Giáo án ngữ văn 11 năm học 2007- 2008: Một số thể loại văn học: Thơ, truyện

Ngµy so¹n: 2/12 Ngµy gi¶ng: 3/12 TiÕt 49 , M«n: V¨n Mét sè thÓ lo¹i v¨n häc: Th¬, truyÖn TiÕt 1 A. PhÇn chuÈn bÞ. I. Môc tiªu bµi häc: gióp hs. 1. KiÕn thøc: - NhËn biÕt ®­îc lo¹i vµ thÓ trong v¨n häc. - HiÓu kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm cña mét sè thÓ lo¹i v¨n häc. 2. KÜ n¨ng:VËn dông hiÓu biÕt ®ã vµo ®äc v¨n. 3. Th¸i ®é, t×nh c¶m: NhËn thøc ®óng viÖc t×m hiÓu ®Æc tr­ng c¸c lo¹i thÓ ®Ó ®äc hiÓu tèt. II. Ph­¬ng ph¸p: §äc s¸ng t¹o, gîi t×m, tr¶ lêi c©u hái, th¶o luËn III. Ph­¬ng tiÖn d¹y häc. 1.GV: SGK + SGV + gi¸o ¸n. 2.HS: SGK + Vë ghi B. TiÕn tr×nh lªn líp. * æn ®Þnh tæ chøc. I. KiÓm tra bµi cò: Kh«ng . II. Bµi míi: 1. Giíi thiÖu bµi míi: ( 1’ ) . T×m hiÓu mét sè thÓ lo¹i v¨n häc: Th¬, truyÖn 2.Néi dung. 1. Lo¹i thÓ v¨n häc 18’ ?Em h·y nªu quan niÖm chung vÒ lo¹i thÓ v¨n häc? (dùa vµo SGK) HS ®äc SGK ®éc lËp suy nghÜ tr¶ lêi c©u hái - C¸c nhµ nghiªn cøu bao giê còng chó ý tíi lo¹i. Trªn c¬ së cña c¸c lo¹i ®i s©u vµo cÊp ®é tån t¹i nhá h¬n ®Ó ph©n biÖt ra c¸c thÓ. + Lo¹i lµ ph­¬ng thøc tån t¹i chung + ThÓ lµ sù hiÖn thùc ho¸ cña lo¹i - Giíi lÝ luËn nghiªn cøu v¨n häc ®Òu t¸n thµnh ph©n v¨n häc thµnh 3 lo¹i: + Lo¹i tù sù (dïng lêi kÓ, miªu t¶ ®Ó x©y dùng cèt truyÖn, kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt, dùng lªn bøc tranh vÒ ®êi sèng). + Lo¹i tr÷ t×nh (LÊy c¶m xóc, suy nghÜ, t©m tr¹ng con ng­êi lµm ®èi t­îng thÓ hiÖn chñ yÕu. * Lo¹i kÞch (th«ng qua lêi tho¹i vµ hµnh ®éng nh©n vËt mµ t¸i hiÖn nh÷ng xung ®ét x· héi). Theo dâi b¶ng d­íi ®©y: ThÓ Lµ hiÖn thùc ho¸ cña lo¹i Tù sù TiÓu thuyÕt, truyÖn võa, truyÖn ng¾n, c¸c thÓ kÝ, phãng sù Tr÷ t×nh Th¬ ca (th¬ tr÷ t×nh, th¬ tù sù, th¬ trµo phóng) KÞch ChÝnh kÞch, bi kÞch, hµi kÞch - CÇn chó ý tíi ®Æc tr­ng cña tõng lo¹i + Tù sù lµ kÓ chuyÖn, tr×nh bµy sù viÖc, sù vËt mét c¸ch cô thÓ, chi tiÕt. TËp trung miªu t¶ thÕ giíi bªn ngoµi. + Tr÷ t×nh lµ béc lé t×nh c¶m, thÓ hiÖn t©m hån con ng­êi ®Æc biÖt lµ ®êi sèng néi t©m. + KÞch lµ sù xung ®ét gi÷a hiÖn thùc cuéc sèng vµ t©m tr¹ng con ng­êi thÓ hiÖn qua lêi tho¹i vµ hµnh ®éng cña nh©n vËt. - Trong mçi lo¹i cã nhiÒu thÓ. Trong mét thÓ l¹i cã nhiÒu kiÓu nhá h¬n. VÝ dô: Lo¹i tù sù d©n gian cã thÓ truyÖn cæ. TruyÖn cæ l¹i chia ra lµm 5 kiÓu: + ThÇn tho¹i + TruyÒn thuyÕt + TruyÖn cæ tÝch + TruyÖn c­êi + TruyÖn ngô ng«n KÕt luËn: Trong lo¹i cã nhiÒu thÓ, mçi thÓ l¹i cã nhiÒu kiÓu nhá h¬n. VÝ dô: Lo¹i h×nh v¨n häc d©n gian gåm 3 thÓ: - TruyÖn cæ d©n gian - Th¬ ca d©n gian - S©n khÊu d©n gian ë mçi thÓ trªn l¹i chia ra lµm nhiÒu kiÓu Ngoµi tù sù tr÷ t×nh, kÞch cã mét lo¹i h×nh tån t¹i ®éc lËp. §ã lµ nghÞ luËn. ë tr­êng phæ th«ng ®­îc häc 4 lo¹i h×nh phæ biÕn lµ: Tù sù, tr÷ t×nh, kÞch, nghÞ luËn. T­¬ng øng víi 4 lo¹i h×nh lµ 4 thÓ: TruyÖn, th¬, kÞch vµ nghÞ luËn. 2. C¸c thÓ tiªu biÓu24’ a. Th¬ ?Th¬ cã nh÷ng ®Æc tr­ng g×? §äc sgk ®éc lËp suy nghÜ tr¶ lêi c©u hái a1. §Æc tr­ng cña th¬ - Th¬ lµ tiÕng nãi cña c¶m xóc m·nh liÖt. Nãi kh¸c ®i tÝnh chÊt tr÷ t×nh míi lµ quan träng nhÊt, k× diÖu nhÊt cña th¬. Ng­êi Trung Quèc x­a nhËn xÐt: “Th¬ hay nh­ ng­êi con g¸i ®Ñp. C¸i ®Ó lµm quen lµ nhan s¾c, c¸i ®Ó sèng víi nhau l©u dµi lµ ®øc h¹nh. Ch÷ nghÜa lµ nhan s¾c cña th¬. TÊm lßng míi lµ ®øc h¹nh cña th¬”. Hª-ghen: “Th¬ b¾t ®Çu tõ c¸i nghÒ mµ con ng­êi c¶m thÊy cÇn ph¶i biÓu hiÖn lßng m×nh”. Ng« Th× NhËm “H·y xóc hån th¬ cho ngän bót cã thÇn”. - §Æc tr­ng thø hai cña th¬ lµ nhÞp ®iÖu. NhÞp ®iÖu lµm t¨ng thªm tÝnh tr÷ t×nh cña th¬. ChÕ Lan Viªn viÕt: “Th¬ ®i gi÷a ý vµ nh¹c”. Xu©n DiÖu nãi: “T«i muèn s¸t nhËp th¬ ca vµo lÜnh vùc cña ©m nh¹c”. VÝ dô ®äc ®o¹n th¬ nµy cña Tè H÷u trong bµi MÑ T¬m: “T«i l¹i vÒ quª mÑ nu«i x­a Mét buæi tr­a n¾ng dµi b·i c¸t Giã léng x«n xao sãng biÓn ®u ®­a M¸t r­îi lßng ta ng©n nga tiÕng h¸t” Hai c©u ®Çu ng¾t nhÞp (tiÕt ®iÖu) 3/4. Hai c©u cuèi lµ 4/4. §Æc biÖt hai c©u cuèi lµ nhÞp cña giã vµ sãng, diÔn t¶ t©m tr¹ng b©ng khu©ng xao xuyÕn cña ng­êi con sau 19 n¨m trêi xa x«i c¸ch biÖt trë vÒ quª mÑ. - Néi dung tr÷ t×nh, ng«n ng÷ giµu nhÞp ®iÖu lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña th¬. ?X¸c ®Þnh c¸c kiÓu lo¹i th¬? §äc sgk ®éc lËp suy nghÜ tr¶ lêi c©u hái a2. C¸c kiÓu lo¹i th¬ - Ph©n lo¹i theo néi dung biÓu hiÖn ta cã: + Th¬ tr÷ t×nh (®i s©u vµo t©m t­ t×nh c¶m chiªm nghiÖm vÒ cuéc ®êi) + Th¬ tù sù (c¶m nghÜ vËn ®éng theo m¹ch kÓ chuyÖn) + Th¬ trµo phóng (phñ nhËn nh÷ng ®iÒu xÊu b»ng ®ïa cît, mØa mai) - Ph©n lo¹i theo tæ chøc bµi th¬ ta cã: + Th¬ c¸ch luËt (viÕt theo quy ®Þnh nh­ th¬ §­êng, lôc b¸t, song thÊt lôc b¸t) + Th¬ tù do (kh«ng theo luËt) + Th¬ v¨n xu«i (nh­ v¨n xu«i nh­ng cã nhÞp ®iÖu) ?Nªu kh¸i qu¸t nh÷ng yªu cÇu khi ®äc th¬? §äc sgk ®éc lËp suy nghÜ tr¶ lêi c©u hái a3. C¸ch ®äc th¬ §äc th¬ cÇn ph¶i chó ý tíi nh÷ng yªu cÇu sau: - BiÕt tªn bµi th¬, tËp th¬ ®Õn t¸c gi¶ vµ hoµn c¶nh, môc ®Ých s¸ng t¸c. - §äc kÜ bµi th¬ ®Ó c¶m nhËn ý th¬ qua c©u ch÷, h×nh ¶nh. - Lý gi¶i ®¸nh gi¸. Trong ba b­íc, b­íc nµo còng quan träng. Song l­u ý: C¸c ý th¬ ®Òu b¾t ®Çu tõ tø th¬. §ã lµ ý chÝnh, ý lín bao qu¸t toµn bµi, lµm ®iÓm tùa cho sù vËn ®éng cña c¶ bµi th¬. Nãi mét c¸ch kh¸c tø th¬ lµ sù kiÖn, h×nh ¶nh tiªu biÓu nhÊt trong th¬ ®Ó cho c¶m xóc vËn ®éng xung quanh nã. Tø cña bµi ca dao M­êi tay lµ h×nh ¶nh bµn tay ng­êi mÑ miÒn nói. Tø cña bµi ca dao T¸t n­íc ®Çu ®×nh lµ chiÕc ¸o bá quªn. N¾m ®­îc tø, ta sÏ hiÓu ®­îc c¶m xóc trong th¬. Lý gi¶i, ®¸nh gi¸ ®ßi hái c¶m thô mang tÝnh tæng hîp, n©ng cao ®Ó ph¸t hiÖn ra ý nghÜa t­ t­ëng vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña bµi th¬. ?VËn dông vµo bµi th¬ Mé (ChiÒu tèi) cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. §äc sgk ®éc lËp suy nghÜ tr¶ lêi c©u hái - Bµi th¬ viÕt ë giai ®o¹n bèn th¸ng ®Çu B¸c bÞ cÇm tï. Nã n»m trong hÖ thèng nh÷ng bµi th¬ chuyÓn lao cña tËp th¬ NhËt kÝ trong tï. Hai c©u th¬ ®Çu lµ bøc ho¹ vµi nÐt vÒ c¶nh chiÒu muén. §iÓm nh×n h­íng lªn cao. Mét c¸nh chim vÒ rõng vµo giê chËp cho¹ng, mét chßm m©y l¬ löng trªn bÇu trêi. C¶nh Êy mang t©m tr¹ng cña ng­êi tï bÞ l­u ®Çy trªn ®Êt kh¸ch. B¸c l¹i bÞ gi¶i suèt tõ s¸ng ®Õn chiÒu tèi, gi÷a nói rõng h­u qu¹nh, n¬i ®Êt kh¸ch quª ng­êi. H¼n lµ B¸c kh«ng vui. M¹ch th¬ bçng chuyÓn ®æi ®ét ngét ë c©u 3. “C« em xãm nói xay ng« tèi” §iÓm nh×n xuèng mÆt ®Êt. ë rõng nªn cµng tèi, chØ cã thÓ nh×n thÊy tr­íc m¾t m×nh, B¸c ©u yÕm ghi l¹i h×nh ¶nh ng­êi thiÕu n÷ ®ang cÇn mÉn víi c«ng viÖc. Kh«ng khÝ lao ®éng xua tan ®i c¸i gi¸ l¹nh, h­u h¾t cña ng­êi ®i ®­êng. Thªm vµo ®ã lµ lß than rùc hång võa to¶ s¸ng, võa nång ®­îm. Lßng B¸c còng Êm ¸p vui h¬n. ChiÒu tèi lµ bµi th¬ gîi tø quen thuéc. C¸nh chim Êy ta b¾t gÆp trong ca dao, th¬ bµ HuyÖn Thanh Quan, th¬ NguyÔn Du. ChØ kh¸c, c¸nh chim trong th¬ B¸c chñ ®éng l¾m “Chim mái vÒ rõng t×m trèn ngñ”. Bµi th¬ cã tø th¬ më vµ lu«n lu«n vËn ®éng. Nã vËn ®éng tõ tèi ®Õn s¸ng, tõ l¹nh lÏo ®Õn Êm nãng, tõ buån ®Õn vui, thÓ hiÖn mét t­ thÕ ung dung, tinh thÇn l¹c quan kh«ng g× ng¨n næi. 3. Cñng cè: gv kh¸i qu¸t kt c¬ b¶n.1’ III. H­íng dÉn häc sinh häc vµ lµm bµi (1’) 1.Bµi cò: - §äc sgk cñng cè kiÕn thøc. - Häc vë ghi, n¾m v÷ng néi dung vë ghi. 2.Bµi míi: §äc sgk t×m hiÓu phÇn cßn l¹i cña t¸c phÈm.