Giáo án Lịch sử Lớp 11 - Bài 21: Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những năm cuối thế kỷ XIX (Tiết 1)

BÀI 21: PHONG TRÀO YÊU NƯỚC CHỐNG PHÁP CỦA NHÂN DÂN VIỆT NAM TRONG NHỮNG NĂM CUỐI THẾ KỶ XIX. ( Tiết 1) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC: 1.Về kiến thức: HS cần nắm được: Hoàn cảnh nổ ra phong trào đấu tranh vũ trang kháng Pháp cuối thế kỷ XIX ( trong đó có hai loại hình phong trào là phong trào Cần Vương và phong trào Khởi nghĩa tự vệ của nông dân). Các khái niệm: “ Cần Vương”, “ văn thân”, “ sĩ phu”. Nội dung diễn biến chính của một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu: Bãi Sậy, Ba Đình, Hương Khê ( Cần Vương) và khởi nghĩa Yên Thế ( tự phát) của nông dân. 2. Về thái độ: Giáo dục cho HS tinh thần yêu nước, ý chí đấu tranh giải phóng dân tộc. Bước đầu HS nhận thức được những yêu cầu mới cần phải có của lịch sử để đưa cuộc đấu tranh chống giặc ngoại xâm đến thắng lợi hoàn toàn. IV.HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC: 1. Kiểm tra bài cũ: ( 5’) - Câu hỏi: Phong trào kháng chiến chống Pháp ở Bắc Kỳ trong những năm 1873 – 1874 diễn ra như thế nào? Việc triều đình ký hiệp ước Giáp Tuất thể hiện điều gì? - Trả lời: Khi Pháp đánh Bắc Kỳ, 100 binh lính đã chiến đấu và hi sinh anh dũng tại ô Quan Chưởng. Trong thành tổng đốc Nguyễn Tri Phương đã chỉ huy quân sỹ chiến đấu và hi sinh anh dũng. Nhân dân chủ động chống Pháp và làm nên chiến thắng Cầu Giấy lần 1 ( 21/12/1873). 1874, triều đình ký hiệp ước Giáp Tuất. Việc triều đình ký hiệp ước khi nhân dân đánh thắng Pháp làm cho quân giặc hoang mang lo sợ đã thể hiện được sự suy yếu bạc nhược của triều đình. Sự trượt dài trên các sai lầm, không muốn cùng nhân dân chống giặc, với tư tưởng “ chủ hòa” là chủ yếu. 3. Giảng bài mới: ٭ Giới thiệu bài mới: (1’) Sau hiệp ước Pa-tơ-nốt ( 06/06/1884), nước ta chính thức bị đặt dưới sự “ bảo hộ” của thực dân Pháp. Triều đình Huế chính thức đầu hàng thực dân Pháp nhưng nhân dân ta đã kiên quyết đấu tranh tới cùng để giành độc lập cho dân tộc. Trong những năm cuối thế kỷ XIX, phong trào yêu nước chống Pháp đã diễn ra sôi nổi, rộng khắp, thu hút được đông đảo nhân dân tham gia. Đó là các cuộc khởi nghĩa của phong trào Cần Vương và phong trào tự vệ của nông dân. Vậy phong trào Cần Vương, tự vệ là gì? Diễn ra như thế nào? Chúng ta cùng đi vào tìm hiểu bài học hôm nay. ٭ Tiến trình bài học: Hoạt động của giáo viên và học sinh Kiến thức cơ bản Hoạt động 1: Tìm hiểu về cuộc phản công Pháp của phái chủ chiến và sự bùng nổ phong trào Cần Vương. - Hỏi: Tình hình Việt Nam sau hai hiệp ước Hacmang và Patonot như thế nào? HS: - Pháp đã thiết lập chế độ bảo hộ và bộ máy chính quyền thực dân trên phần lãnh thổ Bắc Kì và Trung Kì. - Phong trào đấu tranh của văn thân, sĩ phu và nhân dân diễn ra vô cùng sôi nổi. Pháp ăn không ngon ngủ không yên. GV: Giới thiệu về triều đình Nguyễn. - Hỏi: Phe Chủ chiến đã có những hành động gì? Và hành động đó nhằm mục đích gì? HS: -Phế bỏ ông vua có biểu hiện thân Pháp, đưa Ưng Lịch còn nhỏ tuổi lên ngôi, trừ khử những người không cùng chính kiến,bổ sung thêm lực lượng quân sự, bí mật liên kết với sĩ phu, văn thân các nơi, xây dựng hệ thống sơn phòng và tuyến đường thượng đạo, ra sức tích trữ lương thảo và vũ khí chuẩn bị chiến đấu.. -Mục đích: Nhằm chuẩn bị cho một cuộc nổi dậy chống pháp giành chủ quyền. GV: Giới thiệu về nhân vật Tôn Thất Thuyết và Vua Hàm Nghi. Hỏi: Trước hành động của phe chủ chiến thì thực dân Pháp có âm mưu gì? HS: Pháp tăng thêm lực lượng quân sự, siết chặt bộ máy kìm kẹp và tìm mọi cách để loại bỏ phái chủ chiến ra khỏi triều đình. GV: Nói về thủ đoạn thâm độc của thực dân pháp khi tổ chức yên tiệc. Tôn Thất Thuyết hành động. - Sử dụng lược đồ để nêu sơ lược diễn biến của cuộc phản công của phái Chủ chiến tại kinh thành Huế. - Hỏi: Tại sao cuộc phản công nhanh chóng thất bại? HS: Do vội vã, chuẩn bị chưa chu đáo Lực lượng Pháp mạnh - Hỏi: Em hiểu thế nào là “ Cần Vương”? và việc xuống Chiếu Cần Vương nhằm mục đích gì? GV: Cần là giúp Vương là vua Cần Vương là giúp Vua cứu nước giành độc lập cho dân tộc. Mục đích : Kêu gọi văn thân, sĩ phu, nhân dân cả nước đứng lên giúp vua cứu nước giành độc lập cho dân tộc. GV : Cho HS xem hình ảnh và đoạn trích về Chiếu Cần Vương. Trích “Chiếu Cần Vương” “Từ xưa, kế giặc chống giặc không ngoài 3 điều: đánh, giữ, hòa. Đánh thì chưa có cơ hội; giữ thì khó định hẹn được sức; hòa thì họ đòi hỏi không biết chán. Đang lúc sự thế thiên vạn nan như vậy, bất đắc dĩ phải dùng quyền. Thái dương ra đời ở đất Kì, Huyền Tông sang chơi đất Thục, người xưa đều đã có làm. Nước ta gần đây ngẫu nhiên gặp nhiều việc. Trẫm tuổi trẻ nối ngôi, không lúc nào không nghĩ đến việc tự cường tự trị. Kẻ Tây ngang bức, hiện tình mỗi ngày một quá thêm. Hôm trước chúng tăng thêm binh thuyền đến, buộc theo những điều mình không thể làm được; ta chiếu lệ thường khoản tiếp, chúng không chịu nhận thứ gì.Phàm những người cùng được chia mối lo này cũng đã dư biết. Biết thì phải tham gia công việc.” Hỏi: Việc ban Chiếu Cần Vương có tác dụng gì? HS: Chiếu Cần vương có tác dụng thổi bùng ngọn lửa yêu nước trong nhân dân, tạo thành phong trào Cần Vương sôi nổi, kéo dài đến thế kỉ XIX. - Kết luận và chuyển ý: Chiếu Cần Vương đã thổi bùng ngọn lửa yêu nước trong nhân dân, tạo thành phong trào sôi nổi kéo dài đến tận cuối thế kỷ XIX. Vậy phong trào sẽ diễn ra như thế nào chúng ta sang mục 2. Hoạt động 2: Tìm hiểu về các giai đoạn phát triển của phong trào Cần Vương. Hỏi: phong trào Cần Vương được chia làm mấy giai đoạn? HS: Chia 2 giai đoạn - Chia cả lớp thành 2 nhóm hoạt động theo mẫu. Giai đoạn Lãnh đạo Lực lượng Địa bàn Khởi nghĩa tiêu biểu Kết quả 1.1885-1888 2.1888-1896 Nhóm 1: Tìm hiểu giai đoạn 1( 1885-1888) Nhóm 2: Tìm hiểu giai đoàn 2(1888-1896 ) - Hỏi: Tại sao phong trào không diễn ra ở Nam Kỳ? HS: Vì Nam Kì đã thuộc Pháp từ lâu Pháp kiểm soát gắt gao không thuộc phạm vi ảnh hưởng của triều đình.Không có lực lượng chủ chốt đứng ra kêu gọi văn thân, sĩ phu đã ra Bắc Kì và Trung Kì. - Sử dụng lược đồ “ những địa điểm diễn ra các cuộc khởi nghĩa của phong trào. - Hỏi: Tại sao sau khi Hàm Nghi bị bắt, phong trào vẫn tiếp tục phát triển và kéo dài? HS: Vì phong trào là một phong trào yêu nước. Cần Vương chỉ mang ý nghĩa là chủ yếu. Hỏi: Qua nội dung hai giai đoạn e hãy rút ra đặc điểm của phong trào Cần Vương thời kì này? HS: trả lời GV: Kết luận: + Giai đoạn 1 có sự lãnh đạo của Hàm Nghi, Tôn Thất Thuyết phong trào đã phát triển sôi nổi khắp nơi, Mục đích: Khôi phục lại vương triều phong kiến và đánh Pháp giành độc lập. + Giai đoạn hai phong trào đã chuyển sang giai đoạn “ Cần Vương không có vua” nhưng vẫn tiếp tục phát triển. Đã quy tụ thành các trung tâm lớn và hoạt động trong suốt một thời gian dài làm cho Pháp “ thất điên, bát đảo”. Mục đích: Giành độc lập chủ quyền cho đất nước và mang tính chất yêu nước. Hỏi: Nguyên nhân dẫn đến phong trào Cần Vương? HS: + Nguyên nhân sâu xa: Mâu thuẫn giữa nhân dân Việt Nam và thực dân Pháp + Nguyên nhân trực tiếp: Thất bại trong cuộc phản công quân Pháp tại Kinh thành Huế. ٭ Củng cố bài: (6’) Hãy đánh dấu X vào trước ý em cho là đúng: Chiếu Cần Vương ban hành vào ngày 13/07/1885 Phong trào Cần Vương chia làm mấy giai đoạn: 2 I. Phong trào Cần Vương bùng nổ: 1. Cuộc phản công quân Pháp của phải chủ chiến tại kinh thành Huế và sự bùng nổ phong trào Cần Vương: a.Cuộc phản công quân Pháp của phái chủ chiến tại Kinh thành Huế: Nguyên nhân: - Pháp thiết lập chế độ bảo hộ và bộ máy chính quyền thực dân trên phần lãnh thổ Bắc Kì và Trung Kì. - Phong trào đấu tranh của văn thân, sĩ phu và nhân dân diễn ra vô cùng sôi nổi. Pháp ăn không ngon, ngủ không yên. + Nhân dân: Kháng chiến mạnh mẽ cổ vũ cho phái Chủ chiến ( đứng đầu là Tôn Thất Thuyết) ở triều đình hành động. + Pháp: Tăng thêm lực lượng quân sự, siết chặt bộ máy kìm kẹp và tìm mọi cách loại bỏ phái chủ chiến ra khỏi triều đình. Diễn biến: Đêm ngày 4 rạng ngày 5 tháng 7 năm 1885, phái Chủ chiến tấn công đồn Mang Cá và tòa Khâm sứ nhưng thất bại. b. Sự bùng nổ phong trào Cần Vương. Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi về sơn Phòng Tân Sở. - 13/07/1885, Tôn Thất Thuyết lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi ban chiếu Cần Vương. Thổi bùng ngọn lửa yêu nước trong nhân dân, tạo thành phong trào Cần Vương sôi nổi đến cuối thế kỷ XIX. 2. Các giai đoạn phát triển của phong trao Cần Vương: ٭ Giai đoạn 1: từ năm 1885 đến 1888: - Lãnh đạo: vua Hàm Nghi, Tôn Thất Thuyết. - Lực lượng: nhân dân, các tộc người thiểu số, - Địa bàn: Nổ ra trên một phạm vi rộng lớn, nhất là Bắc Kỳ và Trung Kỳ. - Khởi nghĩa tiêu biểu: Hàng trăm cuộc khởi nghĩa nổ ra, tiêu biểu như khởi nghĩa của Mai Xuân Thưởng, Lê Trung Đình, Nguyễn Xuân Ôn, Phạm Bành, Đinh Công Tráng, - Kết quả: vua Hàm Nghi bị bắt, Phong trào chuyển sang giai đoạn mới. ٭ Giai đoạn 2: từ năm 1889 đến năm 1896. - Lãnh đạo: Do các văn thân sỹ phu lãnh đạo. - Lực lượng tham gia: nhân dân, tộc người thiểu số,... - Khởi nghĩa tiêu biểu: Hương Khê, Ba Đình, Hùng Lĩnh, Bãi Sậy. - Địa bàn hoạt động: Phong trào dần quy tụ thành các trung tâm lớn ở Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh - Kết quả: thất bại. Þ Tính chất của phong trào Cần Vương: phong trào yêu nước chống Pháp. Giai đoạn 1 (1885-1888) Giai đoạn 2(1888-1896) Đặc điểm -Có Vua lãnh đạo -Không có Vua lãnh đạo. Mục đích -Khôi phục lại vương triều phong kiến và đánh Pháp giành độc lập. -Giành độc lập chủ quyền cho đất nước và mang tính chất yêu nước. 4. Dặn dò và chuẩn bị: ( 3’) - Thực chất của phong trào Cần Vương là gì? So sánh đặc điểm hai giai đoạn của phong trào. - Tìm hiểu về các nhân vật Nguyễn Thiện Thuật, Phan Đình Phùng.