Giáo án Ngữ văn 12 - Tiết 44 Lí luận văn học: Phong cách văn học

Tiết 44: Lí luận văn học: PHONG CÁCH VĂN HỌC Ngày soạn: 01/11/09 Ngày giảng: 04/12/09 A. Mục tiêu cần đạt: Giúp HS : - Hiểu được khái niệm phong cách VH, biết nhận diện những biểu hiện của PCVH B. Phương pháp giảng dạy: - Tổ chức HS trao đổi, thảo luận theo nhóm và trả lời câu hỏi trong Sgk - Nêu vấn đề kết hợp với đàm thoại, luyện tập vận dụng C. Phương tiện thực hiện: - SGK, SGV - Thiết kế bài học - Các tài liệu tham khảo D. Tiến trình bài dạy: 1. Ổn định 2. Kiểm tra bài cũ : 3. Bài mới (2 phút) Trong Đời thừa Nam Cao từng thể hiện quan điểm “ Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho, văn chương chỉ dung nạp những ai biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những gì chưa có”. Ở đây NC đã nêu lên bản chất đích thực của một tác phẩm văn chương đích thực đó là tính sáng tạo và đây cũng là điểm quan trọng thiết yếu nhất để tạo nên phong cách nhà văn cũng như sự hấp dẫn đặc biệt của tp văn chương. Những phong cách văn học độc đáo là những đỉnh cao của quá trình văn học. Nói “đỉnh cao” bởi vì xét cho cùng, bất cứ nghệ sĩ sáng tạo văn chương nào cũng có đặc điểm riêng của mình, nhưng phong cách thì không phải ai cũng có.. Vậy phong cách văn học là gì và những biểu hiện cơ bản của nó sẽ được cô và các em tìm hiểu trong bài học hôm nay Thời gian Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung cần đạt 12’ 20’ 8’ Ho¹t ®éng 1: Gióp HS n¾m phÇn lÝ thuyÕt cña bµi häc. TT1: Trong ®êi sèng th­êng nhËt, em th­êng nghe nãi: phong c¸ch ¨n mÆc, phong c¸ch nãi n¨ng, phong c¸ch ®i l¹i.... VËy, em hiÓu thÕ nµo lµ phong c¸ch? Buy-phông còn nói rõ hơn: “Phong cách là cái còn lại hoặc hạt nhân mà sau khi nhà văn đã bóc đi những cái không phải của bản thân anh ta và tất cả những thứ mà anh ta giống với người khác” Vậy cốt lõi của phong cách là gì? Độc đáo, riêng biệt, không lặp lại” GV: Nói như Lê Đạt : “Mối công dân đều có một dòng vân tay Mỗi nhà thơ thứ thiệt có một dạng vân chữ Không trộn lẫnVậy từ đó em hãy nêu cách hiểu đơn giản về phong cách văn học? Văn học là một bộ môn nghệ thuật, …… Văn học phản ánh hiện thực cuộc sống, bắt nguồn từ đời sống “Bài thơ anh là của đời một nửa…” Từ đó em hãy nêu nguồn gốc của phong cách văn học ? Chế Lan Viên từng nói: “Cuộc sống đánh vào thơ muôn ngàn lớp sóng …….” Hộ (nhân Vật trong Đời thừa từng quan niệm “ Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay……….” Ng­êi ta biÕt ®Õn mét NguyÔn Tu©n uyªn b¸c , tµi hoa ®éc ®¸o trong v¨n phong còng ¶nh h­ëng tõ con ng­êi cña chÝnh nhµ v¨n, tõ b¶n tÝnh ng«ng mµ «ng chÞu ¶nh h­ëng kh¸ lín tõ ng­êi cha NguyÔn An Lan vµ c¸c nhµ th¬ tr­íc ®ã nh­ NguyÔn C«ng Trứ, T¶n §µ; Trong cái sự chỉ để cho một con người tính cách ngang ngược như thế nằm ườn ra trong tác phẩm, Nguyễn Tuân như thách thức với văn giới, với các đồng nghiệp, và trước tiên là với bạn đọc:   - Tôi cóc cần gì hết! Chỉ tôi thôi cũng đủ làm nên tính đa dạng muôn màu muôn vẻ của các văn phẩm ký tên tôi.   - Tôi sẽ làm cho các anh không thể chán tôi nổi!   - Nói cho nghiêm chỉnh, tôi muốn chứng minh rằng cái tôi mà các anh bảo là nghèo nàn bé nhỏ ấy vô cùng giàu có: nó là cả một khu mỏ mà người ta đào bới cả đời không hết!   - Và sống đến đâu, tôi sẽ viết đến đấy! => ®Õn v¨n ch­ong lµ ®Ó thÓ hiÖn b¶n tÝnh ng«ng, lµ ®Ó béc lé trän vÑn mét con ng­êi NguyÔn Tu©n, c¸ tÝnh NguyÔn Tu©n Gv cho HS lÊy thªm vÝ dô vÒ Xu©n DiÖu, Nam Cao, Hå ChÝ Minh Gorki: “Bạn hãy giữ lấy cái gì là của riêng mình hãy săn sóc nó phát triển tự do. Lúc một người nghệ sĩ không có cái gì là của riêng mình thì phải thấy người đó không có gì hết” Từ việc tìm hiểu phong cách, nguồn gốc của p/c văn học em hãy nêu khái niệm về p/c VH? - Em hiÓu nh­ thÕ nµo lµ phong c¸ch nghÖ thuËt cña nhµ v¨n. LÊy vÝ dô chøng minh? GV: Cách nhìn hiện thực có chiều sâu của Nam Cao trong việc phát hiện ra bi kịch đau đớn tột cùng của người nông dân trong xã hội cũ bi kịch sinh ra là người mà không được sống như con người, bị tước đoạt quyền làm người,… Có phải cứ có tác phẩm văn học là có phong cách văn học hay không? Em hãy nêu ý nghĩa của phong cách nghệ thuật đối với nhà văn , trào lưu và thời đại văn học? GV HD Hs đưa ví dụ Qúa trình Vh được đánh dấu bằng những nhà văn kiệt xuất với phong cách độc đáo của họ. Thêi ®¹i v¨n häc , trµo l­u VH.,…. Cã ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo tíi phong c¸ch nghÖ thuËt cña nhµ v¨n? Em h·y cho vÝ dô minh chøng? “Thế giới được tạo lập không phải một lần, mà mỗi lần người nghệ sĩ độc đáo xuất hiện thì lại một lần thế giới được tạo lập lại” (Mác-xen Prút) Trµo l­u VHLM 1930 – 1945 ®Æc biÖt chó ý ®Õn nhu cÇu gi¶i phãng c¸i t«i c¸ nh©n vÒ c¶m xúc, trÝ t­ëng t­îng lµ nhu cÇu ®­îc kh¼ng ®Þnh c¸i t«i tr­íc cuéc ®êi vµ khi kh«ng thÓ cã ®iÒu ®ã con ng­êi béc lé nçi buån bi quan, tuyÖt väng à thÓ hiÖn cô thÓ trong c¸c s¸ng t¸c v¨n häc. Ta b¾t gÆp ë Xu©n DiÖu lµ khao kh¸t “T«i muèn t¾t n¾ng ®i - Cho mµu ®õng nh¹t mÊt- T«i muèn buéc giã l¹i – Cho h­¬ng ®õng bay ®i ” hay mét ham hè vå vËp rÊt Xu©n DiÖu “ H·y s¸t ®«i ®Çu,h·y kÒ ®«i ng­c, h·y trén nhau ®«i m¸i tãc ng¾n dµi” ®«i khi lµ c¶m gi¸c c« ®¬n ®Õn tª buèt “Tr¨ng s¸ng, tr¨ng xa tr¨ng réng qu¸ - Hai ng­êi sao ch¼ng bít b¬ v¬”. Hay ë Huy CËn lµ mét c¸i t«i hoµn toµn c« ®éc b¬ v¬ tr­¬c dßng ®êi næi tr«i, v« ®Þnh (Trµng giang: Cñi mét cµnh kh« l¹c mÊy dßng, Chim nghiªng c¸nh nhá bãng chiÒu sa). VÉn con ng­êi Êy nh­ng sau c¸ch m¹ng c¸i nh×n cña hä thay ®æi ë Xu©n DiÖu lµ”T«i cïng x­¬ng thÞt víi nh©n d©n cña t«i – Cïng ®æ må h«i, cïng s«i giät m¸u “ . ë Huy cËn lµ nh×n thÊy sù giao hoµ tuyÖt ®Ñp gi÷a c/s lao ®éng khÈn tr­¬ng s«i næi cña con ng­êi vµ bøc tranh k× vÜ cña thiªn nhiªn” ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng…” Từ việc tìm hiểu ta thấy nhà văn phải khám phá và sáng tạo, không theo đuổi người. Không tô hồng cũng không bôi đen hoặc sao chép hiện thực. Nhà văn cũng không đựoc lặp lại mình. Vậy độc đáo sáng tạo trong văn học đựoc thể hiện ở những phương diện nào? - HS dựa theo định nghĩa trả lời. phấn tích ví dụ SGk, lấy thêm ví dụ minh chứng Cách khám phá hiện thực xã hội về đời sống người nông dân trước CM tháng Tám của NC trong Chí Phèo? - Hs phát hiện nhận xét GV: -> C¸ch nh×n, c¸ch c¶m thô vÒ cuéc sèng chÝnh lµ ®iÓm ®Çu tiªn ta biÕt vÒ phong c¸ch v¨n häc cña thêi ®¹i hay cña tõng nhµ v¨n cô thÓ. VÝ dô: Nam Cao cã c¸i nh×n s©u s¾c vµ trÇn trôi vÒ cuéc sèng cña ng­êi n«ng d©n vµ ng­êi trÝ thøc. -> h×nh thµnh c¶m quan riªng biÖt vÒ cuéc sèng Huy CËn th­êng chÞu sù ¸m ¶nh cña kh«ng gian réng lín, mªnh m«ng, con ng­êi nhá bÐ gi÷a c¸i b¹t ngµn ®ã -> th­êng buån, th­êng sÇu... Chiếu máy chiếu Dựa vào đặc điểm phong cách thơ Tố Hữu và thơ Chế Lan Viên đã học xác định giọng điệu riêng của 2 nhà thơ “Mình về mình có nhớ ta Mười năm năm ấy thiết tha mặn nồng Mình về mình có nhớ không Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn” (Việt Bắc)- Tố Hữu “Nhớ bản sương giăng nhớ đèo mây phủ Nơi nao qua lòng lại chẳng yêu thương Khi ta ở chỉ là nơi đất ở Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn” (Tiếng hát con tàu)- Chế Lan Viên GV: Giäng ®iÖu riªng cña Tè H÷u lµ giäng t©m t×nh ngät ngµo tha thiÕt (¶nh h­ëng tõ quª h­¬ng xø HuÕ tõ truyÒn thèng v¨n häc cña gia ®×nh vµ quan niÖm cña Tè H÷u vÒ th¬) kÕt hîp víi c¶m høng s¸ng t¸c lµ ngîi ca c¸ch m¹ng, c/s c¸ch m¹ng, con ng­êi quÇn chóng c¸ch m¹ng à phong c¸ch th¬ ®¹m chÊt tr÷ t×nh chÝnh trÞ Em hiểu thế nào về sự sáng tạo các yếu tố thuộc nội dung tác phẩm Hoạt động nhóm (4 phút) So sánh tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao và Tắt đèn Ngô Tất Tố ở các phương diện N1: Đề tài: Bi kịch số phận người nông dân được phản ánh ntn trong hai tác phẩm này N2: Kết cấu văn bản: GV giới thiệu về bối cảnh xảy ra truyện trong Tắt đèn để chỉ ra độc đaó trong kết cấu của NC N3:Kiểu loại nhân vật: - N4: Nêu giá trị tác phẩm - Đại diện nhóm trình bày, hs khác bổ sung Gv nhận xét Có phải chỉ cần có sáng tác văn học là có phong cách hay không? - Không vì p/c là cái thống nhất trong sự đa dạng của sáng tác Sự đa dạng trong p/c sáng tác Hồ Chí Minh đựoc thể hiện như thế nào? HS trả lời Yêu cầu hs thấy sự biến chuyển của p/c Nguyễn Tuân ở hai thời kì trước và sau cách mạng,.. VH gì phản ánh hiện thực ntn đi nữa nó vẫn gắn với con người, phục vụ cho con ngươì “VH là nhân học) mà đích của mọi sáng tạo VH vẫn là “ Một tác phẩm giá trị……..” Củng cố KT bằng máy chiếu Em hãy nêu những nét chính về phong cách nghệ thuật Tố Hữu? II. Phong cách văn học : 1. Khái niệm -“ Phong cách là người” (Buy-phông) - Phong cách là dấu ấn độc đáo của cá nhân trong sáng tác văn học. * Nguồn gốc của phong cách văn học - Nảy sinh do nhu cầu của chính cuộc sống: luôn đòi hỏi những nhân tố mới mẻ, không lặp lại - Nhu cầu của quá trình sáng tạo Vh (nhu cầu khẳng định bản lĩnh, nhu cầu tìm tòi cái mới,… *Khái niệm- Lµ nh÷ng nÐt riªng biªt ®éc ®¸o cña mét t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ ph¶n ¸nh cuéc sèng, nh÷ng nÐt ®éc ®¸o thÓ hiện trong yÕu tè néi dung, h×nh thức cña mét t¸c phÈm cô thÓ (lµ sù thÓ hiÖn tµi nghÖ cña ngưêi nghÖ sÜ) à phong cách là chỗ độc đáo về tư tưởng cũng như nghệ thuật có phẩm chất thẩm mĩ thể hiện trong sáng tác của các nhà văn ưu tú. * Ý nghĩa của phong cách nghệ thuật - Khẳng định cái tôi của nhà văn - Làm cho tác phẩm hấp dẫn người đọc - Tạo nên sức mạnh của trường phái hoặc trào lưu văn học .Qúa trình Vh được đánh dấu bằng những nhà văn kiệt xuất với phong cách độc đáo của họ. - Đánh dấu bước chuyển phát triển của quá trình VH, phong cách văn học - Phong cách văn học in đậm dấu ấn dân tộc và thời đại 2. Những biểu hiện của phong cách văn học : - Giọng điệu riêng biệt, cách nhìn, cách cảm thụ có tính khám phá . -Sự sáng tạo các yếu tố thuộc nội dung tác phẩm + Lựa chọn đề tài + Xác định chủ đề + Thể hiện hình ảnh,….. Hệ thống phương thức biểu hiện, các thủ pháp kỹ thuật mang dấu ấn riêng: + Sử dụng ngôn ngữ + Tổ chức kết cấu + Định vị thể loại + cách trần thuật +Miêu tả ngoại hình, + Khắc họa nhânvật + ……. - Phong cách văn học là cái thống nhất trong sự đa dạng của sáng tác. Cái độc đáo, vẻ riêng phải xuất hiênj thường xuyện, lặp đi lặp lại, có tính chất bền vững nhất quán.Thống nhất từ cốt lõi, nhưng có sự triển khai đa dạng đổi mới. - Có phẩm chất thẩm mỹ cao, giàu tính nghệ thuật. Kl: Phong cách nghệ thuật là một cái nhìn mới mẻ, khám phá và độc đáo có tính phát hiện đối với đời sống.Cái nhìn mới mẻ được t/h bằng một bút pháp nghệ thuật đặc sắc mang dấu ấn riêng, vẻ đẹp riêng của mỗi nhà văn III. Luyện tập Bài tập 1 Là tiếng thơ trữ tình chính trị Mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn Giọng điệu tâm tình ngọt ngào tha thiết Đậm tính dân tộc Củng cố - Dặn dò (2 phút): Phong cách văn học là gì? Biểu hiện của phong cách văn học Nhận diện phong cách văn học Tố Hữu qua bài thơ Việt Bắc Bài tập về nhà: Sù kh¸c biÖt gi÷a phong c¸ch nghÖ thuËt cña Tè H÷u vµ ChÕ Lan Viªn qua c¸c bµi th¬ ViÖt B¾c vµ TiÕng h¸t con tµu: -Tè H÷u thÝch dïng nh÷ng h×nh thøc d©n téc, ®¹i chóng (thÓ th¬, ng«n ng÷, h×nh ¶nh...)®Ó biÓu ®¹t nh÷ng vÊn ®Ò lín cña d©n téc, cña thêi ®¹i. - ChÕ Lan Viªn thÝch mét lèi th¬ ®Ëm tÝnh trÝ tuÖ, víi cÊu tróc h×nh ¶nh-ý nghÜa t©n k×, ®éc ®¸o, nhiÒu líp, nhiÒu tÇng. Thử tưởng tượng nếu cuộc sống và văn học không tồn tại phong cách thì sao?