Giáo án Ngữ văn 9 - Tuần 24 - Bài 23 - Tiết 117: Viếng Lăng Bác (Viễn Phương)

Tuần 24 Bài 23 Tiết 117 VIẾNG LĂNG BÁC. Viễn Phương. š & b A.. Mục tiêu cần đạt : Giúp học sinh: - Cảm nhận được niềm xúc động thiêng liêng, tấm lòng tha thiết thành kính, vừa tự hào, vừa đau xót của tác giả từ miền Nam mới được giải phóng ra viếng lăng Bác. - Thấy được nhữn đặc điểm nghệ thuật của bài thơ: giọng điệu trang trọng và tha thiết phù hợp với tâm trạng và cảm xúc, nhiều hình ảnh ẩn dụ có giá trị, xúc tích và gợi cảm. Lời thơ dung dị mà cô đúc, giàu cảm xúc mà lắng đọng. B.. Chuẩn bị: 1 Giáo viên: Tranh lăng Bác ; hệ thống câu hỏi. 2 Học sinh: Soạn bài theo yêu cầu của GV. C.Tiến trình lên lớp: I. Ổn định tổ chức: II.Kiểm tra bài cũ: - Đọc thuộc lòng bài thơ Mùa xuân nho nhỏ và nêu chủ đề. - Tác giả cảm nhận hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên như thế nào ? Từ đó liên hệ đến mùa xuân riêng của bản thân tác giả? III. Bài mới: Hoạt động của Giáo viên và học sinh Nội dung ghi A. Hoạt động 1:Hướng dẫn tìm hiểu chung. - GV gọi HS đọc dấu sao SGK/59 để tìm hiểu tác giả, tác phẩm. - Nêu vài nét về tác giả? * Viễn Phương tên khai sinh là Phan Thanh Viễn, sinh năm 1928, quê An giang. * Ông là một cây bút có mặt sớm nhất của lực lượng văn nghệ giải phóng ở miền Nam. * Thơ ông nhỏ nhẹ, giàu tình cảm và chất mơ mộng ngay trong hoàn cảnh chiến đấu ác liệt ở chiến trường: Mắt sáng học trò; Đám cưới giữa mùa xuân. - Nêu vài nét về tác phẩm?(Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác, thời điểm sáng tác.) * Thời điểm sáng tác: Bài thơ sáng tác vào tháng 4-1976. * Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ viết lúc đất nước thống nhất, lăng chủ tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh thành, Viễn Phương ra thăm miền Bắc vào lăng viếng Bác Hồ. * Xuất xứ: Bài thơ in trong tập thơ “Như mấy mùa xuân”. B. Hoạt động 2: Hướng dẫn đọc, tìm hiểu từ khó, bố cục, chủ đề. - GV hướng dẫn HS thực hiện các phần trên. * Đọc: Giọng thành kính, xúc động, chậm rãi, ngày càng dâng cao, có đoạn lắng sâu, đoạn cuối tha thiết. * Tìm hiểu từ khó: 3 từ SGK. * Bố cục: 4 phần. ( Câu hỏi 1 SGK/60) + Khổ thơ 1: Cảnh ngoài lăng. +Khổ thơ 2:Cảnh đoàn người viếng lăng. + Khổ thơ 3:Cảnh trong lăng và cảm xúc của nhà thơ. + Khổ thơ 4: Ước nguyện của tác giả. * Chủ đề: Bài thơ là niềm xúc động thiêng liêng thành kính, lòng biết ơn và tự hào pha lẫn nỗi xót đau khi tác giả từ miềm Nam ra viếng lăng Bác. C. Hoạt động 3: Hướng dẫn phân tích. - GV gọi HS đọc khổ thơ 1 và trả lời câu hỏi 2 SGK/60. - Câu thơ đầu nêu lên điều gì? * Câu thơ đầu “Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác” là một thông báo. Nhà thơ thông báo với Bác nơi ở của nhà thơ là miền Nam. - Giải thích nghĩa của từ “viếng” và từ “thăm”? Nhận xét cách dùng từ ở tựa đề và câu thơ, cách xưng hô của tác giả? * Giải thích nghĩa: ­ “Viếng”: đến chia buồn với thân nhân người chết. ­ “Thăm”: đến gặp gỡ, chuyện trò với người đang sống. * Nhan đề dùng “viếng” với nghĩa đen, trang trọng khẳng định sự that Bác đã qua đời. Câu thơ dùng “thăm” ngụ ý nói giảm cho thấy Bác vẫn còn sống mãi. * Cách xưng hô “con” gợi sự thân mật gần gũi, cảm động. - Hình ảnh đầu tiên tác giả thấy là gì? Hình ảnh đó mang ý nghĩa gì? * Hình ảnh tác giả thấy đầu tiên là hàng tre bát ngát. Đó là hình ảnh thân thuộc của làng quê đất nước Việt Nam: đồng bào miền Nam ở mãi bên Bác, trong trái tim Bác. - Hình ảnh hàng tre ở câu 2 có giống “hàng tre xanh xanh”ở câu 3. * Hình ảnh hàng tre ở câu 2 là hình ảnh thực; ở câu 3 là hình ảnh ẩn dụ biểu tượng cho con người, cho dân tộc Việt Nam kiên cường bất khuất. - Câu thơ 4 sử dụng thành ngữ gì? Nêu ý nghĩa?Nêu nghệ thuật sử dụng trong câu thơ? * Câu thơ 4 sử dụng thành ngữ “Bão táp mưa sa” chỉ những khó khăn gian khổ, những vinh quang và cay đắng mà nhân dân ta đã vượt qua. Từ đó cho thấy tinh thần bất khuất kiên cường, sức sống bền bĩ, dẻo dai. ð Tre anh hùng của một dân tộc anh hùng;như tre mọc thẳng con người không chịu khuất. * Nghệ thuật nhân hóa. - GV gọi HS đọc khổ thơ 2,3,4 và trả lời câu hỏi 3 SGK/60. - Phân tích sự khác nhau giữa hai hình ảnh “mặt trời”trong khổ thơ 2. Nêu nghệ thuật sử dụng? Tác dụng của nghệ thuật đó? * Mặt trời câu 1 là hình ảnh thực. * Mặt trời câu 2 là hình ảnh ẩn dụ chỉ Bác Hồ nhằm nói lên sự vĩ đại của Bác. Đồng thời thể hiện sự tôn kính của nhân dân, của nhà thơ đối với Bác. * Ngoài ra còn có nghệ thuật nhân hóa:mặt trời đi trên lăng, nghệ thuật so sánh:so sánh Bác với mặt trời. - Từ “ngày ngày” tạo thêm ý nghĩa gì? * Ngày ngày: thời gian lặp lại khi mặt trời đi qua lăng góp phần bất tử hóa, vĩnh viễn hóa hình tượng Bác Hồ. Bác sống mãi trong lòng mọi người, Bác hóa thân vào thiên nhiên, vũ trụ, hiện diện khắp nơi. - Hình ảnh tiếp theo gây ấn tượng là hình ảnh nào?Nó đẹp và hay ở chỗ nào? * Từ láy “ngày ngày” được lặp lại thể hiện cái hiện tượng đã trở thành qui luật bình thường:dòng người đi trong không gian đặc biệt “đi trong thương nhớ”vào lăng viếng Bác. * Hình ảnh dòng người xếp hàng kết thành vòng tròn như tràng hoa đi trong thương nhớ dâng bảy mươi chín mùa xuân cuộc đời của Bác ð Hình ảnh ẩn dụ đẹp và sáng tạo thể hiện tấm lòng thành kính của nhân dân đối với Bác. - Về không gian, vị trí điểm nhìn và thời gian ở khổ thơ 3 khác gì so với hai khổ thơ trên? * Ở mỗi khổ thơ đều có sự thay đổi theo bước chân người đi viếng: ­ Khổ thơ 1:Nhìn bao quát khu lăng bác, hàng tre buổi sáng mờ sương. ­ Khổ thơ 2:Nhập vào dòng người xếp hàng vào lăng lúc mặt trời lên. ­ Khổ thơ 3: Trong lăng, quan sát cảm nhận và suy nghĩ. - Hình ảnh Bác yên nghỉ trong lăng được nhà thơ cảm nhận như thế nào? * Hình ảnh Bác nằm yên nghỉ trong lăng trang nghiêm được so sánh với vầng trăng trong sáng dịu hiền. Hình ảnh vầng trăng dịu hiền gợi tâm hồn cao đẹp, sáng trong của Bác. - Dùng hình ảnh “mặt trời, vầng trăng, trời xanh” so sánh Bác có gì mâu thuẫn? * Dùng các hình ảnh so sánh không có gì mâu thuẫn vì nhà thơ muốn nhấn mạnh cái công lao biển trời của Bác đối với đất nước, sự vĩ đại cao cả của Bác. * Hình ảnh trời xanh tượng trưng cho sự vĩnh hằng, vô tận của Bác. - GV gọi Hs đọc câu hỏi 4 và trả lời. - Tình cảm của tác giả thể hiện cụ thể như thế nào? * Tình cảm của tác giả thể hiện cụ thể ở hai câu thơ: Vẫn biết trời xanh là mãi mãi. Mà sao nghe nhói ở trong tim. ð Nỗi đau xót biểu hiện cụ thể, trực tiếp. Tác giả có cảm giác như Bác đang nằm nghỉ sau những giờ làm việc miệt mài, Bác vẫn còn mãi với non sông đất nước như trời xanh còn mãi. Tác giả tin nhưng không thể không đau xót vì sự ra đi của Người:đó là sự thật-Bác đã đi xa rồi! Đây chính là mẩu thuẫn giữa lý trí và tình cảm chứng tỏ sự vĩ đại của Bác. - Ước nguyện của tác giả khi sắp về miền Nam là gì? Nguyện vọng đó nói lên điều gì? * Ước nguyện:muốn làm con chim, muốn làm đóa hoa, muốn làm cây tre. * Nguyện vọng:muốn gần Bác mãi mãi, muốn làm Bác vui, muốn canh cho Bác giấc ngủ bình yên. - Điệp ngữ “muốn làm” được lặp lại ba lần thể hiện điều gì? * Điệp ngữ “muốn làm” thể hiện mong ước tha thiết và nỗi lưu luyến không muốn rời xa Bác của tác giả. - Hình ảnh “cây tre” ở khổ thơ 4 có gì khác so với hình ảnh “cây tre”ở khổ thơ 1? * Hình ảnh “cây tre” ở khổ thơ 4 là hình ảnh ẩn dụ nói rõ tấm lòng trung hiếu (trung với nước, với Đảng, hiếu với dân) của tác giả. - Tìm hiểu nghệ thuật: hình ảnh thơ, giọng điệu, thể thơ và nhịp điệu của bài thơ? * Giọng điệu:trang nghiêm, sâu lắng, tha thiết, đau xót, tự hào. * Thể thơ và nhịp điệu:thơ 8 chữ(có dòng 7 hoặc 9 chữ);gieo vần không cố định. Nhịp điệu chậm phù hợp không khí trang nghiêm thành kính. * Hình ảnh thơ sáng tạo kết hợp hình ảnh thực, hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng. D. Hoạt động 4: Hướng dẫn tổng kết. - Nêu nội dung và nghệ thuật của bài thơ? * HS dựa vào ghi nhớù để trả lời. I. Tìm hiểu chung: 1. Tác giả: 2. Tác phẩm: II. Đọc, tìm hiểu từ khó, thể thơ, bố cục, chủ đề: 1. Đọc: 2. Tìm hiểu từ khó: 3. Bố cục: 5. Chủ đề: III. Phân tích: 1. Tâm trạng, cảm xúc của nhà thơ khi viếng lăng Bác: a. Khổ thơ 1: - Thông báo với Bác nơi ở:miền Nam - Dùng từ xưng hô:con để thể hiện tình cảm thân mật, gần gũi. - Hình ảnh hàng tre quen thuộc của làng quê Việt Nam. - Hình ảnh hàng tre:biểu tượng của sức sống bền bĩ, kiên cường của dân tộc ð Hình ảnh ẩn dụ, nhân hóa. - Thành ngữ ‘bão táp mưa sa”: những khó khăn gian khổ, những vinh quang và cay đắng mà nhân dân ta đã vượt qua. b. Khổ thơ 2: - Hình ảnh mặt trời thực và mặt trời mang hình ảnh ẩn dụ nói lên sự vĩ đại của Bác; vừa thể hiện sự tôn kính của nhân dân, của nhà thơ đối với Bác. - Bác là mặt trời, Bác sống mãi trong lòng mọi người. - “Dòng người đi trong thương nhớ”:hình ảnh thực. - “Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân”:hình ảnh ẩn dụ thể hiện tấm lòng thành kính của nhân dân đối với Bác. c. Khổ thơ 3: - Khung cảnh và không khí thanh tĩnh ngưng kết cả thời gian và không gian ở trong lăng Bác. - “Bác nằm trong giấc ngủ”được so sánh với vầng trăng, trời xanh. Bác vẫn còn mãi với non sông đất nước như trời xanh còn mãi. Bác đã hóa vào thiên nhiên, đất nước, dân tộc. - Tình cảm đau xót, tiếc thương: Bác đã đi xa rồi, đó là sự thật. d. Khổ thơ 4: - Ước muốn làm con chim, đóa hoa, cây tre để ở mãi bên Bác. - Hình ảnh cây tre trung hiếu:canh giấc ngủ bình yên cho Người. - Điệp ngữ thể hiện mong ước thiết tha của tác giả. 2. Nghệ thuật của bài thơ: - Giọng điệu. - Thể thơ và nhịp điệu. - Hình ảnh thơ sáng tạo. IV. Tổng kết: * Bài thơ “Viếng lăng Bác” thể hiện lòng thành kính và niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ và của mọi người đối với Bác Hồ khi vào lăng viếng Bác. * Bài thơ có giọng điệu trang trọng và tha thiết, nhiều hình ảnh ẩn dụ đẹp và gợi cảm, ngôn ngữ bình dị mà cô đúc. IV. Củng cố: - Nêu chủ đề bài thơ? - Nhận xét nghệ thuật của bài thơ? V.Hướng dẫn chuẩn bị bài mới: 1. Học thuộc bài. 2. Chuẩn bị bài Nghị luận về một tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) - Tìm hiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện:Đọc văn bản và trả lời câu hỏi: * Vấn đề nghị luận của văn bản là gì? Hãy đặt nhan đề thích hợp. * Vấn đề nghị luận được triển khai qua những luận điểm nào? Nêu cụ thể. *Nêu biện pháp lập luân? - Xem phần luyện tập. VI.Rút kinh nghiệm: