Giáo án môn Ngữ văn lớp 9 - Tuần 12 - Tiết 57: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

Ngày dạy :…./…../….. Tiết 57 Lớp dạy : 9A4 HDĐT Tuần : 12 KHÚC HÁT RU NHỮNG EM BÉ LỚN TRÊN LƯNG MẸ ( Nguyễn Khoa Điềm) I/ MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT : - Thấy được sự phong phú của thể thơ tự do. - Hiểu, cảm nhận được giá trị nội dung nghệ thuật của bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ. II/ TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG : 1. Kiến thức : - Tác giả Nguyễn Khoa Điềm và hoàn cảnh ra đời của bài thơ. - Tình cảm bà mẹ Tà-ôi dành cho con gắn chặt với tình yêu quê hương đất nước và niềm tin vào sự tất yếu của cách mạng. - Nghệ thuật ẩn dụ, phóng đại, hình ảnh thơ mang tính biểu tượng, âm hưởng của những khúc hát ru thiết tha, trìu mến. 2. Kĩ năng : - Nhận diện các yếu tố ngôn ngữ, hình ảnh mang màu sắc dân gian trong bài thơ. - Phân tích được mạch cảm xúc trữ tình trong bài thơ qua những khúc hát của bà mẹ, của tác giả. - Cảm nhận được tinh thần kháng chiến của nhân dân ta trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. * KNS : - Kĩ năng cảm xúc : qua những khúc hát ru thiết tha, trìu mến của bà mẹ Tà-ôi. - Kĩ năng tự nhận thức : tình yêu quê hương đất nước, tinh yêu gia đình 3. Thái độ : Bồi dưỡng hs tình yêu nước, yêu gia đình và cảm nhận được tình cảm của mẹ đối với con. III/ CHUẨN BỊ : - GV: Soạn bài, tranh chân dung tác giả, một số tác phẩm, tập thơ của tác giả, ... - HS : Học bài, đọc bài thơ, trả lời câu hỏi Đọc-hiểu, .... IV/ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC : 1/ Kiểm tra bài cũ : - Đọc diễn cảm bài thơ Bếp lửa. - Hình ảnh khơi nguồn cảm xúc trong bài thơ là gì? - Hồi tưởng về bà và tình bà cháu được thể hiện như thế nào? 2/ Bài mới : Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ ra đời giữa những năm tháng quyết liệt của cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước trên cả 2 miền Nam, Bắc. Thời kì này, cuộc sống của cán bộ nhân dân trên các chiến khu ( phần lớn là miền rừng núi) rất gian nan, thiếu thốn. Họ vừa phải bám rẫy, bám đất vừa tăng gia sản xuất và cũng vừa sẳn sàng chiến đấu để bảo vệ căn cứ. ..Bài thơ Khúc hát ru..... ra đời trong hoàn cảnh như vậy. HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY, TRÒ NỘI DUNG KIẾN THỨC * HOẠT ĐỘNG 1 : Hướng dẫn tìm hiểu tác giả, tác phẩm. - Giới thiệu về nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm và bài thơ ? ? Bài thơ sáng tác trong thời điểm nào? - GV hướng dẫn đọc, HS đọc bài + Chú ý cách ngắt nhịp đều đặn giữa dòng, âm điệu tha thiết ngọt ngào như lời hát ru. + Lưu ý đoạn điệp khúc, các câu thơ có đối xứng. - GV kiểm tra lại các từ khó: Lưu ý "akay" (con – danh từ chung), "cu Tai": (Bé trai tên Tai). ? Em có nhận xét gì về thể loại và cách gieo vần của bài thơ? ? Nhận xét về bố cục của bài thơ? ? Bố cục ấy có tác dụng gì trong việc thể hiện cảm xúc của tác giả?(âm điệu dìu dặt, thiết tha, trìu mến của người mẹ dành cho con) *HOẠT ĐỘNG 2 : Tìm hiểu văn bản . GV: Trong bài thơ, hình ảnh người mẹ Tà-ôi hiện lên với những hoàn cảnh và công việc cụ thể. Ở từng khúc hát, người mẹ Tà-ôi làm những công việc gì ? Những công việc đó có mối liên hệ với tình cảm, ước mong của người mẹ ntn ? HS : đọc phần tiếp theo ? Từng khúc hát ru gợi tả hình ảnh một người mẹ như thế nào? - Qua từng khúc hát ru gắn với ước mơ của mẹ .Em hãy chỉ ra những ước mơ đó. GV cho hs thảo luận : Tình cảm của người mẹ đối với con được thể hiện sâu đậm ở hai câu thơ : “ Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng” Hai câu thơ đã sử dụng phép nghệ thuật nào ? Vì sao người mẹ lại ví con là mặt trời của mẹ ? Gợi ý : phép ẩn dụ “Mặt trời của bắp” là mặt trời của vũ trụ đem ánh sáng và sự sống cho muôn loài, còn “Mặt trời của mẹ” là em bé gần gũi, thân thương ngay trên lưng mẹ. Con là mặt trời của mẹ, là nguồn hp vừa ấm áp vừa gần gũi, vừa thiêng liêng của đời mẹ. Chính con đã góp phần sưởi ấm lòng tin và tiếp thêm sức mạnh cho mẹ trong cuộc sống. HS: đọc phần cuối. ? Những điều thương và điều ước ấy nói với ta về một người mẹ như thế nào? ? Trong đoạn cuối người mẹ đã ước mơ điều gì? Qua từng lời ru, em thấy tình cảm và mơ ước của mẹ đối với con là gì ? Vì sao tác giả lại viết “ Con mơ cho mẹ mà không viết mẹ mơ cho con...” GV : Hình ảnh và công việc người mẹ ở mỗi khúc hát vừa có sự lặp lại, vừa có sự phát triển. ? Sự lặp lại và phát triển đó thể hiện ntn ? Qua đó toát lên ý nghĩa khái quát gì ? GV : Gợi ý - Công việc của mẹ từ giã gạo ở nhà đến phát rẫy trên nương rồi ra chiến trường. - Trong mỗi khúc hát , lúc đầu mẹ là mẹ chiến sĩ về sau chính mẹ là chiến sĩ. - Tình yêu của mẹ cũng rộng mở : yêu con- yêu bộ đội ; yêu con- yêu làng ; yêu con- yêu nước. - Ước mơ mẹ lớn dần -> Nhà thơ không để người mẹ thể hiện thực tiếp giấc mơ mà gửi trọn vào giấc mơ của em bé. “ Con mơ cho mẹ mà không viết mẹ mơ cho con...” GV : Giải thích ... Nhà thơ không để cho mẹ mơ ước điều này hay điều kia mà người mẹ đã gửi trọn điều mong mỏi của mình vào giấc mơ của con.. mẹ mong con ngủ ngoan và có nhiều giấc mơ đẹp. Điều đó đã khiến cho giọng điệu của lời ru càng thêm tha thiết, tin tưởng. GV : Con dù lớn vẫn là con của mẹ Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con. ( Chế Lan Viên ) ? Qua 3 lời ru em có suy nghĩ gì về tình cảm và khát vọng của người mẹ. ? Từ hình ảnh, tấm lòng của người mẹ Tà-ôi tác giả Nguyễn Khoa Điềm mong mỏi điều gì . GV : tác giả muốn thể hiện tình yêu quê hương đất nước tha thiết của mình, ý chí chiến đấu cho độc lập tự do và khát vọng thống nhất đất nước của nhân dân ta trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. *HOẠT ĐỘNG 3 : Hướng dẫn tổng kết ? Qua tìm hiểu phân tích hình ảnh người mẹ Tà-ôi đã hiện lên với những đức tính cao đẹp nào? ? Người mẹ ấy đã thể hiện ước vọng và ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ như thế nào? ? Tác giả đã viết về người mẹ ấy bằng những hình thức NT nào? GV: cho hs đọc lại bài thơ. HS : đọc như một lời hát ru. ? Hình ảnh người mẹ Tà- ôi được thể hiện trong bài thơ ntn . I. Tìm hiểu chung : 1/ Tác giả : Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 quê ở Thừa Thiên – Huế. Nhà thơ trưởng thành trong những năm kháng chiến chống Mĩ, thơ Nguyễn Khoa Điềm vừa dạt dào cảm xúc, vừa lắng đọng suy nghĩ. 2/ Hoàn cảnh sáng tác : - Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ ra đời năm 1971, khi tác giả đang công tác tại chiến khu miền tây Thừa Thiên. - Thơ trữ tình (8 tiếng) gieo vần chân liền cách mang tính chất của một bài hát ru. 3. Bố cục : - Bài thơ có 3 khúc, mỗi khúc có hai khổ. Từng khúc đều mở đầu bằng hai câu thơ : “Em cu Tai… đừng rời lưng mẹ” và kết thúc bằng lời ru trực tiếp của người mẹ : “Ngủ ngoan a-kay ơi….” II. Đọc - hiểu văn bản : 1. Khúc hát thứ nhất - Mẹ giã gạo nuôi bộ đội kháng chiến “ Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối” - Hình ảnh người mẹ rất yêu thương con, tình yêu bộ đội, yêu cách mạng và kháng chiến. => Khúc hát thể hiện ước mơ của mẹ thật giản dị và cảm động -> mong con khôn lớn (vung chày lún sân). 2. Khúc hát thứ hai - Mẹ tỉa bắp trên núi nuôi dân làng, nuôi bộ đội “Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-lưi Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ” - Hình ảnh đối lập -> làm nổi bật sự nhỏ bé của mẹ giữa rừng núi mênh mông -> Sự chịu đựng gian khổ của người mẹ Tà –ôi. “ Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng” - NT: Ẩn dụ -> Đứa con trở thành thiêng liêng của đời mẹ. => Tình yêu thương con, tình yêu buôn làng tha thiết và mẹ ước mơ con của mẹ lớn lên sẽ “ phát mười Ka-lưi” -> lòng yêu con tha thiết, nặng tình yêu buôn làng. 3. Khúc hát thứ ba - Mẹ trực tiếp tham gia chiến đấu “Mẹ đang cuyển lán, mẹ đi đạp rừng Mẹ địu em đi để giành trận cuối” - Mẹ cùng em ra chiến trường, chiến đấu cùng anh trai, chị gái. - Mẹ ước mơ được thấy Bác Hồ, và “Mai sau con lớn làm người tự do” => Qua 3 khúc hát ru tình cảm khát vọng của người mẹ ngày càng rộng lớn-> hoà cùng công việc kháng chiến gian khổ. Khát vọng được tự do và thống nhất đất nước. III. Tổng kết : 1. Nội dung: - Người mẹ tà ôi vô cùng thương con thương bộ đội dân làng, đất nước, cố gắng làm lụng hy sinh - Tha thiết với cuộc sống tự do hạnh phúc. 2. Nghệ thuật: - Lời thơ tha thiết ngọt ngào với nhiều hình ảnh mới lạ, gợi cảm xúc và liên tưởng. - Các thủ pháp tu từ ẩn dụ, điệp ngữ, .... * Củng cố : - Khi diễn tả công việc lao động cụ thể của người mẹ, tác giả đã sử dụng phương thức biểu đạt nào ? - Để diễn tả tình cảm sâu đậm của người mẹ đối với con ( mặt trời của mẹ…) tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật nào ? 3/ Hướng dẫn tự học : - Học thuộc lòng, đọc diễn cảm bài thơ. - Trình bày nhận xét về giọng điệu của bài thơ. 4/ Dặn dò : Học thuộc lòng bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ. Soạn bài Ánh trăng của Nguyễn Duy. Tìm hiểu về tác giả Nguyễn Duy- Hoàn cảnh sáng tác bài thơ Ánh trăng. Tự xác định thời điểm ra đời của bài thơ Ánh trăng, từ đó liên hệ với cuộc đời nhà thơ ... Khổ thơ nào trong bài thơ thể hiện tập trung nhất ý nghĩa mang tính triết lí . -----------------------------------------------------------