Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 23 Tiếng Việt : Luật thơ - Trường THPT Tam quan

Ngày soạn:5-10 -2008 Tiếng Việt : Tiết:23 I. MỤCTIÊU 1. Về kiến thức: Giúp học sinh : N¾m ®­ỵc mét sè quy t¾c vỊ sè c©u, tiÕng, vÇn, nhÞp, thanh…cđa mét sè thĨ th¬ truyỊn thèng: lơc b¸t, song thÊt lơc b¸t, ngị ng«n vµ thÊt ng«n §­êng luËt. 2. Về kĩ năng N¾m ch¾c ®­ỵc luËt th¬ cđa c¸c thĨ th¬ ®Ĩ vËn dơng ph©n tÝch. 3. Về thái độ: Gi¸o dơc , båi d­ìng t×nh yªu tiÕng mĐ ®Ỵ th«ng qua c¸c thĨ th¬ truyỊn thèng. II. CHUẨN BỊ 1.Chuẩn bị của giáo viên: - Đồ dùng dạy học : Tài liệu tham khảo: Sách giáo viên, Thiết kế bài giảng - Phương án tổ chức lớp học : Phát vấn, diễn giảng, gợi mở, thảo luận. 2. Chuẩn bị của học sinh : Đọc sách giáo khoa, soạn bài theo hướng dẫn sách giáo khoa III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC 1. Ổn định tình hình lớp : (1phút) Kiểm tra nề nếp, sĩ số, tác phong học sinh. 2. Kiểm tra bài cũ : (5 phút) §äc mét ®o¹n trÝch trong TruyƯn KiỊu hoỈc mét bµi ca dao. NhËn xÐt vỊ thĨ lo¹i. C¨n cø ®Ĩ x¸c ®Þnh thĨ lo¹i ®ã? 3. Giảng bài mới: - Giới thiệu bài : (2 phút) Thơ được chia làm nhiều thể loại, mỗi thể loại cĩ những quy định riêng về luật thơ. Nắm vững được luật thơ sẽ giúp ta cĩ điều kiện tìm hiểu tốt hơn các tác phẩm thơ ca. - Tiến trình bài dạy: THỜI GIAN HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH NỘI DUNG KIẾN THỨC 15’ 15’ 7’ Hoạt động 1: Giáo viên hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu bài ThÕ nµo lµ luËt th¬? VËn dơng vµo ph©n tÝch ng÷ liƯu võa nªu ë phÇn kiĨm tra bµi cị. Giáo viên ®­a ng÷ liƯu ( Dïng b¶ng phơ) H­íng dÉn học sinh ph©n tÝch ng÷ liƯu ë c¸c mỈt: + TiÕng + VÇn + NhÞp + Hµi thanh. Tõ ®ã ®i tíi nhËn xÐt kh¸i qu¸t c¸c nh©n tè cÊu thµnh luËt th¬. Giáo viên yªu cÇu học sinh theo dâi vµo ng÷ liƯu mơc I.2 vµ tr¶ lêi c©u hái. ? Ph©n tÝch c¸c yÕu tè: tiÕng, vÇn, nhÞp, hµi thanh cđa ng÷ liƯu. Hoạt động 2: Qua ph©n tÝch ng÷ liƯu, em cã nhËn xÐt g× vỊ luËt th¬ cđa thĨ th¬ lơc b¸t? Học sinh nhËn xÐt, giáo viên chèt l¹i. Giáo viên ®­a ng÷ liƯu (b¶ng phơ), học sinh theo dâi vµ tr¶ lêi c©u hái. ? Ph©n tÝch c¸c yÕu tè: tiÕng, vÇn, nhÞp, hµi thanh cđa ng÷ liƯu. ? Qua ph©n tÝch ng÷ liƯu, em cã nhËn xÐt g× vỊ luËt th¬ cđa thĨ th¬ song thÊt lơc b¸t? Học sinh nhËn xÐt, giáo viên chèt l¹i. ? NhËn xÐt tiÕng, vÇn, nhÞp, hµi thanh. Giáo viên chèt l¹i. Giáo viên ®­a ng÷ liƯu (b¶ng phơ). Học sinh tiÕp tơc nhËn xÐt ®Ỉc ®iĨm cđa thĨ th¬ trong ng÷ liƯu mµ giáo viên ®­a ra. Sau ®ã giáo viên chèt l¹i. Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu theo các câu hỏi: - Vì sao gọi là thơ hiện đại? - Thơ hiện đại Việt Nam xuất hiện từ giai đoạn nào? - Trong các bài thơ đã học ở lớp dưới, em biết bài nào là thơ hiện đại? Vì sao? Hoạt động 3: * Hãy khái quát lại những kiến thức cơ bản của bài Qua t×m hiĨu c¸c ng÷ liƯu, gi¸o viªn chèt l¹i ®Ĩ học sinh n¾m ®­ỵc ®Ỉc ®iĨm c¬ b¶n nhÊt cđa c¸c thĨ th¬ trªn vµ chuyĨn sang phÇn luyƯn tËp. Hoạt động 4: Giáo viên chia nhãm thùc hiƯn Bµi tËp 1. Mçi nhãm thùc hiƯn mét yªu cÇu cđa bµi tËp. C¸c nhãm th¶o luËn, tr¶ lêi. Giáo viên nhËn xÐt, bỉ sung. Hoạt động 1: Học sinh ®äc sách giáo khoa phÇn 1 - trang 101 vµ tr¶ lêi c©u hái. (Học sinh đọc sách giáo khoa và trả lời câu hỏi) Hoạt động 2: Học sinh nhËn xÐt Cho hiển thị một bài thơ lục bát trên màn chiếu: “ Trăm năm trong cõi người ta Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau Trải qua một cuộc bể dâu Những điều trơng thấy mà đau đớn lịng” .- Cho hs rút ra luật thơ của thể song thất lục bát qua 4 dịng thơ sau: “ Ngịi đầu cầu nước trong như lọc, Đường bên cầu cỏ mọc cịn non. Đưa chàng lịng dặc dặc buồn, Bộ khơn bằng ngựa, thủy khơn bằng thuyền” Hs tự rút ra luật thơ của thể thơ ngũ ngơn bát cú qua bài thơ sau MẶT TRĂNG Vằng vặc bĩng thuyền quyên Mây quang giĩ bốn bên Nề cho trời đất trắng Quét sạch núi sơng đen Cĩ khuyết nhưng trịn mãi Tuy già vẫn trẻ lên Mảnh gương chung thế giới Soi rõ: mặt hay, hèn * Hs quan sát một ví dụ về thơ hiện đại: TIẾNG THU Em khơng nghe mùa thu Dưới trăng mờ thổn thức? Em khơng nghe rạo rực Hình ảnh kẻ chinh phu Trong lịng người cơ phụ? Em khơng nghe rừng thu Lá thu rơi xào xạc, Con nai vàng ngơ ngác, Đạp trên lá vàng khơ? Hoạt động 3: (Học sinh đọc ghi nhớ ở sgk) Hoạt động 4: 1.Bài tập 1: 2. Bµi2 3. Bµi tËp 3: A. Lý thuyÕt. I. Kh¸i qu¸t vỊ luËt th¬. 1.Khái niệm: Luật thơ là tồn bộ những qui tắc về số câu, số tiếng, cách hiệp vần, phép hài thanh, ngắt nhịp…trong các thể thơ được khái quát theo những kiểu mẫu nhất định. 2. C¸c nh©n tè cÊu thµnh luËt th¬. a. Ng÷ liƯu( B¶ng phơ) b. Ph©n tÝch ng÷ liƯu. c. NhËn xÐt: * TiÕng: - vai trß cđa tiÕng: sè tiÕng quy ®Þnh thĨ th¬. - ®Ỉc ®iĨm cđa tiÕng: gåm 3 phÇn: phơ ©m ®Çu, vÇn, thanh ®iƯu. * VÇn: - lµ phÇn ®­ỵc lỈp l¹i ®Ĩ liªn kÕt dßng tr­íc víi dßng sau. - VÞ trÝ hiƯp vÇn: lµ yÕu tè ®Ĩ x¸c ®Þnh luËt th¬. * NhÞp: c¨n cø vµo sè tiÕng ch½n, lỴ, thanh ®iƯu. * Hµi thanh (phèi thanh): lµ sù kÕt hỵp gi÷a c¸c thanh ®iƯu t¹o nªn ®Ỉc thï cho thĨ th¬. * Sè dßng th¬: c¨n cø ®Ĩ x¸c ®Þnh luËt th¬. => C¸c yÕu tè trªn cÊu thµnh luËt th¬. II. Mét sè thĨ th¬ truyỊn thèng. 1. C¸c thĨ th¬ d©n téc. a. ThĨ th¬ lơc b¸t. * Ng÷ liƯu. * Ph©n tÝch ng÷ liƯu. * NhËn xÐt. - Sè tiÕng: ch½n - VÇn: l­ng, ch©n lu©n phiªn nhau. - NhÞp: ch½n. - Hµi thanh: ®èi xøng, lu©n phiªn B- T. b. ThĨ th¬ song thÊt lơc b¸t. * Ng÷ liƯu. * Ph©n tÝch ng÷ liƯu. * NhËn xÐt. - Sè tiÕng: 7- 7- 6- 8. - VÇn: + cỈp 7- 7: vÇn T + cỈp 6- 8: vÇn B + gi÷a 2 cỈp: vÇn liỊn. - NhÞp:+ c©u 7- 7: nhÞp 3- 4. + c©u 6- 8: nhÞp 2- 2- 2 - Hµi thanh: + cỈp 6- 8: nh­ thĨ lơc b¸t. + cỈp 7- 7:thanh B hoỈc thanh T. 2. C¸c thĨ th¬ §­êng luËt. a. ThĨ th¬ ngị ng«n: - Ngị ng«n tø tuyƯt. - Ngị ng«n b¸t cĩ. * NhËn xÐt: tiÕng:5 hoỈc 8 tiÕng VÇn: ®éc vËn NhÞp: lỴ Hµi thanh: lu©n phiªn B - T b. ThĨ th¬ thÊt ng«n: - thÊt ng«n tø tuyƯt. - thÊt ng«n b¸t cĩ. * NhËn xÐt: tiÕng: 7 tiÕng vÇn: ch©n, ®éc vËn nhÞp: 3- 4…. hµi thanh: 3. Các thể thơ hiện đại - Thơ 5 tiếng, 7 tiếng, 8 tiếng, hỗn hợp, tự do, thơ - văn xuơi ĩ Vừa cĩ sự tiếp nối luật thơ trong thơ truyền thống vừa cĩ sự cách tân III. Kết luận (Ghi nhớ - sgk) B. LuyƯn tËp. 1> Bµi tËp 1(sgk - T107) 2> Bµi tËp tr¾c nghiƯm: ( dïng b¶ng phơ): Giáo viên đưa 2 câu hỏi củng cố 1. Trong buổi chơi xuân, bên mộ Đạm Tiên, Thuý Kiếu đã: “Rút trâm vấn giắt cài đầu Vạch da cây vịnh bốn câu ba vần” Theo em, Thuý Kiều đã làm theo thể thơ nào sau đây: a. Ngũ ngơn bát cú b. Thất ngơn bát cú c. Song thất lục bát d. Tứ tuyệt 2. Phân chia các tác phẩm sau đây theo từng thể thơ: Lục bát - Song thất lục bát - Thất ngơn tứ tuyệt- Thất ngơn bát cú- Tự do: “Vội vàng” (Xuân Diệu), “Việt Bắc” (Tố Hữu), “Chinh phụ ngâm” (Đồn Thị Điểm dịch), “Thương vợ” (Tú Xương), “Chiều tối” (Hồ Chí Minh) 4. Củng cố : - Ra bài tập về nhà: Nắm được các luật thơ Làm các bài tập ở sgk - 4 nhĩm làm 4 bài tập vào bảng phụ để tiết sau thực hành. Sưu tầm theo một số tác phẩm thơ hiện đại Làm một bài thơ (tuỳ chọn thể thơ, đề tài) Hướng dẫn soạn bài: - Màu sắc dân tộc thể hiện qua những yếu tố nào trong đoạn trích “ Việt Bắc” - Tìm những vẻ đẹp của cảnh và người Việt Bắc IV. RÚT KINH NGHIỆM, BỔ SUNG: