Giáo án tiết 28 đọc văn: Đất nước (Trích “ Mặt đường khát vọng” (Nguyễn Khoa Điềm)) - Trường THPT Tam Quan

Tieát : 28 Ñoïc vaên : Ngaøy soaïn : 10 . 10 .2008 Trích “ Maët ñöôøng khaùt voïng” (Nguyeãn Khoa D9ieàm) Muïc tieâu : 1. Kieán thöùc : Caûm nhaän ñöôïc phaùt hieän cuûa taùc giaû veà ñaát nöôùc trong chieàu saâu vaên hoùa – lòch söû vaø trong söï gaàn guõi, thaân thieát vôùi ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa con ngöôøi. Tö töôûng coát loõi cuûa nhaän thöùc veà ñaát nöôùc : Ñaát nöôùc cuûa Nhaân daân à quy tuï moïi caùch nhìn veà ñòa lí, lòch söû , vaên hoùa, ngoân ngöõ, truyeàn thoáng, tinh thaàn daân toäc. Ngheä thuaät noåi baät laø vaän duïng nhöõng yeáu toá cuûa vaên hoùa, vaên hoïc daân gian hoøa nhaäp trong caùch dieãn ñaït vaø tö duy hieän ñaïi à taïo maøu saéc thaåm mó vöøa quen thuoäc vöøa môùi meû. 2. Kó naêng : Phaân tích moät baøi thô tröõ tình. 3. Thaùi ñoä :Loøng yeâu nöôùc, nieàm töï haøo veà ñaát nöôùc, queâ höông. B. Phöông phaùp daïy hoïc : Dieãn giaûng, phaùt vaán, ñoïc hieåu. C. Chuaån bò cuûa thaày vaø troø: Chuaån bò cuûa thaày : Soaïn baøi, ñoïc taøi lieäu, laøm ñoà duøng daïy hoïc. Chuaån bò cuûa troø: Soaïn baøi, ñoïc tröôùc saùch giaùo khoa, traû lôøi heä thoáng caâu hoûi. Tieán trình giôø hoïc : OÅn ñònh lôùp : (1phuùt)Kieåm tra só soá, veä sinh lôùp . Kieåm tra baøi cuõ : (5phuùt) Phaân tích nhaân vaät Tnuù (“Röøng xaø nu”-Nguyeãn Trung Thaønh ) Baøi môùi : Vaøo baøi : (1phuùt) Ñaát nöôùc laø moät khaùi nieäm coù tính tinh thaàn vöøa laø moät hieän höõu raát cuï theå raát roõ raøng. Vieát veà ñaát nöôùc, Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ boäc loä söï caûm nhaän, phaùt hieän veà ñaát nöôùc trong chieàu saâu vaên hoùa- lòch söû, trong söï gaàn guõi thaân thieát vôùi ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa con ngöôøi. Ñaát nöôùc laø ngoïn löûa thieâng maø moãi theá heä ñeàu phaûi ra söùc baûo veä vaø giöõ gìn truyeàn laïi cho ñôøi sau. - Tieán trình baøi daïy: THÔØI GIAN HOAÏT ÑOÄNG CUÛA GIAÙO VIEÂN HOAÏT ÑOÄNG CUÛA HOÏC SINH NOÄI DUNG KIEÁN THÖÙC 7’ 20’ 5’ 5’ Hoaït ñoäng 1 Giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh ñoïc taùc phaåm vaø toùm taét tieåu söû Hoïc sinh ñoïc tieåu daãn saùch giaùo khoa . Neâu vaøi neùt veà taùc giaû . Giaùo vieân giaûng nhanh. Goïi hoïc sinh neâu xuaát xöù. Ñeà taøi naøy em ñaõ laàn naøo baét gaëp chöa ? Neùt rieâng cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm laø gì ? Hoaït ñoäng 2 Nhà thơ trả lời câu hỏi “Tại sao nói Đất nước này là Đất nước của Nhân dân?” bằng những phép quy nạp sâu sắc: Hoûi hoïc sinh : Theo caûm nhaän cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm, ñaát nöôùc laø gì? ñaát nöôùc cuûa ai ? Hoû : ÔÛ phaàn 1, taùc giaû caûm nhaän ñaát nöôùc veà nhöõng phöông dieän naøo ? à yù a, b, c. Hoûi hoïc sinh trung bình : Vì sao noùi ñaát nöôùc raát gaàn guõi vôùi ñôøi soáng moãi ngöôøi ? Gôïi yù : Ñieàu kieän naøo caàn coù ñeå ñaát nöôùc coù theå lôùn leân ? à chieán ñaáu + lao ñoäng. Hoûi hoïc sinh khaù : Taùch hai thaønh toá ñaát vaø nöôùc , taùc giaû ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng hieäu quaû gì ? Hoûi hoïc sinh trung bình : Khaúng ñònh ñaát nöôùc ta vôùi “khoâng gian meânh moâng” , taùc giaû coù caùch bieåu hieän nhö theá naøo ? Cuõng vaäy, ñeå chöùng minh ñaát nöôùc ta coù chieàu daøi lòch söû ngaøn naêm, taùc giaû choïn nhöõng chi tieát naøo ? Hoûi hoïc sinh : Khaúng ñònh ñaát nöôùc nhö söï gaén boù giöõa caù nhaân vaø coäng ñoàng, taùc giaû coù caùch bieåu hieän môùi meû nhö theá naøo ? Hoûi hoïc sinh trung bình : Tö töôûng ñaát nöôùc laø cuûa nhaân daân ñöôïc Nguyeãn Khoa Ñieàm lí giaûi nhö theá naøo qua nhöõng thaéng caûnh thieân nhieân vaø qua caùc ñòa danh ? Gôïi yù : Noùi ñaát nöôùc gaén vôùi nhöõng con ngöôøi voâ danh, bình dò , Nguyeãn Khoa Ñieàm ñaõ khaúng ñònh ñöôïc ñieàu gì ? à Ñaát nöôùc laø cuûa nhaân daân. Hoûi hoïc sinh khaù : Vì sao taùc giaû ñònh nghóa : “Ñaát nöôùc cuûa nhaân daân – Ñaát nöôùc cuûa ca dao thaàn thoaïi” ? Goïi hoïc sinh ruùt ra nhöõng ñaëc saéc veà ngheä thuaät vaø giaù trò taùc phaåm . Hoaït ñoäng 3: Hoaït ñoäng 4: Luyeän taäp: Hoaït ñoäng 1 HS ®äc SGK vµ tãm t¾t vµi nÐt vÒ tiÓu sö Nguyeãn Khoa Ñieàm Hoïc sinh neâu xuaát xöù. a.Nhan đề: viết hoa hai từ Đất Nướcàtrân trọng, thiêng liêng Hoaït ñoäng 2: 1. Nhìn vào chiều rộng không gian 2.Nhìn vào chiều dày lịch sử Dân tộc 3.Nhìn vào chiều sâu văn hoá 4.Khái quá tư tưởng “Đất nước của Nhân dân” 1. Nhìn vào chiều rộng của không gian : ● Liệt kê : “núi Vọng Phu “ , hòn Trống Mái”, “đất tổ Hùng Vương” ,… Þ Cái nhìn theo chiều sâu của dân tộc , không chỉ thấy cái đẹp của thiên nhiên mà còn là cái hồn của nó , nét đẹp những người đã làm nên sông núi đó 2. Nhìn vào bề dày lịch sử của dân tộc : 3.Nhìn vào chiều sâu văn hoá dân tộc: Phần 1: Cảm nhận đặc sắc về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm *.Thể hiện đất nước rất tự nhiên và bình dị -Đất Nước là:câu chuyện cổ tích mẹ kể, miếng trầu của bà,, ngôi nhà mình ở, hạt gạo ta ăn (4 câu thơ đầu) (Khác với các nhà thơ :chiêm ngưỡng hình ảnh đất nước với những hình ảnh kì vĩ mĩ lệ, biểu trưng) Ví dụ: Nước Việt Nam từ máu lửa-Rũ bùn đứng dậy sáng lòa (Nguyễn Đình Thi) *.Đất Nước được cảm nhận ở chiều sâu văn hóa lịch sử + Các truyền thuyết xa xưa:Trầu cau, Thánh Gióng + Các phong tục tập quán: tóc mẹ bới sau đầu, gừng cay muối mặn Cái kèo, cái cột, xay, giã, dần, sàng *.Định nghĩa Đất Nước là gì? Đất Nước trong sự hài hòa thống nhất các phương diện địa lí và lịch sử, không gian và thời gian -Đất là nơi anh đến trường…. Tư tưởng “Đất nước của Nhân dân” *.Những con người dân bình thường vô danh làm nên Đất Nước -Những thắng cảnh đẹp, những địa danh nổi tiếng của đất nước đều do nhân dân tạo ra: núi Vọng phu, Hòn Trống Mái, núi Bút, non Nghiêng, Hạ Long… -Cảm nhận Đất Nước bốn ngàn năm lịch sử nhà thơ không nói đến các triều đại, các anh hùng mà nhấn mạnh đến những con người vô danh, bình dị - Họ là nhân dân làm nên đất nước: Không ai nhớ mặt đặt tên - Nhưng họ làm ra Đất Nước -Nhân dân đã giữ gìn và truyền lại cho các thế hệ sau mơi giá trị văn hóa, văn minh, tinh thần và vật chất của Đất nước: Họ giữ… Hoaït ñoäng 3: Hoaït ñoäng 4: Luyeän taäp: I.Giôùi thieäu : 1.Taùc giaû : Nguyeãn Khoa Ñieàm sinh naêm1943 taïi Hueá trong moät gia ñình trí thöùc caùch maïng. Queâ An Cöïu Hueá thuoäc theá heä nhaø thô tröôûng thaønh trong khaùng chieán choáng Mó . Moät trong nhöõng nhaø thô tieâu bieåu cho theá heä thô treû nhöõng naêm choáng Mó. Thô Nguyeãn Khoa Ñieàm giaøu chaát suy tö, xuùc caûm doàn neùn, chaát gioïng tröõ tình ñaèm thaém, hình aûnh thô gôïi söùc lieân töôûng maïnh, caùch theå hieän ñoäc ñaùo, saùng taïo nhöng ñaäm maøu saéc daân toäc. 2.Xuaát xöù : Trích gaàn troïn chöông V cuûa tröôøng ca “Maët ñöôøng khaùt voïng”. Muïc ñích saùng taùc : thöùc tænh tuoåi treû ôû thaønh thò mieàn Nam ñöùng veà phía nhaân daân, xuoáng ñöôøng ñaáu tranh choáng giaëc Mó xaâm löôïc. 3.Chuû ñeà : Baøi thô laø söï caûm nhaän cuûa taùc giaû veà ñaát nöôùc – moät ñaát nöôùc cuûa ca dao, coå tích, moät ñaát nöôùc vôùi truyeàn thoáng lao ñoäng caàn cuø, ñaáu tranh anh duõng – ñaát nöôùc cuûa nhaân daân. 4. Nhan ñeà : Ñaát nöôùc à ñeà taøi quen thuoäc mang tính truyeàn thoáng . * Neùt rieâng :+ Ñaát nöôùc Nguyeãn Khoa Ñieàm ñöôïc caûm nhaän, phaùt hieän trong moät caùi nhìn toång hôïp toaøn veïn caû quaù khöù vaø hieän taïi à töông lai à ñaát nöôùc cuûa nhaân daân . + Söû duïng phong phuù caùc yeáu toá vaên hoaù, vaên hoïc daân gian saùng taïo thích hôïp . II. ÑOÏC – HIEÅU: Phaàn 1 : Söï caûm nhaän cuûa taùc giaû veà ñaát nöôùc Ñaát nöôùc laø nhöõng gì gaàn guõi, bình dò , gaén boù vôùi moãi con ngöôøi, moãi gia ñình. Ñaát nöôùc coù töø laâu ñôøi: ñöôïc Nguyeãn Khoa Ñieàm dieãn taû “Khi ta lôùn leân ñaát nöôùc ñaõ coù roài “à coù töø tröôùc khi ta ra ñôøi. Ñaát nöôùc coù töø “ngaøy xöûa ngaøy xöa” à laø nhòp ñieäu ngaøn ñôøi cuûa lôøi keå coå tích à coù trong nhöõng caâu chuyeän coå tích, ñaát nöôùc thaät gaàn guõi. Ñaát nöôùc coøn laø taäp quaùn löu giöõ töø bao ñôøi nay : trong mieáng traàu baø aên, hay thoùi quen bôùi toùc sau ñaàu cuûa meïà nhöõng neùt ñaëc thuø cuûa vaên hoùa Vieät Nam à baét ñaàu coù ñaát nöôùc laø coù thuaàn phong mó tuïc. Ñaát nöôùc coøn laø moái thuûy chung son saét cuûa cha meï, vôï choàng: “Cha meï thöông nhau baèng göøng cay muoái maën”à gôïi nhôù caâu ca dao “Tay mang cheùn muoái …xin ñöøng queân nhau”à Ñaát nöôùc ñöôïc hình thaønh baèng loái soáng giaøu tình naëng nghóa. Ñaát nöôùc lôùn leân baèng : Söï nghieäp chieán ñaáu hi sinh baûo veä bôø coõi: “Ñaát nöôùc lôùn leân khi daân mình bieát troàng tre…”à gôïi nhôù Thaùnh Gioùng à tinh thaàn baát khuaát choáng xaâm löôïc ngay töø thôøi döïng nöôùc. Söï lao ñoäng caàn cuø lam luõ cuûa con ngöôøi: “Haït gaïo phaûi moät naéng hai söông…”à thaønh ngöõ + moät loaït ñoäng töø à noãi khoå cöïc muoân vaøn cuûa noâng daân. Ñaát nöôùc gaén vôùi sinh hoaït cuûa coäng ñoàng: Ñaát – nôi anh ñeán tröôøng ; Nöôùc – nôi em taém à taùch rieâng hai thaønh toá ñaát vaø nöôùc à ñaát nöôùc chính laø söï hôïp thaønh cuûa hai yeáu toá ñaát vaø nöôùc => Ñaát nöôùc raát gaàn guõi vôùi cuoäc soáng moãi ngöôøi. Ñaát nöôùc chöùng kieán, chia seû khaùt voïng haïnh phuùc cuûa löùa ñoâi : “ Ñaát nöôùc laø nôi ta hoø heïn…”à nhaéc ñeán chieác khaên em ñaùnh rôià gôïi nhôù caâu ca dao : “Khaên thöông nhôù ai…nguû yeân” à Ñaát nöôùc coù caû noãi nieàm khaéc khoaûi ñam meâ cuûa con ngöôøi. Caûm nhaän ñaát nöôùc töø phöông dieän ñòa lí – lòch söû, khoâng gian – thôøi gian “Khoâng gian meânh moâng” à laø khoâng gian voâ taän “Ñaát laø nôi con chim phöôïng hoaøng… khôi”à Ñaát nöôùc laø giang sôn yeâu quyù vôùi nuùi soâng röøng beå qua laøn ñieäu daân ca tröõ tình cuûa Hueá. “Thôøi gian ñaèng ñaüng”à thôøi gian vôùi ñoä daøi voâ taän, ñöôïc caûm nhaän baèng nhieàu hình töôïng huyeàn thoaïi laáy töø truyeàn thuyeát : chim veà, Roàng ôû, Laïc Long Quaân vaø Aâu Cô, vua Huøng vaø ngaøy gioã Toå. à Thôøi gian ñöôïc caûm nhaän trong chieàu saâu cuûa lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc, cuûa daân toäc. Treân neàn thôøi gian aáy ñaõ coù bao bieán thieân lòch söû vöøa chaân thöïc vöøa phaûng phaát chaát huyeàn thoaïi. Ñaát nöôùc laø nôi sinh toàn cuûa coäng ñoàng qua nhieàu theá heä: “Nhöõng ai ñaõ khuaát…mai sau”à Ñaát nöôùc laø nôi gaén boù vôùi töøng con ngöôøi trong suoát cuoäc ñôøi ( sinh – laõo – beänh – töû ) Ñaát nöôùc ñöôïc caûm nhaän nhö söï gaén boù giöõa caùi chung – rieâng, giöõa caù nhaân vaø coäng ñoàng. “Trong anh vaø em hoâm nay…ñaát nöôùc”à Ñaát nöôùc bao haøm moïi caù nhaân nhöng trong moãi caù nhaân cuõng coù moät phaàn cuûa ñaát nöôùc àyù töôûng môùi meû (bôûi moãi cuoäc ñôøi ñöôïc thöøa höôûng di saûn vaên hoùa vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa daân toäc ) Vì theá, moãi caù nhaân phaûi coù traùch nhieäm giöõ gìn, xaây ñaép ñeå “Ñaát nöôùc soáng muoân ñôøi” - Sô keát : Ñaát nöôùc ñöôïc caûm nhaän nhö moät söï thoáng nhaát. Caùc yeáu toá lòch söû, ñòa lí, vaên hoïc vaø söï thoáng nhaát giöõa caùi rieâng vaø caùi chung, giöõa caù nhaân vaø coäng ñoàng, giöõa theá heä naøy ñeán theá heä khaùc. à Moãi caù nhaân coù yù thöùc giöõ gìn ñaép xaây ñaát nöôùc muoân ñôøi . à Qua caùch caûm nhaän aáy ñaát nöôùc vöøa thieâng lieâng, saâu xa lôùn lao vöøa gaàn guõi thaân thieát vôùi söï soáng cuûa moãi con ngöôøi . Phaàn 2 : Ñaát nöôùc cuûa Nhaân daân à theå hieän qua caùch nhìn cuûa taùc giaû veà : Nhöõng thaéng caûnh, veà ñòa lí: Ñaù Voïng phu; nuùi Con Coùc, nuùi Con Gaø; nuùi Buùt non Nghieân; nhöõng ñòa phöông mang teân oâng Ñoác, oâng Trang, baø Ñen, baø Ñieåm à noù khoâng chæ laø nhöõng saùng taïo cuûa thieân nhieân thuaàn tuùy, noù coøn gaén lieàn vôùi lòch söû daân toäc, vôùi cuoäc soáng nhaân daân : chính nhaân daân ñaõ taïo döïng neân Ñaát nöôùc naøy, hoï ñaõ ñaët teân, ñaõ ghi daáu veát cuoäc ñôøi mình leân moãi ngoïn nuùi, doøng soâng , taác ñaát à noù trôû thaønh töôïng tröng cho soá phaän , mong öôùc taâm hoàn vaø loái soáng cuûa nhaân daân “Vaø ôû ñaâu….nuùi soâng ta” Ñaát nöôùc gaén vôùi nhöõng con ngöôøi voâ danh, bình dò: sinh ra, lôùn leân, lao ñoäng vaø ñaùnh giaëc, caùc theá heä noái tieáp nhau : “Coù bieát bao ngöôøi…hoï ñaõ laøm ra Ñaát nöôùc” Ñænh cao cuûa suy töôûng trong caûm xuùc tröõ tình : “Ñaát nöôùc naøy laø Ñaát nöôùc cuûa nhaân daân – Ñaát nöôùc cuûa ca dao thaàn thoaïi” à ôû ñoù veû ñeïp cuûa nhaân daân ñöôïc theå hieän roõ “Yeâu em töø thuôû trong noâi… anh ru” : laø tình yeâu raát ñaém say. “Bieát quyù coâng caàm vaøng…”: bieát quyù troïng tình nghóa. Bieát troàng tre ñaùnh giaëc : söï quyeát lieät trong chieán ñaáu Toång keát : Ngheä thuaät : Thô tröõ tình – chính luaän vöøa giaøu caûm xuùc vöøa saâu laéng suy tö . Ñaëc bieät, taùc giaû ñaõ söû duïng moät caùch linh hoaït, saùng taïo voán hieåu bieát phong phuù veà vaên hoùa daân gian à goùp phaàn khoâng nhoû trong vieäc bieåu hieän tö töôûng coát loõi : Ñaát nöôùc laø cuûa nhaân daân. Ñoaïn “Ñaát Nöôùc”theå hieän moät caùi nhìn coù chieàu saâu, moät phaùt hieän môùi meû cuûa Nguyeãn Khoa Ñieàm veà Ñaát Nöôùc : Ñaát Nöôùc vöøa thieâng lieâng lôùn lao, vöøa gaàn guõi vôùi moãi con ngöôøi chuùng ta. III. Luyeän taäp: Các chất liệu văn hóa dân gian sử dụng trong bài thơ -Sử dụng chất liệu văn học dân gian:ca dao, thần thoại, cổ tích, truyền thuyết, thành ngữ, tục ngữ Ví dụ: Thánh Gióng,… 4. Cuûng coá : (1phuùt) Tö töôûng ñaát nöôùc cuûa nhaân daân thöïc ra coù nguoàn goác töø xa xöa. Caùc nhaø vaên nhaø thô öu tuù cuûa daân toäc ñaõ töøng nhaän thöùc saâu saéc veà vai troø cuûa nhaân daân trong lòch söû :Nguyeãn Traõi, Nguyeãn Du, Nguyeãn Ñình Chieåu. Ñaët bieät töø sau Caùch maïng thaùng Taùm ñaõ ñaït ñeán moät nhaän thöùc mang tính nhaân ñaïo vaø tính caùch maïng cao veà noäi dung. Cuï theå : Nguyeãn Ñình Thi, Hoaøng Caàm, Toá Höõu, Cheá Lan Vieân. - Ra baøi taäp veà nhaø: Hoïc sinh veà nhaøhoïc baøi, ñoïc laïi taùc phaåm . Laøm baøi taäp ôû saùch giaùo khoa. - Chuaån bò baøi : - Xem tröôùc baøi . IV. RUÙT KINH NGHIEÄM, BOÅ SUNG: