Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 28, 29 Đất nước (trích trường ca “mặt đường khát vọng”) - Nguyễn Khoa Điềm

Ngµy so¹n: TiÕt :28, 29 Ngµy gi¶ng: ®ÊT n¦íC (TrÝch tr­êng ca “MÆt ®­êng kh¸t väng”) - NguyÔn Khoa §iÒm A. Môc tiªu cÇn ®¹t : Gióp HS: 1. VÒ kiÕn thøc: - C¶m nhËn ®­îc nh÷ng ph¸t hiÖn míi mÎ cña t¸c gi¶ vÒ ®Êt n­íc ë nhiÒu b×nh diÖn (v¨n hãa, phong tôc, ®Þa lÝ, lÞch sö) trong t­ t­ëng bao trïm: §Êt N­íc cña nh©n d©n. - ThÊy ®­îc nÐt næi bËt cña nghÖ thuËt ®o¹n trÝch lµ : kÕt hîp chÊt tr÷ t×nh vµ chÝnh luËn, vËn dông phong phó chÊt liÖu v¨n hãa vµ v¨n häc d©n gian, thÓ th¬ tù do víi sù biÕn ®æi linh ho¹t vÌ nhÞp ®iÖu. 2. VÒ kÜ n¨ng: rÌn cho HS kÜ n¨ng ph©n tÝch, c¶m thô th¬. 3. VÒ th¸i ®é: gióp HS t«i rÌn thªm t×nh yªu quª h­¬ng, ®¸t n­íc, lßng tù hµo d©n téc. B. Ph­¬ng tiÖn d¹y häc. SGK, SGV vµ mét sè tµi liÖu kh¸c. c. C¸ch thøc tiÕn hµnh. - Nªu vÊn ®Ò - VÊn ®¸p, ®µm tho¹i - ThuyÕt tr×nh - KiÓm tra, ®¸nh gi¸. D. TiÕn tr×nh giê d¹y. TiÕt 28 1. æn ®Þnh tæ chøc líp. Líp SÜ sè V¾ng 12B 12C 12D 2. KiÓm tra bµi cò. (1) §äc thuéc lßng ®o¹n 2 cña bµi th¬ ViÖt B¾c? NhËn xÐt bøc tranh tø b×nh ®­îc miªu t¶ trong ®o¹n th¬? §A: bµi häc tiÕt 26 (2) KiÓm tra vë so¹n, bµi so¹n cña 3 HS. 3. Bµi míi: Ho¹t ®éng cña GV vµ HS Néi dung cÇn ®¹t Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu t¸c gi¶, t¸c phÈm. (?) Tr×nh bµy nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ t¸c gi¶ NK§ ? HS TL (tho¸t li sgk) --> GV ®¸nh gi¸ viÖc cbÞ bµi vµ cho ®iÓm. GV chèt l¹i ý c¬ b¶n. GV gi¶ng thªm: - Cïng thêi víi c¸c nhµ th¬: Lª Anh Xu©n, NguyÔn MÜ, B»ng ViÖt, Xu©n Quúnh, L­u Quang Vò, Ph¹m TiÕn DuËt, NguyÔn Duy, Thanh Th¶o, H÷u ThØnh,... - Th¬ hä næi bËt lµ sù tù ý thøc cña tuæi trÎ vÒ vai trß, tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong cuéc chiÕn ®Êu vµ sù nhËn thøc s©u s¾c vÒ ®Êt n­íc, nh©n d©n qua chÝnh tr¶i nghiÖm cña m×nh. - Thêi chèng MÜ, chñ ®Ò bao trïm lµ : §Êt n­íc (?) Cho biÕt tr­êng ca ra ®êi trong hoµn c¶nh nµo? (?) Bè côc cña tr­êng ca? GV giíi thiÖu: gåm 9 ch­¬ng - Ch­¬ng1: Lêi chµo - Ch­¬ng2: B¸o ®éng - Ch­¬ng3: GiÆc MÜ - Ch­¬ng4: Tuæi trÎ kh«ng yªn - Ch­¬ng5: §Êt N­íc - Ch­¬ng6: ¸o tr¾ng vµ mÆt ®­êng - Ch­¬ng7: Xuèng ®­êng - Ch­¬ng8: Kho¶ng lín ©m vang - Ch­¬ng9: B¸o b·o (?) XuÊt xø cña ®o¹n trÝch? (?) VÞ trÝ cña ch­¬ng V trong tr­êng ca? (GV giíi thiÖu) GV h­íng dÉn ®äc : ®äc b»ng giäng tha thiÕt, trÇm l¾ng, trang nghiªm nh­ng linh ho¹t vÒ giäng ®iÖu. GV ®äc mÉu, HS ®äc l¹i. GV l­u ý HS 1 sè chó thÝch d­íi ch©n trang. Ho¹t ®éng 2: H­íng dÉn HS ®äc - hiÓu VB (?) C¨n cø vµo néi dung, cã thÓ chia bè côc ®o¹n trÝch nh­ thÕ nµo? GV ®äc ®o¹n th¬: “Khi ta lín lªn....§Êt N­íc cã tõ ngµy ®ã” (?) “Ta” ë ®©y lµ chñ thÓ tr÷ t×nh hay lµ ng­êi kÓ chuyÖn? Lµ c¸ nh©n hay lµ ng­êi ®¹i diÖn cho 1thÕ hÖ? GV: DÉu biÕt r»ng §N ®· cã råi nh­ng §N cã tõ bao giê vÉn lµ 1 Èn sè. Vµ NK§ ®· gi¶i m· (?) Trong ®o¹n th¬ t¸c gi¶ ®· gi¶i m· nh­ thÕ nµo ? Gîi ý: §Êt N­íc cã tõ bao giê? GV: -> tham väng tÝnh tuæi cña §N: khã bëi c¸i “ngµy xöa, ngµy x­a” (thêi gian nghÖ thuËt th­êng thÊy trong truyÖn cæ tÝch) cã tÝnh phiÕm chØ, trõu t­îng, kh«ng x¸c ®Þnh. §ã lµ thêi gian huyÒn hå, h­ ¶o, thêi gian mang s¾c mµu huyÒn tho¹i. (?) Song ý th¬ ®ã cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®­îc §N cã tõ khi nµo? GV: Kh«ng dõng l¹i ë kh¸t väng tÝnh tuæi cña §N, nhµ th¬ cßn nç lùc h×nh dung vÒ sù khëi ®Çu vµ qu¸ tr×nh tr­ëng thµnh cña §N (?) T¸c gi¶ ®· h×nh dung vÒ khëi ®Çu vµ h×nh thµnh §N b»ng nh÷ng yÕu tè nµo? (?) H×nh ¶nh “miÕng trÇu” trong v¨n hãa d©n gian mang ý nghÜa biÓu t­îng g×? ( liªn hÖ tõ “Sù tÝch trÇu cau” ) (?) H×nh ¶nh c©y tre cã ý nghÜa nh­ thÕ nµo? (?) §N qua c¶m nhËn cña nhµ th¬ hiÖn lªn nh­ thÕ nµo? -> §N qua c¶m nhËn cña nhµ th¬ hiÖn lªn gÇn gòi, th©n thiÕt: trong c©u chuyÖn ngµy x­a, miÕng trÇu, bói tãc...g¾n víi phong tôc, tËp qu¸n, nÕp sèng cña mçi ng­êi. §N h×nh thµnh, lín lªn tõ t×nh nghÜa thñy chung (cha mÑ th­¬ng nhau), tõ sù nghiÖp ®Êu tranh, tõ c/s vÊt v¶ cña ng­êi d©n (?) §N cã ph¶i lµ 1 kh¸i niÖm xa x«i, trõu t­îng hay gÇn gòi, th©n thuéc (?) C¶m nhËn cña em vÒ giäng ®iÖu cña ®o¹n th¬? (?) §äc ®o¹n th¬: “§Êt lµ n¬i anh ®Õn tr­êng....Còng biÕt cói ®Çu nhí ngµy giç Tæ” (?) ë ®o¹n th¬ nµy, c©u tróc nµo ®­îc lÆp l¹i? (?) C¸ch t¸ch vµ ghÐp 2 tõ §Êt vµ N­íc thÓ hiÖn 1 lèi t­ duy nµo? (?) Trong c¶m nhËn cña nhµ th¬, §N cßn lµ sù hßa hîp, thèng nhÊt cña nh÷ng yÕu tè nµo? (?) VÒ kh«ng gian ®Þa lÝ, §N hiÖn diÖn nh­ thÕ nµo? GV gîi dÉn ph©n tÝch qua tõng cÊu tróc. (?) VÒ thêi gian lÞch sö, §N hiÖn diÖn nh­ thÕ nµo? (?) Nh¾c ®Õn nh÷ng h×nh t­îng huyÒn tho¹i ®ã, nhµ th¬ cã dông ý g×? (?) VÒ nghÖ thuËt, trong ®o¹n th¬ nµy nhµ th¬ chñ yÕu dïng chÊt liÖu g×? (?) T¸c dông? HS ®äc ®o¹n cßn l¹i cña phÇn 1 (?) Nhµ th¬ ®· thay mÆt thÕ hÖ trÎ cña §N nãi lªn nh÷ng suy nghÜ, nh÷ng c¶m nhËn nh­ thÕ nµo? (?) Tõ nhËn thøc ®ã, nhµ th¬ suy nghÜ g× vÒ tr¸ch nhiÖm cña thÕ hÖ trÎ ®èi víi §N? (?) Liªn hÖ víi h/c s¸ng t¸c cña tr­êng ca? Lêi th¬ cã mang t/c gi¸o huÊn kh«ng? (?) Nh©n vËt “em” ë ®©y lµ ai? (?) C¶m nhËn cña em vÒ lêi th¬ trong ®èi tho¹i víi n/v “em” ? (?) Qua ph©n tÝch nh÷ng ®o¹n th¬ trªn, em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch c¶m nhËn §N cña NK§? Gîi ý: - §Æc s¾c, míi mÎ ë chç nµo? - So s¸nh víi nh÷ng s¸ng t¸c cña nh÷ng nhµ th¬ kh¸c? (kh«ng ph¶i ®Õn NK§ míi nãi vÒ chñ ®Ò §N - nh­ BKS§: t/y §N ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua t/y ®èi víi 1 vïng quª cô thÓ,...) I. T¸c gi¶, t¸c phÈm 1, T¸c gi¶: sinh n¨m 1943 - quª: Thõa Thiªn - HuÕ - Lµ 1 trong nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu cña thÕ hÖ th¬ trÎ nh÷ng n¨m chèng MÜ cøu n­íc. - Phong c¸ch nghÖ thuËt: Th¬ «ng giµu chÊt suy t­, chÝnh luËn, xóc c¶m l¾ng ®äng, thÓ hiÖn t©m t­ cña ng­êi tri thøc tham gia tÝch cùc vµo cuéc chiÕn ®Êu cña nh©n d©n. - TP chÝnh: §Êt ngo¹i « (1972), MÆt ®­êng kh¸t väng (1974) 2. T¸c phÈm: a. Hoµn c¶nh ra ®êi: - s¸ng t¸c 1971, t¹i chiÕn khu TrÞ - Thiªn (nh÷ng n¨m cuèi cña cuéc k/c chèng MÜ cøu n­íc) - In lÇn ®Çu n¨m 1974 b. KÕt cÊu, bè côc: gåm 9 ch­¬ng c. thÓ lo¹i : tr­êng ca Lµ thÓ lo¹i t¸c phÈm VH cã sù kÕt hîp hµi hßa 2 yÕu tè tù sù vµ tr÷ t×nh. 3. §o¹n trÝch: - XuÊt xø: phÇn ®Çu ch­¬ng V cña tr­êng ca. - Ch­¬ng V cã vÞ trÝ ®Æc biÖt, héi tô chñ ®Ò t­ t­ëng t¸c phÈm: sù thøc tØnh cña thÕ hÖ trÎ c¸c thµnh thÞ miÒn Nam, (réng h¬n: sù tù nhËn thøc cña tuái trÎ VN) vÒ sø mÖnh vµ tr¸ch nhiÖm víi d©n téc. 3. §äc - chó thÝch. II. §äc - hiÓu v¨n b¶n. 1. Bè côc: - PhÇn 1 : C¶m nhËn míi mÎ vÒ §Êt N­íc - PhÇn 2 : T­ t­ëng §Êt N­íc cña nh©n d©n 2. Ph©n tÝch. 2.1 C¶m nhËn cña nhµ th¬ vÒ §Êt N­íc. a. §o¹n 1: LÝ gi¶i céi nguån ®Êt n­íc - NhËn thøc: Khi ta lín lªn §N ®· cã råi -> ta cã thÓ lµ chñ thÓ tr÷ t×nh nh­ng còng cã thÓ lµ ng­êi kÓ chuyÖn -> Ta lµ ng­êi ®¹i diÖn nh©n x­ng cho c¶ thÕ hÖ trÎ nãi lªn ý thøc t×m hiÓu céi nguån cña ®Êt n­íc - LÝ gi¶i: + Céi nguån §N: “§N cã trong nh÷ng c¸i ngµy xöa, ngµy x­a...” -> §N cã tõ rÊt l©u, rÊt xa trong lÞch sö. + Khëi ®Çu: “§N b¾t ®Çu víi miÕng trÇu b©y giê bµ ¨n” -> nhËn thøc: khëi thñy §N lµ v¨n hãa kÕt tinh tõ t©m hån ViÖt (Tõ TCT ®Õn ca dao, tôc ng÷, “miÕng trÇu” ®· lµ 1 h×nh t­îng nghÖ thuËt mang tÝnh thÈm mÜ, lµ hiÖn th©n cña t×nh yªu th­¬ng, lßng thñy chung cña t©m hån d©n téc.) + Sù tr­ëng thµnh: “§N lín lªn khi d©n m×nh biÕt trång tre mµ ®¸nh giÆc” -> nhËn thøc vÒ tÝnh c¸ch anh hïng (tõ truyÒn thuyÕt d©n gian ®Õn t¸c phÈm th¬ hiÖn ®¹i, c©y tre trë thµnh biÓu tù¬ng cho søc m¹nh tinh thÇn quËt c­êng ®¸nh giÆc cøu n­íc vµ gi÷ n­íc, biÓu tùîng cho nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña con ng­êi VN) -> C¶m nhËn, lÝ gi¶i céi nguån §N b»ng nh÷ng h/¶ b×nh dÞ, ®êi th­êng, kh¼ng ®Þnh: §N kh«ng xa x«i, trõu t­îng mµ gÇn gòi, th©n quen ngay trong c/s mçi con ng­êi - Giäng th¬: th©m trÇm, trang nghiªm lµm cho suy t­ vÒ céi nguån §N giµu chÊt triÕt luËn mµ vÉn thiÕt tha, tr÷ t×nh b. §o¹n 2:§Þnh nghÜa §N - CÊu tróc: §Êt lµ.... §Þnh nghÜa §N b»ng N­íc lµ... c¸ch t¸ch - ghÐp 2 tõ §N lµ... §N -> lèi t­ duy “chiÕt tù”, gîi chiÒu s©u suy t­ëng, §Êt N­íc lµ sù hµi hßa gi÷a nhiÒu yÕu tè trong ®ã cã sù thèng nhÊt cña yÕu tè kh«ng gian ®Þa lÝ vµ thêi gian lÞch sö - Kh«ng gian ®Þa lÝ: + lµ n¬i sinh sèng cña mçi con ng­êi (n¬i anh ®Õn tr­êng, n¬i em t¾m,..) + lµ n¬i t×nh yªu løa ®«i n¶y në (hß hÑn, n¬i em ®¸nh r¬i chiÕc kh¨n...) -> kh«ng gian hÑp + lµ nói, s«ng, rõng bÓ (hßn nói b¹c, n­íc biÓn kh¬i,...) + lµ kh«ng gian sinh tån cña céng ®ång d©n téc qua bao thÕ hÖ (nh÷ng ai ®· khuÊt,..dÆn dß con ch¸u...) -> kh«ng gian réng lín, mªnh m«ng. - Thêi gian lÞch sö: T/g ë ®©y ®­îc ®o b»ng nh÷ng h×nh t­îng huyÒn tho¹i lÊy tõ truyÒn thuyÕt: LLQ, AC, truyÒn thuyÕt Hïng V­¬ng, ngµy giç Tæ... -> thÊm ®Ém tÝnh nguån céi -> dông ý: h­íng ng­êi ®äc vÒ víi céi nguån d©n téc, nh¾c nhë c¸c thÕ hÖ nhí vÒ lÞch sö d©n téc. => NK§ ®· sö dông s¸ng t¹o c¸c yÕu tè ca dao, truyÒn thuyÕt d©n gian -> t¹o nªn ®­îc nh÷ng h×nh t­îng nghÖ thuËt võa gÇn gòi, võa míi mÎ vÒ §N trªn c¶ bÒ réng vÌ kh«ng gian ®Þa lÝ vµ c¶ chiÒu dµi thêi gian lÞch sö. c. §o¹n 3:§N hãa th©n trong mçi con ng­êi - §N kh«ng ph¶i lµ 1k/n trõu t­îng, xa x«i mµ nã hãa th©n, kÕt tinh trong mçi con ng­êi. Bëi lÏ mçi cuéc ®êi ®Òu ®­îc thõa h­ëng 1 phÇn di s¶n vËt chÊt vµ tinh thÇn cña d©n téc. - M¹ch th¬ dÉn ®Õn suy ngÉm vÒ tr¸ch nhiÖm cña mçi ng­êi ®èi víi §N. (Th«ng ®iÖp cña t¸c gi¶) -> MÆc dï viÕt víi môc ®Ých tuyªn truyÒn, cæ ®éng nh­nglêi th¬ rÊt ®çi tr÷ t×nh, chØ nh­ 1 lêi tù dÆn m×nh ch©n thµnh, tha thiÕt. - Nhµ th¬ ®· khÐo lÐo t¹o ra n/v tr÷ t×nh “em” lµ ®èi t­îng ®Ó göi th«ng ®iÖp -> h×nh thøc ®èi tho¹i trß chuyÖn, t©m t×nh. Lêi th¬ nh­ lêi t©m t×nh cña ®«i løa yªu nhau nªn ý th¬ dÔ ®i vµo lßng ng­êi vµ cã søc lan truyÒn m¹nh mÏ. * NÐt ®Æc s¸c, míi mÎ trong c¸ch c¶m nhËn vÒ §N cña NK§: c¶m nhËn §N trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn: - tõ chiÒu s©u cña ®/s v¨n ho¸, phong tôc, truyÒn thèng - tõ chiÒu réng cña kh«ng gian ®Þa lÝ - tõ chiÒu dµi cña thêi gian lÞch sö. -> §N hiÖn ra võa thiªng liªng, s©u xa, lín lao, võa gÇn gòi, th©n thiÕt víi mäi ng­êi. => am hiÓu -> tù hµo -> biÓu hiÖn cña lßng yªu n­íc 4. Cñng cè: (?) Sau tiÕt häc nµy, em cã Ên t­îng g× vÒ p/c nghÖ thuËt cña NK§, vÒ tr­êng ca M§KV vµ ®Æc biÖt vÒ phÇn 1 cña trÝch ®o¹n võa t×m hiÓu? - P/c nghÖ thuËt : chÊt tr÷ t×nh - chÝnh luËn, suy t­ s©u l¾ng, xóc c¶m l¾ng ®äng. - Tr­êng ca: cæ vò, ®éng viªn tinh thÇn yªu n­íc, ý thøc vÒ vai trß vµ sø mÖnh cña thÕ hÖ trÎ trong sù nghiÖp chung cña §N. - PhÇn 1: C¶m nhËn ®Æc s¾c, míi mÎ vÒ §N -> t/y §N 5. H­íng dÉn häc bµi vµ chuÈn bÞ bµi. - Häc thuéc lßng bµi th¬. - Ph©n tÝch 1 ®o¹n th¬ yªu thÝch (viÕt) E. Rót kinh nghiÖm giê d¹y.