Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 71: Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng)

Tiết: 71 CHIẾC LƯỢC NGÀ (Nguyễn Quang Sáng) A. Mục tiêu bài dạy (sgv/ B. Chuẩn bị của GV - HS: - GV: sgk, sgv, giáo án. - HS: sgk, bài soạn C. Tiến trình bài dạy: (1) Khởi động:5’ - Ổn định - Bài cũ: 1/ Phát biểu chủ đề của truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”. 2/ Chỉ ra các chi tiết tạo nên chất trữ tình của tác phẩm. - Bài mới: “Chiếc lược ngà” là một truyện ngắn hay của nhà văn Nguyễn Quang Sáng -có cốt truyện rõ ràng hấp dẫn xoay quanh những tình huống khá bất ngờ nhưng tự nhiên, hợp lý. (2) Đọc - hiểu văn bản: 40’ Hoạt động của GV - HS Nội dung bài giảng Hỏi: Vài nét về tác giả, hoàn cảnh sáng tác? - Nguyễn Quang Sáng, sinh năm 1932 ở tỉnh An Giang. Ông là nhà văn Nam Bộ, nổi tiếng với nhiều truyện ngắn và tiểu thuyết và kích bản phim, hầu hết là viết về con người và cuộc sống con người Nam Bộ. Nhiều truyện của ông được chuyển thể thành phim; ví dụ: Cánh đồng hoang, Mùa gió chướng. - Truyện ngắn: “ Chiếc lược ngà” được viết 1966 tại chiến trường Nam Bộ trong thời kỳ cuộc kháng chiến chống Mỹ đang diễn ra ác liệt. A. Tìm hiểu bài I. Tác giả, hoàn cảnh sáng tác. Hỏi: GV: HS đọc từ đầu … giaà vò anh” II. Tóm tắt Hỏi: Kể tóm tắt truyện ngắn (8 - 10 câu) - Ông Sáu xa nhà đi chiến đấu. Mãi khi con gái lên 8 tuổi, ông mới có dịp về thăm nhà thăm con. Bé Thu không nhận ra cha, vì sẹo trên mặt làm ba em không còn giống với người trong bức ảnh chụp mà em đã biết. Em đối xử với ba em như người xa lạ. Đến lúc bé Thu nhận ra cha, tình cha con thức dậy trong em, thì cũng là lúc ông Sáu phải ra đi. - Ở khu căn cứ, người cha đã dồn hết tình cảm yêu quý, nhớ thương đứa con vào việc làm một “chiếc lược bằng ngà voi để tặng cô con gái bé bỏng”. Trong một trận càn, ông đã hy sinh. Trước lúc nhắm mắt, ông đã kịp trao lại cây lược cho người bạn, nhờ chuyển đến tay con gái. Hỏi: Truyện có nhiều tình huống hay, tình huống nào đã bộc lộ sâu sắc và cảm động tình cha con của ông Sáu và Bé Thu? - Truyện đã thể hiện tình cảm cha con sâu sắc của hai cha con ông Sáu trong hai tình huống. + Hai cha con gặp nhau sau 8 năm xa cách nhưng trớ trêu thay là bé Thu không nhận cha, đến lúc em nhận ra và biểu lộ tình cảm thắm thiết thì ông Sáu lại phải ra đi. + Ở khu căn cứ, ông Sáu dồn tất cả tình yêu thương và mong nhớ đứa con vào việc làm cây lược ngà để tặng con, nhưng ông đã hy sinh khi chưa kịp trao món quà ấy cho đứa con gái. => Nếu tình huống thứ nhất bộc lộ tình cảm mãnh liệt của bé Thu với cha, thì tình huống thứ hai bộc lộ tình cảm của người cha với đứa con. III. Phân tích. Tiết 72: CHIẾC LƯỢC NGÀ (tt) Đọc - hiểu văn bản: 35’ Đọc: Gọi HS đọc “Suốt mấy năm kháng chiến… như bị gãy” (1) Diễn biến tâm lý và tình cảm của bé Thu. Hỏi: Được về thăm nhà tâm trạng ông Sáu như thế nào? - Không chờ xuống cập bến, anh nhún chân nhảy thót lên, xô chiếc xuồng tac ra… bước vội vàng những bước dài, rồi dừng lại lêu to: Thu, Con. - Với lòng mong nhớ, anh nghĩ: Con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, ôm chặt lấy cổ anh -> hạnh phúc, nôn nóng gặp con. a/ Trước khi nhận ra ông Sáu là cha. Hỏi: Ông Sáu còn có hành động gì sau đó? - Vừa bước, vừa khom người đưa tay đón chờ con, với vẻ mặt xúc động ông chầm chậm bước tới, giọng lắp bắp run lên: Ba đây con! Ba đây con! - Ngạc nhiên, sợ hãi-> thờ ơ, lạnh lùng-> bướng bỉnh. Hỏi: Trước thái độ vồ vập của ông Sáu, bé Thu phản ứng như thế nào? Em có nhận xét gì về phản ứng? - Con bé nghe gọi giật mình, tròn mắt nhìn ngơ ngác đến lạ lùng. - Khi thấy người đàn ông, trên mặt có một vết sẹo trông dễ sợ, cứ tíến lại gần gọi “Ba đây con! Ba đây con”. Mặt nó tái nhợt đi, vụt chạy kêu thét lên : Má ! Má! -> Từ chỗ ngạc nhiên-> sợ hãi->kêu thét lên. Đây là một phản ứng tự nhiên, phù hợp với đứa trẻ, trước một tình huống bất ngờ. Đọc: Những ngày tiếp theo thái độ vá tìnhc ảm của bé Thu với ông Sáu như thế nào? HS đọc tt… sâu xa…” d/c qua các chi tiết? - Mặc kệ trước lời nói, cử chỉ âu yếm vỗ về của ông Sáu, vẫn một mực thờ ơ, lạnh lùng, đến mức bướng bỉnh, ngang ngạch. Ví dụ: + Không mỗt lần gọi tiếng ba. + Khi buộc phải gọi thì gọi trống không. - Vô ăn cơm. - Cơm chín rồi - Con kêu mà người ta không nghe. - Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái… + Hất tung cái trứng cá ra khỏi bát cơm, bị đánh nhưng không khóc, bỏ về bên nhà ngoại. Hỏi: Sự ương ngạch của bé Thu có đáng trách không? Không đáng trách, vì trong hoàn cảnh xa cách và trắc trở của chiến tranh, nó còn quá bé để có thể hiểu được những tình thế khắc nghiệt, éo le của cuộc sống và người lớn cũng không ai kịp chuẩn bị cho nó, đón nhận những khả năng bất thường, nên nó không tin ba nó vì trên mặt ông có thêm vết sẹo khác với hình ba nó mà nó đã được biết. Chốt: Phản ứng của bé Thu chứng tỏ bé Thu là đứa trẻ có cá tính như thế nào? - Đó là một đứa trẻ có cá tính mạnh mẽ, sâu sắc. -> GV: Chính cá tính đó mà về sau này Thu đã trở thành cô giao liên dũng cảm, sắc sảo. Hỏi: Em có nhận xét như thế nào về nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật, đặc biệt là về bé Thu qua đoạn đầu văn bản (Gợi ý). - Diễn biến tâm lý của bé Thu được tác giả mô tả như thế nào? (mô tả chính xác, phù hợp với đặc điểm tâm lý của trẻ con). - Để đạt được điều đó, theo em Nguyễn Quang Sáng phải là ngươờ như thế nào trước tiên? (am hiểu trẻ con, hiểu được tâm lý trẻ). Đọc: Đến lúc chia tay… tuột xuống b. Khi nhận ra người cha. Hỏi: Điều gì diễn ra khi ông Sáu mang ba lô lên vai, chuẩn bị chia tay với mọi người? - Bé Thu đột ngột gọi : Ba, ba… - Chạy nhanh như con sóc, thót lên, dang 2 tay ôm chặt cổ ba nó, vừa nói vừa khóc: Ba! không cho ba đi nữa! Ba ở nhà với con. - Nó hôn tóc, hôn cổ, hôn vai, hôn cả vết sẹo dài trên mặt ba nó… - Nó nghĩ hai tay không thể giữ chặt Ba nó, nó dang cả 2 chân câu chặt Ba nó, dôi vai của nó run run. - Hồn nhiên - ngây thơ - Rất tình cảm) - Yêu thương cha mãnh liệt Hỏi: Vì sao có sự chuyển biến trong tình cảm của bé Thu? - Được bà ngoại kể lại: Ba đi đánh Tây và đã bị thương. Bà còn nhắc đến tội ác bọn Tây cho nghe -> nó nhận ra vì sao mà ba không giống cái hình ba chụp với Má. Vì sao tác giả lãi để cho bà ngoại giải thích lý do? - Vì nó không thể nói với mẹ, vì nó cũng đang giận mẹ nó, ba nó -> là khách, chỉ có bà ngoại gần gũi, mà nó đang ngủ với ngoại. Hỏi: Đoạn trích còn cho thấy tính cách gì của bé Thu? Nhà văn không chỉ am hiểu trẻ nhỏ mà còn nhà người như thế nào? (Yêu thương, trân trọng trẻ thơ) Đọc: HS đọc thầm bằng mắt. (2) Tình cảm của người cha. Hỏi: - GVnhắc lại một vài nét về tình cảm, hoàn cảnh và tâm trạng của ông Sáu trong 3 ngày phép. + Niềm khao khát được gặp con, khiến ông Sáu hạnh phúc, nhưng khi thấy con sơ hãi và bỏ chạy ông Sáu rơi vào tâm trạng hụt hẫng. + Những ngày phép ngắn ngủi, ông Sáu không dám đi đâu cả, suốt ngày ông tìm cách làm thân và vỗ về con, nhưng càng gần còn thì ông lại càng thất vọng vì con gái đã phản ứng quá mạnh mẽ. + Không kìm nén được sự tức giận, ông Sáu đã đánh con một cái, đứa con bỏ sang nhà ngoại ngủ. + Trong buổi chia tay ông muốn tìm con, ôm con vào lòng, nhưng lại sợ con phản ứng nên đành thôi. + Những tưởng con gái yêu chẳng bao giờ chịu nhận cha, thì chính giờ phút cuối thì con bé đột ngột gọi ba, tình cảm của bé Thu dành cho ông thật sâu đậm, đã khiến ông thật hạnh phúc. + Và tình cảm ấy được mang mang theo ra chiến trường - Thắm thiết sâu đậm Hỏi: Ở chiến trường, điều gì làm ông Sáu day dứt nhất khi nghĩ về con gái? - Ông hối hận vì đã đánh con. GV: Ông nhớ lời con dặn: Ba về, Ba nhớ mua cho con một cây lược nghe ba và điều đó đã thôi thúc ông làm một chiếc lược bằng ngà voi cho con. Hỏi: Tìnhcảm thươngcon được thể hiện qua việc làm chiếc lược ngà như thế nào? - Ông sung sướng khi tìm được một khúc ngà, ông dồn hết tâm trí, công sức vào việc làm cây lược. Những lúc rỗi, anh cưa từng chiếc răng lược thận trọng, tỉ mỉ và có công như người thợ bạc; trên sống lưng lược ông có khắc hàng chữ: Yêu nhớ tặng Thu con của Ba. - Đối vớ iông lược ngà là một vật quý giá như thế nào? Nó làm dịu đi nỗi ân hận chứa đựng tình cảm yêu mến, nhớ thương mong đợi con. - GV: Nhưng rồi cảnh đau thương lại đến với cha con ông. Anh Sáu đã hy sinh trong một trận càn, đành gởi lại chiếc lược cho người bạn mang về cho con gái. Chốt: Qua những điều đã phân tích, em thấy tình cảm của ông Sáu dành cho con như thế nào? (Sâu đậm) Hỏi: Câu chuyện chiếc lược ngà không chỉ nói lên tình yêu thương hai cha con thắm thiết sâu nặng, còn cho em suy nghĩ gì về chiến tranh, về cuộc sống của con người. - Chiến tranh tàn khốc đã gây ra những đau thương tàn khốc cho con người, khiến những đứa trẻ phải côi cút, bất hạnh vì mất cha. (3) Tổng kết: 5’Nêu nội dung đoạn trích? (tình cha con cao đẹp). Tổng kết về đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn? - Cốt truyện? Chặt chẽ nhiều tình huống bất ngờ, hợp lý, đáng xúc động. - Chọn người kể là ai, ngôi thứ mấy? Cách chọn vai kể như vậy có tác dụng gì trong việc xây dựng nhân vật và thể hiện nội dung tư tưởng của truyện? => Người kể là người bạn thân của nhân vật chính (nhân vật anh Ba) kể về ngôi thứ nhất. Cách chọn nhân vật kể như vậy khiến cho câu chuyện trở nên đág tin cậy hơn. Người kể chuyện lại hoàn toàn chủ động điều khiển nhịp kể theo trạng thái cảm xúc của mình, có thể chủ động xem vào những ý kiến bình luận, suy nghĩ để dẫn dắt người đọc, người nghe “Trong cuộc đời kháng chiến của tôi, tôi chứng kiến không biết bao nhiêu cuộc chia tay, nhưng chưa bao giờ tôi xúc động như lần ấy” hoặc “Cây lược ngà ấy chưa chải được mái tóc của con, nhưng nó như gỡ rối được phần nào tâm trạng của anh. - Xây dựng nhận vật? Miêu tả âm lý nhân vật có gì đặc sắc? Truyện đã xây dựng thành công nhân vật bé Thu với cá tính: Hồn nhiên, ngây thơ nhưng mạnh mẽ, sâu sắc, dạt dào tình cảm tâm lý nhân vật diễn ra một cách tự nhiên, hợp ý, xúc động tất cả mọi người. - Ngôn ngữ: Giản dị, mang mà sắc Nam Bộ (HS đọc ghi nhớ) (4) Luyện tập: 4’ BT1: Thái độ và hành động có vẻ trái ngược của bé Thu thực ra lại xuất phát từ sự nhất quán trong suy nghĩ và tính cách của em (Gợi ý) - Bé Thu không nậhn ông Sáu là Ba vì lý do? Ông Sáu có một vết thẹo trên mặt, nó chỉ yêu khi chỉ tin chắc đó là Ba nó thôi. - Mọi phản ứng của bé Thu trước khi chia tay trong những ngày đầu gặp gỡ với ông Sáu, trái ngược với tính cách ngoan ngoãn thường ngày của em, nhưng thực ra nhằm bảo vệ một tình yêu hết sức sâu sắc với người cha mà theo nó phải giống hệt bức hình ông đã chụp với mẹ nó. BT2: (về nhà): Gợi ý: Nếu chọn vai kể là bé Thu thì nên dùng lời hồi tưởng (sau nhiều năm) khi đã lớn, Thu hồi tưởng lại cuộc gặp gỡ cuối cùng với người cha. B. Luyện tập 1/ Giới thiệu tính nhất quán trong tính cách nhân vật. (5) Củng cố - Dặn dò: - Học ghi nhớ, kể tóm tắt chuyện. - Kiểm tra văn học Trung đại - Ôn tập tiếng Việt.