Giáo án Ngữ văn 7 (chuẩn kiến thức) - Tuần 10, 11, 12

Tiết: 37 TUẦN 10 Văn bản: CẢM NGHĨ TRONG ĐÊM THANH TĨNH ( Tĩnh dạ tứ - Lí Bạch ) NS: /10 /2013 ND: /10 /2013 I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS : - Cảm nhận được đề tài vọng nguyệt hồi hương ( nhìn trăng nhớ quê ) được thể hiện giản dị, nhẹ nhàng mà sâu lắng, thấm thía trong bài thơ cổ thể của Lí Bạch. - Thấy được tác dụng của nghệ thuật đối và vai trò của câu cuối trong một bài thơ tứ tuyệt. 1. Kiến thức: - Tình quê hương được thể hiện một cách chân thành , sâu sắc của Lí Bạch. - Nghệ thuật đối và vai trò của câu kết trong bài thơ. - Hình ảnh ánh trăng - vầng trăng tác động tới tâm tình của nhà thơ. 2. Kĩ năng: - Đọc - hiểu bài thơ cổ qua bản dịch tiếng Việt. - Nhận ra nghệ thuật đối trong bài thơ. - Bước đầu tập so sánh bản dịch thơ và bản phiên âm chữ Hán, phân tích tác phẩm. 3. Thái độ: Bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước. II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH: * GV: SGK, bài soạn, * HS: Vở soạn bài, SGK. III. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC: - Đọc diễn cảm; Vấn đáp ; Thuyết trình ; Bình giảng ; Thảo luận nhóm ; Kĩ thuật động não. IV. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh: Câu 1. Đọc thuộc lòng bài Bạn đến chơi nhà (4 điểm) Câu 2. Nêu vài nét ngắn gọn về tác giả Lý Bạch và bài thơ Xa ngắm thác núi Lư ?(6 điểm) - Kiểm tra việc chuẩn bị bài mới của HS. 3. Tiến trình dạy học bài mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH NỘI DUNG Æ Giới thiệu bài: Vọng nguyệt hoài hương là một chủ đề phổ biến trong thơ cổ Trung Quốc và cả ở Việt Nam. Vầng trăng tròn tượng trưng cho sự đoàn tụ. Cho nên ở xa quê, trăng càng sáng càng tròn, lại càng nhớ quê. Tình cảnh trông trăng nhớ quê của Lí Bạch được thể hiện rất rõ qua bài thơ Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh (Tĩnh dạ tứ) mà các em được học hôm nay. àHoạt động 1: Đọc - Tìm hiểu chú thích ž GV đọc bài thơ phần phiên âm. Gọi HS đọc phần dịch nghĩa và dịch thơ. ž GV kiểm tra phần đọc giải nghĩa từ của HS. ? Qua phần chú thích* trong SGK, em hiểu them gì về nhà thơ Lí Bạch ? ? Em có nhận xét gì về thể thơ của bài thơ này? ž GV chốt ý. àHoạt động 1: ž Đọc bài thơ. - Trả lời theo sự chỉ định của GV. - Trả lời theo sự chỉ định của GV. I. Tác giả - Tác phẩm: (Chú thích * - SGK /123, 124) - Lí Bạch có nhiều bài thơ viết về trăng với cách thể hiện giản dị mà độc đáo. - Bài thơ viết theo hình thức cổ thể (Cổ thể là thể thơ trong đó mỗi câu thường có 5 hoặc 7 chữ, song không bị những quy tắc chặt chẽ về niêm luật và đối ràng buộc) àHoạt động 2: Đọc và tìm hiểu văn bản. ž Cho HS đọc lại bài thơ phần dịch thơ. ? Có ý kiến cho rằng trong bài thơ này hai câu đầu là thuần túy tả cảnh, hai câu cuối là thuần túy tả tình. Em có tán thành ý kiến đó không ? ž Cho HS đọc hai câu đầu . ? Cảnh đêm trăng được gợi tả qua hai câu thơ đầu như thế nào? Những từ ngữ nào đáng chú ý trong hai câu thơ ? (sàng tiền: đầu giường; nghi thị: ngỡ là) ? Với từ sàng cho ta hiểu nhà thơ nhìn thấy ánh trăng sáng trong tư thế nào ? (Nằm trên giường nhìn thấy ánh trăng xuyên qua cửa) ? Nhà thơ đã cảm nhận ánh trăng trong đêm như thế nào ? Từ ngữ nào cho ta thấy được trạng thái cảm nhận của nhà thơ?(Ngỡ là sương trên mặt đất) ? Với từ nghi = ngỡ là cho em hiểu được nhà thơ cảm nhận ánh trăng trong một trạng thái như thế nào ? (nhà thơ đang trong trạng thái mơ màng chưa phân biệt rõ trăng hay sương) ? Câu thơ gợi mở cho ta hiểu nhân vật đang ở trong trạng thái đợi ánh trăng sáng hay là sự trằn trọc mơ màng không ngủ được ? (Đó là trạng thái mơ màng không ngủ được hoặc tỉnh dậy mà không ngủ được bởi không phải trăng sáng ngoài sân, cũng không phải trong không gian tự nhiên mà trăng trong phòng ngủ, nơi đầu giường) ? Như vậy có phải 2 câu đầu chỉ hoàn toàn tả cảnh, hoàn toàn không có suy tư cảm nghĩ của con người ? (Cảnh là chủ yếu nhưng tâm trạng con người cũng có trong cảnh) ž GV chốt ý : Ánh trăng sáng vằng vặc là đối tượng cảm nghĩ của chủ thể trữ tình trong một đêm trằn trọc, không ngủ được của tác giả . àHoạt động 2: ž Đọc lại bài thơ. - Độc lập suy nghĩ. ž Đọc 2 câu thơ. - Thảo luận nhóm theo bàn. - Độc lập suy nghĩ. - Trả lời theo sự chỉ định của GV. - Trình bày cảm nhận của cá nhân. - Độc lập suy nghĩ. - Trình ý kiến của cá nhân. - Lắng nghe. II. Đọc – Hiểu văn bản: 1) Hai câu thơ đầu: “Đầu giường…phủ sương” - Cảnh đêm trăng thanh tĩnh, ánh sáng như sương mờ ảo, tràn ngập khắp phòng. - Ngỡ mặt đất phủ sương " Nhà thơ cảm nhận ánh trăng trong một đêm trằn trọc không ngủ được. ž Cho HS đọc hai câu cuối. Chú ý các động từ: vọng (trông xa) , cử (nâng lên) , đê (cúi xuống) , tư (nhớ). ? Tuy không phải là một bài thơ Đường luật, song Tĩnh dạ tứ cũng sử dụng phép đối. Hãy chỉ ra các chữ tương ứng đối xứng nhau giữa câu 3 và câu 4 ? (So sánh về mặt từ loại của các chữ tương ứng ở hai câu cuối để hiểu về phép đối) ž GV giải thích về đối: Số lượng chữ bằng nhau ; cấu trúc cú pháp, từ loại của các chữ ở các vế tương ứng với nhau. ? Em hãy phân tích tác dụng của phép đối đó trong việc biểu hiện tâm trạng của tác giả ? ž GV chốt ý: Hai câu thơ đối nhau diễn tả hai tư thế, hai tâm trạng đồng nhất trong tâm hồn thi nhân : yêu trăng sáng là bất tận - nhớ cố hương là khôn cùng. Khắc họa được cảnh ngộ hiện tại và những kỉ niệm quá khứ: Trăng sáng là hiện tại, cố hương là quá khứ. Cái hôm nay gợi nhớ gợi tưởng cái hôm qua. Cái hôm qua làm nền cho những gì có ở hôm nay. ž Đọc 2 câu thơ. - Độc lập suy nghĩ. - Lắng nghe. - Độc lập suy nghĩ. - Lắng nghe. 2) Hai câu cuối: - Phép đối: Ngấng đầu nhìn trăng sáng, ↨ ↨ ↨ Cúi đầu nhớ cố hương. - Hai câu thơ đã khắc họa rõ hình ảnh nhân vật trữ tình (nhà thơ) và nỗi nhớ quê hương da diết. àHoạt động 3: Tổng kết ? Những nét đặc sắc về ng/thuật của bài thơ ? + Về hình ảnh. + Về ngôn ngữ. + Về sử dụng biện pháp đối. àHoạt động 3: - Độc lập suy nghĩ. III. Tổng kết: 1) Nghệ thuật: - Xây dựng hình ảnh gần gũi, ngôn ngữ tự nhiên, bình dị. - Sử dụng biện pháp đối ở câu 3,4. ? Bài thơ đã thể hiện những cảm xúc gì của nhân vật trữ tình ? ž GV chốt ý – Cho HS đọc ghi nhớ SGK/124. - Trình bày ý kiến của cá nhân. ž Đọc ghi nhớ. 2) Ý nghĩa văn bản: * Nỗi lòng nhớ quê hương da diết, sâu nặng trong tâm hồn, tình cảm người xa quê. à Ghi nhớ: ( SGK/124 ) àHoạt động 4: Luyện tập – Củng cố ž HS đọc lại bài thơ " Đọc thuộc lòng bài thơ. ? Nhận xét bố cục bài thơ ? Từ bố cục đã biểu hiện cảm xúc gì của tác giả ? * Bố cục bài thơ chặt chẽ, tạo nên tính thống nhất, liền mạch của cảm xúc. Nhớ quê ® không ngủ ® thao thức nhìn trăng ® nhìn trăng ® lại càng nhớ quê. ? Dựa vào 4 động từ: nghi (ngỡ); cử (ngẩng); đê (cúi); tư (nhớ) hãy chỉ ra sự thống nhất, liền mạch của suy tư cảm xúc trong bài thơ ? ( nghi , tư : sự cảm nghĩ ; vọng , cử , đê : hoạt động cơ thể ) * nghi ® cử ® vọng ® đê ® tư Ngỡ sương trên mặt đất ® ngẩng đầu ® nhìn trăng ® cuối đầu ® nhớ cố hương ? Tìm CN của 5 động từ trên nghi (ngỡ); cử (ngẩng); vọng (trông,nhìn); đê (cúi); tư (nhớ) trong bài thơ Tĩnh dạ tứ (Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh) của Lí Bạch (Ngữ văn 7 – Tập 1). Cách lược bỏ chủ ngữ cho ta hiểu được điều gì ? * Tất cả CN đều được ẩn đi. Song người đọc vẫn có thể hình dung: Có một chủ thể duy nhất ® điều đó tạo nên tính thống nhất liền mạch của cảm xúc trong bài thơ (đây là hiện tượng phổ biến trong thơ ca nói chung, đặc biệt phổ biến trong thơ cổ phương Đông và một số thể loại văn học dân gian: nhất là tục ngữ). Cách lược bỏ chủ ngữ cho ta hiểu: chủ thể trữ tình cũng có thể là Lí Bạch cũng có thể là bất cứ ai khác. Trong điều kiện xã hội tương tự, ở những tình huống tương tự, với quan niệm sống và vốn văn hóa tương tự thì đều có thể xuất hiện những cảm nghĩ tương tự Þ Đó là tính chất điển hình của những cảm xúc trong thơ trữ tình, yếu tố tạo nên sức cộng hưởng lớn của thơ. V. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC: 1/ Bài vừa học: Học thuộc bản phiên âm , bản dịch thơ và nắm kỹ những nét nổi bật về nội dung, ng/thuật của bài thơ. Dựa và phần dịch nghĩa, tập so sánh để thấy được sự khác nhau giữa bản dịch thơ và nguyên tác. 2/ Bài sắp học: Văn bản: NGẪU NHIÊN VIẾT NHÂN BUỔI MỚI VỀ QUÊ - Đọc kĩ văn bản và phần chú thích. - Trả lời các câu hỏi ở phần Đọc – Hiểu văn bản SGK/127,128. à RÚT KINH NGHIÊM VÀ BỔ SUNG: Văn bản: NGẪU NHIÊN VIẾT NHÂN BUỔI MỚI VỀ QUÊ ( Hồi hương ngẫu thư – Hạ Tri Chương ) Tiết : 38 NS: /10 /2013 ND: /10 /2013 I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS : - Cảm nhận được tình yêu quê hương bề chặt, sâu nặng chợt nhói lên trong một tình huống ngẫu nhiên, bất ngờ được ghi lại một cách hóm hỉnh trong bài thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật. - Thấy được tác dụng của nghệ thuật đối và vai trò của câu cuối trong bài thơ tuyệt cú. 1. Kiến thức: - Sơ giản về tác giả Hạ Tri Chương. - Nghệ thuật đối và vai trò của câu kết trong bài thơ. - Nét độc đáo về tứ của bài thơ. - Tình cảm quê hương là tình cảm sâu nặng, bền chặt suốt cả cuộc đời. 2. Kĩ năng: - Đọc - Hiểu bài thơ tuyệt cú qua bản dịch Tiếng Việt. - Nhận ra nghệ thuật đối trong bài thơ Đường. - Bước đầu tập so sánh bản dịch thơ và bản phiên âm chữ Hán, phân tích tác phẩm. 3. Thái độ: Bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước; trân trọng tình cảm quê hương. II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH: * GV: SGK, bài soạn, * HS: Vở soạn bài, SGK. III. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC: - Đọc diễn cảm; Vấn đáp ; Thuyết trình ; Bình giảng ; Thảo luận nhóm ; Kĩ thuật động não. IV. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh: - Đọc thuộc lòng và phân tích cảnh và tình trong bài thơ Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh của Lí Bạch. - Đọc thuộc lòng và phân tích cách sử dụng phép đối trong bài thơ bài thơ Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh của Lí Bạch. Nêu ý nghĩa của bài thơ. - Kiểm tra việc chuẩn bị bài mới của HS. 3. Tiến trình dạy học bài mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH NỘI DUNG Æ Giới thiệu bài: Quê hương , hai tiếng thiêng liêng và tha thiết ấy luôn là nỗi nhớ canh cánh trong lòng những người xa xứ. Khác với Lí Bạch hoặc một số nhà thơ cổ khác, Hạ Tri Chương khi từ quan về quê, nỗi nhớ thương không vơi đi mà còn tăng lên gấp bội. Tình cảm đó được thể hiện rất rõ qua bài thơ Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê mà các em được học hôm nay. àHoạt động 1: Đọc - Tìm hiểu chú thích ? Qua phần chú thích đã tìm hiểu ở nhà, em biết được gì về tác giả Hạ Tri Chương? ž GV Giới thiệu về tác giả Hạ Tri Chương và hoàn cảnh sáng tác bài thơ: Năm 744, lúc 86 tuổi, Hạ Tri Chương xin từ quan về quê. Bài thơ viết trong hoàn cảnh ấy. Sau lúc về quê, chưa đầy một năm, nhà thơ đã qua đời. ž GV đọc bài thơ phần phiên âm. Gọi HS đọc phần dịch nghĩa và dịch thơ. (Nhịp 4/3, câu 4 đọc nhịp 2/5; giọng chậm, buồn, riêng câu 3 đọc giọng hơi ngạc nhiên, câu 4 giọng hỏi.) ? Hãy xác định thể thơ của bài thơ ? ž GV chốt ý. àHoạt động 1: - Trả lời theo sự chỉ định của GV. ž Đọc bài thơ. - Trả lời theo sự chỉ định của GV. - Lắng nghe. I. Tác giả - Tác phẩm: (Xem chú thích* SGK/127) - Bài thơ được viết ngay khi ông mới đặt chân về quê nhà. - Thơ thất ngôn tứ tuyệt (Tuyệt cú) àHoạt động 2: Đọc và tìm hiểu văn bản. ž Cho HS đọc lại văn bản phần phiên âm và phần dịch nghĩa. ? Qua tiêu đề bài thơ Hồi hương ngẫu thư, có thể thấy sự biểu hiện tình quê hương ở bài thơ này có gì độc đáo ? ž GV chốt ý : Hồi hương: trở lại quê hương ; Ngẫu thư: ngẫu nhiên viết, không phải tình cảm, cảm xúc bộc lộ một cách ngẫu nhiên. Tác giả vốn không chủ định làm thơ ngay khi mới đặt chân về quê nhà, việc sáng tác bài thơ này là hoàn toàn ngẫu nhiên, tình cờ, không chủ định trước. Bài thơ viết hay và xúc động vì tình huống xảy ra đột ngột, vì tình cảm quê hương sâu nặng, thường trực trong lòng tác giả. ž Cho HS đọc lại hai câu thơ đầu. ? Em hãy xác định nội dung của mỗi câu thơ ? (Câu 1: Lời kể của tác giả về quãng đời xa quê làm quan từ lúc còn trẻ đến lúc về già – Câu 2: Lời tự nhận xét giọng nói không hề thay đổi dù tóc mai đã bạc.) ? Hai câu thơ đầu có sử dụng phép đối trong câu (còn gọi là tiểu đối, tự đối). Em hãy chỉ ra phép đối đó. + Chứng minh hai vế câu đầu đối rất chỉnh cả ý lẫn lời. + Chứng minh hai vế đối trong câu 2 có bộ phận đối rất chỉnh cả ý lẫn lời (hương âm – mấn mao), bộ phận đối rất chỉnh về ý và chức năng ngữ pháp (vô cảm – tồi cùng làm VN). ? Giọng quê không đổi đặt trong sự đối lập với tóc mai đã rụng nhằm khẳng định điều gì ? (Lấy cái thay đổi khẳng định cho sự không thay đổi, tác giả khéo léo dùng một chi tiết vừa có tính chân thực vừa có ý nghĩa tượng trưng để làm nổi bật tình cảm gắn bó với quê hương: tiếng nói, giọng quê) ? Việc sử dụng phép đối trong câu của hai câu thơ đầu có tác dụng gì ? (làm nổi bật tình cảm gắn bó với quê hương). ? Qua nội dung câu thơ 1 và 2, em hãy xác định phương thức biểu đạt của mỗi câu thơ là gì? (Đánh dấu vào bảng kẻ ở câu hỏi số 3-SGK/127) (Câu 1: Biểu cảm qua tự sự. Câu 2: Biểu cảm qua miêu tả.) ž GV chốt ý : àHoạt động 2: ž Đọc lại bài thơ. - Độc lập suy nghĩ. - Lắng nghe. ž Đọc 2 câu thơ. - Trả lời theo sự chỉ định của GV. - Thảo luận nhóm theo bàn. - Độc lập suy nghĩ. - Trình bày cảm nhận của cá nhân. - Độc lập suy nghĩ. - Lắng nghe. II. Đọc – Hiểu văn bản: 1) Ý nghĩa của nhan đề Hồi hương ngẫu thư: - Tình quê hương được thể hiện ngay lúc vừa mới đặt chân tới quê nhà ® Tình huống tạo nên tính độc đáo. 1) Hai câu đầu: - Dùng phép đối trong câu (tiểu đối, tự đối): Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi, Hương âm vô cải, mấn mao tồi. + thiếu tiểu – lão đại ‌‌ ↓‌‌ ↓ li gia >< hồi + hương âm – mấn mao ‌‌↓‌‌ ↓ vô cải >< tồi Nhấn mạnh sự thay đổi về vóc dáng, tuổi tác, mái tóc, làm nổi bật yếu tố không thay đổi là giọng nói. " Gián tiếp biểu lộ tình cảm gắn bó, yêu quê hương tha thiết của tác giả. ž HS đọc lại hai câu thơ cuối. ? Hai câu thơ kể hay tả ? Kể về việc gì ? ? Khi về làng tác giả đứng trước một tình huống rất bất ngờ. Đó là tình huống gì ? Tâm trạng của nhà thơ trước tình huống đó ntn ? + Bọn trẻ cười hỏi: Khách từ đâu đến ? có làm nhà thơ vui lên không ? Vì sao ? (Trẻ gặp không quen biết, tưởng nhà thơ là khách lạ. “Bọn trẻ cười hỏi” không làm cho nhà thơ vui mà cảm thấy ngỡ ngàng, thấm thía, ngậm ngùi khi ôngthấy mình trở thành người khách trên chính quê hương mình.) ? Nhận xét về giọng điệu của hai câu thơ cuối có 2 ý kiến trí ngược nhau: một cho rằng giọng điệu hài hước, hóm hỉnh, một cho rằng giọng điệu ngậm ngùi xót xa. Em đồng ý với ý kiến nào ? Vì sao ? ž GV chốt ý: Cả hai: Dí dỏm trong cách nói, ngậm ngùi xót xa trong tâm khảm. Lấy cái dí dỏm để làm nổi bật nỗi buồn trước những đổi thay sau bao năm trở về quê hương. Là người cùng quê mà trẻ con coi như khách, t/g trở thành người xa lạ trên chính quê hương mình: cái vui trong cái buồn, cái hài trong cái bi. ? Từ đó, em thấy sự biểu hiện tình quê hương ở hai câu thơ đầu và hai câu thơ cuối có gì khác nhau về giọng điệu ? (Bề ngoài dường như bình thản, khách quan, song vẫn phảng phất buồn - Giọng điệu bi hài thấp thoáng ẩn hiện sau những lời tường thuật khách quan, hóm hỉnh). ž GV chốt ý: ž Đọc 2 câu thơ. - Trả lời theo sự chỉ định của GV. - Độc lập suy nghĩ. - Trình bày cảm nhận của cá nhân. - Lắng nghe. - Độc lập suy nghĩ. - Lắng nghe. 2) Hai câu cuối: - Tình huống bất ngờ: trẻ nhỏ tưởng nhà thơ là khách. “Tiếu vấn:Khách tòng hà xứ lai?” " Cảm giác thấm thía, ngậm ngùi của tác giả khi chợt thấy mình thành người xa lạ trên mảnh đất quê hương. + Giọng điệu bi hài. àHoạt động 3: Tổng kết ? Những nét đặc sắc về ng/thuật của bài thơ ? + Về việc sử dụng các yếu tố tự sự. + Về cấu tứ. + Về sử dụng biện pháp đối. + Về giọng điệu. àHoạt động 3: - Độc lập suy nghĩ. III. Tổng kết: 1) Nghệ thuật: - Sử dụng các yếu tố tự sự. - Cấu tứ độc đáo. - Sử dụng biện pháp tiểu đối hiệu quả. - Có giọng điệu bi hài (hai câu cuối) ? Qua việc thể hiện tình cảm quê hương của tác giả Hạ Tri Chương, bài thơ cho ta hiểu thêm được điều gì về tình quê hương ? ž GV chốt ý – Cho HS đọc ghi nhớ SGK/128. - Trình bày ý kiến của cá nhân. ž Đọc ghi nhớ. 2) Ý nghĩa văn bản: * Tình quê hương là một trong những tình cảm lâu bền và thiêng liêng nhất của con người. à Ghi nhớ: ( SGK/128 ) àHoạt động 4: Luyện tập – Củng cố ž Gọi HS đọc lại bài thơ " Đọc thuộc lòng một trong hai bản dịch thơ của bài thơ (nếu có). ? Em hiểu gì về tâm trạng của tác giả trong bài thơ ? ? Qua phần tìm hiểu bài thơ ở trên, em hãy lí giải vì sao tác giả Hạ Tri Chương lại ngẫu thư khi hồi hương ? ? Bài thơ Tĩnh dạ tứ và Hồi hương ngẫu thư có điểm gì giống nhau và điểm gì khác nhau trong việc thể hiện tình cảm quê hương ? V. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC: 1/ Bài vừa học: 1/ Bài vừa học: Học thuộc lòng một trong hai bản dịch thơ của bài thơ. Phân tích tâm trạng của tác giả trong bài thơ. Làm BT ở phần LUYỆN TẬP trong SGK/128. 2/ Bài sắp học: TỪ TRÁI NGHĨA Đọc kĩ nội dung trong SGK và trả lời câu hỏi SGK/128. Tìm hiểu khái niêm về từ trái nghĩa và việc sử dụng từ trái nghĩa. - Tìm các ví dụ về từ trái nghĩa. - Chuẩn bị phần Luyện tập SGK/129. à RÚT KINH NGHIÊM VÀ BỔ SUNG: --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TỪ TRÁI NGHĨA Tiết : 39 NS: /10 /2013 ND: /10 /2013 I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS : - Nắm được khái niệm từ trái nghĩa. - Có ý thức lựa chọn từ trái nghĩa khi nói và viết. 1. Kiến thức: - Khái niệm từ trái nghĩa. - Tác dụng của việc sử dụng từ trái nghĩa trong văn bản. 2. Kĩ năng: - Nhận biết từ trái nghĩa trong văn bản. - Sử dụng từ trái nghĩa phù hợp với ngữ cảnh. 3. Thái độ: Có ý thức vận dụng từ trái nghĩa khi nói và viết. II - CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH: * GV: SGK, bài soạn, bảng phụ. * HS: Vở soạn bài, SGK. III - PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC: - Vấn đáp ; Thuyết trình ; Gợi mở, nêu vấn đề ; Thảo luận nhóm ; Kĩ thuật động não. IV - TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh: - Thế nào là từ đồng nghĩa ? Nêu các loại từ đồng nghĩa. Chỉ ra những từ đồng nghĩa có trong các câu thơ sau và cho biết chúng cùng có nghĩa là gì ? - Bác đã đi rồi sao Bác ơi! Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời. (Tố Hữu) - Bác đã lên đường theo tổ tiên, Mác -Lê Nin, thế giới người hiền. (Tố Hữu) - Kiểm tra vở bài tập và việc chuẩn bị bài mới ở nhà của HS. 3. Tiến trình dạy học bài mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH NỘI DUNG Æ Giới thiệu bài: Khi nói và viết, có những từ phát âm khác nhau nhưng nghĩa lại giống nhau. Và cũng có những từ phát âm giống nhau nhưng nghĩa lại khác xa nhau. Đó là loại từ mà các em tìm hiểu trong tiết học hôm nay: Từ trái nghĩa. àHoạt động 1: Khái niệm từ trái nghĩa ž Cho HS nhắc lại định nghĩa về từ trái nghĩa đã học ở Tiểu học. ž GV cho HS đọc lại hai bản dịch thơ của bài Tĩnh dạ tứ và Hồi hương ngẫu thư và tìm các cặp từ trái nghĩa có trong bài. ? Sự trái ngược về nghĩa của các cặp từ ấy dựa trên cơ sở chung nào ? ? Tìm từ trái nghĩa với từ già trong trường hợp rau già, cau già và trong trường hợp tuổi già. ? Từ đó, em rút ra nhận xét gì về trường hợp này ? (già là từ nhiều nghĩa, nó thuộc nhiều cặp từ trái nghĩa khác nhau). ž GV chốt ý. HS đọc ghi nhớ SGK/128. àHoạt động 1: - Trả lời theo sự chỉ định của GV. ž Đọc văn bản thơ. Tìm các cặp từ trái nghĩa trong bài. - Độc lập suy nghĩ, trả lời. - Trả lời theo sự chỉ định của GV. - Độc lập suy nghĩ, trả lời. ž Đọc ghi nhớ. I. Thế nào là từ trái nghĩa ? à Ví dụ : ( Mục I SGK/128 ) - Các cặp từ trái nghĩa: + ngẩng – cuối (hoạt động của đầu). + trẻ - già (tuổi tác). + đi – ttrở lại (sự tự di chuyển). - Các cặp từ trái nghĩa của từ già + (tuổi) già – (tuổi) trẻ. + (rau) già – (rau) non. + (cau) già – (cau)non. à Ghi nhớ 1: ( SGK/128 ) àHoạt động 2: Sử dụng từ trái nghĩa ? Trong hai bài thơ trên, việc sử dụng các cặp từ trái nghĩa có tác dụng gì ? ? Tìm một số thành ngữ, tục ngữ có sử dụng từ trái nghĩa và nêu tác dụng của việc dùng các từ trái nghĩa ấy. ? Từ trái nghĩa được sử dụng như thế nào? Nó có tác dụng gì ? ž GV chốt ý. HS đọc ghi nhớ SGK/128. àHoạt động 2: - Trả lời theo sự chỉ định của GV. - Thảo luận nhóm theo bàn. - Độc lập suy nghĩ, trả lời. ž Đọc ghi nhớ. II. Sử dụng từ trái nghĩa: à Ví dụ : ( Mục II SGK/128 ) - Sử dụng từ trái nghĩa tạo các hình tượng tương phản, gây ấn tượng mạnh. - Thành ngữ có sử dụng từ trái nghĩa: + Lươn ngắn chê chạch dài. + Lên voi xuống chó. + Lên thác xuống ghềnh. + Đầu voi đuôi chuột. à Ghi nhớ 2: ( SGK/128 ) àHoạt động 3: Luyện tập – Củng cố BT1/129: Tìm từ trái nghĩa trong các câu ca dao, tục ngữ. (BT nhanh) àHoạt động 3: - Ghi vào giấy, nộp lại cho GV chấm và đọc trước lớp. III. Luyện tập: Bài 1/129: Các cặp từ trái nghĩa : lành – rách ; giàu – nghèo ; ngắn – dài sáng – tối ; đêm – ngày . BT2/129: Tìm các từ trái nghĩa với các từ: tươi, yếu, xấu. ăn yếu – khỏe chữ xấu – đẹp yếu học lực yếu – khá - Trả lời theo sự chỉ định của GV. Bài 2/129: cá tươi – ươn tươi hoa tươi – héo chữ xấu – đẹp xấu đất xấu – tốt BT3/129: Điền từ trái nghĩa thích hợp vào các thành ngữ. + Vô thưởng vô phạt. + Bên ttrọng bên khinh. + Buổi đực buổi cái. + Bước thấp bước cao. + Chân ướt chân ráo. - Độc lập suy nghĩ. Bài 3/129: Điền từ vào thành ngữ: + Chân cứng đá mềm. + Có đi có lại. + Gần nhà xa ngõ. + Mắt nghắm mắt mở. + Chạy sấp chạy ngửa. BT4/129: HS viết đoạn văn " Đọc, nhận xét, sửa chữa, bổ sung. - Viết đoạn văn vào vở. Bài 4/129: Viết đoạn văn ngắn về tình cảm quê hương, có sử dụng từ trái nghĩa. V. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC: 1/ Bài vừa học: Học thuộc 2 phần ghi nhớ SGK/128. Tìm các cặp từ trái nghĩa được sử dụng để tạo hiệu quả diễn đạt trong một số văn bản đã học. 2/ Bài sắp học: LUYỆN NÓI: VĂN BIỂU CẢM VỀ SỰ VẬT, CON NGƯỜI Lập thành dàn bài theo các đề bài cho sau đây: + Đề 1 (Tổ 1): Cảm nghĩ về một người thầy giáo (cô giáo) đã để lại trong em ấn tượng sâu sắc nhất. + Đề 2 (Tổ 2): Cảm nghĩ về một người bạn em quý mến nhất. + Đề 3 (Tổ 3): Cảm nghĩ về một đồ vật gắn bó nhất đối với em. + Đề 4 (Tổ 4): Cảm nghĩ về một món quà mà em đã được nhận thời thơ ấu. - Dựa vào dàn ý lựa chọn cách biểu cảm phù hợp để bày tỏ trước lớp. à RÚT KINH NGHIÊM VÀ BỔ SUNG: ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- LUYỆN NÓI VĂN BIỂU CẢM VỀ SỰ VẬT, CON NGƯỜI Tiết : 40 NS: /10 /2013 ND: /11 /2013 I - MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS : - Rèn luyện kĩ năng nghe, nói theo chủ đề biểu cảm. - Rèn luyện kĩ năng phát triển dàn ý thành bài nói theo chủ đề biểu cảm. 1. Kiến thức: - Cách biểu cảm tực tiếp và gián tiếp trong việc trình bày văn nói biểu cảm. - Những yêu cầu khi trình bày văn nói biểu cảm. 2. Kĩ năng: - Tìm ý, lập dàn ý bài văn biểu cảm về sự vật và con người. - Biết cách bộc lộ tình cảm về sự vật và con người trước tập thể. - Diễn đạt mạch lạc, rõ ràng những tình cảm của bản thân về sự vật và con người bằng ngôn ngữ nói. 3. Thái độ: Mạnh dạn khi nói, tác phong nhanh nhẹn. Có ý thức sáng tạo khi nói. II - CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH: * GV: SGK, bài soạn, bảng phụ. * HS: Vở soạn bài, SGK. III - PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC: - Vấn đáp ; Thảo luận nhóm ; Thuyết trình. IV - TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: 1. Ổn định tổ chức lớp: 2. Kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh: - Nêu những cách lập ý thường gặp của bài văn biểu cảm. - Kiểm tra việc lập ý cho bài văn biểu cảm theo đề bài đã cho về nhà làm ở tiết 35. - Kiểm tra BTVN, bài soạn của HS. 3. Tiến trình dạy học bài mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HS NỘI DUNG KIẾN THỨC Æ Giới thiệu bài: Nói là hành động giao tiếp tự nhiên của con người. Cho nên ngoài việc rèn luyện năng lực viết, các em còn phải rèn luyện năng lực nói, nắm vững kĩ năng nói và nói được theo chủ đề. Tiết học này giúp các em Luyện nói văn biểu cảm về sự vật và con người. àHoạt động 1: Củngcố kiến thức. ? Thế nào là biểu cảm về sự vật, con người ? ? Có các cách thức biểu cảm nào? àHoạt động 1: - Trả lời theo sự chỉ định. - Trả lời theo sự chỉ định. I. Củng cố kiến thức: - Biểu cảm về sự vật, con người là bộc lộ tình cảm, thái độ đối với sự vật, con người. - Có hai cách thức biểu cảm: b/c trực tiếp và b/c gián tiếp. àHoạt động 2: Luyện tập ž GV ghi đề bài lên bảng. + Đề 1: Tổ 1 + Đề 2: Tổ 2 + Đề 3: Tổ 3 + Đề 4: Tổ 4 ž GV nêu những yêu cầu sau: - Lập dàn ý cho bài văn biểu cảm. - Dựa vào dàn ý lựa chọn cách biểu cảm phù hợp để bày tỏ trước lớp. - Lựa chọn