Giáo án Ngữ văn 8 học kỳ I Trường THCS Nguyễn Hiền

Tuần 1 Ngày soạn: 28/08/2007 Ngày dạy: 04/09/2007 Tiết 1+2 Văn bản Tôi đi học -Thanh tịnh- I-Mục tiêu: giúp HS: - Cảm nhận được tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” ở buổi tựu trường đầu tiên trong đời. - Ngòi bút văn xuôi đầy chất thơ, gợi dư vị trữ tình man mát của Thanh Tịnh. II- Chuẩn bị: Tivi, đầu đĩa, đoạn băng về ngày khai trường; ảnh chân dung tác giả. III- Tiến trình lên lớp: A- ổn định tổ chức. B- Kiểm tra: SGK, vở ghi… C- Bài mới: GTB: Tháng năm trôi đi, con người đối mặt với thời gian và càng thêm tuổi tác. Có bao nhiêu sự việc trên đời làm ta nhớ, ta quên. Nhưng quên sao được tuổi học trò với ngày tựu trường đầu tiên vào lớp Một. Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh I) Giới thiệu tác giả, tác phẩm - GV yêu cầu HS đọc chú thích * trong SGK - HS đọc. ? Trình bày ngắn gọn về tác giả? - Tên khai sinh là Trần Văn Ninh, lên 6 tuổi đổi là Trần Thanh Tịnh. Mặc dù viết nhiều thể loại khác nhau nhưng Thanh Tịnh thành công hơn cả ở lĩnh vực thơ và truyện ngắn. Truyện ngắn Thanh Tịnh đầm thắm, trong trẻo, dịu êm, thể hiện một tâm hồn nhạy cảm trước vẻ đẹp con người và quê hương. ? Trình bày những hiểu biết của mình về VB trên? - Là truyện ngắn xuất sắc của Thanh Tịnh, in lần đầu trong tập Quê mẹ- 1941. - GV:Đây là truyện ngắn giàu chất trữ tình. Thông qua dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi”, tác giả đã làm sống lại “những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường” II) Đọc- hiểu văn bản 1)Hướng dẫn đọc, giải thích từ khó, tìm hiểu bố cục và thể loại. GV hướng dẫn đọc: + Đ1 (từ đầu đến “… trên ngọn núi”: đọc nhẹ nhàng, thể hiện tâm trạng bâng khuâng, ngỡ ngàng của nhân vật “tôi” khi nhìn cảnh vật cái gì cũng lạ trên đường mẹ dắt tay đến trường. + Đ2 (tiếp theo đến “…được nghỉ cả ngày nữa”: đọc giọng thẻ hiện sự lạ lẫm, ngỡ ngàng. + Đ3 (còn lại) : đọc với giọng thể hiện tâm trạng ngỡ ngàng, vừa xa lạ, vừa gần gũi với sự vật, với người bạn ngồi bên cạnh. Toàn bài đọc với giọng nhẹ nhàng, hoà tâm trạng của mình vói cảnh, cử chỉ, hành động của nhân vật “tôi”. - GV cùng 2 đến 4 HS đọc. - HS đọc, nhận xét cách đọc của bạn. ? “Ông đốc” là danh từ chung hay danh từ riêng? ? “Ông đốc” là ai? - Là DT chung. - … ? “Lớp 5” ở trong truyện có phải là lớp năm mà các em đã học cách đây 3 năm không? - Không… - Theo dõi văn bản và cho biết: ? Có những nhân vật nào được kể lại? - Tôi, mẹ, ông độc, những cậu học trò. ? Trong đó nhân vật chính là ai? Vì sao đó là nhân vật chính? - Nhân vật chính là “ai”. - Vì nhân vật này được kể nhiều nhất. Mọi sự việc đều được kể từ cảm nhận của “tôi”. ? Qua đây xác định kiểu văn bản, thể loại, phương thức biểu đạt. * Kiểu văn bản: VB nhật dụng. * Thể loại: Truyện ngắn trữ tình. * PTBĐ:Tự sự có kết hợp MT và BC. ? Kỉ niệm ngày đầu tiên đến trườngcủa “tôi” được kể theo trình tự không gian và thời gian nào? - Theo trình tự: + Cảm nhận của “tôi” trên đường tới trường. + Cảm nhận của “tôi” lúc ở sân trường. + Cảm nhận của “tôi” trong lớp học. ? Tương ứng với trình tự ấy là các đoạn văn nào của văn bản? - Đ1: “Buổi mai hôn ấy… trên ngọn núi” - Đ2: tiếp đến “..được nghỉ cả ngày nữa”. - Đ3: Phần còn lại. ? Đoạn văn nào gợi cẩm xúc thân thuộc, gần gũi nhất trong em? Vì sao? - (HS tự bộc lộ) 2. Đọc – hiểu chi tiết vản bản. 2.1. Cảm nhận của “tôi” trên đường tới trường. - GV yêu cầu HS theo dõi phần đầu. ? Kỉ niệm ngày đầu tiên tới trường của nhân vật “tôi” gắn với không gian, thời giam cụ thể nào? + Thời gian: buổi sáng cuối thu (một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh). + Không gian: trên con đường dài và hẹp. ? Vì sao không gian và thời gian ấy trở thành kỉ niệm trong tâm trá của tác giả? - Đó là thời điểm , nơi chốn gần gũi quen thuộc gắn liền với tuổi thơ của tác giả ở quê hương. - Đó là lần đầu được cắp sách tới trường. - Tác giả là người yêu quý quê hương tha thiết. ? Trong câu văn “Con đường này đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ”. Tại sao tác giả lại có cảm giác “quen” mà “lạ”? - Trong tình cảm nhận thức của cậu bé đã có sự đổi khác: tự thấy mình đã lớn lên, thấy con đường làng không còn dài và rộng như trước nữa… ? Chi tiết “tôi không lội qua sông thả diều như thằng Quý và không đi ra đồng nô đùa như thằng Sơn nữa” có ý nghĩa gì? - Báo hiệu sự thay đổi trong nhận thức bản thân- cậu bé tự thấy mình đã lớn lên. Điều đó cho thấy nhận thức của cậu bé về sự nghiêm túc học hành. ? Tìm đoạn văn nói về việc học hành gắn liền với sách vở, bút thước bên mình học trò mà tác giả đã nhớ lại? - Đoạn văn “Trong chiếc áo vải dù đen… lướt ngang trên ngọn núi”. ? Qua đoạn văn này ta thấy nhân vật “tôi” có cảm giác gì? - Cảm giác “trang trọng” và “đứng đắn”. ? Mặc dù hai quyển sách khá nặng nhưng nhân vật “tôi” vẫn cố gắng “xóc lên và nắm lại cẩn thận” và muốn thử sức mình tự cầm bút thước. Em hiểu gì về nhân vật “tôi” qua chi tiết trên? - Nhân vật “tôi” có ý chí học, tính tự lập ngay từ đầu, muốn chững chạc như bạn, không thua kém bạn… ? Trong những nhận thức mới mẻ trên con đường làng đến trường, nhân vật “tôi” đã tự bộc lộ đức tính gì của mình? * Thích học, yêu mến bạn bè và mái trường quê hương. 2.2. Cảm nhận của nhân vật “tôi” lúc ở sân trường. - GV yêu cầu HS quan sát đoạn văn tiếp. ? Cảnh trước sân trường làng Mĩ Lí đã lưu lại trong trí nhớ của tác giả có gì nổi bật? + Trước sân trường: Rất đông người (trước sân trường làng Mĩ Lí dày đặc cả người), người nào cũng đẹp (Người nào quần áo cũng sạch sẽ, gương mặt cũng vui tươi và sáng sủa.). ? Em có nhận xét gì về cảnh tượng ở đây? * Phản ánh không khí đặc biệt của ngày hội khai trường thường gặp ở nước ta. Thể hiện tinh thần hiếu học của nhân dân ta. Bộc lộ tình cảm sâu nặng của tác giả đối với mái trường tuổi thơ. ? Khi chưa đi học nhân vật “tôi” nhìn ngôi trường này như thế nào? - Nhìn thấy ngôi trường Mĩ Lí “cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng”. ? Còn lần đầu tới trường thì sao? - “Trường Mĩ Lí trông vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hoà ấp”. ? Em có nhận xét gì về biện pháp nghệ thuật ở đây? - Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh. ? Em hiểu ý nghĩa hình ảnh so sánh này như thế nào? - So sánh lớp học với đình làng- nơi thờ cúng tế lễ, nơi thiêng liêng, cất giấu những điều bí ẩn. - Phép so sánh này diễn tả xúc cảm trang nghiêm của tác giả về mái trường, đề cao trí thức của con người trong trường học. * Nhìn trường khác trước. ? Khi tả những cậu học trò nhỏ tuổi lần đầu tiên đến trường học, tác giả dùng hình ảnh so sánh nào? - Họ như con chim non đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ. ? Em có nhận xét gì về cách miêu tả ở đây? - Sử dụng biện pháp so sánh. - Miêu tả sinh động hình ảnh và tâm trạng các em nhỏ lần đầu tới trường học. ? Qua chi tiết trên, ta thấy tác giả muốn nói điều gì với chúng ta? - Đề cao sức hấp dẫn của nhà trường - Thể hiện khát vọng bay bổng của tác giả đối với trường học. - GV yêu cầu HS chú ý doạn tiếp, từ “Ông đốc….được nghỉ cả ngày nữa”. ? Hình ảnh ông đốc được nhân vật tôi nhớ lại qua những chi tiết nào? - Ông nói : các em phải cố gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng - Nhìn chúng tôi với cặp mắt hiền từ và cảm động. - Tươi cười nhẫn lại nhìn chúng tôi. ? Từ các chi tiết trên cho chúng ta thấy tác giả đã nhớ tới ông đốc bằng tình cảm nào? + Quý trọng, tin tưởng, biết ơn người thầy. ? Khi nghe gọi tên mình, nhân vật “tôi” thể hiện tâm trạng như thế nào? - Hồi hộp, thấp thỏm chờ nghe gọi tên mình: Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng. - Cảm thấy sự khi phải rời bàn tay dịu dàng của mẹ: Tôi bất giác quay lưng lại rồi dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở khóc theo. ? Tìm đoạn văn nói về tiếng khóc của các cậu học trò bé nhỏ khi xếp hãng vào lớp? - Các cậu lưng lẻo nhìn ra sân, nơi mà các người thân đang nhìn các cậu vớ cặp mắt lưu luyến. Một cậu đứng đầu ôm mặt khóc. Tôi bất giác quay lưng lại rồi dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở khóc theo. Tôi nghe sau lưng tôi, trong đám học trò mới, vài tiếng thút thít đang nhập ngừng trong cổ. ? Em nghĩ gì về tiếng khóc của các cậu học trò bé nhỏ khi xếp hàng để vào lớp trong đoạn văn trên? - Khóc một phần vì lo sợ- do phải tách rời người thân để bước vào một ngôi trường hoàn toàn xa lạ. Khóc một phần vì sung sướng- lần đầu được tự mình học tập. Đó là những giọt nước mắt báo hiệu sự trưởng thành, những giọt nước mắt ngoan chứ không phải là những giọt nước măt vòi vĩnh như trước nữa… - GV: Ai mà chẳng hồi hộp khi chờ đợi gọi tên mình vào lớp học. Nhân vật “tôi” cũng tránh sao khỏi sự lúng túng, giật mình. Giọt nước mắt của tuổi thơ với tiếng khóc “thút thít” là dễ hiểu, vì phải rời bàn tay mẹ để vào lớp với trường mới, lớp mới, thầy mới, bạn mới. Đó là cả thế giới khác và cách xa hơn bao giờ hết. ? Hãy nhớ và kể lại những cảm xúc của mình vào lúc này, trong ngày đầu tiên đi học như các bạn nhỏ kia. - (HS tự bộc lộ) ? Đến đây em hiểu gì về nhân vật “tôi” ? + Giàu cảm súc với trường lớp với người thân. Có những dấu hiệu trưởng thành trong nhận thức và tình cảm ngay từ ngày đầu tiên đi học. 2.3. Cảm nhận của “tôi” trong lớp học. ? Tìm những cử chỉ, chi tiết, hình ảnh thể hiện tâm trạng của nhân vật “tôi” khi đón nhận giờ học đầu tiên? - Nhân vật “tôi” cảm thấy vừa xa lạ, vừa gần gũi với mọi vật, với người bạn ngồi bên cạnh: + Một mùi hương lạ xông lên trong lớp. Trông hình gì treo trên tường tôi cũng thấy lạ và hay hay. Tôi nhìn bàn ghế chỗ tôi ngồi rất cẩn thận. + Tôi nhìn người bạn tí hon ngồi bên tôi, một người bạn tôi chưa hề quen biết, nhưng lòng tôi vẫn không cảm thấy sự xa lạ chút nào. + Một con chim non liệng đến đứng bên bờ cửa sổ, hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao. + Nhưng tiếng phấn của thầy tôi gạch mạnh trên bảng đen đã đưa tôi về cảnh thật. ? Em có cảm nhận gì về cách miêu tả này của tác giả ? - Cách miêu tả này rất chân thật. Tâm trạng của nhân vật “tôi” hiện lên trong dòng hồi tưởng giúp người đọc, người nghe liên hệ với chính mình. Tâm trạng của nhân vật “tôi” được liên tưởng như con chim con “hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao”. Đây là sự kết hợp hài hoà giữa kể, miêu tả và bộc lộ cảm xúc. Điều này tạo nên chất trữ tình cho tác phẩm. ? Hãy lí giải tại sao lại có “cảm giác lạ” và “không cảm thấy sự xa lạ” của nhân vật “tôi” ? + Cảm giác lạ vì lần đầu vào lớp học – một ngôi trường sạch sẽ, ngay ngắn. + Không cảm thấy sự xa lạ với bàn ghế và bạn bè, vì bắt đầu ý thức được những thứ đó đã gắn bó thân thiết với mình từ bây giờ và mãi mãi. ? Những tình cảm đó cho ta thấy tình cảm nào của nhân vật “tôi” đối với lớp học của mình? * Tình cảm chân thật, trong sáng thiết tha. ? Đoạn cuối văn bản có hai chi tiết: + Một con chim con liệng đến đứng bên bờ cửa sổ, hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao. Tôi đưa mắt thèm thuồng nhìn theo cánh chim. + Nhưng tiếng phấn vủa thầy tôi gạch mạnh trên bảng đen đã đưa tôi về cảnh thật. Tôi vòng tay lên bàn chăm chỉ nhìn thầy viết và lẩm nhẩm đánh vần đọc. Những chi tiết đó nói thêm điều gì về nhân vật “tôi” ? + Một chút buồn khi từ giã tuổi thơ. - Bắt đầu trưởng thành trong nhận thức và việc học hành của bản thân. - Yêu thiên nhiên, yêu tuổi thơ, nhưng yêu cả sự học hành để trưởng thành. III- Tổng kết ? Chỉ ra nội dung chủ yếu của văn bản này? + ND: Những kỉ niệm trong sáng về ngày đầu tiên được đến trường đi học. ? “Những cảm giác trong sáng” nảy nở trong lòng nhân vật “tôi” là những cảm giác nào? - Tình yêu, niềm chân trọng sách vở, bạn bè, bàn ghé, lớp học, thầy cô, gắn liền với mẹ và quê hương. ? Từ đó em cảm nhận được những điều tốt đẹp nào từ nhân vật “tôi”, cũng chính là của tác giả Thanh Tịnh? - Giàu cảm xúc với tuổi thơ và mái trường quê hương. ? Em hãy nêu những nét đặc sắc của truyện ngắn này? + NT: Tự sự kết hợp với trữ tình; kể chuyện kết hợp với miêu tả và biểu cảm. Những hình ảnh so sánh mới mẻ và gợi cảm. ? Em học tập được điều gì từ nghệ thuật kể chuyện của nhà văn Thanh Tịnh trong truyện ngắn “Tôi đi học”? (Câu hỏi thảo luận) - (Học sinh thảo luận trả lời) - GV yêu cầu HS đọc nội dung Ghi nhớ trong SGK. - HS đọc. D- Củng cố- luyện tập. ? Trong truyện ngắn “Tôi đi học” có 12 lần Thanh Tịnh sử dụng biện pháp nghệ thuật tu từ so sánh. Hãy chỉ ra. TT Cái so sánh Từ SS Cái được so sánh 1 Những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng. 2 Tôi không lội qua sông thả diều và không đi ra đồng nô đùa như như thằng Quý thằng Sơn nữa. 3 ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi 4 Nhà trường cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng 5 Trường Mĩ Lí trông xinh xắn và oai nghiêm như cái đình làng 6 Sân nó rộng, mình nó cao như trong những buổi trưa hè đầy vẵng lặng 7 Tôi cũng như mấy cậu học trò mới bỡ ngỡ đứng nép bên người thân 8 Họ như Con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ. 9 Những cậu bé vụng về lúng túng như tôi 10 Hết co một chân, các cậu lại duỗi mạnh như đá một của ban tưởng tượng 11 Tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập 12 Tôi chưa lần nào thấy xa mẹ tôi như lần này E- Hướng dẫn về nhà: - Đọc kĩ và tóm tắt văn bản. - Học nội dung bài học. - Làm bài tập 1, 2 trong SGK. - Soạn tiết tiếp theo. * Hướng dẫn làm bài tập: 1. Cảm nghĩ về dòng cảm xúc của nhân vật “tôi” trong truyện ngắn “Tôi đi học”: + Đó là dòng cảm xúc bồi hồi, xúc động trước sự biến thái của thiên nhiên và cảnh vật: thời tiết vào mùa thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc. + Thời gian và không gian ấy gợi mở những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường đầu tiên trong đời: từ con đường, cảnh vật vốn quen thuộc nhưng lần này tự nhiên thấy lạ, nhân vật “tôi” cảm thấy trang trọng và đứng đắn; ngạc nhiên thấy sân trường hôm nay ai cũng ăn mặc sạch sẽ, gương mặt tươi vui và sáng sủa; ngôi trường vừa xinh xắn vừa oai nghiêm khác thường. Nhân vật “tôi” từ cảm giác thấy mình bé nhỏ, lo sợ vẩn vơ đến gật mình và lúng túng khi nghe gọi đến tên mình; cảm giác trống trải khi sắp phải rời bàn tay dịu dàng của mẹ. + Bước vào thế giới khác, vừa gần gũi vừa xa lạ. + Vừa ngỡ ngàng, vừa tự tin khi bước vào giờ học đầu tiên. Dòng cảm xúc của nhân vật “tôi” hoà quyện giữa trữ tình (biểu cảm) với tả và kể vừa mượt mà, vừa tạo nên sự xao xuyến khôn nguôi. 2. Để viết bài văn ngắn nghi lại ấn tượng của em trong buổi đến trường khai giảng lần đầu tiên, cần chú ý: + Kể lại tâm trạng khi đến trường. + Khung cảnh thiên nhiên, cảnh vật xung quanh hôm đó. + Cảm nhận về hình ảnh trường ( sân trường, lớp học, các bạn, thầy cô). + ấn tượng về sự đón tiếp của thầy cô. + ý nghĩa về buổi học đầu tiên. Ngày soạn: 28/08/2007 Ngày dạy: 06/09/2007 Tiết 3 - cấp độ khái quát nghĩa của từ ngữ I- Mục tiêu. Giúp HS: - Hiểu rõ cấp độ khái quát nghĩa của từ ngữ và mối quan hệ về cấp độ khái quát nghĩa của từ ngữ . - Thông qua bài học, rèn luyện tư duy trong việc nhận thức mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng. II- Chuẩn bị: Đèn chiếu, giấy trong ,bút dạ… III- Tiến trình lên lớp ổn định tổ chức: Kiểm tra: ? ở lớp 7, đã học về 2 mối quan hệ giữa nghĩa của từ, đó là những mối quan hệ nào? Quan hệ đồng nghĩa và quan hệ trái nghĩa. GV: Hôm nay, chúng ta học bài nói về mqh khác về nghĩa của từ ngữ- đó là mqh bao hàm. Bài mới: Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh I- Từ ngữ nghĩa rộng, từ ngữ nghĩa hẹp - Gv chiếu sơ đồ lên bảng, yêu cầu học sinh quan sát. - Học sinh quan sát. ? Nghĩa của từ động vật rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của từ thú, chim cá? Vì sao? - Phạm vi nghĩa của từ động vật rộng hơn nghĩa của các từ thú, chim, cá. Vì phạm vi nghĩa của từ động vật bao hàm nghĩa của các từ thú , chim, cá. ? Nghĩa của từ thú rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của các từ voi, hươu? ? Nghĩa của từ cá rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của từ tu hú, sáo? Tại sao? - Voi, hươu là động vật thuộc thú, phạm vi nghĩa của hai từ này được bao hàm trong phạm vi nghĩa từ thú- nghĩa của các từ voi, hươu hẹp hơn nghĩa của từ thú. - Nghĩa của từ cá rộng hơn nghĩa của các từ cá rô, cá thu, nhưng lại hẹp hơn nghĩa của từ động vật. GV: Sự khái quát có mức độ từ nhỏ đến lớn như vậy giữa các từ ngữ gọi là cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ. - GV chiếu BT lên bảng: BT1: a) Cho các từ: cây, cỏ, hoa. b) Yêu cầu: Tìm các từ có phạm vi nghĩa của từ hẹp hơn cây, cỏ, hoa và có nghĩa rộng hơn ba từ đó - Thực vật > cây, cỏ, hoa > cây am, cây dừa; cỏ gà, cỏ chỉ; hoa cúc, hoa lan. ? Vậy các em hiểu như thế nào là một từ có nghĩa rộng và một từ có nghĩa hẹp? - (HS dựa vào SGK trả lời) ? Một từ có thể vừa có nghĩa rộng , vừa có nghĩa hẹp được không? Vì sao? - Một từ có thể vừa có nghĩa rộng, vừa coa nghĩa hẹp . Vì tính chất rộng hẹp chỉ là tương đối. - GV chỉ định HS đọc Ghi nhớ trong SGK. II- Luyện tập 1- BT1/10/SGK: Lập sơ đồ thể hiện cấp độ khái quát nghĩa của từ ngữ a) Y phục quần áo quần đùi quần dài áo dài áo sơ mi b) Vũ khí bom súng bom ba càng bom bi súng trường đại bác 2- BT2/11/SGK: Tìm từ ngữ có nghĩa rộng so với nghĩa của các từ ngữ ở mỗi nhóm. - GV yêu cầu HS đứng tại chỗ trả lời. a- Từ ngữ có nghĩa rộng là chất đốt. b- Từ ngữ có nghĩa rộng là nghệ thuật. c- Từ ngữ có nghĩa rộng là thức ăn. d- Từ ngữ có nghĩa rộng là nhìn. e- Từ ngữ có nghĩa rộng là đánh. 3- BT3/11/SGK: 4- BT4/11/SGK: D- Củng cố *BT bổ sung: Hãy xếp các từ sau đây thành các nhóm từ ngữ cùng thuộc một phạm vi nghĩa, sau đó chỉ ra từ có nghĩa rộng bao hàm các từ còn lại trong nhóm: văn học, số học, đại số, vui, hí hửng, toán học, truyện, mừng, hình học, thơ kịch, phấn khởi. - Văn học: truyện, thơ, kịch. - Toán học: số học, đại số, hình học. - Phấn khởi: vui, hí hửng, mừng. - GV yêu cầu đọc lại nội dung ghi nhớ trong SGK - ( Học sinh đọc) D- Hướng dẫn về nhà: - Học thuộc nội dung ghi nhớ. - Làm các bài tập còn lại trong SGK và BT 6,7 trong Sách bài tập. - Gợi ý BT 5: + Cần đọc kĩ đoạn văn để tìm những từ ngữ chỉ hoạt động/ trạng thái thuộc một phạm vi nghĩa. + Hãy tìm các từ nghữ chỉ trạng thái “khóc” có trong đoạn văn. Ngày soạn: 28/08/2007 Ngày dạy: 08/09/2007 Tiết 4 - tính thống nhất về chủ đề của văn bản Mục tiêu. Giúp HS: Nắm được chủ đề của văn bản , tính thống nhất về chủ đề của văn bản Biết viết một văn bản đảm bảo tính thống nhất về chủ đề; biết xác định và duy trì đối tượng trình bày, lựa chọn, sắp xếp các phần sao cho văn bản tạp chung nêu bật ý kiến, cảm súc của mình. Chuẩn bị: Nghiên cứu tài liệu, sách tham khảo… Tiến hành hoạt động: ổn định tổ chức Kiểm tra: Kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh. Bài mới: Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh I- Chủ đề của văn bản. - GV yêu cầu học sinh đọc thầm lại văn bản “Tôi đi học” - Học sinh quan sát. ? Văn bản “Tôi đi học” kể về những việc đang xảy ra (hiện tại) hay đã xảy ra (hồi tưởng, kỉ niệm) ? - Văn bản kể lại những việc đã xảy ra- đó là những hồi tưởng của tác giả về ngày đầu tiên đi học. ? Tác giả viết văn bản này nhầm mục đích gì? - Để phát biểu ý kiến và bộc lộ cảm xúc của mình về một kỉ niệm sâu sắc từ thuở thiếu thời. ? Vậy tác giả đã nhớ lại những kỉ niệm sâu sắc nào trong thời thơ ấu của mình? + Những kỉ niệm sâu sắc: mẹ dẫn đi học, đến trường, ông đốc gọi tên, xếp hàng vào lớp, bài học đầu tiên. ? Những kỉ niệm đó gợi lên cảm giác như thế nào trong lòng tác giả? + Cảm giác: Thấy mình đã lớn lên thành người lớn, đến trường lạ, bỡ ngỡ, rụt rè, sợ hãi, xếp hàng vào lớp cảm thấy xa mẹ nhưng dần dần lại thấy quen với lớp mới, bạn mới, thầy mới. ? Em hãy thử phát biểu chủ đề của văn bản ấy trong một câu? + Chủ đề: Nhớ và kể lại buổi tựu trường đầu tiên trong thời thơ ấu, tác giả nêu lên ý nghĩa và cảm xúc của mình trong buổi tựu trường đó. ? Từ các nhận thức trên, hãy cho biết : Chủ đề của văn bản là gì? * Chủ đề của văn bản là đối tượng và vấn đề chính mà văn bản diễn đạt. II- Tính thống nhất về chủ đề của văn bản . ? căn cứ vào đâu mà em biết văn bản “Tôi đi học” nói lên những kỉ niệm của tác giả về buổi tựu trường đầu tiên? - Căn cứ vào nhan đề: Tôi đi học. - Căn cứ vào các từ ngữ, các câu trong văn bản viết về buổi tựu trường đầu tiên. ? Em hãy tìm các câu nhắc đến kỉ niệm của buổi tựu trường đầu tiên trong đời của tác giả ? - Các câu nhắc đến kỉ niệm: + Hàng năm cứ vào cuối thu… lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường. + Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy. + Hai quyển vở mới đang ở trong tay tôi đã bắt đầu thấy nặng. + Tôi bặm tay gì thật chặt, nhưng quyển vở cũng xệch ra và chênh đầu chúi xuống đất. + Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường… + Hôm nay tôi đi học. - GV: Văn bản “Tôi đi học” tập trung hồi tưởng lại tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” trong buổi tựu trường đầu tiên. ? Hãy tìm các từ ngữ chứng tỏ tâm trạng đó đã in sâu trong lòng nhân vật suốt cuộc đời? - Hàng năm cứ vào cuối thu… lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường. Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy… Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ…, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã. ? Tìm các từ ngữ, chi tiết nêu bật cảm giác mới lạ xen lẫn bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” khi cùng mẹ đến trường, khi cùng các bạn đi vào lớp ? - Trên đường đi học: + Cảm nhận về con đường: con đường quen bỗng thấy lạ, cảnh vật chung quanh đều thay đổi. + Thay đổi hành vi: không lội qua sông thả diều, không đi ra đồng nô đùa -> đi học, cố làm như một học trò thực sự. - Trên sân trường: + Cảm nhận về ngôi trường: nhà trường cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng -> xinh xắn, oai nghiêm như cái đình làng. + Cảm giác bỡ ngỡ lúng túng khi xếp hàng vào lớp: đứng nép bên người thân, chỉ dám nhìn một nửa, chỉ dám đi từng bước nhẹ; muốn bay nhưng còn ngập ngừng e sợ… - Trong lớp học: cảm thấy xa mẹ. Trước đây có thể đi chơi cả ngày cũng không thấy xa nhà, xa mẹ chút nào hết / giờ đây, mới bước vào lớp đã thấy xa mẹ, nhớ nhà. - GV: Những điều trên đã làm nên tính thống nhất về chủ đề của văn bản. Từ việc phân tích ở trên, hãy cho biết: ? Thế nào là tính thống nhất về chủ đề của văn bản ? * Tính thống nhất về chủ đề của văn bản là sự nhất quán về ý đồ, ý kiến, cảm xúc của tác giả được thể hiện trong văn bản . ? Tính thống nhất về chủ đề của văn bản thể hiện ở những phương diện nào? * Tính thống nhất thể hiện ở những phương diện sau: - Nội dung: + Biểu hiện qua sự xác định của đối tượng mà văn bản phản ánh (đề tài). + Biểu hiện qua mục đích của chủ thể. - Cấu trúc- hình thức: + Biểu hiện qua nhan đề của văn bản . + Biểu hiện ở tính mạch lạc của văn bản . ? Vậy làm thế nào để có thể viết một văn bản đảm bảo tính thống nhất về chủ đề? - (Học sinh dựa vào phần Ghi nhớ trả lời). - GV chỉ định học sinh đọc to mục Ghi nhớ trong SGK. III- Luyện tập 1) BT1/13/SGK: Phân tích tính thống nhất của chủ đề văn bản . - GV yêu cầu học sinh đọc văn bản “Rừng cọ quê tôi”. - ( Học sinh đọc) ? Văn bản trên viết về đối tượng nào và về vấn đề gì? a- Văn bản trên viết về rừng cọ quê tôi (đối tượng) và sự gắn bó giữa người dân sông Thao với rừng cọ (vấn đề chính). ? Các đoạn văn đã trình bày đối tượng và vấn đề theo một trình tự nào? - Thứ tự trình bày: + Giới thiệu rừng cọ (đoạn 1). + Tả cây cọ (đoạn 2). + Tác dụng của cây cọ (đoạn 3,4). + Sự gắn bó giữa con người với rừng cọ (đoạn 5). ? Theo em, có thể thay đổi trật tự sắp xếp này được không ? Vì sao? - Đó là trình tự hợp lí không thể thay đổi được. Vì phải biết rừng cọ như thế nào thì mới thấy được sự gắn bó đó. ? Nêu chủ đề của văn bản trên? b- Chủ đề: rừng cọ quê tôi (đối tượng) và sự gắn bó giữa người dân sông Thao với rừng cọ (vấn đề chính). ? Chủ đề ấy được thể hiện trong toàn văn bản , từ việc miêu tả rừng cọ, đến cuộc sống của người dân. Hãy chứng minh điều đó. c- Điều đó thấy rõ qua cấu trúc văn bản. - Câu ca dao sau đã trực tiếp nói về tình cảm gắn bó giữa người dân sông Thao với rừng cọ: Dù ai đi ngược về xuôi Cơm nắm lá cọ là người sông Thao. ? Tìm các từ ngữ, các câu tiêu biểu thể hiện chủ đề của văn bản . d- Các từ ngữ thể hiện chủ đề như: cọ (được lặp đi lặp lại nhiều lần: rừng cọ, cây cọ, thân cọ, búp cọ, lá cọ, chổi cọ, nón lá cọ, làn cọ,…), gắn bó, nhớ, cơm nắm lá cọ, người sông Thao. - Các câu thể hiện chủ đề của văn bản : Cuộc sống quê tôi gắn bó với cây cọ. Người sông Thao đi đâu về đâu rồi cũng nhớ rừng cọ quê mình. 2. BT2/14/SGK: GV yêu cầu học sinh đọc BT2, thảo luận để trả lời. - (Học sinh thảo luận, trả lời) + Nên bỏ hai câu (b) và (d). 3. BT 3/14/SGK: - GV yêu cầu học sinh đọc thầm, thảo luận nhóm, gọi đại diện các nhóm trình bày. - Có những ý lạc chủ đề: (c), (g) - Có nhiều ý hợp chủ đề nhưng cách diễn đạt chưa tốt nên thiếu sự tập trung vào chủ đề. - Chỉnh lại: a- Cứ mùa thu về, mỗi lần thấy các em nhỏ núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đến trường, lòng lại nao nức, rộn rã, xốn xang.