Giáo án môn Ngữ văn 7 (Chuẩn kiến thức kỹ năng) - Tiết 104: Tìm hiểu chung về phép lập luận giải thích

Ngày soạn:............................... TẬP LÀM VĂN Ngày giảng: + 7A:................... + 7B:.................... Tiết: 104 TÌM HIỂU CHUNG VỀ PHÉP LẬP LUẬN GIẢI THÍCH A- MỤC TIÊU CẦN ĐẠT 1. KIẾN THỨC: - Gióp HS: N¾m ®­îc môc ®Ých, tÝnh chÊt vµ c¸c yÕu tè cña phÐp luËn gi¶i thÝch 2. KĨ NĂNG: - RÌn luyện kĩ năng là văn lập luận giải thÝch 3. THÁI ĐỘ: - Tích cực, tự giác B- CHUẨN BỊ: - GV: Giáo án, bảng phụ - HS: CBB C- PHƯƠNG PHÁP: - HĐ cá nhân, nhóm D- TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. ỔN ĐỊNH KTSS: + 7A: + 7B: 2. KTBC: a) Câu hỏi: GV: Trong các tiết học trước các em đã được tìm hiểu và viết bài viết số 5 về văn chứng minh. Thầy giáo không kiểm tra đầu giờ nữa mà sẽ kiểm tra kiến thức cũ qua phần tìm hiểu bài mới. b) Đáp án: 3. BÀI MỚI a) Giới thiệu bài: GV: Trước khi tìm hiểu bài mới em cïng nghe mÈu chuyÖn sau: S¸ng qua, bµ võa läng khäng b­íc ra s©n võa ®Êm c¸i l­ng cßng gËp, ng­íc nh×n lªn bÇu trêi ©m u, ®Çy m©y ®en, bµ lÈm bÈm: - C¬ mµu nµy «ng trêi l¹i s¾p ®æ n­íc ®©y! Cu MÝt 4 tuæi lËp tøc trßn xoe m¾t cËt vÊn bµ nh­ sóng liªn thanh: - Bµ ¬i, s¾p ®æ n­íc lµ g× hë bµ? - Lµ m­a ch¸u ¹. - ThÕ trêi lÊy n­íc tõ ®©u? BÓ cña trêi x©y ë ®©u? - LÊy tõ m©y ®en. M©y ®en lµ bÓ cña trêi ®ã. - V× sao n­íc ®ang ë m©y l¹i r¬i xuèng ®Êt? - V× gÆp l¹nh, n­íc ®äng l¹i, nÆng vµ r¬i. - V× sao trªn cao l¹i l¹nh? - Bµ chôi! Chót n÷a ®Õn líp ch¸u hái c« gi¸o ch¸u nhÐ! Nh­ vËy c¸c em thÊy trong ®êi sèng cã rÊt nhiÒu c©u hái mµ chóng ta cÇn gi¶i thÝch. Gi¶i thÝch lµ 1 nhu cÇu rÊt phæ biÕn trong cuéc s«ng x· héi. Trong nhµ tr­êng, gi¶i thÝch lµ 1 kiÓu bµi nghÞ luËn quan träng. VËy gi¶i thÝch trong v¨n nghÞ luËn lµ g×? Cã nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch nµo? Nã cã liªn quan g× ®Õn kiÓu bµi nghÞ luËn chøng minh võa häc? Chóng ta cïng t×m hiÓu trong tiÕt häc h«m nay... b) Các hoạt động dạy - học GV: C¸c em ®· ®­îc t×m hiÓu vÒ v¨n chøng minh. VËy 1 em h·y nh¾c l¹i. ? Trong ®êi sèng, khi nµo chóng ta cÇn chøng minh? Chøng minh b»ng c¸ch nµo? ? Trong ®êi sèng, nh÷ng khi nµo ng­êi ta cÇn ®­îc gi¶i thÝch? ? VËy trong ®êi sèng gi¶i thÝch nh»m môc ®Ých g×? ? H·y nªu 1 sè c©u hái vÒ nhu cÇu gi¶i thÝch hµng ngµy (gäi HS lªn b¶ng viÕt) GV: Nh­ vËy trong cuéc sèng chóng ta lu«n cã nhu cÇu hiÓu biÕt, kh¸m ph¸ nhËn thøc thÕ giíi vµ b¶n th©n con ng­êi, tõ chuyÖn lín ®Õ chuyÖn nhá. - Khi muèn lµm s¸ng tá 1 vÊn ®Ò g× ®ã lµ ®óng hay sai. - §­a ra b»ng chøng, vËt chøng - Khi ch­a râ 1 ®iÒu g× ®ã th× ng­êi ta cÇn gi¶i thÝch 1. V× sao n­íc biÓn l¹i mÆn? 2. Chóng ta häc tiÕng Anh ®Ó lµm g×? 3. ViÖc thùc hiÖn b¶o vÖ m«i tr­êng cã ý nghÜa g×? 4. V× sao l¹i cã lò? 5. V× sao b¹n TuÊn h«m qua kh«ng ®i häc?... A- Lý thuyết: I. Môc ®Ých vµ ph­¬ng ph¸p gi¶i thÝch. 1. Môc ®Ých gi¶i thÝch. - Trong ®êi sèng: lµm cho ta hiÓu râ nh÷ng ®iÒu ch­a biÕt trong mäi lÜnh vùc ? VËy b¹n nµo cã thÓ gi¶i thÝch ®­îc nh÷ng c©u hái trªn? - VÝ dô v× sao l¹i cã lôt? ? Cã ph¶i bÊt k× ai còng tr¶ lêi ®­îc nh÷ng c©u hái nµy kh«ng? V× sao? (?) Muèn tr¶ lêi ®­îc chÝnh x¸c nh÷ng c©u hái trªn th× ng­êi gi¶i thÝch ph¶i lµm g×? - Lµ do m­a nhiÒu, ngËp óng t¹o nªn - Bëi v× kh«ng cã kiÕn thøc khoa häc - §äc, hiÓu, nghiªn cøu, cã tri thøc (?) Khi GT ng­êi ta th­êng dïng nh÷ng tõ nµo ®Ó gi¶i thÝch? - Lµ do, lµ v×... (?) VËy trong ®êi sèng gi¶i thÝch cã vai trß g×? - Lµ nhu cÇu phæ biÕn, rÊt cÇn thiÕt trong ®êi sèng ? ThÕ cßn trong v¨n nghÞ luËn ta th­êng gi¶i thÝch c¸c vÊn ®Ò thuéc lÜnh vùc nµo? ? Gi¶i thÝch trong v¨n nghÞ luËn nh»m môc ®Ých g×? ? H·y ®Æt c©u hái vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i thÝch trong v¨n nghÞ luËn. ? Khi ®· ®­îc gi¶i thÝch th× ®iÒu ®­îc gi¶i thÝch nã gióp cho con ng­êi n©ng cao ®iÒu g×? GV: §Ó t×m hiÓu râ h¬n vÒ phÐp lËp luËn gi¶i thÝch chóng ta cïng chuyÓn sang môc 2: Ph­¬ng ph¸p gi¶i thÝch GV: Gäi HS ®äc bµi v¨n "Lßng khiªm tèn" - C¸c vÊn ®Ò vÒ t­ t­ëng ®¹o lÝ, c¸c chuÈn mùc hµnh vi cña con ng­êi. - ThÕ nµo lµ h¹nh phóc? Trung thùc lµ g×? ThÕ nµo lµ "Cã chÝ th× nªn"? ThÕ nµo lµ lßng th­¬ng ng­êi?... - N©ng cao nhËn thøc, trÝ tuÖ, båi d­ìng t­ t­ëng, t×nh c¶m cho con ng­êi. - Trong v¨n nghÞ luËn: ®Ó lµm s¸ng tá c¸c vÊn ®Ò t­ t­ëng, ®¹o lÝ, chuÈn mùc hµnh vi cña con ng­êi 2. Ph­¬ng ph¸p gi¶i thÝch a) Bµi v¨n: Lßng khiªm tèn b) NhËn xÐt (?) Bµi v¨n GT vÊn ®Ò g×? GV: §©y lµ bµi v¨n gi¶i thÝch. VËy t¸c gi¶ bµi viÕt ®· ®i gi¶i thÝch vÒ lßng KT b»ng nh÷ng c¸ch nµo? - VÊn ®Ò GT: Lßng khiªm tèn (?) T¸c gi¶ ®­a ra c©u v¨n më ®Çu nh»m môc ®Ých g×? -1. Giíi thiÖu vÒ lßng khiªm tèn ? §o¹n 2 ng­êi viÕt nªu lªn vÊn ®Ò g×? (Gîi: NÕu c¸c em cã lßng KT th× c¸c em ®­îc lîi g×?) GV: Khiªm tèn th× cã lîi, kh«ng khiªm tèn sÏ cã h¹i. VËy b©y giê thÇy gi¸o chØ ra c¸i h¹i cña kh«ng khiªm tèn th× viÖc lµm ®ã cã ®­îc coi lµ gi¶i thÝch kh«ng? V× sao? -2. Nªu c¸i lîi cña khiªm tèn - Gi¸ trÞ c¸ nh©n ®­îc n©ng cao, ®­îc mäi ng­êi ®¸nh gi¸ lµ con ng­êi ®øng ®¾n... - Cã v× nã còng gióp cho ta hiÓu khiªm tèn lµ g×. ? §o¹n 3 vµ ®o¹n 4 t¸c gi¶ ®· ®i gi¶i thÝch b»ng c¸ch nµo? ? V× sao nªu ®Þnh nghÜa vÒ lßng KT còng lµ c¸ch gi¶i thÝch? ? §o¹n 4 gi¶i thÝch b»ng c¸ch nµo? ? §èi lËp víi ng­êi khiªm tèn lµ nh÷ng ng­êi nh­ thÕ nµo? Ng­êi nh­ thÕ nµo ®­îc coi lµ kh«ng khiªm tèn? ? VËy c¸ch ®èi lËp ng­êi khiªm tèn vµ ng­êi kh«ng khiªm tèn cã ph¶i lµ c¸ch gi¶i thÝch kh«ng? V× sao? ? §o¹n 5 vµ t¸c gi¶ nãi vÒ vÊn ®Ò g×? ? C©u v¨n ë cuèi bµi t¸c gi¶ ®· lµm g×? (?) Tãm l¹i bµi v¨n ®· ®i gi¶i thÝch lßng khiªm tèn b»ng c¸ch nµo? GV: Ngoµi ra chóng ta cã thÓ gi¶i thÝch b»ng c¸ch: ®èi chiÕu, so s¸nh, nªu hËu qu¶ c¸ch ®Ò phßng... cña hiÖn t­îng hoÆc vÊn ®Ò ®­îc gi¶i thÝch (?) H·y chØ ra bè côc cña bµi v¨n. (?) Em cã nhËn xÐt g× vÒ thø tù s¾p xÕp cña c¸c phÇn, c¸c ®o¹n trong bµi v¨n? Thø tù ®ã cã hîp lÝ kh«ng? GV: Thø tù tr­íc sau gi÷a c¸c phÇn, c¸c ®o¹n cßn ®­îc gäi lµ líp lang. Trong v¨n gi¶i thÝch c¸c em cÇn tr×nh bµy cã líp lang th× bµi v¨n míi mang søc thuyÕt phôc. (?) Em cã nhËn xÐt g× vÒ mèi liªn hÖ cña c¸c phÇn MB, TB, KB.(C¸c phÇn ®· cã tÝnh m¹ch l¹c vµ liªn kÕt ch­a?) (?) Em häc tËp ®­îc ®iÒu g× vÒ c¸ch sö dông ng«n tõ trong bµi v¨n? - 3. Nªu ®Þnh nghÜa vÒ lßng khiªm tèn - V× nã ®· tr¶ lêi c©u hái KT lµ g× -4. LiÖt kª c¸c biÓu hiÖn cña lßng khiªm tèn - Kiªu c¨ng, tù phô, coi th­êng ng­êi kh¸c… - Cã v× ®ã lµ thñ ph¸p ®èi lËp -5. Nªu nguyªn nh©n khiÕn con ng­êi cÇn ph¶i khiªm tèn -6. NhÊn m¹nh tÇm quan träng cña khiªm tèn -7. Kh¸i qu¸t l¹i ý nghÜa cña khiªm tèn ®Ó nh÷ng ai muèn thµnh c«ng ph¶i noi theo - 3 phÇn - RÊt hîp lÝ - C¸c phÇn quan hÖ m¹ch l¹c, cã sù liªn kÕt - Ng«n tõ trong s¸ng, dÔ hiÓu - Ph­¬ng ph¸p gi¶i thÝch: nªu ®Þnh nghÜa, c¸i lîi, biÓu hiÖn, nguyªn nh©n, noi theo… (?) VËy qua bµi v¨n "Lßng khiªm tèn" em h·y cho biÕt muèn lµm ®­îc bµi v¨n gi¶i thÝch tèt ta ph¶i lµm g×? GV: Gäi HS ®äc toµn bé ghi nhí 3. Ghi nhí (SGK - 71) GV: Tæ chøc híng dÉn HS lµm BT phÇn LT B- LuyÖn tËp (?) VÊn ®Ò ®­îc GT ë ®©y lµ g×? (?) H·y nªu ph­¬ng ph¸p GT trong bµi v¨n. - VÊn ®Ò GT: lßng nh©n ®¹o - Ph­¬ng ph¸p GT: + Nªu ®Þnh nghÜa: Lßng N§ lµ lßng biÕt th­¬ng ng­êi + §Æt c©u hái: ThÕ nµo lµ biÕt th­¬ng ng­êi? ThÕ nµo lµ lßng nh©n ®¹o? + KÓ nh÷ng c¶nh khæ khiÕn mäi ng­êi xãt th­¬ng: . ¤ l·o hµnh khÊt . §øa bÐ nhÆt tõng mÈu b¸nh + Noi theo: Qua c©u nãi cña th¸nh G¨ng-®i - VÊn ®Ò GT: lßng nh©n ®¹o - Ph­¬ng ph¸p GT: + Nªu ®Þnh nghÜa + §Æt c©u hái + KÓ nh÷ng biÓu hiÖn + Noi theo 4. CỦNG CỐ: GV: ChiÕu 3 bµi tËp vµ chia nhãm cho häc sinh th¶o luËn *) BT1: (Nhãm 1) (?): X§ ph­¬ng ph¸p lËp luËn cña 2 ®o¹n v¨n trªn vµ cho biÕt v× sao em X§ ®­îc nh­ vËy? + §o¹n 1 gi¶i thÝch v× ng­êi viÕt ®· tr¶ lêi ®­îc c©u hái: Thµnh nghÜa lµ g×? (Gi¶i thÝch b»ng c¸ch nµo? -> Nªu ®Þnh nghÜa) + §o¹n 2: chøng minh v× t¸c gi¶ ®· nªu nh÷ng dÉn chøng cô thÓ ®Ó lµm râ thÕ nµo lµ ®¹o hiÕu cña con c¸i ®èi víi cha mÑ, thÕ nµo lµ téi bÊt hiÕu. ? VËy qua ®©y em h·y so s¸nh sù kh¸c nhau gi÷a phÐp LLGT vµ phÐp LLCM HS: V¨n CM chñ yÕu dïng dÉn chøng, v¨n GT dïng nhiÒu lÝ lÏ *) BT2: (Nhãm 2) (?) Cã b¹n häc sinh cho r»ng, lËp luËn chøng minh vµ lËp luËn gi¶i thÝch ®Òu ph¶i dïng dÉn chøng. H·y nªu ý kiÕn cña em vÒ vÊn ®Ò trªn. HS: §ång ý víi ý kiÕn cña b¹n. Tuy nhiªn dÉn chøng trong bµi v¨n GT kh¸c víi dÉn chøng trong bµi v¨n CM ë chç: + VÒ môc ®Ých: dÉn chøng lµm næi bËt 1 sè lÝ lÏ, lµm cho lÝ lÏ t¨ng thªm søc thuyÕt phôc. + VÒ sè l­îng: nã Ýt h¬n h¼n vµ kh«ng cÇn liªn tôc, th­êng xuyªn, liÒn m¹ch. *) BT3: (Nhãm 3) (?) H·y t×m ®o¹n v¨n cã tÝnh chÊt gi¶i thÝch trong v¨n b¶n "§øc tÝnh gi¶n dÞ cña B¸c Hå"? Qua ®ã em cã nhËn xÐt g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a v¨n gi¶i thÝch vµ chøng minh? HS: + §o¹n: Nh­ng chí hiÓu lÇm... + Cã sù ®an xen GV: Trong thùc tÕ, kh«ng cã phÐp lËp luËn nµo thuÇn tuý lµ gi¶i thÝch hoÆc chøng minh: trong chøng minh cã gi¶i thÝch vµ trong gi¶i thÝch cã chøng minh. 5. HƯỚNG DẪN: - §äc 2 bµi v¨n phÇn ®äc thªm vµ cho biÕt c¸ch gi¶i thÝch cña t¸c gi¶ trong tõng bµi v¨n. - Häc ghi nhí, lµm hÕt BT - So¹n VB: sèng chÕt mÆc bay E- RÚT KINH NGHIỆM: - Thời gian dành cho toàn bài, từng phần, từng hđ........................................... - Nội dung kiến thức......................................................................................... - Phương pháp giảng dạy.................................................................................. - Hình thức tổ chức lớp..................................................................................... - Thiết bị, đồ dùng dạy học...............................................................................