Giáo án uy- Lít- xơ trở về (trích: ô-đi-xê, sử thi hi-lạp)

GIÁO ÁN UY- LÍT- XƠ TRỞ VỀ (Trích: Ô-đi-xê, sử thi Hi-Lạp) HÔ-ME-RƠ A. Mục tiêu bài dạy: Giúp HS: - Cảm nhận được vẻ đẹp trí tuệ của người Hi-Lạp thể hiện qua cảnh đoàn tụ vợ chồng sau hai mươi năm xa cách. - Biết phân tích diễn biến tâm lí nhân vật qua các đối thoại trong cảnh gặp mặt để thấy được khát vọng hạnh phúc và vẻ đẹp trí tuệ của họ. - Nhận thức được sức mạnh của tình cảm vợ chồng. Tình cảm vợ chồng cao đẹp là động lực giúp con người vượt qua khó khăn. B. Phương tiện dạy học. - SGK, SGV, thiết kế bài giảng. C. Phương pháp giảng dạy. - Kết hợp các phương pháp: Giảng bình, vấn đáp gợi tìm, thảo luận D. Tiến trình bài dạy: 1. Ổn định lớp:1’ 2. Kiểm tra bài cũ 3. Bài học mới a. Giới thiệu bài mới:1’ b. Tổ chức cho HS chiếm lĩnh tri thức mới: TG Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu phần Tiểu dẫn Trình bày những nét chính về cuộc đời của tác giả Hô-me-rơ? HS trả lời: - Hô-me-rơ tên thật là Mê-lê-xi-gien, là nghệ sĩ hát rong, là thi sĩ mù. Ông sinh ra bên bờ song Mê-lét vào khoảng từ thế kỉ IX - VIII TCN, quê hương của nhà thơ chưa được xác định cụ thể. - Ông là tác giả của hai cuốn sử thi nổi tiếng I-li-át và Ô-đi-xê. GV nhận xét và giảng thêm một số chi tiết về tác giả Hô-me-rơ Hãy trình bày sơ nết về tác phẩm Ô-đi-xê và đoạn trích? HS trả lời: a/ Ô-đi-xê: - Ô-đi-xê gồm 12110 câu thơ, chia thành 24 khúc ca. Ô-đi-xê kể về cuộc hành trình trở về quê hương của Uy-lít-xơ sau chiến thắng thành Tơ- roa. Ô-đi- xê là bài ca về cuộc sống hòa bình. Tác phẩm ca ngợi sức mạnh trí tuệ của con người. - Chủ đề chính của Ô-đi-xê: Bài ca lao động, hoà bình, thể hiện cuộc sống và mơ ước của người Hi Lạp cổ đại trong cuộc chinh phục thiên nhiên, mở rộng giao lưu, xây dựng cuộc sống gia đình… b/ Đoạn trích - Vị trí: Đoạn trích thuộc khúc ca thứ XXIII của sử thi Ô-đi-xê. - Nội dung: diễn biến tâm trạng của các nhân vật Pê-nê-lốp, Uy-lít-xơ, Tê-lê-mác, Ơ-ri-clê. GV nhận xét GV kể tóm tắt sử thi, nhấn mạnh mối quan hệ nối tiếp giữa I-li-át - bản anh hùng ca chiến trận Tơroa, mà nhân vật chính là Uy-lít-xơ đóng vai trò quan trọng. Mở rộng: I-li-át gồm 15. 693 câu thơ. Tác phẩm kể về cơn giận của anh hùng Asin. I-li-át là bài ca chiến trận. Tác phẩm ca ngợi sức mạnh thể xác của con người. Hoạt động 2: Hướng dẫn HS đọc hiểu văn bản GV: Pê-nê-lốp có phản ứng như thế nào khi nhũ mẫu báo tin Uy-lít-xơ đã trở về? HS: Suy nghĩ và trả lời + Nàng không tin Ô-đi-xê đã trở về, cương quyết bác bỏ ý kiến của nhũ mẫu. Nàng cho rằng đó là một vị thần đã ra tay giúp đỡ còn chồng nàng đã chết nơi đất khách lâu rồi. “Đây là một vị thần đã giết bọn cầu hôn danh tiếng, một vị thần bất bình vì sự láo xược bất kham và những hành động nhuốc nhơ của chúng… nên chúng phải đền tội đó thôi. Còn về phần Uy-lít-xơ thì ở nơi đất khách quê người chàng đã hết hy vọng trởi lại đất A-cai, chính chàng cũng nghĩ mình đã chết rồi”. - Nhũ mẫu đưa ra dẫn chứng rất riêng biệt để nhận ra Uy-lít-xơ: vết sẹo ở chân của chàng cùng với lời thề thốt, đánh cuộc trang nghiêm bằng cả tính mệnh, bằng sự kính trọng của một người đầy tớ trung thành với cả hai vợ chồng nàng cũng không lay chuyển được sự nghi ngờ của Pênêlốp. Nàng vẫn không tin và cho đó là phép thuật huyền bí của các vị thần linh bất tử. GV nhận xét và diễn giảng thêm GV: Diễn biến tâm trạng của Pê-nê-lốp khi nhìn thấy Uy-lít-xơ chưa thay đổi hình dáng bên ngoài? HS: Suy nghĩ và trả lời Khi gặp Ô-đi-xê : - Tâm trạng của nàng “rất đỗi phân vân” nó biểu hiện ở dáng điệu cử chỉ, trong sự lúng túng tìm cách ứng xử: “Không biết nên đứng xa xa hay nên lại gần ôm lấy đầu, cầm lấy tay người mà hôn”. Nàng dò xét, suy nghĩ, tính toán mung lung ngưng cũng không giấu được sự bàng hoàng xúc động: “Ngồi lặng yên trên ghế hồi lâu, lòng sửng sốt, khi thì đăm đăm âu yếm nhìn chồng, khi lại không nhận ra chồng dưới bộ áo quần rách mướp”. Trước sự trách móc của con trai Tê-lê-mác thì Pê-nê-lốp ứng xử ra sao? HS trả lời:- Nàng Pê-nê-lốp xúc động nói với con trai mình: “Lòng mẹ kinh ngạc quá chừng. Mẹ không sao nói được một lời, mẹ không thể hỏi han, cũng không thể nhìn thẳng mặt người. Nếu quả thật đây chính làUy-lít-xơ, bây giờ đã trở về thì con có thể tin chắc rằng thế nào cha con và mẹ cũng sẽ nhận ra nhau một cách dễ dàng, vì cha và mẹ có những dấu hiệu riêng chỉ hai người biết với nhau, còn người ngoài không ai biết hết”. Nàng nói với con trai nhưng cũng là nói với Uy-lít-xơ đang ngồi trước mặt.=> Cách nói thật tế nhị, khéo léo. Nàng giấu đi sự thử thách, nhưng chắc chắn tâm trí nàng liên tưởng tới “dấu hiệu riêng ấy- chiếc giường”. GV nhận xét bổ sung GV: Diễn biến tâm trạng của Pê-nê-lốp khi nhìn thấy Uy-lít-xơ thay đổi hình dáng bên ngoài? HS trả lời - Uy-lít-xơ từ phong tắm bước ra, đẹp như một vị thần: + Im lặng, không nhận Uy-lít-xơ + Quyết tâm thử Uy-lít-xơ: chiếc giường cưới GV: Khi Uy-lít-xơ nói được bí mật về chiếc giường cưói, Pê-nê-lốp đã phản ứng ra sao? HS: Suy nghĩ và trả lời Nàng “bủn rủn chân tay”, “bèn chạy lại nứơc mắt chan hoà ôm lấy cổ chồng, hôn lên trán chồng”=> cử chỉ thể hiện tình cảm của nàng với người chồng thân yêu sau 20 năm trời xa cách. Nàng nói với chồng vì sao từ lâu nàng tự khép cửa lòng mình trước bất cứ ai. GV: Qua tất cả những chi tiết trên, ta có thể thấy Pê-nê-lốp là người như thế nào? HS: Suy nghĩ và trả lời → Pê-nê-lốp thận trọng, khôn ngoan, thông minh, nghị lực, chung thuỷ và tình cảm trong việc giữ gìn, bảo vệ phẩm giá và hạnh phúc của gia đìn → Nàng đã trở thành hình tượng người phụ nữ Hi - Lạp cổ đại với hai điển tích huyền thoại: tấm khăn dệt dở và chiếc giường cưới độc đáo. Gv: Nhân vật Pê-nê-lốp luôn đi kèm với định ngữ nào? HS: Suy nghĩ, trả lời Pê-nê-lốp “thận trọng” được nhắc tới 5 lần Thao tác 2: Tìm hiểu hình tượng Uy-lít-xơ Uy-lít-xơ nổi tiếng là một anh hùng thông minh, trí xảo tựa thần linh. Chàng chính là người bày ra mưu kế con ngựa gỗ trong chiến thắng thành Tơ-roa. Chàng cũng đã dùng sức, dùng mưu để vượt qua bao khó khăn nguy hiểm mới về được đến quê nhà sau 20 năm chinh chiến. Tại đây Uy-lít-xơ đã đánh bại 108 tên cầu hôn độc ác. Nhưng sau tất cả những chiến thắng đó, chàng lại không thể làm cho vợ mình - nàng Pê-nê-lốp tin mình là Uy-lít-xơ trở về sau bao nhiêu năm xa cách. GV: Bắt gặp sự lạnh lùng của vợ, Uy-lít-xơ đã tỏ thái độ như thế nào? HS: Suy nghĩ và trả lời + Uy-lít-xơ không thể và cũng không muốn giãi bày sự thật. + Có pha chút hờn dỗi khi nói vì vẻ ngoài rách rưới của mình mà vợ không nhận ra + Tin tưởng vào người vợ thông minh của mình, khẳng định hai vợ chồng chắc chắn sẽ nhận ra nhau. - Khi tắm xong, dáng hình thay đổi hẳn nhưng vẫn bị nghi ngờ: + Bản thân chàng cũng nghi ngờ sự sắt đá của vợ + Tỏ ra trách móc, giận dỗi + Sai người kê giường ngủ riêng. Ô-đi-xê nhờ nhũ mẫu khiêng cho một chiếc giường: “già ơi! Hãy kê cho tôi một chiếc giường như tôi ngủ một mình bấy lâu nay” GV: Uy-lít-xơ vượt qua thử thách của Pê-nê-lốp dễ dàng. Điều này chứng tỏ điều gì? HS: Suy nghĩ và trả lời - Vượt qua thử thách của Pê-nê-lốp dễ dàng vì chính chàng là tác giả của chiếc giường đó → Suốt 20 năm qua, chưa bao giờ chàng quên người vợ hiền của mình. → Uy-lít-xơ là người chồng, người cha bình tĩnh, nhẫn nại, cao quý, hết lòng vì vợ con. Thao tác 3: Nhân vật Ơ-ri-clê Nêu những hiểu biết của em về Nhân vật Ơ-ri-clê? HS trả lời - Là người đầy tớ trung thành, gắn bó suốt đời với gia đình. - Vui sướng khi nhận ra Uy-lít-xơ. - Có những hiểu biết đặc biệt về chủ nhân “cái sẹo do cái nanh trắng của một con lợn lòi húc” - Sẵn sàng đem tính mạng thề thốt khi Pê-nê-lốp không tin. GV nhận xét bổ sung thêm Thao tác 4: Nhân vật Tê-lê-mác Nêu những hiểu biết của em về Nhân vật Tê-lê-mác Thao tác 5: Nghệ thuật Hãy nêu những đặc sắc nghệ thuật mà em biết trong đoạn trích? HS trả lời Miêu tả tâm lí và khắc họa tính cách nhân vật: + Sử định ngữ chỉ phẩm chất đi kèm với tên nhân vật: "Pê-nê-lốp thận trọng". "Uy-lít-xơ cao quý và nhẫn nại" (Đây là nghệ thuật tiêu biểu của sử thi: A - sin chạy nhanh như gió, Hê - ra mắt bò cái…) + So sánh có đuôi dài, nhiều tầng bậc để diễn tả tâm lí nhân vật (đặc biệt là đoạn miêu tả về hạnh phúc của Pê-nê-lốp khi gặp lại chồng mình) Kết cấu song hành, hô ứng. Sử dụng hình ảnh: Chiếc thuyền có mái chèo dài, chiếc giường. Nghệ thuật kể chuyện và chọn chi tiết đặc sắc, độc đáo. GV nhận xét Hoạt động 3: Ý nghĩa văn bản - Đoạn trích đã đề cao khẳng định sức mạnh của tâm hồn và trí tuệ con người. Đồng thời làm rõ giá trị hạnh phúc gia đình khi người Hi Lạp chuyển từ chế độ thị tộc sang chế độ chiếm hữu nô lệ.- Tác giả xây dựng nhân vật Ô-đi-xê thành nhân vật kết tinh được mọi phẩm chất cao đẹp nhất mà người Hy Lạp đang khát khao vươn tới. Hoạt động 4: Hướng dẫn HS tổng kết bài học GV cho HS nêu tổng kết I. Giới thiệu chung 1. Tác giả - Hô-me-rơ tên thật là Mê-lê-xi-gien, là nghệ sĩ hát rong, là thi sĩ mù. Ông sinh ra bên bờ song Mê-lét vào khoảng từ thế kỉ IX - VIII TCN, quê hương của nhà thơ chưa được xác định cụ thể. - Ông là tác giả của hai cuốn sử thi nổi tiếng I-li-át và Ô-đi-xê. 2. Tác phẩm a/ Ô-đi-xê: - Ô-đi-xê gồm 12110 câu thơ, chia thành 24 khúc ca. Ô-đi-xê kể về cuộc hành trình trở về quê hương của Uy-lít-xơ sau chiến thắng thành Tơ- roa. Ô-đi- xê là bài ca về cuộc sống hòa bình. Tác phẩm ca ngợi sức mạnh trí tuệ của con người. - Chủ đề chính của Ô-đi-xê: Bài ca lao động, hoà bình, thể hiện cuộc sống và mơ ước của người Hi Lạp cổ đại trong cuộc chinh phục thiên nhiên, mở rộng giao lưu, xây dựng cuộc sống gia đình… b/ Đoạn trích - Vị trí: Đoạn trích thuộc khúc ca thứ XXIII của sử thi Ô-đi-xê. - Nội dung: diễn biến tâm trạng của các nhân vật Pê-nê-lốp, Uy-lít-xơ, Tê-lê-mác, Ơ-ri-clê. II. Đọc hiểu văn bản Nhân vật Pênêlốp - Hoàn cảnh hiện tại của Pê-nê-lốp + Chờ đợi chồng hai mươi năm trời dằng dẵng + Tấm thảm ngày dệt, đêm tháo để làm kế trì hoãn sự thúc bách của bọn cầu hôn.+ Cha mẹ đẻ của nàng thúc giục tái giá. - Diễn biến tâm trạng của Pê-nê-lốp khi nhận được tin Ô-đi-xê đã trở về: + Nàng nửa tin nửa ngờ thể hiện qua câu nói “ câu chuyện già kể không hoàn toàn đúng sự thật”. Nàng cho rằng đó là một vị thần đã ra tay giúp đỡ còn chồng nàng đã chết nơi đất khách lâu rồi. + Nhũ mẫu đưa ra những dẫn chứng để chứng minh: Vết sẹo ở cổ chân, lời thề và tất cả tính mạng của mình để thề nhưng Pê-lê-lốp vẫn chưa tin và cho đó là phép thuật huyền bí của các vị thần linh bất tử. * Khi Uy-lít-xơ chưa thay đổi hình dáng bên ngoài: - Xuống gác, đến tận nơi để xem người đã giết bọn cầu hôn và được gọi là chồng nàng theo lời nhũ mẫu: → diễn biến tâm lí phức tạp: + Không biết đứng xa hay lại gần + Ngồi lặng thinh trên ghế, đăm đăm nhìn Uy-lít-xơ lòng đầy nghi ngại => Chứng tỏ nàng rất thận trọng, trong lòng cực kì xúc động. - Tê-lê-mác lên tiếng trách cứ: “Mẹ ơi mẹ thật tàn nhẫn và lòng mẹ độc ác quá chừng”. + Vẫn khẳng định sự phân vân trong lòng mình + Tin rằng nếu như đây đúng là Uy-lít-xơ thì hai người sẽ dễ dàng nhận ra nhau vì cả hai có những dấu hiệu riêng. => Pê-nê-lốp là con người trí tuệ, thông minh và tỉnh táo biết kìm nén tình cảm của mình. Nàng còn là con người thận trọng. Với nàng lúc này thận trọng không thừa. Nàng là con người tỉnh táo mà tế nhị, kiên quyết mà thận trọng. * Khi Uy-lít-xơ thay đổi hình dáng bên ngoài - Uy-lít-xơ từ phong tắm bước ra, đẹp như một vị thần: + Im lặng, không nhận Uy-lít-xơ + Quyết tâm thử Uy-lít-xơ: chiếc giường cưới - Uy-lít-xơ nói đúng về bí mật chiếc giường cưới: + Hoàn toàn tin người đứng trước mặt mình là Uy-lít-xơ + Thay đổi thái độ: bủn rủn chân tay, chạy lại, nước mắt chan hoà, sung sướng, hạnh phúc ôm hôn chồng Ê Sự cẩn trọng ấy của Pê-nê-lốp cho ta thấy được sự phức tạp của thời đại, những hiểm nguy luôn luôn đe dọa họ. → Pê-nê-lốp thận trọng, khôn ngoan, thông minh, nghị lực, chung thuỷ và tình cảm trong việc giữ gìn, bảo vệ phẩm giá và hạnh phúc của gia đìn → Nàng đã trở thành hình tượng người phụ nữ Hi - Lạp cổ đại với hai điển tích huyền thoại: tấm khăn dệt dở và chiếc giường cưới độc đáo. 2. Hình tượng Uy-lít-xơ - Hoàn cảnh hiện tại của Uy-lít-xơ: + Uy-lít-xơ là con người giàu trí tuệ “ sánh tựa thần linh”, nhờ có trí tuệ nên chàng đã vượt qua được rất nhiều thử thách. + Giả vờ làm hành khất. + Uy-lit-xơ là con người anh hùng, chàng đã cùng con trai tiêu diệt 108 tên cầu hôn láo xược. - Bắt gặp sự lạnh lùng của vợ: + Uy-lít-xơ không thể và cũng không muốn giãi bày sự thật. + Có pha chút hờn dỗi khi nói vì vẻ ngoài rách rưới của mình mà vợ không nhận ra + Tin tưởng vào người vợ thông minh của mình, khẳng định hai vợ chồng chắc chắn sẽ nhận ra nhau. - Khi tắm xong, dáng hình thay đổi hẳn chàng đẹp như một vị thần nhưng vẫn bị nghi ngờ: + Bản thân chàng cũng nghi ngờ sự sắt đá của vợ + Tỏ ra trách móc, giận dỗi + Sai người kê giường ngủ riêng - Vượt qua thử thách của Pê-nê-lốp dễ dàng vì chính chàng là tác giả của chiếc giường đó → Suốt 20 năm qua, chưa bao giờ chàng quên người vợ hiền của mình. → Uy-lít-xơ là người chồng, người cha bình tĩnh, nhẫn nại, cao quý, hết lòng vì vợ con. 3/ Nhân vật Ơ-ri-clê - Là người đầy tớ trung thành, gắn bó suốt đời với gia đình. - Vui sướng khi nhận ra Uy-lít-xơ. - Có những hiểu biết đặc biệt về chủ nhân “cái sẹo do cái nanh trắng của một con lợn lòi húc” - Sẵn sàng đem tính mạng thề thốt khi Pê-nê-lốp không tin. => Là người hết lòng hết dạ với chủ nhân 4/ Nhân vật Tê-lê-mác 5/ Nghệ thuật Miêu tả tâm lí và khắc họa tính cách nhân vật: + Sử định ngữ chỉ phẩm chất đi kèm với tên nhân vật: "Pê-nê-lốp thận trọng". "Uy-lít-xơ cao quý và nhẫn nại" + So sánh có đuôi dài, nhiều tầng bậc để diễn tả tâm lí nhân vật Kết cấu song hành, hô ứng. Sử dụng hình ảnh: Chiếc thuyền có mái chèo dài, chiếc giường. Ngôn ngữ trong sáng hào hùng, giọng điệu kể chuyện chậm rãi tha thiết III. Ý nghĩa văn bản Ca ngợi sức mạnh kì diệu của trí tuệ Hi Lạp cổ đại và khát vọng đấu tranh bảo vệ hạnh phúc gia đình IV. Tổng kết Qua cảnh vợ chồng đoàn tụ sau 20 năm xa cách, với nghệ thuật kể chuyện và chọn chi tiết đặc sắc, độc đáo Hô-me-rơ đã khắc họa vẻ đẹp trí tuệ và tâm hồn của hai nhân vật Pê-nê-lốp và Uy-lít-xơ 4. Củng cố 5. Dặn dò