Giáo án Ngữ văn lớp 8 Tuần 17 Tiết 65 Hai chữ nước nhà (trích)

Tuần 17 Tiết 65 Ngày dạy lớp:………/……/2007 Văn bản hai chữ nước nhà (trích) ( Trần Tuấn Khải. 1895-1983) A. Mục tiêu cần đạt: - Cảm nhận được nội dung trữ tình yêu nước trong đoạn thơ trích: Nỗi đau mất nước và ý chí phục thù cứu nước. - Tìm hiểu sức hấp dẫn nghệ thuật của ngòi bút Trần Tuấn Khải: Cách khai thác đề tài lịch sử, sự lựa chọn thể thơ thích hợp, việc tạo dựng không khí, tâm trạng giọng điệu thơ thống thiết. - Giáo dục lòng yêu nước. B. Chuẩn bị: - Giáo viên: Đọc tài liệu tham khảo, những điều cần lưu ý ... - Học sinh: Soạn bài. C. Các hoạt động dạy học: 1. Tổ chức lớp: (1') 2. Kiểm tra bài cũ :(5') ? Đọc thuộc lòng và diễn cảm bài thơ: "Muốn làm thằng cuội'' ? Em thích nhất câu thơ nào trong bài? Giải thích lí do. ? Phân tích hành động và nụ cười của thằng Cuội - Tản Đà trong trong 2 câu thơ của nhà thơ. 3. Tiến trình bài giảng: Hoạt động của thày Hoạt động của trò ? Giới thiệu những nét chính về tác giả, đề tài sáng tác, khai thác đề tài lịch sử. ? Xuất sứ của văn bản. (chú ý đề tài lịch sử sáng tác của bài thơ) . Bài thơ dài 101 câu, đoạn trích 36 câu. - Yêu cầu đọc: lâm li, thống thiết. - Giáo viên đọc diễn cảm. ? Em có nhận xét gì về giọng điệu của đoạn thơ. ? Bài thơ được làm theo thể thơ nào ? Thuyết minh về thể thơ này (số câu chữ, hiệp vần). Thể thơ có tác dụng gì trong việc thể hiện giọng điệu của bài thơ. * Thể loại song thất lục bát Đây là thành công đầu tiên của văn bản này: Sự lựa chọn thể thơ thích hợp. ? Giải thích một số từ ngữ khác: Đoái Châu, Hồng lạc, sa cơ, quách, tổ tông. ? Có thể khái quát ý chính và cảm xúc bao trùm đoạn trích. ? Đoạn thơ có thể chia làm 3 phần. Nêu ý chính từng phần. ? Xem chú thích (*) SGK cho biết điều gì đặc biệt trong cuộc ra đi của người cha là Nguyễn Phi Khanh. ? Cảnh tượng ra đi được miêu tả qua những câu thơ nào ? cảnh tượng đó được miêu tả ra sao ? Gợi cho em cảm giác gì. - Giáo viên bình: Nơi tận cùng của đất nước, 1 cuộc ra đi không ngày trở lại - địa điểm cuối cùng để rồi vĩnh viễn rời xa Tổ Quốc, Quê hương tâm trạng ấy được phủ lên một cảnh vật tang tóc, thê lương cảnh vật cùng giục cơn sầu lòng người. * Bối cảnh không gian nơi biên giới ảm đạm, heo hút. * Từ ngữ ước lệ, nghệ thuật phóng đại giới thiệu hoàn cảnh đất nước nô lệ ? Có phải ở đây chỉ hoàn toàn cảnh thật hay phóng đại. ? Nếu không gian là mây sầu, gió thảm thì hoàn cảnh tâm trạng của người cha được biểu hiện qua những hình ảnh nào. * Hoàn cảnh và tâm trạng của người cha thật éo le và đau đớn, yêu nước nhưng bất lực không làm được gì. ? Các hình ảnh ''Hạt máu thấm quanh hồn nước - chút thân tàn lần bước dặm khơi'' thể hiện một tâm trạng như thế nào ? Đó là nghệ thuật gì. ? Những cụm từ ước lệ quen thuộc của thơ ca trung đại được sử dụng trong đoạn 1 này có tác dụng gì. * Hình ảnh ẩn dụ + từ ngữ ước lệ. ? Qua những điều phân tích trên em thấy người cha là người như thế nào. * là người yêu nước thiết tha, sâu đậm, đau đớn khi nước mất nhà tan. I. Tìm hiểu chung 1. Tác giả: - Dựa SGK trình bày + Cuộc đời + Sự nghiệp (chú ý đề tài sáng tác) 2. Tác phẩm: - Bài thơ mở đầu tập ''Bút quan hoài-1924) - Đoạn trích phần mở đầu của bài thơ. II. Đọc - hiểu văn bản 1. Đọc - Học sinh đọc diễn cảm - Giọng điệu thống thiết, dìu dặt khi nuối tiếc tự hào, khi căm uất, khi thiết tha. - Thể song thất lục bát phù hợp với việc diễn tả tâm trạng đau đớn, da diết, nỗi giận dữ, oán thán của tâm sự yêu nước khích lệ lòng yêu nước, ý chí cứu nước. - Học sinh giải thích . Đoái: ghé, ngó, ngoái . Châu: nước mắt, giọt lệ . Hồng lạc: thuỷ tổ, dòng dõi dân tộc Việt Nam . Hồng: núi Hồng Lĩnh, sông Hồng, chim Lạc: Âu Lạc, Lạc Việt. . Sa cơ: gặp chuyện không may, bất ngờ, không tập đối phó, phải chụi thất bại có khi chịu chết. . Quách: bọc ngoài, áo quan, ngoài cỗ ván để chôn người chết . Tổ tông:Tổ tiên, cha ông, cụ kị. - ý chính: đây là lời trăng trối của người cha với con trước giờ vĩnh biệt, trong bối cảnh bản thân ông bị bắt, bị nhốt trong xe tù, nước mất nhà tan. Đó là tâm trạng nặng trĩu ân tình và đau đớn xót xa, giọng thơ lâm li thống thiết, nhiều câu cảm thán. . Phần 1: Tâm trạng của người cha trong cảnh ngộ éo le. . Phần 2: Hiện tình đất nước trong cảnh đau thương tang tóc . Phần 3: Thế bất lực của người cha và lời trao gửi cho con 2. Phân tích a) Tám câu thơ đầu: tâm trạng của người cha: - Nguyễn Phi Khanh bị giặc Minh bắt giải sang Trung Quốc, Nguyễn Trãi định đi theo cha nhưng tới biên giới phía Bắc, Phi Khanh khuyên con nên quay trở về để bàn tính việc trả thù nhà, đền nợ nước. - Qua 4 câu thơ đầu: Không gian ải Bắc, mây sầu, gió thảm, hổ thét chim kêu - Nơi biên giới ảm đạm, heo hút. - Biện pháp nghệ thuật: phóng đại thông qua những từ ngữ ước lệ, cũ mòn - nhưng những từ ngữ đó vẫn tạ được không khí chung cho toàn bài, không khí thời những năm 20 của thế kỉ XX khi đất nước bị nô lệ - Tâm trạng và hình ảnh của người cha: máu và nước mắt - Hoàn cảnh: cha bị bắt giải sang Trung Quốc không mong ngày trở lại, con muồn đi theo cha phụng dưỡng cho tròn đạo hiếu nhưng cha phải dằn lòng khuyên con trở lại để lo tình việc cứu nước trả thù nhà hoàn cảnh éo le - Hình ảnh ẩn dụ nói lên nhiệt huyết yêu nước, tình nhà nghĩa nước thật sâu đậm đồng thời nói lên tâm trạng đau đớn cùng cảnh ngộ bất lực của 2 cha con khi mất nước nhà tan. - Sử dụng những cách nói ước lệ quen thuộc của thơ ca trung đại gợi không khí nghiêm trang, thiêng liêng, xúc động như lời trăng trối của người cha khiến người nghe, người đọc xúc động. - Là người nặng lòng với đất nước, quê hương. Chuyển tiết 66 Hoạt động của thày Hoạt động của trò - Yêu cầu học sinh đọc diễn cảm. ? Theo dõi trong đoạn thơ cho biết trong lời khuyên người cha nhắc đến những lich sử gì của dân tộc. ? Tại sao khi khuyên con trở về tìm cách cứu nước, cứu nhà người cha lại nhắc đến lịch sử anh hùng của dân tộc ? Điều đó cho thấy tình cảm sâu đậm nào trong tấm lòng người cha. ? Trong những câu thơ tiếp theo tác giả miêu tả thảm hoạ mất nước như thế nào. liên hệ Bình Ngô Đại cáo: Nướng dân đen trên ngọn lửa hung tàn Vùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạ ... Tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ Nheo nhóc thay kẻ goá bụa khốn cùng cảnh mất nước nhà tan ơt thế kỉ XX ? Qua hoạ mất nước gieo đau thương cho dân tộc và nỗi đau cho lòng người yêu nước. Những lời thơ nào diễn tả nỗi đau này. ? Nhận xét về nghệ thuật diễn tả các hình ảnh này? Nhận xét gì về giọng thơ. * Tự sự, biểu cảm. * Dùng hình ảnh so sánh, nhân hoá, giọng thơ lâm li thống thiết đầy bi phẫn + những câu cảm thán Tự hào, đau xót trước cảnh mất nước. ? Qua những lời nói đó đã bộc lộ cảm xúc sâu sắc nào trong lòng người cha. ? Tâm trạng đó còn là tâm trạng của ai trong hoàn cảnh nào. tác giả nhập vai người trong cuộc. ? Người cha nói nhiều đến mình qua những câu thân tàn, tuổi già sức yếu, sa cơ, đành chịu bó tay để làm gì. ? Tại sao người cha lại nói thế. ? Người cha dặn con những lời cuối cùng như thế nào ? Qua đó em thấy ông là người như thế nào. ? Đọc bài thơ ''Hai chữ nước nhà'' em hiểu gì về nỗi lòng của người cha trong hoàn cảnh nước mất nhà tan. ? Tác giả mượn câu chuyện lịch sử này để làm gì. ? Bài thơ sử dụng những nghệ thuật gì. ? Tại sao tác giả lại đặt nhan đề thơ là ''Hai chữ nước nhà'' b) Hai mươi câu tiếp theo: Tình hình hiện tại của đất nước. - Học sinh đọc diễn cảm - 4 câu đầu đoạn 2: nòi giống cao quí (giống Hồng Lạc), nhiều anh hùng hào kiệt - Nhắc đến lịch sử hào hùng của dân tộc để khích lệ dòng máu anh hùng dân tộc ở người con. tự hào về dân tộc biểu hiện của lòng yêu nước - Dưới ách đô hộ của giặc Minh: Đất nước tơi bời trong trong cảnh đốt phá, giết chóc xâm lược tàn bạo ''Thảm vong... ... cơn vật sầu'' - Dùng nhân hoá và so sánh hình ảnh thơ diễn tả cảm xúc mạnh (khói Nùng Lĩnh, sông Hồng Giang ...) - ý nghĩa: Cực tả nỗi đau mất nước thấm đến cả trời đất sông núi Việt Nam kinh động cả đất trời. giọng thơ lâm li thống thiết, nỗi phẫn uất, hờn căm. Mỗi dòng thơ là một tiếng than, tiếng nấc xót xa cay đắng. Niềm xót thương vô hạn trước cảnh nước mất nhà tan, lòng căm phẫn vô hạn trước tội ác của giặc Minh đây còn là tâm trạng của tác giả, của nhân dân Việt Nam mất nước đầu thế kỉ XX. c) Tám câu thơ cuối: Lời trao gửi cho con - Để nói đến hình ảnh bất lực của mình. - Để khích lệ con làm những điều cha chưa làm được, giúp ích cho nước nhà - Cha hoàn toàn tin tưởng và trông cậy vào con sẽ thay mình rửa nhục cho nhà, cho nước.. là người không hề nghĩ đến riêng mình, 1 lòng, 1 dạ vì dân vì nước. 4. Tổng kết - Tình yêu nước thiết tha sâu nặng. - Bộc lộ cảm xúc của mình và khích lệ lòng yêu nước, ý chí cứu nước của đồng bào. - Giọng điệu thống thiết + hình ảnh xúc động ... III. Luyện tập - Nước và nhà, Tổ Quốc và gia đình riêng và chung gắn bó và chia sẻ. Nhưng nghĩa nước phải đặt trong tình nhà. Thù nước đã trả là thù nhà cũng được báo. 4. Củng cố:(1') - Yêu cầu học sinh đọc lại ghi nhớ 5. Hướng dẫn về nhà:(1') - Học thuộc ghi nhớ + đoạn thơ - Làm bài tập (163) Luyện tập. - Ôn tập toàn bộ phần văn bản để chuẩn bị kiểm tra HK I - Chuẩn bị hoạt động ngữ văn làm thơ bảy chữ SGK - tr 164. Tổ kiểm tra Bgh kiểm tra