¶ c¸c cuéc chiÕn tranh trong 1000 n¨m tr­íc céng l¹i). ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc ®· dÉn ®Õn nh÷ng chuyÓn biÕn c¨n b¶n vÒ t×nh h×nh thÕ giíi cã lîi cho sù nghiÖp ®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi. 4. Củng cố: + GV củng cố vững chắc và mở rộng khả năng tư duy của HS bằng câu hỏi. + Hãy nêu và phân tích những nội dung chính của LSTG hiện đại? Nêu một ví dụ về mối liên hệ giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam trong thời kì 1917 - 1945? 5.Dặn dò: + Hoàn thành các câu hỏi và bài tập trong SGK. + Ôn tập chuẩn bị kiểm tra.