Giáo án Ngữ văn 9 - Bài 13 - Tiết 64: Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự

Giáo án môn Ngữ văn 9 Bài 13 Tiết 64: Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự A. Mục tiêu cần đạt: - Hiểu được vai trò của đối thoại, độc thoại & độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự. - Biết viết văn bản tự sự có đối thoại, độc thoại & độc thoại nội tâm. Trọng tâm kiến thức, kĩ năng: 1. Kiến thức: - Đối thoại, độc thoại & độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự. - Tác dụng của việc sử dụng đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự. 2. Kĩ năng: - Phân biệt được đối thoại, độc thoại & độc thoại nội tâm. - Phân tích được vai trò của đối thoại, độc thọai & độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự. 3.Th¸i ®é: TÝch cùc, nghiªm tóc thÊy ®îc t¸c dông ®éc tho¹i vµ ®éc tho¹i néi t©m trong văn bản tự sự. B. ChuÈn bÞ: - GV : Soạn gán - HS : §äc kÜ bµi tríc ë nhµ. C .TiÕn tr×nh giê d¹y 1- æn ®Þnh tæ chøc : 2- KiÓm tra bµi cò : ? ThÕ nµo lµ yÕu tè nghÞ luËn trong v¨n b¶n tù sù ? Là cách đưa những ý kiến , nhận xét cùng những lý lẽ và dẫn chứng để người đọc , người nghe phải suy nghĩ về một vấn đề nào đó. 3-Bµi míi: ë ch¬ng tr×nh líp díi c¸c em ®· ®îc häc v¨n b¶n tù sù. Trong v¨n tù sù cã cèt truyÖn cã nh©n vËt. Vµ nh©n vËt trong v¨n tù sù kh«ng chØ ®îc miªu t¶ vÒ: ngo¹i h×nh, tÝnh c¸ch, hµnh ®éng mµ cßn ®îc kh¾c häa ë ph¬ng diÖn ng«n ng÷. Ng«n ng÷ nh©n vËt trong v¨n tù sù ®îc thÓ hiÖn qua h×nh thøc nµo ? Chóng cã vai trß g× ? Giê häc h«m nay c« trß ta cïng t×m hiÓu . Hoạt động của GV & HS Ghi bảng §o¹n trÝch (SGK 176+177)- HS đọc. ? Đoạn văn trên được trích trong văn bản nào? Ai là tác giả ? Hs trả lời ? Trong đoạn văn trên tác giả kể về những nhân vật nào? - Nhân vật ông Hai, hai người đàn bà tản cư. ? Đoạn trích này giới thiệu cho chúng ta biết điều gì. - Thái độ của những người đàn bà tản cư đối với làng chợ Dầu và tâm trạng của nhân vật ông Hai khi nghe tin làng chợ Dầu theo giặc. ? Truyện ngắn “ Làng” của nhà văn Kim Lân đã sử dụng phương thức nào là chính? -Phương thức tự sự? ? Văn bản tự sự nhân vật được khắc họa qua những phương diện nào. - Nhân vật, được khắc họa qua việc miêu tả ngoại hình, hành động, trang phục, nội tâm, ngôn ngữ… ?Ở trong đoạn trích này tác giả đã khắc họa các nhân vật trên phương diện nào. - Phương diện ngôn ngữ. GV: Ngôn ngữ nhân vật thể hiện trong tự sự bao gồm ngôn ngữ đối thoại độc thoại và độc thoại nội tâm (không thành lời). Để thấy được yếu tố đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn tự sự quan trọng như thế nào cô trò chúng ta sẽ tìm hiểu trong ví dụ này. GV: Các em theo dõi vào hội thoại sau: Chiếu 3 câu đầu đoạn trích. Có người hỏi: - Sao bảo làng chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ? - Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy ! ? Đây là lời của ai nói với ai? Tham gia câu chuyện có ít nhất mấy người. - Là lời của những người tản cư nói chuyện với nhau về làng chợ Dầu. - Tham gia câu chuyện có ít nhất 2 người. ? Dấu hiệu nào cho em thấy đó là một cuộc trò chuyện trao đổi qua lại. - Có 2 lượt lời qua l¹i; néi dung nãi cña mçi ngêi ®Òu híng tíi ngêi tiÕp chuyÖn . - Có dấu gạch đầu dòng trước lời trao và lời đáp. -GV: À dấu hiệu cho biết điều đó vì có hai lượt lời qua lại. Lượt 1: (của người phụ nữ A) đó là lời trao. Lượt 2: (của người phụ nữ B) Là lời đáp. Nội dung của mỗi người đều hướng tới người tiếp chuyện, đều nói về làng chợ Dầu. Hình thức thể hiện của mỗi lượt lời là : trước mỗi lượt lời đều có xuống dòng, gạch đầu dòng. ? Vậy đây là hình thức ngôn ngữ nào. - Hình thức đối thoại. GV: Hai lượt lời chúng ta vừa tìm hiểu ở trên chính là sự thể hiện ở yếu tố đối thoại trong văn bản tự sự . ? Vậy em hiểu thế nào là đối thoại. (Chiếu Khái niệm). ? H×nh thøc ®èi tho¹i trªn cã t¸c dông nh thÕ nµo trong viÖc thÓ hiÖn diÔn biÕn cña c©u chuyÖn vµ th¸i ®é cña nh÷ng ngêi t¶n c. Tạo cho câu chuyện có không khí như cuộc sống thật, dẫn dắt các tình tiết trong truyện phát triển, thể hiện thái độ căm giận của những người tản cư đối với dân làng Chợ Dầu. GV: Qua t×m hiÓu vÝ dô chóng ta thÊy ®èi tho¹i lµ h×nh thøc ®èi ®¸p, trß chuyÖn gi÷a hai hoÆc nhiÒu ngêi vÒ mét c©u chuyÖn nµo ®ã, mét vÊn ®Ò nµo ®ã. Trong v¨n b¶n tù sù tríc mçi lêi tho¹i ®îc ®Æt mét dÊu g¹ch ngang. GV có thể đưa ví dụ trong SGV để phân tích. Chúng ta tiếp tục tìm hiểu đoạn trích.Các em theo dõi vào câu – Hà nắng gớm về nào (Chiếu) ? C©u “Hà nắng gớm về nào ” là lời của ông Hai nói với ai. – Ông Hai nói với chính mình. Gv: Kh«ng híng tíi 1 ngêi tiÕp chuyÖn cô thÓ nµo c¶, nội dung câu nói còng kh«ng liªn quan g× ®Õn chñ ®Ò mµ 2 ngêi ®µn bµ t¶n c ®ang trao ®æi. ? §©y cã ph¶i lµ 1 c©u ®èi tho¹i kh«ng? V× sao? §©y kh«ng ph¶i lµ ®èi tho¹i, «ng l·o ®ang nãi víi chÝnh m×nh 1 c©u b©ng qu¬, ®¸nh trèng l¶ng ®Ó t×m c¸ch tho¸i lui. Gv: Hơn nữa sau c©u nãi to cña «ng l·o cũng ch¼ng cã ai ®¸p l¹i. ? §o¹n trÝch cßn cã c©u kiÓu nµy kh«ng? Hãy dẫn ra câu đó ? (Chiếu) Chóng bay ….. thÕ nµy” ? Câu: “Chúng bay…thế này” Ông nói với ai. Ông nói với những kẻ Việt gian trong tưởng tượng. GV: Những câu nói của ông Hai trong trường hợp này là ông nói với người làng trong tưởng tượng và nói trong cơn giận dữ. ? Em có nhận xét gì về hình thức của câu. – Có dấu gạch đầu dòng trước lời nói. Được phát ra thành lời. ? C¸ch diÔn ®¹t nh trªn cã t¸c dông g×. -ThÓ hiÖn mét c¸ch ch©n thùc vµ sinh ®éng t©m tr¹ng nh©n vËt «ng Hai khi nghe tin lµng Chî DÇu theo giÆc (nçi ®au khæ tuyÖt väng vµ tñi nhôc víi ngưêi kh¸c, víi chÝnh m×nh vµ sù c¨m giËn ®èi víi nh÷ng kÎ ViÖt gian). ? Qua phân tích ví dụ, theo em câu nói của ông Hai là hình thức ngôn ngữ nào. Nó là hình thức ngôn ngữ độc thoại. ? Em hiểu thế nào là độc thoại? (Chiếu khái niệm) Độc thoại là lời của một người nào đó nói với chính mình hoặc ai đó trong tưởng tượng. Trong văn bản tự sự, khi người độc thoại nói thành lời thì phía trước câu nói có gạch đầu dòng. GV- Như vậy, độc thoại trong trường hợp này, người nói vẫn cất lên thành tiếng và hình thức của lượt lời độc thoại này cũng giống với hình thức của lượt lời trong đối thoại (cũng xuống dòng và bắt đầu bằng gạch đầu dòng). Các em theo dõi tiếp vào những câu sau. (Chiếu câu: “ Chúng nó…” ? Nh÷ng c©u v¨n trªn chóng ta thÊy «ng Hai nãi víi ai. ¤ng Hai nãi víi chÝnh m×nh. ? Lêi nãi cña «ng Hai cã ®îc ph¸t ra thµnh lêi kh«ng. Kh«ng ph¸t ra thµnh lêi. ? Chú ý về mặt hình thức các câu văn này có giống với những câu văn trên không. Hs: Không. Chúng không có gạch đầu dòng ? Tại sao trước những câu này không có dấu gạch đầu dòng như những câu đã nêu ở trên. HS: Những câu này là ông Hai hỏi chính mình. không phát ra thành tiếng mà chỉ âm thầm diễn ra trong suy nghĩ và tình cảm của ông Hai. GV: Những câu này là ông Hai hỏi chính mình. Những câu hỏi này không phát ra thành tiếng mà chỉ âm thầm diễn ra trong suy nghĩ và tình cảm của ông Hai. Vì không thốt ra thành lời, chỉ nghĩ thầm nên không có gạch đầu dòng. ? Xét về kiểu câu phân loại theo mục đích nói các câu trên thuộc kiểu câu nào. Hs; Câu nghi vấn. GV: Câu hỏi đó không cần câu trả lời. Nó được thể hiện dưới dạng những câu hỏi tư từ. ? Qua đó ta thấy tâm trạng của ông Hai như thế nào. Hs: Chúng thể hiện tâm trạng dằn vặt, đau đớn của ông Hai trong những phút giây nghe tin làng Chợ Dầu của ông theo giặc. Gv: À đúng rồi : Một cái làng mà ông gắn bó sâu nặng & luôn lấy làm tự hào, hãnh diện -> theo giặc. àQua đó thể hiện tình yêu làng, yêu kháng chiến, yêu nước chân thành mà sâu sắc của nhân vật ông Hai. Nhờ vậy làm cho câu chuyện trở lên sinh động hơn. ? Qua phân tích ví dụ em thấy những câu văn này thuộc hình thức ngôn ngữ nào. -> Đó là hình thức độc thoại nội tâm. ? Em hiểu thế nào là độc thoại nội tâm? (Chiếu khái niệm) - Độc thoại nội tâm không được nói ra thành lời và không có gạch đầu dòng trước những lời thoại. ? Từ kết quả vừa tìm hiểu các em thảo luận câu hỏi sau: GV chia lớp thành 2 nhóm N1: So sánh điểm giống và khác nhau giữa đối thoại và độc thoại. N2: So sánh điểm giống và khác nhau giữa độc thoại và độc thoại nội tâm. HS thảo luận ( Chiếu) N1- Giống : - Đều có dấu gạch đầu dòng . Khác : Đối thoại §éc tho¹i Là hình thức đối đáp , trò chuyện giữa hai hoặc nhiều người . - lời của một người nào đó nói với chính mình hoặc nói với một ai đó trong tưởng tượng . N2: Gièng: + §Òu lµ lêi cña mét ngêi nµo ®ã nãi víi chÝnh m×nh hoÆc nãi víi mét ai ®ã trong tëng tîng. - Kh¸c: §éc tho¹i §éc tho¹i néi t©m - Nãi thµnh lêi - Cã g¹ch ®Çu dßng phÝa tríc lêi nãi. - Kh«ng nãi thµnh lêi, - Kh«ng cã dÊu g¹ch ®Çu dßng phÝa tríc lêi nãi . Gv: Hs ®äc ®o¹n v¨n bµi tËp trÝch Cæng trêng më ra. §ªm nay mÑ kh«ng ngñ ®îc. Ngµy mai lµ ngµy khai trêng líp Mét cña con. MÑ sÏ ®a con ®Õn trêng, cÇm tay con d¾t qua c¸nh cæng, råi bu«ng tay mµ nãi: “§i ®i con, h·y can ®¶m lªn, thÕ giíi nµy lµ cña con, bíc qua c¸nh cæng trêng lµ mét thÕ giíi k× diÖu sÏ më ra’’ ? Trong ®o¹n trÝch trªn t¸c gi¶ ®· sö dông h×nh thøc ng«n ng÷ nµo. - Ng«n ng÷ ®éc tho¹i néi t©m ? ChØ râ c©u v¨n sö dông ng«n ng÷ ®éc tho¹i néi t©m. - §i ®i con, h·y can ®¶m lªn, thÕ giíi nµy lµ cña con, bíc qua c¸nh cæng trêng lµ mét thÕ giíi k× diÖu sÏ më ra. Gv: §ã lµ t©m tr¹ng håi hép vui síng, b©ng khu©ng, tr¨n trë cña ngêi mÑ trong ®ªm tríc ngµy khai trêng cña con. ? Qua viÖc ph©n tÝch vÝ dô trªn em theo yÕu tè ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vµ ®éc tho¹i néi t©m cã vai trß g× trong v¨n b¶n tù sù. Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm là những hình thức quan trọng để thể hiện nhân vật trong tác phẩm tự sự. GV diÔn gi¶ng thªm: Nhê h×nh thøc ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vµ ®éc tho¹i néi t©m mµ t¸c gi¶ gãp phÇn lµm cho nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n häc sèng ®éng h¬n, gÇn gòi vµ ch©n thËt h¬n. Nh©n vËt Êy biÕt nãi, biÕt suy nghÜ, biÕt bµy tá nh÷ng t×nh c¶m, th¸i ®é cña m×nh. ?Nh¾c l¹i thÕ nµo lµ ®èi tho¹i, ®éc tho¹i , ®éc tho¹i néi t©m. GV: Toµn bé néi dung mµ c¸c em võa t×m hiÓu còng lµ néi dung ghi nhí SGK. C« mêi mét b¹n ®äc ghi nhí cho c¶ líp cïng nghe. ? Qua bµi häc chóng ta cÇn n¾m néi dung kiÕn thøc nµo. Hs: ThÕ nµo lµ ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vµ ®éc tho¹i néi t©m. Vai trß cña chóng. GV chèt: -> Dï trong trêng hîp nµo ®i n÷a chóng ta ®Òu thÊy r»ng: ®éc tho¹i, hoÆc ®éc tho¹i néi t©m ®Òu gióp chóng ta kh¸m ph¸ ®îc sù phong phó cña t©m hån m×nh. Vµ c« muèn lu ý c¸c em, khi ®äc v¨n hay lµm v¨n c¸c em cÇn ph¶i ®Æt m×nh vµo vÞ trÝ cña nh©n vËt ®Ó tëng tîng vµ suy nghÜ cïng nh©n vËt. Lóc Êy c¸c em sÏ kh¸m ph¸ ®îc cuéc sèng bªn trong v« cïng phong phó vµ s©u s¾c cña nh©n vËt. Tõ ®ã lµm phong phó t©m hån m×nh. §Ó cñng cè lÝ thuyÕt chóng ta sang phÇn II luyÖn tËp. Bµi tËp 1 : Hs ®äc yªu cÇu cña bµi tËp Trong đoạn trích xuất hiện hình thức ngôn ngữ nào ? Của ai nói với ai. - §èi tho¹i: cña «ng hai víi bµ Hai. ? Theo dâi ®o¹n trÝch em thÊy: Cã mÊy lît lêi cña bµ Hai vµ mÊy lît lêi ®¸p cña «ng Hai . - Cã 3 lît lêi trao cña bµ Hai, nhng chØ cã 2 lêi ®¸p của ông Hai. - Lêi tho¹i ®Çu cña bµ Hai, «ng Hai kh«ng ®¸p l¹i “ n»m rò ra giêng kh«ng nãi g×”. - C©u hái thø 2 cña bµ ®îc «ng Hai “ khÏ nhóc nhich” ®¸p l¹i víi mét c©u hái l¹i bµ víi mét tõ “ g× ?”. - LÇn thø 3 «ng còng chØ ®¸p l¹i lêi bµ b»ng mét c©u côt lñn giäng g¾t lªn “ BiÕt råi !”. ? Em nhận xét g× vÒ lêi ®¸p cña «ng Hai. Hai lượt lời ông Hai đều trả lời cộc lốc thể hiện sự miễn cưỡng, bất đắc dĩ của ông Hai khi buộc phải trả lời bà Hai. ? Theo em, viÖc t¸i hiÖn cuéc ®èi tho¹i nµy, t¸c gi¶ ®· lµm næi bËt tÝnh c¸ch vµ t©m tr¹ng g× cña «ng Hai - ¤ng Hai: Ch¸n chêng, buån b·, ®au khæ vµ thÊt väng. GV chèt: Như vậy đối thoại chẳng những có chức năng tái tạo sự giao tiếp bằng lời nói của các nhân vật làm cho câu chuyện thêm sinh động mà còn có tác dụng khắc họa thµnh c«ng tÝnh c¸ch vµ t©m tr¹ng nh©n vËt. GV chØ ®Þnh häc sinh ®äc yªu cÇu SGK vµ tæ chøc cho c¸c em tiÕn hµnh lµm bµi. - Gîi ý: + H×nh thøc: - §o¹n v¨n cã sö dông c¸c h×nh thøc ®èi tho¹i, ®éc tho¹i, ®éc tho¹i néi t©m. + Néi dung: §Ò tµi tù chän - Tình bạn - Tình mẹ - Học tập - Thầy cô + Thêi gian:5 phót C« sÏ gäi mét sè b¹n lªn ®äc ®o¹n v¨n cña m×nh, c¸c em chØ ra trong ®o¹n v¨n cña m×nh ®©u lµ c©u ®èi tho¹i, ®©u lµ c©u ®éc tho¹i vµ ®éc tho¹i néi t©m. Sö dông h×nh thøc nh vËy cã t¸c dông diÔn t¶ ®iÒu g×. -HS ®äc vµ GV söa ch÷a mét sè bµi I. Tìm hiểu yếu tố đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn bản tự sự: 1.Ví dụ: ( SGK) 2. Nhận xét - Đối đáp, trò chuyện giữa hai người - Gạch đầu dòng trước lời trao- đáp. -> Đối thoại. -Ông Hai : + nói với chính mình + nói với ai đó trong tưởng tượng. -Dấu hiệu + Nói thành lời. + Có gạch đâu dòng -> Độc thoại + Không phát ra thành lời. Không gạch đầu dòng. -> Độc thoại nội tâm => Là những hình thức quan trọng để thể hiện nhân vật trong văn tự sự. 3. Ghi nhớ: (SGK- 178). II. Luyện tập: Bài 1. (178) : Ph©n tÝch t¸c dông h×nh thøc ®èi tho¹i trong ®o¹n trÝch : Bµi tËp 2 : ViÕt 1 ®o¹n v¨n kÓ chuyÖn theo ®Ò tµi tù chän trong ®ã sö dông c¶ 3 h×nh thøc ®èi tho¹i, ®éc tho¹i vµ ®éc tho¹i néi t©m. ( HS tù viÕt bµi ) 4. Cñng cè : - ¤n l¹i §èi tho¹i, ®éc tho¹i, ®éc tho¹i néi t©m - T×m c¸c lêi ®èi tho¹i , ®éc tho¹i, ®éc tho¹i néi t©m trong c¸c v¨n b¶n: KiÒu, Lµng (Kim L©n ). 5. Dặn dò: - Dùa vµo néi dung phÇn ®Çu t¸c phÈm “ChuyÖn ngưêi con g¸i Nam Xư¬ng” cña NguyÔn D÷, h·y ®ãng vai Trư¬ng Sinh kÓ l¹i c©u chuyÖn vµ bµy tá niÒm ©n hËn. - Hoµn thµnh ®o¹n v¨n tù sù cña m×nh. - Häc thuéc lßng ghi nhí. - ChuÈn bÞ tiết 65 - luyÖn nãi: Tù sù kÕt hîp víi nghị luận & miêu tả nội tâm. D. RKN: