Giáo án Ngữ văn 7 - Tiết 70: Người kể chuyện trong văn bản tự sự

Ngày soạn: 21/11/08 Ngày dạy: 27/11/08 Tiết 70 NGƯời kể chuyện trong văn bản tự sự A. Mục tiêu cần đạt: - Giúp học sinh hiểu và nhận diện được thế nào là người kể chuyện, vai trò và mối quan hệ giữa người kể chuyện với ngôi kể trong văn bản tự sự. - Rèn học sinh kĩ năng nhận diện và tập kết hợp các yếu tố này trong khi đọc văn cũng như viết văn. - Tích hơp: Văn tự sự, ngôi kể, nhân vật trong văn tự sự; các văn bản: Lặng lẽ SaPa, Trong lòng mẹ, Tắt đèn... B. Chuẩn bị: - Giáo viên: Giáo án, GAĐT - máy chiếu - Học sinh: Chuẩn bị bài. C. Tiến trình tổ chức các hoạt động: 1. Kiểm tra: 2' Trắc nghiệm: Chọn câu trả lời đúng: 1. Trong bài văn tự sự có thể kết hợp: A. Tự sự với miêu tả, biểu cảm C. Tự sự với nghị luận B. Tự sự với thuyết minh D. Cả A, B, C đều đúng 2. Các ngôi kể được dùng trong bài văn tự sự là: A. Ngôi thứ nhất và ngôi thứ hai B. Ngôi thứ nhất và ngôi thứ ba. => Đáp án: 1. D 2. B 2- Bài mới : Người kể và ngôi kể: khi người kể vô nhân xưng, khi nhập vào một nhân vật trong truyện, khi ở ngôi thứ nhất (xưng tôi), khi ở ngôi thứ 3. Vậy vai trò, vị trí, mối quan hệ giữa người kể chuyện với ngôi kể, lời kể như thế nào, ta cùng đi sâu tìm hiểu bài học hôm nay. Hoạt động của thầy trò - Học sinh theo dõi VD trong SGK. (MC - bật loa phần đọc diễn cảm -> Tư liệu này sưu tầm trên "Tư liệu bài giảng Bạch Kim") H: Đoạn truyện kể về ai và về việc gì? ? Ai là người kể câu chuyện trên? ( Có phải là một trong các nhân vật: Ông hoạ sĩ già, cô kĩ sư, anh thanh niên hay là một người nào đó?). - HS đọc đoạn truyện trích " Trong lòng mẹ" ( SGK 193) ? Nội dung đoạn văn kể về điều gì? ? Ai là người kể câu chuyện đó? GV: Như vậy, mỗi một tác phẩm truyện đều có người đứng ra kể chuyện. Em hiểu thế nào là người kể chuyện trong VBTS? - Xét đoạn văn trích Lặng lẽ SaPa ? Truyện được kể theo ngôi thứ mấy? ? Những dấu hiệu nào cho ta biết ở đây các nhân vật không phải là người kể chuyện? ( Lời kể: xưng hô? lời dẫn chuyện - trần thuật) ? Tìm các yếu tố miêu tả; nghị luận - lời nhận xét của người kể? ? Trong hai lời nhận xét, lời nào mang tính khách quan? Lời nào mang tính chủ quan? Vì sao? ? Những câu "giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ", "những người con gái...như vậy"... là lời nhận xét của người nào? về ai? ? ?Tại sao tác giả không viết : "giọng cười có vẻ như tiếc rẻ", "có lẽ những người con gái sắp xa những người con trai như anh , biết không bao giờ gặp anh nữa hay nhìn anh như vậy" Nếu viết như thế sẽ là cách nói của người bên ngoài - khách quan, mức độ tin cậy thấp ( các từ phỏng đoán). ? Qua đoạn văn vừa tìm hiểu, em hiểu thế nào là người kể chuyện trong văn bản tự sự? (Người kể chuyện trong văn bản tự sự có vai trò gì?) ? Nếu là một trong ba nhân vật trên thì ngôi kể và lời văn phải thay đổi như thế nào?...) GV hướng dẫn HS làm bài tập 2 phần (b)- tr 194 - HS đọc bài tập -> xác định yêu cầu bài tập, cách làm GV lấy kết quả chiếu lên, cả lớp theo dõi từng nhóm rồi nhận xét - GV chốt lại các ý kiến, nhận xét uốn nắn choHS. Nếu HS viết tốt thì phân tích so sánh trên kết quả của HS. Nếu HS viết chưa đạt yêu cầu thì GV chiếu đoạn văn tham khảo rồin so sánh. VD: Người kể chuyện là cô kỹ sư nông nghiệp GV chiếu camẻra đoạn văn tham khảo: Tôi giật mình khi nghe thấy tiếng chàng trai kêu to: - Trời ơi, chỉ còn 5 phút ! Chàng trai nói to, giọng cười nhng đầy tiếc rẻ. Cuộc chia tay của chúng tôi đã đến rồi ? Bỗng chàng trai chạy ra nhà sau rồi trở lại ngay với một cái làn trên tay. Nhà hoạ sĩ già tặc lưỡi đứng dậy. Tôi cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này! Chàng trai lấy chiếc khăn tay vo tròn giữa cuốn sách đưa cho tôi. Tôi cảm thấy mặt mình nóng bừng vì ngưượng. Tôi đã cố ý để lại chiếc khăn tay làm kỉ niệm cho anh mà anh không biết. Tôi quay vội đi. ? Hãy so sánh cách kể theo ngôi thứ nhất với cách kể theo ngôi thứ ba: về ưu điểm, nhược điểm. ( theo đoạn văn của tác giả Nguyễn Thành Long & đoạn văn của HS vừa viết) * Bài tập trắc nghiệm: Truyện ngắn lặng lẽ Sapa chủ yếu được kể qua cái nhìn của ai? A. Tác giả B. Anh thanh niên C. Ông hoạ sĩ già C. Cô gái -> Đáp án B ? Cách chọn ngôi kể thứ ba, nhưng có lúc tác giả lại nhập vai vào nhân vật, đặc biệt trong cả tác phẩm, tg chọn điểm nhìn của người hoạ sĩ để kể có tác dụng gì? ? Nêu những căn cứ để có thể nhận xét : Người kể chuyện theo ngôi thứ ba dường như thấy hết & biết tất mọi việc, mọi hành động tâm tư, tình cảm của nhân vật? GV: ->Chọn hình thức kể như thế nào là tuỳ thuộc và dụng ý của tác giả, làm sao cho câu chuyện đạt hiệu quả nghệ thuật cao nhất. ? Thế nào là điểm nhìn? GV: Cũng là kể theo ngôi thứ ba nhưng trong các TP VHDG người kể đứng ở bên ngoài thường ít đi sâu vào tâm lí nhân vật - hoàn toàn khách quan; còn điểm nhìn từ bên trong là thông qua đôi mắt của một nhân vật trong truyện (Thường là kể theo ngôi thứ nhất); điểm nhìn thấu suốt: trong VHHĐ, người kể : có thể thay đổi ở nhiều góc độ khác nhau( Lúc thì ở lời người kể chuyện, lúc thì nhập tâm vào một nhân vật để kể -> người kể miêu tả hành động, tình cảm, thái độ, nội tâm của nhân vật, đưa ra những nhận xét, đánh giá về họ. Các nhân vật được soi rọi từ nhiều chiều: Lặng lẽ Sapa, Làng) ? Việc thay đổi điểm nhìn có tác dụng gì? ? Theo em, lời kể gồm những gì? ? Lời kể phụ thuộc vào điều gì? ? Qua tìm hiểu, em nhận xét gì về mối quan hệ giữa người kể - ngôi kể và lời kể trong văn TS? ? Trong nhiều truyện, người kể chuyện ở ngôi thứ nhất thì có phải là tác giả không? - HS đọc ghi nhớ Gv phát phiếu học tập cho Hs điền rồi chiếu camera Tên tác phẩm ( đoạn trích) Ngôi kể Thứ nhất Thứ ba Lời kể, vị trí quan sát của người kể Sơn Tinh, Thuỷ Tinh Dế Mèn phiêu lưu kí Lão Hạc Chuyện người con gái Nam Xương Làng -> HS báo cáo kết quả, HS khác nhận xét, GV uốn nắn rồi chiếu bảng đáp án. Học sinh đọc đoạn trích trong SGK. - Học sinh đọc - nêu yêu cầu BT. ? Người kể chuyện là ai? Kể về điều gì? ? Xác định ngôi kể, người kể, lời kể? => GV vừa lấy kết quả miệng từ HS vừa chiếu bảng so sánh. HS thảo luận so sánh 2 cách kể ? Cách chọn ngôi kể này có ưu điểm và hạn chế gì so với ngôi kể ở "lặng lẽ Sa Pa" -> HS báo cáo miệng * GV giao về nhà vì bài tập này cách làm như bài tập đã giải quyết ở phần bài học. * Gv chiếu đoạn phim chị Dậu đánh nhau với cai lệ - GV chiếu đoạn văn SGK trích " Tức nước vỡ bờ": ...Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu. Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn: - Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha cho! - Tha này ! Tha này ! Vừa nói, hắn vừa bịch vào ngực chị luôn mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu. Hình như tức quá không thể chịu được, chị Dậu liều mạng cự lại: _ Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ! Cai lệ tát vào mặt chi một cái đành bốp, rồi hắn cứ nhảy vào anh Dậu. Chị Dậu nghiến hai hàm răng: - Mày đánh ngay chồng bà đi, bà cho mày xem! Rồi chị túm lấy cổ hắn ấn dúi ra cửa. - Hs viết cá nhân ra vở -. Báo cáo kết quả: Gv đưa camera chiếu trực tiếp. Hs nhận xét bài làm của bạn, GV uốn nắn. => GV chiếu đoạn văn tham khảo - tiếp tục so sánh ưu, nhược điểm của từng ngôi kể, lựa chọn lời kể, điểm nhìn... Nội dung chính I- Bài học: (17') 1. Thế nào là người kể chuyện trong văn bản tự sự? a. Ví dụ: (1) Đoạn văn trích Lặng lẽ Sapa (SGK). - Nội dung: Kể về phút chia tay giữa người hoạ sĩ già, cô gái và anh thanh niên. - Người kể: Không xuất hiện, không phải là một trong ba nhân vật được nói tới. ( là tác giả Nguyễn Thành Long) (2) Đoạn văn trích hồi kí Trong lòng mẹ - Nguyên Hồng ( sgk tr 193) - Nội dung: Giây phút bé Hồng đợc gặp lại mẹ sau gần một năm xa cách. - Người kể: nhân vật tôi - bé Hồng cũng là tác giả. 2. Kết luận: Người kể chuyện là ngời đứng ra kể câu chuyện trong tác phẩm. 2. Vai trò của ngời kể chuyện trong văn bản tự sự: a. Ví dụ: Đoạn văn trích Lặng lẽ SaPa (SGK). - Ngôi kể: thứ ba ( Người kể vô nhân xưng) - Lời kể: + Lời xưng hô: gọi nhân vật bằng tên của họ ( tên gọi theo lứa tuổi, nghề nghiệp, giới tính: anh thanh niên, nhà hoạ sĩ, cô gái - người con gái - cô ). + Lời dẫn chuyện(trần thuật): anh thanh niên giật mình nói to, anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, anh thanh niên vừa vào kêu lên... + Miêu tả: cô kĩ sư mặt đỏ ửng; bỗng nhà hoạ sĩ già quay lại chụp lấy tay người thanh niên lắc mạnh; cô nhìn thẳng vào mắt anh...-> các nhân vật đều trở thành đối tượng miêu tả một cách khách quan. + Lời nhận xét ( yếu tố nghị luận): Cô chìa tay cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng như người ta trao cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay.-> Khách quan -> Chủ quan: "giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ", "những người con gái...như vậy"... -> lời nhận xét của người kể chuyện nhập vai vào anh thanh niên để nói hộ suy nghĩ và tình cảm của anh thanh niên nhưng vẫn là câu trần thuật của người kể chuyện. ( như là người trong cuộc) - tăng thêm mức độ tin cậy cho lời kể. b. Kết luận: Người kể chuyện có vai trò dẫn dắt người đọc đi vào câu chuyện: giới thiệu nhân vật, tình huống, miêu tả con người, cảnh vật, nhận xét - đánh giá, biểu cảm về những điều được kể. 3. Mối quan hệ giữa người kể chuyện với ngôi kể: * Xét lại ví dụ: => Nếu người kể là một trong 3 nhân vật trên thì ngôi kể và lời văn phải thay đổi - Ngôi kể: thứ nhất – xưng tôi - Lời kể theo điểm nhìn của từng nhân vật ( bày tỏ được những tình cảm, suy nghĩ về mình và nhân vật khác). Bài tập 2 phần (b)- tr 194 Viết đoạn văn kể lại nội dung đoạn văn vừa tìm hiểu bằng lời của một trong ba nhân vật sao cho nhân vật, sự kiện, lời văn và cách kể phù hợp. Thời gian viết: 3 phút - Chào anh. - Đến bậu cửa, bỗng nhà hoạ sĩ quay lại chụp lấy tay chàng trai lắc mạnh. - Chắc chắn rồi tôi sẽ trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ? Đến lượt tôi từ biệt. Tôi khẽ đưa bàn tay mình ra cho anh nắm. Tôi muốn trao cho anh lời cảm ơn sâu sắc vì anh đã giúp tôi vững tâm hơn về con đờng mình đã chọn. Anh nắm lấy bàn tay tôi ....Bất giác tôi cảm thấy lòng mình xốn xang, hồi hộp lạ lùng! Tôi mạnh dạn nhìn thẳng vào mắt anh vì lần gặp gỡ đầu tiên này cũng là lần cuối cùng. Dường như anh cũng có vẻ rất bối rối . - Chào anh.- Tôi nói rồi vội đi ra. * So sánh hai cách kể: Nội dung không thay đổi - Người kể trong cuộc thì kể theo ngôi thứ nhất - xưng tôi... - Người kể chuyện không xuất hiện thì kể theo ngôi thứ ba ( dường như thấy hết và biết tất mọi việc, mọi hành động tâm tư, tình cảm của nhân vật). => Kể như NTL làm cho câu chuyện vừa mang tính khách quan vừa thể hiện được chiều sâu của tư tưởng, chủ đề tác phẩm: nhân vật anh thanh niên được soi rọi từ chiều phía, nhiều chiều. Qua đó mà nhân vật mang tình khái quát, điển hình cao. -> Căn cứ: + Chủ thể đứng ra kể chuyện. + Đối tượng được miêu tả. + Ngôi kể. + Điểm nhìn và lời văn. - Điểm nhìn là vị trí quan sát của người kể chuyện - trong vai trò gì ( trong cuộc hay ngoài cuộc; hay ngoài cuộc mà có lúc nhập tâm vào nhân vật, ngoài cuộc mà mượn cái nhìn của một nhân vật nào đó trong truyện.) => Việc thay đổi điểm nhìn giúp tác giả bộc lộ tư tưởng, tình cảm & suy nghĩ của mình một cách sinh động : Khi trực tiếp, khi gián tiếp, khi đi sâu vào tâm lí nhân vật, khi mô tả một cách lạnh lùng khách quan, tạo ra cái nhìn nhiều chiều, tránh sự đơn điệu cho giọng văn trần thuật. - Lời kể là lời dẫn dắt, giới thiệu - miêu tả nhân vật, thời gian, không gian...phụ thuộc vào điểm nhìn của người kể -> Lời kể cần linh hoạt. => Đó là mối quan hệ gắn bó khăng khít, phụ thuộc lẫn nhau: NGÔI Kể NGƯờI Kể LờI Kể -> Người kể chuyện ở ngôi thứ nhất không đồng nhất với tác giả ( Trừ thể loại truyện là hồi kí ) * Ghi nhớ ( SGK tr 194) II- Luyện tập: 20' 1.Hãy đánh dấu x vào cột ngôi kể, điền lời kể tương ứng với tên tác phẩm ở cột bên sao cho phù hợp: ĐáP áN Tên tác phẩm ( đoạn trích) Ngôi kể Thứ nhất Thứ ba Lời kể, vị trí quan sát của người kể Sơn Tinh, Thuỷ Tinh x Tác giả dân gian Dế Mèn phiêu lưu kí x Lão Hạc x Nhân vật ông giáo Chuyện người con gái Nam Xương x Tác giả Nguyễn Dữ Làng x Tác giả Kim lân 2.So sánh cách kể ở đoạn truyện trích "Trong lòng mẹ" với cách kể ở đoạn truyện " Lặng lẽ Sapa" - Người kể: nhân vật "tôi" (bé Hồng) - lời kể: bé Hồng, người trong cuộc ( người kể và tác giả là một) - Ngôi thứ nhất. - Ưu điểm: diễn tả được những cảm xúc tâm tư, tình cảm, miêu tả những diễn biến tâm lí phức tạp đang diễn ra trong tâm hồn nhân vật " tôi".... - Hạn chế: không miêu tả được bao quát các đối tượng một cách khách quan, sinh động, không miêu tả được những diễn biến nội tâm của nhân vật “người mẹ”, khó tạo ra cái nhìn nhiều chiều, do đó dễ gây sự đơn điệu trong giọng văn trần thuật. * BTVN: Chuyển nội dung đoạn trích ở bài tập 1 thành đoạn văn kể theo ngôi thứ 3. 3. Thay lời nhân vật chị Dậu kể lại đoạn chị đánh lại cai lệ và người nhà Lí trưởng : * Yêu cầu: Giữ nguyên cốt sự việc. Thay lời nhân vật chị Dậu: Lời xưng hô; diễn tả được tâm trạng uất ức khiến chị Dậu không thể nhẫn nhịn. Vận dụng các kĩ năng miêu tả hành động, miêu tả nội tâm, nghị luận trong VBTS... * Đoạn văn tham khảo: ...Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ chồng tôi. Tôi lo quá, hắn mà trói thì ânh Dậu làm sao sống nổi đây? Tôi vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn: - Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha cho! - Tha này ! Tha này ! Vừa nói, hắn vừa bịch vào ngực tôi luôn mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu. Tôi đâu điếng cả người. Cơn tức giận sôi trào không thể chịu được, tôi liều mạng cự lại: - Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ! Tôi sấn đến túm lấy tay hắn đẩy ra. Tức thì hắn tát vào mặt tôi một cái đành bốp, rồi hắn cứ nhảy vào anh Dậu. Tôi nghiến hai hàm răng: - Mày đánh ngay chồng bà đi, bà cho mày xem! Rồi tôi túm lấy cổ hắn ấn dúi ra cửa. Lúc này tôi mới thấy rõ bộ mặt thật của hắn. Rõ là quân vô dụng, hèn hạ chỉ cậy cường quyền bạo lực mà ức hiếp những người dân khốn cùng như vợ chồng tôi. Tôi phải đánh cho hắn một trận cho hắn biết tay. 4. Củng cố:( 2') GV nhắc lại vai trò của người kể chuyện trong văn bản tự sự. 5. Hướng dẫn về nhà: Nắm chắc lí thuyết- - Làm bt 2 ( a) , chú ý biết cách thay đổi ngôi kể sao cho phù hợp. - Chuẩn bị Chiếc lược ngà; bài Ôn tập Tập làm văn