Kế hoạch bài dạy Sinh học 9 - Tuần 6, Bài 11+12 - Năm học 2022-2023 - Nguyễn Anh Tuấn

Ngày soạn: 17/10/2022 TIẾT 11 - Bài 11: PHÁT SINH GIAO TỬ VÀ THỤ TINH I. MỤC TIÊU: 1. Kiến thức: - Học sinh hiểu được quá trình phát sinh giao tử ở động vật và cây cĩ hoa;. - Phân biệt được qúa trình phát sinh giao tử đực và giao tử cái. 2. Năng lực Phát triển các năng lực chung và năng lực chuyên biệt N¨ng lùc chung N¨ng lùc chuyªn biƯt - Năng lực phát hiện vấn đề - Năng lực kiến thức sinh học - Năng lực giao tiếp - Năng lực thực nghiệm - Năng lực hợp tác - Năng lực nghiên cứu khoa học - Năng lực tự học - N¨ng lùc sư dơng CNTT vµ TT 3. Về phẩm chất Giúp học sinh rèn luyện bản thân phát triển các phẩm chất tốt đẹp: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU 1. Giáo viên: - Giáo án, SGK, Tranh vẽ như SGK, tiêu bản mẫu vật, tranh ảnh. 2. Học sinh - Vở ghi, SGK, Nêu và giải quyết vấn đề kết hợp hình vẽ và làm việc với SGK. III. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp: 2. Kiểm tra bài cũ Giảm phân diễn ra ở đâu? Gồm mấy lần phân bào? Kết quả của giảm phân? 3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG 1: Xác định vấn đề/Nhiệm vụ học tập/Mở đầu Phân bào giảm phân cĩ ý nghĩa gì đối với cơ thể sinh vật (động vật, thực vật cĩ hoa) ? -> giúp duy trì sự ổn định của bộ NST của lồi qua các thế hệ. Vậy, cùng với phân bào giảm phân cần cĩ một quá trình khơng thể thiếu đĩ là quá trình thụ tinh. Bài học hơm nay chúng ta sẽ nghiên cứu về mối quan hệ giữa phân bào giảm phân hình thành giao tử và quá trìnhthụ tinh để đảm bảo duy trì tính ổn định của bộ NST của lồi qua các thế hệ. HOẠT ĐỘNG 2: Hình thành kiến thức - GV yêu cầu HS nghiên cứu - HS tự nghiên cứu thơng I. Sù phát sinh giao tử thơng tin mục I, quan sát H 11 tin, quan sát H 11 SGK và SGK và trả lời câu hỏi: trả lời. - Các tế bào con được hình ? Trình bày quá trình phát - HS lên trình bày trên tranh thành qua giảm phân sẽ sinh giao tử đực và cái? quá trình phát sinh giao tử phát triển thành các giao tử - GV chốt lại kiến thức. đực. đực và giao tử cái. - Yêu cầu HS thảo luận và - 1 HS lên trình bày quá - Quá trình phát sinh giao tử 1 trả lời: trình phát sinh giao tử cái. đực và giao tử cái ở tế bào Nêu sự giống và khác nhau - Các HS khác nhận xét, bổ động vật cĩ những điểm cơ bản của 2 quá trình phát sung. giống nhau và khác nhau sinh giao tử đực và cái? - HS dựa vào thơng tin SGK như sau: Bảng bên dưới - GV chốt kiến thức với đáp án và H 11, xác định được đúng. điểm giống và khác nhau Sự khác nhau về kích thước và giữa 2 quá trình. số lượng của trứng và tinh trùng - Đại diện các nhĩm trình cĩ ý nghĩa gì? bày, nhận xét, bổ sung. - HS suy nghĩ và trả lời. Sự giống và khác nhau giữa quá trình phát sinh giao tử đực và giao tử cái Đặc điểm so sánh Phát sinh giao tử cái Phát sinh giao tử đực - Các tế bào mầm (nỗn nguyên bào, tinh nguyên bào) đều nguyên phân liên tiếp nhiều lần. Giống nhau - Nỗn bào bậc I và tinh bào bậc I đều giảm phân để hình thành giao tử. - Nỗn bào bậc I qua giảm - Tinh bào bậc I qua giảm phân I cho thể cực thứ nhất phân I cho 2 tinh bào bậc II. cĩ kích thước nhỏ và nỗn Khác nhau bào bậc II cĩ kích thước lớn. - Nỗn bào bậc II qua giảm - Mỗi tinh bào bậc II qua phân II cho 1 thể cực thứ hai giảm phân cho hai tinh tử , cĩ kích thước bé và 1 tế bào các tinh tử phát triển thành trứng cĩ kích thước lớn. tinh trùng. - Từ mỗi nỗn bào bậc I qua - Từ mỗi tinh bào bậc I qua giảm phân cho 3 thể cực(n) giảm phân cho 4 tinh trùng và 1 tế bào trứng (n), trong (n) đều cĩ khả năng thụ tinh đĩ chỉ cĩ trứng mới cĩ khả như nhau. năng thụ tinh. - GV yêu cầu HS nghiên cứu - Sử dụng tư liệu SGK để II. Sự thụ tinh thơng tin mục II SGK và trả trả lời. - Thụ tinh là sự kết hợp ngẫu nhiên lời câu hỏi: giữa 1 giao tử đực và 1 giao tử cái. Nêu khái niệm thụ tinh? - Thực chất của sự thụ tinh là sự kết Nêu bản chất của quá trình - HS vận dụng kiến thức hợp của 2 bộ nhân đơn bội (n NST) thụ tinh? để hiểu được : Do sự tạo ra bộ nhân lưỡng bội (2n NST) ở phân li độc lập của các hợp tử. cặp NST tương đồng trong quá trình giảm phân tạo nên các giao tử khác nhau về nguồn gốc NST. Sự kết hợp ngẫu nhiên của các loại giao tử này đã tạo 2 nên các hợp tử chứa các tổ hợp NST khác nhau về nguồn gốc. - Yêu cầu HS nghiên cứu III. Ý nghĩa của giảm phân và thụ thơng tin mục III, thảo luận - HS dựa vào thơng tin tinh nhĩm và trả lời câu hỏi: SGK để trả lời: - Giảm phân tạo giao tử chứa bộ ? Nêu ý nghĩa của giảm NST đơn bội (n) - Thụ tinh khơi phục bộ NST lưỡng phân và thụ tinh về các mặt bội (2n). Sự kết hợp của các quá trình nguyên phân, giảm phân và thụ di truyền - HS tiếp thu kiến thức. tinh đảm bảo duy trì ổn định bộ NST đặc trưng của lồi sinh sản hữu tính. và biến dị? - Làm xuất hiện nhiều biến dị tổ hợp ở lồi sinh sản hữu tính tạo nguồn nguyên liệu cho chọn giống và tiến GV chốt lại kiến thức. hố. HOẠT ĐỘNG 3: Hoạt động luyện tập Tổ chức theo phương pháp: đặt và giải quyết vấn đề, học sinh hợp tác, vận dụng kiến thức hồn thành nhiệm vụ. Câu 1: Giao tử là: A. Tế bào dinh dục đơn bội. B. Được tạo từ sự giảm phân của tế bào sinh dục thời kì chín. C. Cĩ khả năng tạo thụ tinh tạo ra hợp tử. D. Cả A, B, C đều đúng. Câu 2: Trong quá trình tạo giao tử ở động vật, hoạt động của các tế bào mầm là: A. Nguyên phân B. Giảm phân C. Thụ tinh D. Nguyên phân và giảm phân Câu 3: Từ một nỗn bào bậc I trải qua quá trình giảm phân sẽ tạo ra được: A. 1 trứng và 3 thể cực B. 4 trứng C. 3 trứng và 1 thể cực D. 4 thể cực Câu 4: Nội dung nào sau đây sai? A. Mỗi tinh trùng kết hợp với một trứng tạo ra một hợp tử. B. Thụ tinh là quá trình kết hợp bộ NST đơn bội của giao tử đực với giao tử cái để phục hồi bộ NST lưỡng bội cho hợp tử. C. Thụ tinh là quá trình phối hợp yếu tố di truyền của bố và mẹ cho con. D. Các tinh trùng sinh ra qua giảm phân đều thụ với trứng tạo hợp tử. Câu 5: Một lồi cĩ bộ NST 2n=36. Một tế bào sinh dục chín của thể đột biến một nhiễm kép tiến hành giảm phân. Nếu các cặp NST đều phân li bình thường thì ở kì sau của giảm phân I, trong tế bào cĩ bao nhiêu NST? A. 38. B. 34. C. 68. D. 36. HOẠT ĐỘNG 4: Hoạt động vận dụng GV sử dụng phương pháp vấn đáp tìm tịi, tổ chức cho học sinh tìm tịi, mở rộng các kiến thức liên quan. GV HS hoạt động nhĩm thảo luận trả lời các câu hỏi sau và ghi chép lại câu trả lời vào vở bài tập Câu 1: So sánh Quá trình phát sinh giao tử ở động vật giữa giống đực và cái 3 - HS trả lời. - HS nộp vở bài tập. - HS tự ghi nhớ nội dung trả lời đã hồn thiện. a. Giống nhau - a. Giống nhau: - Các tế bào mầm (nỗn nguyên bào, tinh nguyên bào) đều thực hiện nguyên phân liên tiếp nhiều lần. - Nỗn bào bậc 1 và tinh bào bậc 1 đều thực hiện giảm phân để cho ra giao tử. b. Khác nhau Phát sinh giao tử cái Phát sinh giao tử đực - Nỗn bào bậc 1 qua giảm phân I cho thể cực thứ - Tinh bào bậc 1 qua giảm phân I cho 2 1 (kích thước nhỏ) và nỗn bào bậc 2 (kích thước tinh bào bậc 2. lớn). - Nỗn bào bậc 2 qua giảm phân II cho 1 thể cực - Mỗi tinh bào bậc 2 qua giảm phân cho thứ 2 (kích thước nhỏ) và 1 tế bào trứng (kích 2 tinh tử, các tinh tử phát triển thành thước lớn), chỉ cĩ 1 tế bào trứng tham gia quá trình tinh trùng, đều tham gia quá trình thụ thụ tinh. tinh. - Kết quả: Từ 1 nỗn bậc 1 giảm phân cho 3 thể cực và 1 tế bào trứng (n NST). - Kết quả: Từ 1 tinh bào bậc 1 qua giảm phân cho 4 tinh trùng (n NST). Tập làm một số bài tập liên quan tới xác định giới tính 4. Dặn dị - Học bài theo nội dung SGK và vở ghi - Trả lời các câu hỏi và làm bài tập SGK. - Đọc $ em cĩ biết. - Đọc và soạn trước bài 12. TIẾT 12 - Bài 12: CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH I. MỤC TIÊU: 1. Kiến thức: - HS hiểu được một số đặc điểm của NST giới tính và vai trị của nĩ đối với sự xác định giới tính. - Giải thích được cơ chế xác định NST giới tính và tỉ lệ đực: cái ở mỗi lồi là 1:1 - Hiểu được các yếu tố của mơi trường trong và ngồi ảnh hưởng đến sự phân hĩa giới tính. - Giải thích được cơ chế sinh con trai, gái. 2. Năng lực Phát triển các năng lực chung và năng lực chuyên biệt N¨ng lùc chung N¨ng lùc chuyªn biƯt - Năng lực phát hiện vấn đề - Năng lực kiến thức sinh học - Năng lực giao tiếp - Năng lực thực nghiệm - Năng lực hợp tác - Năng lực nghiên cứu khoa học 4 - Năng lực tự học - N¨ng lùc sư dơng CNTT vµ TT 3. Về phẩm chất Giúp học sinh rèn luyện bản thân phát triển các phẩm chất tốt đẹp: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU 1. Giáo viên: - Giáo án, SGK, Tranh vẽ như SGK, tiêu bản mẫu vật, tranh ảnh. 2. Học sinh - Vở ghi, SGK, Nêu và giải quyết vấn đề kết hợp hình vẽ và làm việc với SGK. III. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY: 1. Ổn định lớp : 2. Kiểm tra bài cũ : ? Nêu sự giống nhau và khác nhau của sự hình thành giao tử đực và giao tử cái? 3. Bài mới: Họat động của giáo viên Họat động của học sinh Nội dung HOẠT ĐỘNG 1: Xác định vấn đề/Nhiệm vụ học tập/Mở đầu Trong dân gian chúng ta thấy cĩ một số người phụ nữ sinh con một bề. Trong cuộc sống họ gặp rất nhiều lời phiền tối ( nhất là sinh tồn con gái). Vậy theo các em cĩ phải lỗi là ở người mẹ khơng ? Tại sao? Để trả lời câu hỏi này chúng ta nghiên cứu bài mới $ 12. HOẠT ĐỘNG 2: Hình thành kiến thức - GV yêu cầu HS quan - Các nhĩm HS quan sát kĩ hình I. Nhiễm sắc thể giới tính sát H 8.2: bộ NST của và hiểu được : - Trong các tế bào lưỡng bội ruồi giấm, hoạt động (2n): nhĩm và trả lời câu hỏi: + Giống 8 NST (1 cặp hình hạt, + Cĩ các cặp NST thường. ? Nêu điểm giống và 2 cặp hình chữ V). + 1 cặp NST giới tính kí hiệu khác + Khác: XX (tương đồng) và XY (khơng Con đực:1 chiếc hình que. 1 tương đồng). nhau ở bộ NST của ruồi chiếc hình mĩc. - ở người và động vật cĩ vú, ruồi đực Con cái: 1 cặp hình que. giấm .... XX ở giống cái, XY ở và ruồi cái? giống đực. - GV thơng báo: 1 cặp - Ở chim, ếch nhái, bị sát, NST khác nhau ở con bướm.... XX ở giống đực cịn đực và con cái là cặp - Quan sát kĩ hình 12.1 và hiểu XY ở giống cái. NST giới tính, cịn các được cặp 23 là cặp NST giới - NST giới tính mang gen quy cặp NST giống nhau ở tính. định tính đực, cái và tính trạng con đực và con cái là - HS trả lời và rút ra kết luận. liên quan tới giới tính NST thường. - Cho HS quan sát H 12.1 ? Cặp NST nào là cặp - HS trao đổi nhĩm và hiểu được sự khác nhau về hình NST giới tính? 5 ? NSt giới tính cĩ ở tế dạng, số lượng, chức năng. bào nào? - GV đưa ra VD: ở người: 44A + XX  Nữ 44A + XY  Nam ? So sánh điểm khác nhau giữa NST thường và NST giới tính? - GV đưa ra VD về tính trạng liên kết với giới tính. - Cho HS quan sát H 12.2 - HS quan sát và trả lời câu hỏi: II. Cơ chế xác định giới tính và hỏi: - Rút ra kết luận. - Đa số các lồi, giới tính được ? Giới tính được xác định xác định trong thụ tinh. khi nào? - HS lắng nghe GV giảng. - GV lưu ý HS: một số lồi giới tính xác định trước khi - Sự phân li và tổ hợp cặp NST thụ tinh VD: trứng ong giới tính trong giảm phân và thụ khơng được thụ tinh trở - HS quan sát kĩ H 12.2 và trả tinh là cơ chế xác định giới tính thành ong đực, được thụ lời, các HS khác nhận xét, bổ ở sinh vật. VD: cơ chế xác định tinh trở thành ong cái (ong sung. giới tính ở người. thợ, ong chúa)... - Tỉ lệ nam: nữ xấp xỉ 1:1 do số Những hoạt động nào của - 1 HS trình bày, các HS khác lượng giao tử (tinh trùng mang NST giới tính trong giảm nhận xét, đánh giá. X) và giao tử (mang Y) tương phân và thụ tinh dẫn tới sự - HS thảo luận nhĩm dựa vào H đương nhau, quá trình thụ tinh hình thành giới tính đời 12.2 để trả lời các câu hỏi. của 2 loại giao tử này với trứng con? X sẽ tạo ra 2 loại tổ hợp XX và - GV yêu cầu 1 HS lên - Đại diện từng nhĩm trả lời XY ngang nhau bảng trình bày trên H 12.2. từng câu, các HS khác nhận xét, - GV đặt câu hỏi, HS thảo bổ sung. luận. Cĩ mấy loại trứng và tinh trùng được tạo ra qua - Nghe GV giảng và tiếp thu giảm phân? kiến thức. Sự thụ tinh giữa trứng và - HS: Sai, vì phụ thuộc vào cặp tinh trùng nào tạo thành NST g/tính(XY) của bố... hợp tử phát triển thành con - Nghe GV giảng và tiếp thu trai, con gái? kiến thức. Vì sao tỉ lệ con trai và con gái xấp xỉ 1:1? Sinh con trai hay con gái do người mẹ đúng hay sai? - GV nĩi về sự biến đổi tỉ 6 lệ nam: nữ hiện nay, liên hệ những thuận lợi và khĩ khăn. - GV giới thiệu: bên cạnh III. Các yếu tố ảnh hưởng tới NST giới tính cĩ các yếu sự phân hố giới tính tố mơi trường ảnh hưởng + Hoocmơn sinh dục: đến sự phân hố giới tính. - Rối loạn tiết hoocmon sinh dục - Yêu cầu HS nghiên cứu sẽ làm biến đổi giới tính tuy thơng tin SGK trả lời câu nhiên cặp NST giới tính khơng hỏi; - HS nêu đựơc các yếu tố: đổi. Nêu những yếu tố ảnh + Hoocmon... VD: Dùng Metyl testosteeron hưởng đến sự phân hố + Nhiệt độ, cường độ chiếu tác động vào cá vàng cái=> cá giới tính? sáng.... vàng đực. Tác động vào trứng cá - GV: Ngồi việc phụ - 1 vài HS bổ sung. rơ phi mới nở dẫn tới 90% phát thuộc cào các NST giới triển thành cá rơ phi đực (cho tính, giới tính cịn phụ nhiều thịt). thuộc vào các yếu tố mơi - HS đưa ra ý kiến, nghe GV + Nhiệt độ, ánh sáng ... cũng trường trong do rối loạn giới thiệu thêm. làm biến đổi giới tính VD SGK. tiết hocmon sinh dục -> - Ý nghĩa: giúp con người chủ biến đổi giới tính. ảnh động điều chỉnh tỉ lệ đực, cái hưởng của mơi trường phù hợp với mục đích sản xuất. ngồi; nồng độ của CO2, - Điều chỉnh tỉ lệ đực, cái nhằm ánh sáng. phục vụ nhu cầu của con người. Tại sao người ta lại điều chỉnh tỉ lệ đực, cái ở vật nuơi? - GV giới thiệu 1 số thực - HS: Nghe và tiếp thu kiến nghiệm điều chỉnh tỉ lệ thức. đực, cái bằng tác dụng của hooc mơn, bằng cách tác động đến hồn cảnh thụ tinh, điều kiện phát triển của hợp tử... Sự hiểu biết về cơ chế xác định giới tính và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hố giới tính cĩ ý nghĩa gì trong sản xuất? HOẠT ĐỘNG 3: Hoạt động luyện tập Tổ chức theo phương pháp: đặt và giải quyết vấn đề, học sinh hợp tác, vận dụng kiến thức hồn thành nhiệm vụ. Câu 1: Đặc điểm của NST giới tính là: A. Cĩ nhiều cặp trong tế bào sinh dưỡng B. Cĩ 1 đến 2 cặp trong tế bào C. Số cặp trong tế bào thay đổi tuỳ lồi 7 D. Luơn chỉ cĩ một cặp trong tế bào sinh dưỡng Câu 2: Trong tế bào sinh dưỡng của mỗi lồi sinh vật thì NST giới tính: A. Luơn luơn là một cặp tương đồng. B. Luơn luơn là một cặp khơng tương đồng. C. Là một cặp tương đồng hay khơng tương đồng tuỳ thuộc vào giới tính. D. Cĩ nhiều cặp, đều khơng tương đồng. Câu 3: Trong tế bào 2n ở người, kí hiệu của cặp NST giới tính là: A. XX ở nữ và XY ở nam. B. XX ở nam và XY ở nữ. C. ở nữ và nam đều cĩ cặp tương đồng XX . D. ở nữ và nam đều cĩ cặp khơng tương đồng XY. Câu 4: Điểm giống nhau về NST giới tính ở tất cả các lồi sinh vật phân tính là: A. Luơn giống nhau giữa cá thể đực và cá thể cái. B. Đều chỉ cĩ một cặp trong tế bào 2n. C. Đều là cặp XX ở giới cái . D. Đều là cặp XY ở giới đực. Câu 5: Ở người gen quy định bệnh máu khĩ đơng nằm trên: A. NST thường và NST giới tính X. B. NST giới tínhY và NST thường. C. NST thường D. NST giới tính X Câu 6: Lồi dưới đây cĩ cặp NST giới tính XX ở giới đực và XY ở giới cái là: A. Ruồi giấm B. Các động vật thuộc lớp Chim C. Người D. Động vật cĩ vú HOẠT ĐỘNG 3: Vận dụng GV cho mỗi nhĩm gồm các HS trong 1 bàn thảo luận trả lời các câu hỏi sau và ghi chép lại câu trả lời vào vở bài tập 1/ Nêu điểm khác nhau giữa NST giới tính và NST thường? (MĐ2) - HS trả lời. - HS nộp vở bài tập. - HS tự ghi nhớ nội dung trả lời đã hồn thiện. - HS lập bảng so sánh. NST thường NST giới tính - Tồn tại thành từng cặp lớn hơn 1 trong TB xơma - Thường tồn tại 1 cặp trong Tb lưỡng ( TB lưỡng bội) bội. - Luơn luơn tồn tại thành từng cặp tương đồng. - Tồn tại thành từng cặp tương đồng ( XX) hoặc khơng tương đồng (XY) - Chỉ mang gen quy định tính trạng thường của cơ - Chủ yếu mang gen quy định giới tính thể. của cơ thể. Quan niệm cho rằng người mẹ quyết định việc sinh con trai hay con gái đúng hay sai? - Quan niệm cho rằng người mẹ quyết định việc sinh con trai hay con gái sai vì mẹ giảm phân chỉ cho 1 loại trứng mang NST giới tính X; bố giảm phân cho 2 loại tinh trùng, 1 tinh trùng mang NST giới tính X , 1 tinh tràng mang NST giới tính Y nên sinh con trai hay con gái là do người bố. 8 4. Dặn dị : - Học bài theo nội dung SGK và vở ghi - Trả lời các câu hỏi SGK. Đọc mục em cĩ biết. - Soạn bài 13: Di truyền liên kết. 9