Giáo án môn học Địa lý 10 - Tiết 36 - Bài 31: Cơ cấu dân số

Ngày soạn 08/01/2009 Ngày giảng 10/01/2009 Tiết 36 Bài 31:CƠ CẤU DÂN SỐ I.MỤC TIÊU BÀI DẠY 1.Kiến thức - Hiểu và phân biệt được các loại cơ cấu dân số: cơ cấu dân số theo tuổi và giới; cơ cấu dân số theo lao động, khu vực kinh tế và trình độ văn hóa. 2.KÜ n¨ng - Nhận biết được ảnh hưởng của cơ cấu dân số đên sự phát triển dân số và phát triển kinh tế - xã hội - Biết cách phân chia dân số theo nhóm tuổi và cách biểu hiện tháp tuổi. - Nhận xét, phân tích bảng số liệu về cơ cấu dân số theo tuổi, theo trình độ văn hóa; nhận xét và phân tích tháp tuổi; nhận xét và vẽ biểu đồ cơ cấu dân số theo khu vực kinh tế. 3.Th¸i ®é -NhËn thøc ®­îc ¶nh h­ëng cña d©n sè tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ kinh tÕ – x· héi II. THIẾT BỊ DẠY HỌC 1.Gi¸o viªn - Gi¸o ¸n - Bản đồ dân cư và đô thị lớn trên thế giới - Tranh về 3 kiểu tháp tuổi. 2.Häc sinh -§äc tr­íc bµi ë nhµ,sgk,vë ghi bµi III.Ho¹t ®éng trªn líp 1.æn ®Þnh líp kiÓm tra sÜ sè:1’ 2.KiÓm tra bµi cò 5’ *C©u hái:Gia t¨ng d©n sè tù nhiªn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g×? *§¸p ¸n: .Gia t¨ng tù nhiªn a.TØ só©t sinh th«:lµ t­¬ng quan gi÷a sè trÎ em ®­îc sinh ra trong n¨m so víi sè d©n trung b×nh ë cïng thêi ®iÓm.(‰).1® b.TØ suÊt tö th«:Lµ t­¬ng quan gi÷a sè ng­êi chÕt trong n¨m so víi sè d©n trung b×nh cïng thêi ®iÓm.(%)1® c.TØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn:Lµ sù chªnh lÖch gi÷a tØ suÊt sinh th« vµ tØ suÊt tö th«.(%)1® Tỉ suất GTTN được coi là động lực phát triển dân số.0,5® *Nhận xét:6,5® + Tỉ suất sinh thô có xu hướng giảm mạnh, nhăng các nước phát triển giảm nhanh hơn. + Tỉ suất tử thô có xu hướng giảm rõ rệt. + Gia tăng tự nhiên: 4 nhóm có mức GTTN khác nhau : GT bằng 0 và âm: LB Nga, một số quốc gia ở Đông Âu. GT chậm < 0,9%: các quốc gia ở Bắc Mĩ, Ô-xtrây-li-a, Tây Âu. GT trung bình từ 1-1,9%: Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam, Bra-xin GT cao và rất cao từ 2% đến trên 3%: Các quốc gia ở Châu Phi, một số quốc gia ở Trung Đông, ở Trung và Nam Mĩ. d.¶nh h­ëng cña t×nh h×nh gia t¨ng d©n sè ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi:G©y søc Ðp ®èi víi KT,XH,MT 3.Bµi míi *Më bµi: Nêu ra một số câu hỏi nhằm định hướng hoạt động nhận thức của HS. Ví dụ: Cơ cấu dân số là gì? Có các loại cơ cấu dân số nào? Cơ cấu dân số có ảnh hưởng như thế nào đối với sự phát triển kinh tế - xã hội?Chóng ta sÏ cïng t×m hiÓu nh÷ng néi dung ®ã trong bµi häc h«m nay.1’ *Néi dung bµi míi: Hoạt động của Thầy Hoạt động của Trò Nội dung chính Gv:Kh¸i qu¸t néi dung bµi häc GV giải thích thuật ngữ “Cơ cấu dân số” và ý nghĩa của việc nghiên cứu cơ cấu dân số Ho¹t ®éng 1:10’ CH:C¬ cÊu d©n sè theo giíi lµ g×? Gv:ChuÈn x¸c CH:C¬ cÊu d©n sè theo giíi cã sù biÕn ®éng nh­ thÕ nµo?Nguyªn nh©n dÉn tíi sù biÕn ®éng ®ã lµ g×? Gv:ChuÈn x¸c GV:Khi ph©n tÝch c¬ cÊu d©n sè theo giíi ng­êi ta kh«ng chØ quan t©m tíi khÝa c¹nh sinh häc mµ cßn quan t©m tíi nh÷ng khÝa c¹nh vÒ mÆt x· héi:vÞ thÕ,vai trß,quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña giíi nam,n÷.Nã còng ph¸n ¸nh phÇn nµo sù chªnh lÖch giíi tÝnh vµ ¶nh h­ëng tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ChuyÓn ý:C¬ cÊu d©n sè theo tuæi thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm g×,chóng ta t×m hiÓu phÇn tiÕp theo.2. Ho¹t ®éng 2:10’ CH:C¬ cÊu d©n sè theo tuæi lµ g×? Gv:ChuÈn x¸c CH:Cã nh÷ng lo¹i c¬ cÊu d©n sè theo tuæi nµo? CH:D©n sè th­êng ®­îc chia thµnh mÊy nhãm tuæi? Gv:ChuÈn x¸c Nhãm ng­êi trong ®é tuæi L§ lµ bé phËn quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia. Ng­êi ta còng cã thÓ ph©n biÖt nh÷ng n­íc cã d©n sè trÎ vµ d©n sè giµ theo c¸c chØ tiªu nh­ :TØ lÖ % sè ng­êi trong c¸c nhãm tuæi cao hay thÊp. Dùa vµo b¶ng sè liÖu trang 106 cho biÕt nh÷ng ®Æc tr­ng cña d©n sè giµ vµ d©n sè trÎ? CH:C¬ cÊu d©n sè giµ vµ c¬ cÊu d©n sè trÎ ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x·-héi? Gv:Bæ xung thªm. Gv:§Ó nghiªn cøu vÒ c¬ cÊu sinh häc ng­êi ta th­êng dïng ®Õn th¸p d©n sè(hay th¸p tuæi).VËy th¸p d©n sè lµ g×? Gv:ChuÈn x¸c *Tháp dân số cho ta biết những đặc trưng cơ bản về dân số như cơ cấu tuổi , giới , tỉ suất sinh , tØ suÊt gia tăng dân số , tuổi thọ trung bình CH:Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña c¸c kiÓu th¸p ds? ChuyÓn ý:Khi nghiªn cøu vÒ c¬ cÊu d©n sè kh«ng thÓ kh«ng nãi tíi c¬ cÊu x· héi.C¬ cÊu x· héi cã ®Æch ®iÓm g×?Chóng ta cïng t×m hiÓu phÇn II. Ho¹t ®éng 3:15’ CH: Cơ cấu dân số theo lao động cho ta biết điều gì ? Thế nào là nguồn lao động Phân biệt sự khác nhau giữa nhóm dân số hoạt động kinh tế và nhóm không hoạt động kinh tế . Gv:ChuÈn x¸c. CH:Dựa vào SGK , hình 23.2. -Cho biết dân số hoạt động ở khu vức kinh tế được chia thành mấy khu vực ? Đó là những khu vực nào? Hs:- Trả lời câu hỏi mụ II.1.b trang 108 SGK. Gv:ChuÈn x¸c CH :Dựa vào SGK vµ cho biÕt : Cơ cấu theo trình độ văn hóa cho biết điều gì ? Người ta thường dựa vào tiêu chí nào để xác định cơ cấu dân số theo trình độ văn hóa ? GV kết luận Hs:Dùa vµo néi dung sgk vµ tr¶ lêi Hs:Dùa vµo néi dung sgk vµ hiÓu biÕt tr¶ lêi. Hs:Dùa vµo néi dung sgk vµ hiÓu biÕt tr¶ lêi. Hs:Dùa vµo néi dung sgk vµ hiÓu biÕt tr¶ lêi. HS:Dùa vµo b¶ng sè liÖu ®Ó tr×nh bµy HS:Dùa vµo hiÓu biÕt tr¶ lêi. HS:Dùa vµo hiÓu biÕt kÕt hîp SGK tr¶ lêi. HS:Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm c¸c kiÓu th¸p Hs dựa vào néi dung SGK trả lời . Hs dựa vào s¬ ®å SGK trả lời . Hs dựa vào nd SGK vµ l­îc ®å.Ph©n tÝch vµ trả lời . I.C¬ cÊu sinh häc 1.C¬ cÊu d©n sè theo giíi -Cơ cấu dân số theo giới lµbiểu thị tương quan giữa giới nam so với giới nữ hoặc so với tổng số dân . CT:TNN=Dnam/Dn÷ (%) -Cơ cấu dân số theo giới có sự biến động theo thời gian và có sự khác nhau giữa các nước các khu vực -Nguyên nhân:Do tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ,chiÕn tranh,tai n¹n -¶nh h­ëng:Tíi ph©n bè s¶n suÊt,tæ chøc ®êi sèng XH,ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ. 2 . Cơ cấu dân số theo tuổi . *Cơ cấu dân số theo tuổi là sự tập họp những nhóm người sắp xếp theo những nhóm tuổi nhất định . -C¬ cÊu theo kho¶ng c¸ch kh«ng ®Ò nhau:Dân số thường được chia thành 3 nhóm tuổi chính : +0-14 tuæi:D­íi ®é tuæi L§ +15-59(65 tuæi):Trong ®é tuæi L§ +Trªn 60 hoÆc 65:Ngoµi ®é tuæi L§ -C¬ cÊu tuæi theo kho¶ng c¸ch ®Òu nhau:1 n¨m,5 n¨m,10 n¨m - Tháp dân số là biểu đồ thể hiện cơ cấu dân số theo tuổi và giới . - 3 kiểu tháp dân số cơ bản: +KiÓu më réng. +KiÓu thu hÑp. +KiÓu æn ®Þnh. II.C¬ cÊu x· héi 1.C¬ cÊu d©n sè theo lao ®éng a.Nguån lao ®éng -Nguồn lao động : Bao gồm bộ phận dân số trong độ tuổi từ 15 tuổi trở lên có khả năng tham gia lao động . b . Dân số hoạt động theo khu vực kinh tế - Dân số hoạt động theo 3 khu vực kinh tế:KV1,KV2,KV3. - Dân số hoạt động theo khu vực kinh tế có sự khác nhau giữa các nước : +Các nước ®ang phát triển có tỉ lệ lao động ở khu vực 1 cao nhất . +Các nước phát triển có tỉ lệ lao động ở khu vực 3 cao nhất . 2 . Cơ cấu dân số theo trình độ văn hóa . -ph¸n ¶nh:tr×nh ®é d©n trÝ vµ häc vÊn d©n c­,lµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ chÊt l­îng cuéc sèng. - Căn cứ : tỉ lệ người biết chữ ( từ 15 trở lên ) và số năm đi học của những người từ 25 trở lên -Các nước phát triển có tỉ lệ người biết chữ và số năm đi học cao nhất, thấp nhất là các nước kém phát triển. 4.Cñng cè:3’: -Nªu c¸c lo¹i c¬ cÊu d©n sè vµ ý nghÜa cña tõng lo¹i c¬ cÊu d©n sè? IV.H­íng dÉn häc vµ chuÈn bÞ bµi 2’ -Häc bµi vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái sau bµi häc,lµm bµi tËp sè 2,3(vÏ biÓu ®å h×nh trßn) -ChuÈn bÞ tr­íc bµi 32:Thùc Hµnh:VÏ vµ ph©n tÝch th¸p tuæi. Ngày soạn 08/01/2009 Ngày giảng 10/01/2009 Tiết 37 Bµi 32:Thùc Hµnh VÏ vµ ph©n tÝch th¸p tuæi. I.MỤC TIÊU BÀI DẠY 1.Kiến thức -N¾m ®­îc vµ ph©n tÝch ®­îc c¸c ®Æc ®iÓm vÒ c¸c kiÓu th¸p d©n sè -T¸c ®éng cña c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. 2.KÜ n¨ng -VÏ vµ ph©n tÝch biÓu ®å,b¶ng sè liÖu -So s¸nh ®Æc ®iÓm c¸c kiÓu th¸p ®· vÏ 3.Th¸i ®é -NhËn thøc ®óng ®¾n t¸c ®é cña c¬ cÊu d©n sè ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. II.ThiÕt bÞ d¹y häc 1.Gi¸o viªn -Gi¸o ¸n,BiÓu ®å th¸p tuæi cña 2 nhãm n­íc(ChuÈn bÞ tr­íc) 2.Häc sinh -ChuÈn bÞ tr­íc bµi thùc hµnh ë nhµ,th­íc kÎ,bót ch×,mµu,m¸y tÝnh bá tói. III.Ho¹t ®éng trªn líp 1.æn ®Þnh líp kiÓm tra sÜ sè:1’ 2.KiÓm tra bµi cò 5’ *C©u hái:C¬ cÊu d©n sè theo giíi vµ theo tuæi cho ta biÕt nh÷ng ®Æc ®iÓm g×? *§¸p ¸n-thang ®iÓm: 1.C¬ cÊu d©n sè theo giíi:4 ®iÓm -Cơ cấu dân số theo giới lµbiểu thị tương quan giữa giới nam so với giới nữ hoặc so với tổng số dân . CT:TNN=Dnam/Dn÷ (%) -Cơ cấu dân số theo giới có sự biến động theo thời gian và có sự khác nhau giữa các nước các khu vực -Nguyên nhân:Do tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ,chiÕn tranh,tai n¹n -¶nh h­ëng:Tíi ph©n bè s¶n suÊt,tæ chøc ®êi sèng XH,ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ. 2 . Cơ cấu dân số theo tuổi :6 ®iÓm *Cơ cấu dân số theo tuổi là sự tập họp những nhóm người sắp xếp theo những nhóm tuổi nhất định . -C¬ cÊu theo kho¶ng c¸ch kh«ng ®Ò nhau:Dân số thường được chia thành 3 nhóm tuổi chính +0-14 tuæi:D­íi ®é tuæi L§ +15-59(65 tuæi):Trong ®é tuæi L§ +Trªn 60 hoÆc 65:Ngoµi ®é tuæi L§ -C¬ cÊu tuæi theo kho¶ng c¸ch ®Òu nhau:1 n¨m,5 n¨m,10 n¨m - Tháp dân số là biểu đồ thể hiện cơ cấu dân số theo tuổi và giới . - 3 kiểu tháp dân số cơ bản: +KiÓu më réng. +KiÓu thu hÑp. +KiÓu æn ®Þnh. 3.Bµi míi *Më bµi:GV nªu môc ®Ých,yªu cÇu cña bµi thùc hµnh *Néi dung bµi míi: Ho¹t ®éng cña ThÇy Ho¹t ®éng cña Trß Néi dung chÝnh Ho¹t ®éng 1:2’ GV kh¸i qu¸t néi dung bµi thùc hµnh Ho¹t ®éng 2:5’ GV h­íng dÉn HS c¶ líp c¸c b­íc vÏ vµ ph©n tÝch c¸c yªu cÇu cña bµi thùc hµnh Ho¹t ®éng 3:15’ GV quan s¸t vµ chØ dÉn HS trong khi HS vÏ GV kiÓm tra 1 sè bµi vÏ cña HS vµ ®­a ra th¸p Dsè ®· chuÈn bÞ s½n ®Ó so s¸nh,®èi chiÕu Ho¹t ®éng 4:13’ Gv ChuÈn x¸c kÕt qu¶ HS nghe gi¶ng,ghi chÐp nh÷ng kiÕn thøc träng t©m HS lµm viÖc c¸ nh©n trong khi vÏ th¸p d©n sè HS lµm viÖc theo nhãm nhá ®Ó tÝnh to¸n tØ lÖ ng­êi theo 3 nhãm tuæi.§¹i diÖn nhãm b¸o c¸o kÕt qu¶ I.Néi dung -VÏ th¸p tuæi -TÝnh tØ lÖ ng­êi theo 3 nhãm tuæi -So s¸nh 2 d¹ng th¸p tuæi,c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi. -Ph©n tÝch t¸c ®éng cña c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. II.H­íng dÉn 1.VÏ th¸p d©n sè -VÏ 2 th¸p Dsè cho 2 nhãm n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ptriÓn 2.TÝnh tØ lÖ ng­êi theo 3 nhãm tuæi: -TÝnh chung:TÝnh cña c¶ nam vµ n÷ cña tõng nhãm -TÝnh theo giíi:TÝnh riªng cña tõng giíi trong tõng nhãm n­íc. 3. So s¸nh 2 d¹ng th¸p tuæi,c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi. -So s¸nh vÒ ®¸y th¸p,®Ønh th¸p,c¹nh th¸p.nã thuéc kiÓu th¸p nµo?( KiÓu më réng,KiÓu thu hÑp hay KiÓu æn ®Þnh.).§Æc ®iÓm cña kiÓu th¸p ®ã? 4. Ph©n tÝch t¸c ®éng cña c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. -Ph©n tÝch ¶nh h­ëng vÒ mÆt thuËn lîi vµ khã kh¨n cña c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. III.Tæ chøc thùc hµnh 1.C¸ nh©n tù lµm bµi thùc hµnh vµo vë 2.C¸c kiÕn thøc cÇn ®¹t 2.1. VÏ th¸p d©n sè + §¶m b¶o chÝnh x¸c vÒ ®¬n vÞ, c¸c th«ng tin trªn biÓu ®å, tÝnh thÈm mÜ, tªn biÓu ®å. 2.2.TÝnh tØ lÖ ng­êi theo 3 nhãm tuæi:LËp thµnh b¶ng,chÝnh x¸c. 2.3. So s¸nh 2 d¹ng th¸p tuæi,c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi. -X¸c ®Þnh ®­îc thuéc kiÓu th¸p më réng vµ æn ®Þnh,tõ ®ã ph©n tÝch ®Æc ®iÓm c¸c kiÓu th¸p. -Cã sù chªnh lÖch vÒ c¬ cÊu tuæi vµ c¬ cÊu giíi ë tõng nhãm n­íc(dÉn chøng) 2.4. Ph©n tÝch t¸c ®éng cña c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. -Ph©n tÝch ¶nh h­ëng vÒ mÆt thuËn lîi vµ khã kh¨n cña c¬ cÊu d©n sè theo tuæi vµ giíi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ: 4.Cñng cè: 3’ - GV gäi HS lªn vµ yªu cÇu HS tãm t¾t c¸c b­íc c¬ b¶n cña bµi thùc hµnh. - GV chèt l¹i c¸c tr×nh tù lµm bµi thùc hµnh. IV.H­íng dÉn häc ë nhµ 2’ -Häc sinh tiÕp tôc hoµn thiÖn ë nhµ. -§äc tr­íc : Bµi 33 C¸c chñng téc,ng«n ng÷ vµ t«n gi¸o Ngày soạn 08/01/2009 Ngày giảng 10/01/2009 Tiết 38