Giáo án ngữ văn 11 năm học 2007- 2008: Đọc thêm

Ngày soạn: 22/12 Ngày giảng: 24/12 Tiết 58 , Môn: Văn Đọc thêm A. Phần chuẩn bị. I. Mục tiêu bài học: giúp hs. 1. Kiến thức: - Thấy được HBC đã thể hiện môt cách xúc động tình nghĩa cha con, một trong những tình cảm thiêng liêng, cao quý nhưng lại ít được nói đến trong văn chương xưa và nay - Những nét đặc sắc về nghệ thuật của tiểu thuyết HBC thể hiện qua đoạn trích. - Thấy được thực trạng xã hội VN trong những năm 1936 – 1939 và tài năng cũng như tháI độ tình cảm của Nguyễn Công Hoan. 2. Kĩ năng: Phân tích 3. Thái độ, tình cảm:Tình cảm gia đình, tình cha con, căm ghét chế độ phong kiến nửa thực dân. II. Phương pháp: III. Phương tiện dạy học. 1.GV: SGK + SGV + giáo án. 2.HS: SGK + Vở ghi B. Tiến trình lên lớp. * ổn định tổ chức. I. Kiểm tra bài cũ: không . II. Bài mới: 1. Giới thiệu bài mới: ( 1’ ) . Đọc thêm tác phẩm Cha con nghĩa nặng và Tinh thần thể dục 2.Nội dung. *.Chia nhóm thảo luận. 4 tổ, 4 nhóm.11’ Tổ 1: Tự tìm hiểu tác giả, xuất xứ tác phẩm ? Nội dung chính?Tình cha với con được thể hiện như thế nào qua cuộc gặp gỡ?Trần Văn Tí đã thể hiện tình cảm của người con như thế nào qua cử chỉ ban đầu sau 11 năm trời gặp lại người cha đẻ?Tác giả đã xây dựng mâu thuẫn trong tâm trạng của thằng Tí như thế nào? Mâu thuẫn ấy giải quyết như thế nào? Cách giải quyết ấy khẳng định điều gì ở Tí Tổ 2: Tự tìm hiểu tác giả, xuất xứ tác phẩm. ?Em có suy nghĩ gì về cách giải quyết tình huống của chuyện?Em có nhận xét gì về cách miêu tả nhân vật và ngôn từ truyện? Học xong bài hãy rút ra nhận thức gì? Sức hấp dẫn của truyện nằm ở đâu? Tổ 3: Tự tìm hiểu tác giả, xuất xứ tác phẩm. ?Nội dung của tờ trát? Em có nhận xét gì về nội dung tờ trát này? Những người phải tham gia xem đá bóng là những ai ?Họ đã có thái độ như thế nào? Tổ 4: Tự tìm hiểu tác giả, xuất xứ tác phẩm. ?Một thực trạng thảm hại của tinh thần thể dục được thể hiện ntn ở phần cuối khi đoàn người lên đường? *Hoàn thiện nội dung: 32’ A.Cha con nghĩa nặng (Trích) - Hồ Biểu Chánh - I. Đọc - tìm hiểu: (Tự tìm hiểu) II. Đọc – hiểu 16’ ?Tình cha với con được thể hiện như thế nào qua cuộc gặp gỡ? (Phân tích tình cảnh của người cha và con. Chú ý mâu thuẫn tình cảm và cuộc sống hạnh phúc) Tổ 1 cử đại diện trình bày trước lớp, các tổ khác theo dõi, bổ sung. Về người cha: - Trần Văn Sửu đã 11 năm biệt tích. Cuộc gặp gỡ giữa cha vợ và các con lần này với anh không phải là bất ngờ. Nó được nung nấu trong ân hận và nhớ thương. Anh đã chủ động tìm về. - Được cha vợ cho biết hai đứa con anh được bà Hương Quản Tồn thương. Một lấy làm con dâu, một chuẩn bị dựng vợ cho. Trần Văn Sửu vô cùng sung sướng, mãn nguyện. Tình của người cha với con cũng chỉ mong có thế. Sửu chấp nhận: “Phải chịu đau đớn, cực khổ, buồn sầu” “miễn là con được sung sướng”. Đặc biệt đoạn độc thoại. “Bây giờ mình còn sống nữa làm gì. Bấy lâu nay mình lăn lóc chịu cực khổ mà sống, ấy là vì mình thương con, mình sợ nó không hiểu việc xưa rồi nó lại oán mình, mình sợ nó bơ vơ đói rách mà tội nghiệp thân nó. Bây giờ mình biết rõ nó thương mình, nó còn kính trọng mình mà nó lại gần được giàu sang sung sướng hết thảy nữa, vậy thì nên chết rồi, chết mới quên hết được việc cũ (hết đặng hết buồn rầu cực khổ nữa). Tình nghĩa của người cha bộc lộ ở suy nghĩ này. Vì sao khi biết con anh sắp thành gia thất, anh sung sướng nhưng lại nghĩ đến cái chết hoặc đi biệt tích với lí lẽ giản đơn: “Để cha đi. Cha đi cho biệt tích, đặng con lấy vợ, và con Quyên lấy chồng mới tử tế được”. Muốn con được sung sướng hạnh phúc người cha phải chấp nhận mọi hi sinh. Tình yêu nào chẳng đòi hỏi hy sinh…=>Trần Văn Sửu là người cha có tình có nghĩa . Mâu thuẫn trong tâm trạng càng khẳng định tình nghĩa của Trần Văn Sửu. ?Trần Văn Tí đã thể hiện tình cảm của người con như thế nào qua cử chỉ ban đầu sau 11 năm trời gặp lại người cha đẻ? Tổ 1 cử đại diện trình bày trước lớp, các tổ khác theo dõi, bổ sung. - Cha Tí trở về là bất ngờ lớn nhất với Tí. Vì Tí cứ nghĩ cha đã chết từ lâu rồi. Bất ngờ hơn Tí đã nghe được câu chuyện giữa cha và ông ngoại. Tí đã hiểu tình cảm của cha nó. Nó càng thương, càng quý trọng cha nó. Cho nên khi cha nó nghe lời ông ngoại bỏ đi luôn, Tí đã chạy đuổi theo. Mãi tới cầu Mê Tức mới gặp cha nó. Đây là hình ảnh thật cảm động của tình cha con. “Thằng Tí chạy riết lại nắm tay cha nó, dòm sát trong mặt mà nhìn, rồi ôm cứng trong lòng mà nói: Cha ôi! Cha! Cha chạy đi đâu dữ vậy? Lúc ấy Trần Văn Sửu mất trí khôn, hết nghị lực, máu trong tim chảy thình thịch, nước mắt tuôn ròng ròng đứng xúi xị xúi lơ, không nói được một tiếng chi hết”. Chẳng cần phải bình thêm cử chỉ ấy của tình cha con đã nói giùm tất cả. ?Tác giả đã xây dựng mâu thuẫn trong tâm trạng của thằng Tí như thế nào? Mâu thuẫn ấy giải quyết như thế nào? Cách giải quyết ấy khẳng định điều gì ở Tí? Tổ 1 cử đại diện trình bày trước lớp, các tổ khác theo dõi, bổ sung. - Thằng Tí muốn cha ở lại. Hãy nghe đoạn đối thoại này. - Thôi cha trở về nhà với con. - Huý! Về sao được? - Sao vậy? - Về rồi làng tổng họ đến bắt còn gì? Thằng Tí nghe cha nói thế thì nó tỉnh ngộ, nó hiểu rằng cha nó ở lại thì sẽ bị bắt tù và nhất định sẽ ảnh hưởng tới cuộc sống và hạnh phúc của anh, em nó. “Bây giờ biết làm sao?” Tình huống đã đẩy mâu thuẫn lên đỉnh điểm. Giải quyết như thế nào đây? Tí đang đứng trước hoàn cảnh thật khó. Song ta hãy nghe cách giải quyết của người con. - Cha đi đâu? - Đi đâu cũng được - Hễ cha đi thì con đi theo - Để làm gì? - Đi theo đặng mà nuôi cha, chừng nào cha chết con sẽ về. - Con đừng có tính bậy. Con phải ở nhà mà nuôi ông ngoại. - Có trâu, có lúa sẵn đó, ông ngoại làm mà ăn, cần gì con nuôi nữa. Lại có con Quyên ở nhà đó. Cậu Ba Giai cưới nó đấy, nó giàu có thiếu gì tiền bạc, nó giúp đỡ ông ngoại được rồi. Bây giờ có một mình cha nghèo khổ, vậy con phải làm mà nuôi cha chứ. Cách giải quyết của người con khiến cho người cha đứng đó, và cả người đọc vô cùng cảm động. Thằng Tí đã làm được điều mà nó đang tính. ?Em có suy nghĩ gì về cách giải quyết tình huống của chuyện? Tổ 2 cử đại diện trình bày trước lớp, các tổ khác theo dõi, bổ sung. - Tình huống truyện đặt ra thật căng thẳng và phức tạp. + Cuộc gặp gỡ của hai cha con đã thoả lòng mong ước suốt 11 năm trời. Bóng đen quá khứ vẫn ám ảnh họ. Sự sum họp của cha con khó bề được thực hiện. Vì dù sao Trần Văn Sửu cũng là người có tội đang bị truy nã. Sự có mặt của Sửu lúc này có thể làm cho hạnh phúc của Tí, của Quyên (con ông) tan vỡ. Vì không ai người ta chịu gả con cho con một người đi tù. Nếu ông bỏ đi thì con ông lại không chịu. Tấm lòng hiếu thảo của Tí có thể làm mất cơ hội, có một mục đích riêng, hạnh phúc êm ấm của mình và của Quyên. Tình huống truyện đã đẩy mâu thuẫn lên tột đỉnh, (cha thì lo, con thì tính cả hai đến lặng thinh). + Cuộc đối thoại giữa hai cha con đã đi đến một kết cục tốt đẹp. Người đọc cảm nhận được tình cha con sâu nặng.Con người biết sống có đạo lí, theo đạo lí thì bao giờ cũng có một kết cục tốt đẹp. + Người đọc thấy được tài năng của Hồ Biểu Chánh. Đoạn đối thoại giữa cha và con cho thấy được khả năng thúc đẩy sự kiện của lời thoại. Nó vừa diễn ra rất nhanh và sinh động. Đây là khả năng của người viết tiểu thuyết mà không tác giả nào ở thời Hồ Biểu Chánh cũng làm được. + Nhân vật người con Trần Văn Tí chứng tỏ tính cách mạnh mẽ không chịu bó tay trước hoàn cảnh. Tí đã đưa ra lối thoát cho tình huống tưởng chừng bế tắc, làm yên lòng mình, dịu được lòng cha, vẹn được nhiều bề dù trước mắt còn nhiều khó khăn phức tạp. ?Em có nhận xét gì về cách miêu tả nhân vật và ngôn từ truyện? Tổ 2 cử đại diện trình bày trước lớp, các tổ khác theo dõi, bổ sung. - Tính cách nhân vật + Nhân vật người cha và con thể hiện tính cách của người Nam Bộ mạnh mẽ và kiên quyết. Tác giả miêu tả tâm lí nhân vật qua lời thoại, qua độc thoại. - Ngôn ngữ trong tác phẩm: Ngôn ngữ nhân vật cùng ngôn ngữ người kể truyện gắn với đời sống. Đặc biệt phương ngôn Nam Bộ được áp dụng nhuần nhuyễn tạo nên màu sắc. Hồ Biểu Chánh là người đóng góp, có công lớn đặt nền móng cho tiểu thuyết Việt Nam hiện đại ở giai đoạn sơ khai. * Củng cố ? Học xong bài hãy rút ra nhận thức gì? Sức hấp dẫn của truyện nằm ở đâu? HS tự củng cố. - Học xong bài này ta rút ra bài học về đạo đức làm người. + Cái quý nhất thiêng liêng nhất trong tình cảm gia đình là tình cha con. Ông bà ta từng dạy “Công cha như núi thái sơn”: Đạo làm con phải nhớ lời dạy ấy. Đoạn trích góp phần nhắc nhở mọi người hãy giữ gìn và chăm lo cho quan hệ để đạt được tình cha con nghĩa nặng “phụ tử tình thâm”. + Một kết cục tốt đẹp chỉ có thể là kết cục hợp lí truyền thống. Cha giữ đạo làm cha, con giữ đạo làm con và ở đời khi sống theo đúng đạo lý thì luôn có một kết cục tốt đẹp. - Sức hấp dẫn của truyện và đoạn trích: + Nghệ thuật tạo tình huống. + Xây dựng tính cách nhân vật thể hiện con người Nam Bộ. + Gặp gỡ giữa cha và con đầy tình nghĩa sâu nặng thật cảm động. B.Tinh thần thể dục Nguyễn Công Hoan I. Tìm hiểu chung: hs tự đọc sgk tìm hiểu tác giả, chủ đề, bố cục I. Đọc, tìm hiểu 16’ 1. Cái tinh thần thể dục ?Nội dung của tờ trát? Em có nhận xét gì về nội dung tờ trát này? Tổ 3 cử đại diện trình bày trước lớp, các tổ khác theo dõi, bổ sung. - Bọn thực dân bày ra cái trò phong trào thể dục thể thao, cổ vũ cho lối sống văn minh vui vẻ trẻ trung. Bản chất của vấn đề không có gì sai. Vì ở thời nào cũng cần đến sức khoẻ. Nhưng với phong trào thể dục thể thao lúc này thực dân Pháp nhằm lôi kéo thanh niên, làm cho thế hệ này xa rời nhiệm vụ cứu nước. Cho nên tờ trát của quan tri huyện Lê Thăng sức hương lí xã Ngũ Vọng đã thể hiện đầy đủ cái tinh thần thể dục. + Thừa lệnh + Dẫn đủ 100 người đúng 12 giờ trưa đến xem không được khiếm diện (vắng mặt). Có mặt ở sân vận động phải ăn mặc chỉnh tề, đi đứng nghiêm chỉnh và vỗ tay luôn luôn. + Làng Ngũ Vọng phải có 5 lá cờ sẵn sàng từ 10 giờ sáng. + Nếu không tuân lệnh sẽ bị cữu (khiển trách) Năm chi tiết trên rất quan trọng, chứng tỏ từ quan tỉnh, quan huyện đến bọn chức dịch kỳ hào rất coi trọng buổi đá bóng ở sân vận động huyện. Lời lẽ tờ trát vừa có sự nghiêm ngặt của lệnh bởi các từ Hán Việt: Thừa lệnh, tỉnh đường, chỉnh tề, nghiêm chỉnh, sẵn sàng, tuân lệnh, cữu, sức, khiếm diện, quan khách. Đồng thời cũng chen vào đó lời lẽ có tính khôi hài “Nhiều chiến tướng đá rất hay mọi nhẽ”. Đọc tới câu này ta tưởng như khi đặt bút viết, tác giả nở nụ cười mỉa mai, kín đáo với cái tinh thần thể dục mà chính quyền thực dân cùng bè lũ tay sai đặt ra. 2. Đối lập lại cái tinh thần thể dục là tinh thần của những người dân. ?Họ là những ai? Họ đã có thái độ như thế nào? Tổ 3 cử đại diện trình bày trước lớp, các tổ khác theo dõi, bổ sung. - Những người có diện phải đi xem bóng đá. + Anh Mịch bày tỏ tình cảnh với ông Lí. “Lạy ông, ông làm phúc tha cho con, mai con phải đi làm trừ nợ cho ông Nghị, kẻo ông ấy đánh chết” Anh Mịch không chỉ lạy một lần mà lời lẽ của anh thiết tha “Cắn cỏ con lạy ông trăm nghìn mớ lạy” và “nếu không vợ con con chết đói”, đến năn nỉ “ông thương phận nào con nhờ phận ấy”. Đáp lại sự van xin của anh Mịch là thái độ doạ dẫm, phủ nhận của ông Lí “kệ mày” đến “chết đói hay chết no tao đây không biết” và “tao thương chúng bay, ai thương tao”. Thì ra trước cái lệnh nghiêm ngặt và có vẻ quan trọng của tỉnh đường kéo theo bao phiền toái, đụng chạm đến phần cơm áo hằng ngày của đám dân quê khốn khổ. Cái tinh thần thể dục kia vui vẻ đến mức nào không biết chỉ thấy rằng bao nhiêu người đã khốn khổ vì nó. Ngay đến cả ông Lí cũng lo sốt vó “tao thương mày, ai thương tao” xin không được nhiều người đã tìm cách trốn sang làng bên. + Bác Phô gái “dịu dàng đặt cành cau lên bàn” đây là lễ vật đến xin ông Lí “lậy thầy nhà con thì chưa cắt cơn... lạy thầy quyền phép trong tay thầy, thầy tha cho nhà con đừng bắt nhà con đi xem bóng đá vội” Bác Phô gái một hồi xin cũng không được ông Lí chấp thuận. Cái đáng cười là người ốm cũng không được tha “ốm gần chết cũng phải đi”. Lệnh quan như thế. Ai cũng lấy cớ ốm yếu mà không đi thì người ta đá bóng cho chó xem à. Thật khốn khổ cho người ốm và cũng nực cười cho cái tinh thần thể dục mà chính quyền thực dân đặt ra. + Bà cụ Phó Bính mắt kèm nhèm vừa nói vừa cười rất vô duyên “thì lòng thành ông lí cứ nhận đi cho cháu”. Chúng ta hãy nghe đoạn đối thoại này. - Cháu đã thuê thằng Sang đi thay cho cháu cũng thế ông ngơ đi là được. - Thế ngỡ quan biết có chết tôi không. - Quan điểm đủ đầu người là xong, chứ ai xem thẻ mà ông sợ. Tôi nhận lễ của con bà là tôi lo lắm, việc quan nào phải việc chơi... Ông Lí nhăn mặt nhặt ba hào bỏ túi. Có người khôn ngoan đã dùng tiền để đút lót, mượn người đi thay vậy cái tinh thần thể dục kia đâu có phải là tự giác. Đây cũng là dịp để bọn chức dịch kì hào như ông Lí nhà ta đây “đục nước béo cò”. Người có tiền đã vậy, người không có tiền thì xin, không xin được thì trốn sang làng bên lánh nạn. Đó là trường hợp của thằng Cò. Thằng Cò phải ôm con trốn nằm trong đống rơm. Thằng Cò trốn trong đống rơm cũng bị lôi ra. Cũng như tình cảnh anh Mịch, Cò mà phải đi xem bóng đá thì con anh sẽ chết đói. Cảnh gà trống nuôi con. Tội nghiệp mà cũng không kìm được tiếng cười khi nghe thằng Cò nói với tuần đinh: “Tôi đi thì tôi mất cả ngày. Mai mà mất buổi làm thì tôi với cháu nhịn đói... mấy lị tôi không mượn đâu được quần áo”. Bốn trường hợp: anh Mịch, bác Phô gái, bà cụ phó Bính, thằng Cò chỉ là đại diện cho người dân trong danh sách phải đi xem bóng đá. Cái tinh thần của họ dường như đối lập lại với cái tinh thần của tờ trát. Họ chẳng hào hứng gì. Bởi cái tinh thần thể dục kia đem lại cho họ đói cơm, rách áo và bao phiền toái khác. Dựng lên những hoàn cảnh này và qua lời thoại của các nhân vật, Nguyễn Công Hoan chĩa tiếng cười châm biếm đầy mỉa mai vào chính quyền thực dân và bọn phong kiến tay sai. Mặt khác nhà văn chia sẻ với người nghèo khổ, những nạn nhân của tinh thần thể dục. 3. Một thực trạng thảm hại của tinh thần thể dục. ?Một thực trạng thảm hại của tinh thần thể dục được thể hiện ntn ở phần cuối khi đoàn người lên đường? Tổ 4 cử đại diện trình bày trước lớp, các tổ khác theo dõi, bổ sung. - Đến ngày, giờ tập trung đi xem bóng đá, Lí trưởng vẫn tập hợp gần đủ 100 người. Nhưng thật thảm hại, ta hãy đọc các chi tiết này: “Khi thấy chậm giờ, ông Lí trưởng nghiến răng nói. Chúng nó ngu như lợn. Người ta cho xem đá bóng chứ ai làm gì mà cũng phải bắt. Rồi quan thấy không đủ số lại chửi ông không tận tâm”. Rồi ông ra lệnh: - Chín mươi tư thằng ở đây, xếp hàng năm lại đi cho đều bước. Tuần chúng bay phải kèm chung quanh giúp tao. Đứa nào trốn về thì ông bảo. Đoạn ông lo lắng đi cuối cùng. Mắt nhanh nhẹn để coi cẩn thận như coi tù binh. - Mẹ bố chúng nó, cho đi xem đá bóng chứ ai giết chết mà phải trốn như trốn giặc. Cái lo lắng, cái buồn phiền, sự chửi bới của ông Lí đã chứng minh cho sự thảm hại của cái gọi là tinh thần thể dục kia. Đọc đoạn này, người ta chỉ thấy cười, tiếng cười phủ nhận cái tinh thần thể dục. * Củng cố ?Mâu thuẫn cơ bản của chuyện là gì để làm bật lên tiếng cười trào phúng? Từ đó nêu ý nghĩa phê phán của truyện. Nghệ thuật của truyện HS độc lập suy nghĩ tự củng cố. - Mâu thuẫn cơ bản của truyện là: Chính quyền >< Người dân nghèo - Tổ chức >< - Gây cho họ nhiều khó khăn - Khuếch trương >< - Xin được ở nhà - Cổ vũ >< - Tìm mọi cách chạy chọt để được ở nhà Tinh thần thể dục thậm chí trốn tránh Từ mâu thuẫn này làm bật lên tiếng cười, hài hước châm biếm vào chính quyền thực dân và bè lũ phong kiến, tay sai, làm lật tẩy âm mưu của bọn thực dân khi chúng bày ra cái gọi là phong trào thể thao, sức khoẻ nòi giống nhưng thực chất là đánh lạc hướng thanh niên. - Đó là nghệ thuật dựng cảnh. - Tình huống đối thoại. - Chi tiết chọn lựa. - Đặc biệt tạo mâu thuẫn chung và mâu thuẫn riêng của từng cảnh từng người góp phần làm rõ chủ đề của truyện. C. Hướng dẫn học sinh học và làm bài (1’) 1.Bài cũ: - Đọc tác phẩm và tiểu dẫn sgk củng cố kiến thức. - Học vở ghi, nắm vững nội dung vở ghi. 2.Bài mới: Làm các bài tập trong bài luyện tập viết bản tin.