Giáo án môn Ngữ văn 9 - Viếng lăng Bác (Viễn Phương) trường THCS Trần Phú

Trường THCS Trần Phú Giáo án: Đọc văn - Tiết ........ Người thực hiện: Vũ Thị Thu Hạnh Viếng lăng bác (Viễn Phương) A. Mục tiêu bài học: 1, Về kiến thức: Giúp HS cảm nhận được niềm xúc động thiêng liêng, tấm lòng tha thiết thành kính vừa tự hào, vừa đau xót của tác giả từ Miền Nam ra viếng lăng Bác 2, Về kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu bài thơ trữ tình; phân tích các hình ảnh ẩn dụ; giọng điệu trong bài thơ. 3, Về thái độ: Bồi dưỡng những tình cảm đạo đức cao đẹp cho học sinh: Lòng biết ơn, sự kính yêu đối với vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc. Sự chuẩn bị bài và học bài của học B. Chuẩn bị của GV và HS. Giáo án, SGK, SGV Bảng phụ, phiếu học tập. ảnh chân dung của nhà thơ Viễn Phương; Tranh, ảnh toàn cảnh lăng Bác và hình ảnh dòng người vào lăng viếng Bác; Bài hát “Viếng lăng Bác”. C. Các hoạt động dạy và học: ổn định tổ chức: Kiểm tra bài cũ: 3. Bài mới: Hoạt động của GV và HS Nội dung Đ Giới thiệu bài: Sinh thời, Chủ tịch HCM luôn dành cho Miền Nam tình cảm xiết bao yêu thương trìu mến: Bác nhớ Miền Nam nỗi nhớ nhà/ Miền Nam mong Bác nỗi mong cha. Đề tài Bác Hồ đã trở thành phổ biến đối với thơ ca VN hiện đại. Đã có rất nhiều nhà thơ viết về Bác rất hay như Tố Hữu, Minh Huệ, Chế Lan Viên...Viễn Phương xúc động kể lại lần đầu từ Nam Bộ ra viếng lăng vị cha già dân tộc. - GV: Treo ảnh toàn cảnh lăng Bác ĐHĐ 1: - HS đọc chú thích dấu * SGK - GV: + Giới thiệu ảnh chân dung nhà thơ Viễn Phương + Nhấn mạnh 1 số nét cơ bản về cuộc đời, sự nghiệp tác giả ĐHĐ 2: - GV hướng dẫn cách đọc: (Giọng thành kính, trang nghiêm phù hợp với không khí thiêng liêng ở lăng – nơi lãnh tụ yên nghỉ cùng giọng suy tư trầm lắng của nỗi đau xót, tự hào) - GV đọc mẫu. - Gọi HS đọc. - GV nhận xét, kết luận. - HS đọc phần giải nghĩa từ khó SGK. - GV: Tác phẩm được sáng tác theo thể loại nào? - GV: Cho biết bố cục của bài thơ? - HS trả lời. - GV kết luận bằng bảng phụ ghi đáp án. ĐHĐ 3: - HS đọc khổ thơ 1 và khổ 2: - GV: Câu thơ đầu tiên cho ta biết điều gì? - HS trả lời. - GV nhận xét và kết luận. Câu thơ đầu tiên trước hết mang tính tự sự thông báo kể chuyện giản dị như câu văn xuôi, như lời nói thường. Nhưng không chỉ có thế, trong câu thơ mộc mạc chân tình ấy hàm chứa nỗi xúc động bồi hồi của người con Miền Nam, từ mảnh đất nơi Bác ra đi nay Bác chưa về, mảnh đất luôn luôn làm cho trái tim Bác không nguôi thương nhớ mong chờ có 1 ngày được vào thăm...Ra thăm lăng Bác, thăm thủ đô Hà Nội - GV: Giải thích nghĩa từ “viếng”, “thăm”? + “Viếng”: Là đến chia buồn với thân nhân người đã chết + “Thăm”: Gặp gỡ, chuyện trò với người đang sống - GV: Tại sao nhan đề tác giả dùng “viếng”, ở đây lại dùng “thăm”? Trên nhan đề dùng “Viếng” theo đúng nghĩa đen, trang trọng khẳng định 1 sự thật: Bác đã qua đời. Trong câu thơ đầu dùng “thăm” là ngụ ý nói giảm: Bác như còn sống mãi trong lòng nhân dân Miền Nam; Gợi sự thân mật, gần gũi. - GV: Nhận xét cách xưng hô của tác giả? - HS suy nghĩ, trả lời. - GV: - GV: Hình ảnh đầu tiên tác giả quan sát và cảm nhận là gì? - HS trả lời. - GV: Hình ảnh đầu tiên mà tác giả cảm nhận là hàng tre bát ngát trong sương sớm bên lăng Bác. Trước hết đây là 1 hình ảnh thực. Hình ảnh hàng tre bỗng trở nên mờ ảo, dài rộng, bát ngát hơn trong làn sương buổi sớm. - GV: Hình ảnh hàng tre Việt Nam còn mang ý nghĩa gì? - HS trả lời. - GV: Thành ngữ nào được sử dụng trong câu 4? ý nghĩa? - HS trả lời. - GV: Thành ngữ “bão táp mưa sa” nhằm chỉ những khó khăn gian khổ, những vinh quang và cay đắng mà nhân dân ta đã vượt qua trong trường kì dựng nước và giữ nước. “Đứng thẳng hàng” là tinh thần đoàn kết đấu tranh chiến đấu anh hùng không bao giờ khuất phục, tất cả vì độc lập tự do của nhân dân VN dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ. Nhà thơ suy nghĩ và liên tưởng, mở rộng khái quát: hình ảnh hàng tre đã là 1 ẩn dụ, 1 biểu tượng cho con người, cho dân tộc VN bất khuất kiên cường. Từ hình ảnh cây tre mà nghĩ tới đất nước và con người VN, nghĩ tới Bác Hồ là suy nghĩ rất tự nhiên, lô gíc: Cây tre – Việt Nam – Hồ Chí Minh đã trở thành những biểu tượng quen thuộc đối với nhân dân thế giới: - GV đưa hình ảnh dòng người viếng lăng chủ tịch Hồ Chí Minh. - GV: Em hãy nêu suy nghĩ về hình ảnh mặt trời trong 2 câu thơ đầu? - HS trả lời. - GV: Những biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng ở đây? Tác dụng? - HS trả lời. - GV: Phân tích thủ pháp nhân hoá và hình ảnh ẩn dụ: Mặt trời trong lăng - Bác Hồ * Phép nhân hoá: Sự chứng kiến, ngưỡng mộ của vầng mặt trời tự nhiên đối với Bác Hồ *Nét tương đồng của hình ảnh ẩn dụ + Sự tỏa sáng + Sức ấm nóng * Liên hệ: Hình ảnh mặt trời trong thơ Nguyễn Khoa Điềm; Tố Hữu... để thấy được sự sáng tạo và tấm lòng thành kính vô hạn của Viễn Phương đối với Bác Hồ. - GV: Trong 2 câu thơ sau, những từ ngữ, hình ảnh nào đáng chú ý? - HS trả lời. - GV: Từ láy “Ngày ngày” được nhắc lại thể hiện hiện tượng đã trở thành quy luật bình thường, đều đặn diễn tiến trong cuộc sống của nhân dân VN: Xếp hàng vào lăng viếng Bác Hình ảnh dòng người xếp hàng từ từ, chậm chậm thành kính vào lăng viếng Bác kết thành vòng tròn như tràng hoa đi trong thương nhớ dâng 79 mùa xuân cuộc đời của Bác là những ẩn dụ mới mẻ, sâu sắc và xúc động - GV: Em hãy nhận xét về cách ngắt nhịp, giọng thơ? - HS đọc diễn cảm khổ thơ thứ 3. - GV: Không gian, vị trí, điểm nhìn, thời gian ở đây khác gì so với 2 khổ trên? - HS trả lời. - GV: Cảnh trong lăng; Là những quan sát, suy nghĩ và cảm nhận của nhà thơ. - GV: Hình ảnh Bác nằm yên nghỉ trong lăng được nhà thơ cảm nhận như thế nào? - HS trả lời. - GV: Hình ảnh Bác nằm yên nghỉ đời đời trong lăng yên tĩnh, trang nghiêm được so sánh với hình ảnh vầng trăng sáng trong dịu hiền là rất phù hợp, rất hay. Trong phòng, sáng dịu ánh đèn nê ông rất giống với ánh trăng. Có cảm giác như vị cha già dân tộc đang nằm nghỉ ngơi sau những giờ làm việc miệt mài. Hình ảnh so sánh này rất phù hợp với thực tế và tính cách hiền hậu, dịu dàng như người Ông, người Cha, người Bác kính yêu của toàn thể đồng bào, của bè bạn 5 châu. - GV: Theo em, hình ảnh trời xanh ở đây có ý nghĩa gì? Có gì mâu thuẫn trong 2 câu thơ 3 và 4? - HS trả lời. - GV: Hình ảnh trời xanh: tượng trưng cho sự vĩnh hằng vô tận của tên tuổi và sự nghiệp HCM. Người đã hoá thiên nhiên, hoá sông núi, đã và cuộc trường sinh nhẹ cánh bay. Lí trí chúng ta mỗi người đều biết rõ điều này, nhưng sao trái tim ta khi bước vào đây vẫn nhói lên đau xót, tiếc thương vì đó là tình cảm, đó là sự thật: Bác đã đi xa rồi! Đó là mâu thuẫn giữa lí trí và tình cảm của mỗi chúng ta. Mâu thuẫn càng chứng tỏ Chủ tịch HCM vĩ đại và thiêng liêng nhưng cũng gần gũi thân thiết đối với mỗi con người VN đến như thế nào. - HS đọc diễn cảm khổ thơ - GV: ước nguyện của nhà thơ khi sắp rời lăng Bác là gì? - HS trả lời - GV: Ra khỏi lăng, nghĩ đến ngày mai sẽ phải xa Bác, xa Hà Nội, tình cảm xúc động của nhà thơ bỗng nổi sóng dâng trào không thể kìm nén. Từ đó bật ra nguyện vọng mãnh liệt thể hiện qua điệp ngữ “muốn làm”... - GV: Nguyện vọng hoá thân đó nói lên điều gì? - GV: Hình ảnh cây tre ở đây có gì khác với hình ảnh cây tre ở khổ đầu? ĐHĐ 4: - GV: Em hãy nhận xét về nội dung và nghệ thuật của bài thơ? - HS đọc phần ghi nhớ SGK ĐHĐ 5: - Bài tập 1: Những hình ảnh tu từ được dùng trong bài thơ “ Viếng lăng Bác” là hình ảnh nào? A- Hàng tre, mặt trời trên lăng, dòng người, trời xanh, vầng trăng. B- Hàng tre, tràng hoa, dòng người, trời xanh, vầng trăng. C- Hàng tre, mặt trời trong lăng, dòng người, trời xanh, vầng trăng. D- Hàng tre, mặt trời trong lăng, dòng người, trời xanh, đoá hoa - Bài tập 2 (Về nhà): Viết một đoạn văn bình giảng khổ thơ 2 hoặc 3 của bài “Viếng lăng Bác” - GV cho HS nghe bài hát“Viếng lăng Bác”. I, Giới thiệu tác giả và tác phẩm 1- Tác giả: SGK 2- Tác phẩm: * Hoàn cảnh ra đời: Khi cuộc kháng chiến chống Mĩ kết thúc thắng lợi, đất nước thống nhất, 1976 lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh thành. Viễn Phương ra thăm Miền Bắc vào lăng viếng Bác Hồ. Bài thơ được sáng tác trong dịp đó. * Xuất xứ: In trong tập “Như mây mùa xuân” (1976) II, Đọc- tìm hiểu chung về văn bản: 1- Đọc: 2- Giải nghĩa từ khó: SGK 3- Thể loại: Thơ trữ tình 4- Bố cục: Theo mạch cảm xúc, tâm trạng của nhà trong lần đầu tiên viếng lăng Bác. + Khổ 1 và 2: Cảm xúc của tác giả khi đứng trước lăng Bác + Khổ 3: Cảm xúc của tác giả khi vào trong lăng. + Khổ 4: Cảm xúc của tác giả khi rời lăng Bác III, Tìm hiểu bài thơ: 1- Cảm xúc của tác giả khi đứng trước lăng Bác * Khổ 1: - Cách xưng hô: Con; Bác gợi sự thân mật gần gũi. - Hình ảnh: hàng tre bát ngát trong sương sớm + Thực: gợi cảm giác lăng Bác gần gũi, thân quen như hình bóng làng quê Việt Nam. + Biểu tượng: cho con người VN, dân tộc VNđ tượng trưng cho cả dân tộc Việt Nam luôn quây quần bên Bác. Cây tre – Việt Nam – Hồ Chí Minh * Khổ 2: Cảnh đoàn người xếp hàng viếng lăng Bác: 1: MT của tự nhiên-nhân hoá - Mặt trời 2: Bác Hồ – ẩn dụ đ Bác Hồ cũng chính là ánh sáng soi rọi con đường tranh đấu đưa con thuyền CM Việt Nam cập bến vinh quang. Người cũng là vầng thái dương toả hơi ấm tình thương bao la trong lòng mỗi con người VN. - Từ láy: Ngày ngày – nhắc 2 lần - Hình ảnh ẩn dụ: + Tràng hoa + Bảy mươi chín mùa xuân đ Độc đáo và xúc động. Mỗi người dân VN vào lăng viếng Bác là 1 bông hoa, cả dòng người như 1 tràng hoa kính dâng lên Bác lòng biết ơn và sự thành kính sâu sắc. - Cách ngắt nhịp 2/2/2; Giọng thơ chậm rãi, đặc biệt dòng thơ cuối kéo dài như dòng người và nỗi kính yêu kéo dài bất tận. 2- Cảm xúc của tác giả khi vào trong lăng: - Hình ảnh: + Bác nằm trong giấc ngủ bình yên + Vầng trăng sáng dịu hiền đ Tạo cảm giác như Bác đang nằm nghỉ; Phù hợp với thực tế không khí thanh tĩnh trong lăng và tính cách hiền hậu, dịu dàng của Bác. - Hình ảnh bầu trời xanh: tượng trưng cho sự vĩnh hằng vô tận của tên tuổi và sự nghiệp HCM. 3- Cảm xúc của tác giả khi rời lăng Bác: Đoá hoa - Điệp ngữ: Muốn làm Con chim Cây tre đ Thể hiện tâm trạng lưu luyến; Đồng thời nhấn mạnh, khẳng định tất cả nguyện ước đều hướng về Bác, muốn được gần Bác. - Hình ảnh cây tre được trở lại + Là hình ảnh ẩn dụ + Được mở rộng, bổ sung thêm ý nghĩa “trung hiếu”: Là tấm lòng, là lời thề của nhân dân Miền Nam nguyện mãi mãi là người con trung hiếu của Bác Hồ. IV, Tổng kết: - Ghi nhớ: SGK V, Luyện tập: 4- Củng cố: Hệ thống bài giảng; Nhấn mạnh kiến thức trọng tâm 5- Dặn dò: Học thuộc lòng bài thơ; Học bài và soạn bài mới.