Giáo án Ngữ văn 10 Tiết 11-12: Văn truyện an dương vương và mị châu-trọng thủy

Tiết 11-12: Văn Truyện An Dương Vương và Mị Châu-Trọng Thủy A –Mục tiêu cần đạt Giúp HS: - Qua việc phân tích một truyền thuyết cụ thể, nắm được đặc trưng chủ yếu của thể loại truyền thuyết: Kết hợp nhuần nhuyễn yếu tố lịch sử với yếu tố tưởng tượng; phản ánh quan điểm đánh giá, thái độ và tình cảm của nhân dân về các sự kiện lịch sử và các nhân vật lịch sử. - Nắm được giá trị, ý nghĩa của “Truyện An Dương Vương và Mị Châu –Trọng Thủy”. Từ bi kịch mất nước của cha con An Dương Vương và bi kịch tình yêu của Mị Châu- Trọng Thủy nhân dân muốn rút ra và trao truyền lại cho các thế hệ sau bài học lịch sử về ý thức đề cao cảnh giác với âm mưu của kẻ thù xâm lược trong công cuộc giữ nước. B – Chuẩn bị của thầy và trò 1. Chuẩn bị của thầy: Soạn bài, sưu tầm những tài liệu có liên quan đến truyền thuyết “Truyện An Dương Vương và Mị Châu –Trọng Thủy”. 2. Chuẩn bị của trò: đọc bài, soạn bài theo câu hỏi , tìm hiểu về thể loại truyền thuyết, sưu tầm những tư liệu có liên quan đến bài họcvà lễ hội đền Cổ Loa. C – Nội dung và tiến trình tiết dạy *.ổn định tổ chức lớp *. Kiểm tra bài cũ : ? Phân tích sức mạnh chiến đấu của người anh hùng Đăm Săn qua đoạn trích “Mtao-Mxay” để thấy rõ nghệ thuật phóng đại của Sử thi. *. Bài mới : G: hỏi học sinh về di tích lịch sử đền Cổ Loa, dẫn dắt vào bài. Xưa nay, thắng lợi mà dựa vào vũ khí đơn thuần khiến con người sinh ra lơ là, chủ quan mất cảnh giác.Thất bại cay đắng làm kẻ thù nảy sinh những mưu sâu, kế độc.Đó là nguyên nhân trả lời câu hỏi vì sao An Dương Vương mất nước. Để thấy rõ, chúng ta cùng tìm hiểu truyền thuyết . Hoạt động của thầy và trò Nội dung bài học . ? Thế nào là thể loại truyền thuyết? Dựa vào phần tiểu dẫn SGK, nêu những đặc trưng cơ bản của thể loại? Cần xem xét truyền thuyết trong môi trường sinh thành, biến đổi, diễn xướng...mới thấy hết được giá trị nội dung và nghệ thuật của nó. G: giới thiệu đôi nét về vùng đất Cổ Loa xưa và nay giúp H nắm bắt vào bài. ? Nêu xuất xứ truyền thuyết “Truyện An Dương Vương và Mị Châu –Trọng Thủy”. Đọc ? Xác định bố cục văn bản? nêu nội dung từng phần ? Gọi 1H đọc tác phẩm . Yêu cầu : Tóm tắt văn bản trong khoảng 10 dòng. ? Xác định chủ đề của tác phẩm? ? Quá trình xây thành của Vua An Dương Vương được kể lại như thế nào? Thành có hình dáng ntn? ? Nhận xét thái độ của tác giả dân gian đối với vai trò của An Dương Vương.( Miêu tả như vậy nhằm ngụ ý gì?) ? Xây thành xong An Dương Vương đã nói với Rùa vàng? Em có suy nghĩ gì về chi tiết này? Nhà vua cảm ơn Rùa vàng song vẫn còn băn khoăn : “nếu có giặc thì lấy gì mà chống”. Đây chính là ý thức trách nhiệm của người cầm đầu đát nước. Bởi lẽ dựng nước đã khó, giữ nước càng khó khăn hơn, dựng nước đi liền với giữ nước .Nỏ thần là hiện thân của lòng yêu nước và tinh thần đoàn kết chống giặc ngoại xâm ? Quá trình chế nỏ thần của vua được kể lại như thế nào? Theo em yếu tố thần kì này nhằm thể hiện điều gì? ? Qua P1 của truyền thuyết, tác giả dân gian muốn nêu cao bài học gì? ? Nêu những chi tiết, phân tích để thấy rõ những nguyên nhân dẫn đến bi kịch mất nước? G: giảng mở rộng: Chi tiết gả con gái cho con trai Triệu Đà, nhà thơ Tố Hữu cho đó là “Trái tim lầm chỗ để trên đầu....” Đúng vậy, nhà vua không phân biệt được đâu là thù đâu là bạn để cho Trọng Thủy ở rể chẳng khác nào “nuôi ong tay áo”. Mặt khác quá tin vào vũ khí để quân giặc tiến tới sát thành mà vẫn thản nhiên ngồi đánh cờ, đó là tư tưởng chủ quan khinh địch. Tất cả những biểu hiện ấy không thể có ở người cầm đầu đất nước. ? Bi kịch tình yêu được thể hiện qua những chi tiết nào? ? Qua bi kịch tình yêu MC-TT, tác giả dg muốn nói điều gì? ? Thái độ của tác giả dân gian được thể hiện qua các chi tiết nào?(Có những chi tiết nào là những chi tiết kì ảo ? những chi tiết đó có vai trò gì trong việc thể hiện chủ đề ? Những chi tiết kì ảo: - Cụ già từ phương đông báo tin sứ giả Giang Thanh giúp nhà vua xây thành. - Nỏ thần bắn một phát chết vạn quân. - Máu Mị Châu chảy xuống biển, trai sò ăn vào đều biến thành ngọc. - ADV không chết mà được Rùa Vàng đưa về biển. ? Qua các chi tiết đó tác giả dân gian đã thể hiện thái độ với từng nhân vật trong truyền thuyết như thế nào? ? Em có nhận xét gì về kết thúc của truyền thuyết? MC cho TT xem nỏ thần được đánh giá ntn? G : lý giải trong truyền thuyết kết thúc thường các nhân vật chính là chết nhưng dân gian không để cho họ chết mà nên thường có những chi tiết kì ảo G : cho H thảo luận về nhân vật Trọng Thủy. Có nhiều ý kiến khác nhau về nhân vật này, em hãy nêu suy nghĩ của bản thân về nhân vật TT, thái độ của dg đối với nhân vật này? - Trọng Thuỷ là kẻ gián điệp. Ngay cả việc yêu Mị Châu cũng chỉ là giả dối. - Giữa Mị Châu và Trọng Thuỷ có một tình yêu chung thủy và hình ảnh ngọc trai, giếng nước là chứng nhân cho mong muốn hoá giả tội lỗicủa y- ý kiến của em ? * Củng cố ? Qua truyền thuyết , rút ra ý nghĩa? Trao đổi về bài tập 2(43) Nói về đạo lý tình nghĩa cha con. * Dặn dò: - Nắm chắc hai nội dung của truyền thuyết . - Làm bài tập 3, 4 sách bài tập ngữ văn. - Chuẩn bị bài: lập dàn ý bài văn tự sự. I- Tìm hiểu chung: 1. Truyền thuyết: - Khái niệm: SGK(t17) - Đặc trưng: là những câu chuyện trong lịch sử dựng nước, giữ nước của ông cha ta được khúc xạ qua lời kể của nhiều thế hệ hình thành những hình tượng nghệ thuật đặc sắc, mang màu sắc kỳ ảo mà vẫn thấm đẫm cảm xúc đời thường - Giá trị : Phản ánh lịch sử một cách độc đáo. 2. Tác phẩm: - Xuất xứ: +“Truyện An Dương Vương và Mị Châu –Trọng Thủy”có liên quan đến quần thể di tích lịch sử ở Cổ Loa- Đông Anh – Hà Nội . + Truyền thuyết “ An Dương Vương và Mị Châu –Trọng Thủy” có tới 3 bản kể: (1)Truyện Rùa vàng” trong Lĩnh Nam chích quái.(2)” Thục kỉ ADV” trong “thiên nam ngữ lục”, (3)MC-TT truyền thuyết ở vùng Cổ Loa - Bố cục: 2 phần + Phần 1: từ đầu....xin hòa: miêu tả quá trình ADV xây thành, chế nỏ thần để bảo vệ đất nước. + Phần 2: còn lại : bi kịch nước mất , nhà tan và thái độ của dân gian với từng nhân vật trong truyền thuyết. - Đọc- tóm tắt văn bản. + Đọc. + Tóm tắt: . Vua An Dương Vương xây thành nhiều lần nhưng hễ xây xong lại đổ. Sau nhờ Rùa vàng giúp mới xây xong. . Rùa vàng còn tặng cho vua một cái móng làm lẫy nỏ. . Triệu Đà xâm lược Âu Lạc, An Dương Vương nhờ nỏ thần giữ được nước. . Triệu Đà cầu hôn Mỵ Châu cho Trọng Thủy, An Dương Vương vô tình gả con gái cho Triệu Đà. . Vua An Dương Vương thua trận cùng con gái chạy khỏi Loa thành. . Rùa vàng kết tội Mỵ Châu là giặc, nhà vua chém chết con và đi xuống biển. . Trọng Thủy thương tiếc Mỵ Châu, nhảy xuống giếng tự tử. Tương truyền máu Mỵ Châu thành ngọc trai, đem rửa nước giếng đó thì sáng hơn . - Chủ đề : qua các sự kiện, nhân vật, chi tiết có thể xem Truyện An Dương Vương và Mị Châu- Trọng Thủy là một cách giả thích nguyên nhân mất nước Âu Lạc; qua đó, nhân dân ta muốn nêu cao bài học lịch sử về tinh thần cảnh giác với kẻ thù và cách xử lí đúng đắn trong mối quan hệ riêng -chung, cá nhân và cộng đồng. II. Đọc- hiểu văn bản. 1. Vua An Dương Vương xây thành, chế nỏ bảo vệ đất nước. a. Quá trình xây thành của Vua An Dương Vương : - Thành đắp tới đâu lại lở đến đó. - Lập đàn cầu đảo bách thần, giữ mình trong sạch. - Nhờ cụ già mách bảo, sứ Thanh Giang (Rùa vàng) giúp vua xây thành trong nửa tháng thì xong. Thành rộng hơn ngàn trượng, xoáy như hình trôn ốc nên gọi là loa thành( Quỷ long thành). Người đời Đường gọi là Côn Lôn thành. → Dựng nước là một việc gian nan, tác giả dân gian một lòng ngưỡng mộ và ca ngợi công lao của An Dương Vương. Nhà vua phải nhờ thần linh mới xây xong. Sự giúp đỡ của Rùa vàng là một yếu tố phù trợ nhằm lý tưởng hóa việc xây thành. b. Chế nỏ thần giữ nước. - Rùa vàng tháo vuốt đưa cho nhà vua làm lẫy nỏ. - Vua sai Cao Lỗ làm nỏ, lấy vuốt rùa làm lẫy, gọi là nỏ “ Linh quang kim quy thần cơ” - Có nỏ thần ADV đã đánh lui được đội quân xâm lược của Triệu Đà.-> Bảo toàn đất nước -Sự giúp đỡ của sứ thanh gianglà một yếu tố thần kì.Yếu tố thần kì này nhằm: +Lí tưởng hoá công việc xây thành. +Sự giúp đỡ của tổ tiên linh thiêng đối với con cháu trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước ềNêu cao bài học cảnh giác giữ nước, khẳng định vai trò của An Dương Vương và thái độ ca ngợi của nhân dân đối với hành động có ý nghĩa lịch sử đó. 2. Bi kịch mất nước, bi kịch tình yêu và thái độ của tác giả dg với từng nhân vật. a. Bi kịch “nước mất nhà tan” -Triệu Đà cầu hôn, vua vô tình gả con gái là Mỵ Châu cho con trai Triệu Đà là Trọng Thủy. - An Dương Vương để Trọng Thủy ở rể là tạo cơ hội cho kẻ thù hoạt động gián điệp. - Mỵ Châu cho Trọng Thủy xem nỏ thần là tiết nộ bí mật quốc gia vô tình tiếp tay cho âm mưu của cha con Triệu Đà có điều kiện thực hiện sớm. ( TĐà xlược: ADV điềm nhiên đánh cờ cười và nói rằng” Đà không sợ nỏ thần sao”. Tiếng phán quyết của rùa vàng “ Kẻ ngồi sau lưng…” ADV tỉnh ngộ, tuốt kiếm chém MC-> hành động trừng phạt nghiêm khắc, đích đáng ,vô cùng đau đớn của nhà vua trong hoàn cảnh ngặt nghèo, bi đát. ề Hai cha con ADV vì chủ quan mất cảnh giác đẫ trực tiếp làm tiêu vong sự nghiệp đưa Âu Lạc đến diệt vong. Khi tỉnh ngộ thì đã quá muộn. Bài học đau xót, đắt giá cho lịch sử dân tộc b. Bi kịch tình yêu : - Giữa Mị châu và trọng Thủy có một tình yêu thực sự. - Mị Châu quá tin yêu chồng đã đắc tội với non sông, cho chồng xem bí mật nỏ thần. - Trong Thủy với danh nghĩa con rể nhưng là gián điệp cho cha. Trọng Thủy yêu Mị Châu nhưng vẫn không quên nhiệm vụ mà cha giao phó. Trọng Thủy vừa muốn có vợ vừa muốn hoàn thành trọng trách. Trọng Thủy không thể làm vẹn được cả hai việc. ề Không được đặt tình cảm cá nhân lên trên vận mệnh đất nước, tách mình khỏi những mối quan tâm chung. Tình yêu không thể dung hòa với âm mưu xâm lược. c- Thái độ của tác giả dân gian với từng nhân vật trong truyền thuyết: * An Dương Vương: Hành động rút gươm chém Mị Châu là hành động quyết liệt, dứt khoát của ADV. Giữa tình nhà và nghĩa nước, ADV đã biết đặt cái chung trên cái riêng. Vì vậy trong lòng nhân dân, ADV trở thành bất tử.Cầm sừng tê bẩy tấc rẽ sang về thuỷ phủ, bước vào thế giới vĩnh cửu của thần linh * Mị Châu:-> ý 1:MC nặng tình cảm vợ chồng mà bỏ qua trách nhiệm , nghĩa vụ đối với đất nước. - > ý 2:Làm theo ý chồng , hợp đạo lí. +) ý 1 đúng: Vô tình tiết lộ làm mất tài sản quý, bí mật quốc gia.Tội chém đầu là phải, không oan ức gì.Tình cảm vợ chồng gắn bó như 1 nhưng không thể vượt lên tình đất nước.Lông ngỗng rắc đường nhưng TT cũng không cứu được MC. Đây là chút an ủi cho MC. Nàng là người con gái ngây thơ, trong trắng, mắc tội với non sông.Tượng trưng cho sự minh oan đầy bao dung của nhân dan đối với MC + ý 2Mị Châu đã bị lừa dối. Nàng không chủ ý hại vua cha, hại đất nước. Nàng là nạn nhân của chiến tranh xâm lược. - Chi tiết “ ngọc trai, giếng nước” không phải là hình ảnh thể hiện tình yêu chung thủy mà là sự hóa giải mối oan tình của nàng mà dân gian muốn thể hiện . * Trọng Thủy: Việc Trọng Thủy lấy cắp lẫy nỏ thần là người trực tiếp gây ra cái chết của hai cha con ADV là một điều đáng trách. Tuy nhiên, tình yêu mà Trọng Thủy dành cho Mị Châu cũng là chân thật và sâu nặng. Chính vì vậy, đối với nhân vật này, người đời thấy vừa đáng thương vừa đáng giận. 3. Tổng kết - Nội dung: truyện ADV ...cho đến tận ngày nay vẫn còn nguyên giá trị, chiếm được cảm tình của người đọc. Người ta đọc truyện để hiểu được lịch sử,để rút ra những bài học: + Nêu cao tinh thần cảnh giác không chủ quan trong bất kì hoàn cảnh nào. Đặc biệt phải biết phân biệt rõ bạn thùvà không được ỷ lại vào vũ khí. + Phải đặt quyền lợi dân tộc lên trên quyền lợi cá nhân và gia đình, kể cả trong vấn đề tình yêu, hôn nhân. - Nghệ thuật: yếu tố lịch sử kết hợp với yếu tố kì ảo. III. Luyện tập: Làm bài tập 1,2,3(43)