Lý thuyết Địa lý 12

A. PHẦN LÍ THUYẾT. I. PHẦN CHUNG VỊ TRÍ ĐỊA LÝ, PHẠM VI LÃNH THỔ 1.Vị trí địa lý: - Nằm ở rìa phía đông của bán đảo Đông Dương - Nằm gần trung tâm của khu vực Đông Nam Á - Vị trí dễ dàng giao lưu với các nước trong khu vực và trên thế giới. - Hệ tọa độ: +Trên đất liền: * Điểm cực Bắc: 23027’B tại xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang * Điểm cực Nam: 8034’B tại xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau. * Điểm cực Tây: 102009’Đ tại xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên. * Điểm cực Đông: 109024’Đ tại xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa. + Nếu tính cả các đảo, thì hệ tọa độ nước ta kéo dài tới tận 6050’B, từ khoảng 1010Đ đến 117024’Đ trên biển Đông - Đại bộ phận lãnh thổ nằm trong múi giờ số 7. 2. Phạm vi lãnh thổ: - Lãnh thổ Việt Nam là một khối thống nhất và toàn vẹn bao gồm vùng đất, vùng biển và vùng trời. - Vùng đất: + Diện tích: 331212 km2 ( bao gồm toàn bộ phần đất liền và các hải đảo), được giới hạn bởi đường biên giới với các nước láng giềng và bờ biển. + Đường biên giới dài 4600 km, trong đó biên giới Việt Nam – Trung Quốc dài 1400 km, Việt Nam – Lào dài gần 2100 km, Việt Nam – Campuchia dài 1100 km. Phần lớn biên giới nằm ở miền núi, vì vậy việc thông thương với các nước láng giềng chỉ có thể tiến hành ở một số cửa khẩu thuận lợi. + Đường bờ biển dài 3260 km, tạo điều kiện cho nước ta khai thác những tiềm năng to lớn ở Biển Đông. + Nước ta có khoảng 4000 đảo, phần lớn ở ven bờ và có 2 quần dảo ngoài khơi xa trên biển Đông : Hoàng Sa ( Đà Nẵng ) và Trường Sa ( Khánh Hòa ) - Vùng biển: bao gồm nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền về kinh tế và thềm lục địa. Nước ta có chủ quyền trên vùng biển rộng trên 1 triệu km2 tại Biển Đông. + Nội thủy: là vùng nước tiếp giáp với đất liền, ở phiá trong đường cơ sở, được xem như bộ phận lãnh thổ trên đất liền. + Lãnh hải của Việt Nam có chiều rộng 12 hải lí tính từ đường cơ sở về phía biển, là vùng biển thuộc chủ quyền quốc gia trên biển. Ranh giới của lãnh hải là đường biên giới quốc gia trên biển. + Vùng tiếp giáp lãnh hải: rộng 12 hải lí, nằm ngoài lãnh hải, là vùng biển được qui định nhằm đảm bảo cho việc thực hiện chủ quyền của nước ven biển. + Vùng đặc quyền kinh tế: là vùng tiếp giáp với lãnh hải hợp với lãnh hải thành vùng biển rộng 200 hải lí tính từ đường cơ sở. Nhà nước có toàn quyền về kinh tế nhưng các nước khác có quyền đặt ống dẫn, cáp quang và được tự do hàng không, hàng hải. + Thềm lục địa: là phần ngầm dưới biển và phần đất dưới đáy biển, có độ sâu khoảng 200 m hoặc hơn nữa. - Vùng trời: là khoảng không gian không giới hạn độ cao bao trùm lên trên lãnh thổ nước ta. 3.Ý nghĩa của vị trí và phạm vi lãnh thổ Việt Nam: a. Ý nghĩa tự nhiên: - Qui định đặc điểm cơ bản của thiên nhiên nước ta mang tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa. Nằm trong vùng nhiệt đới, chịu ảnh hưởng của gió mậu dịch và gió mùa, có nguồn - Nằm tiếp giáp giữa lục địa và đại dương, liền kề hai vành đai sinh khoáng của thế giới, trên đường di cư của các luồng động thực vật nên có nguồn tài nguyên thiên nhiên đa dạng đặc biệt là khoáng sản và sinh vật - Tự nhiên có sự phân hóa đa dạng giữa miền bắc và miền nam, giữa miền núi và đồng bằng, ven biển, hải đảo. hình thành các vùng tự nhiên khác nhau. - Nằm trong vùng có nhiều thiên tai: bão, lũ lụt, hạn hánnên cần có biện pháp phòng chống b.Ý nghĩa kinh tế, văn hóa - xã hội và quốc phòng: - Nằm trên ngã tư đường hàng hải và hàng không quốc tế với nhiều cảng biển và sân bay, tạo điều kiện để nước ta giao lưu thuận lợi với các nước và khu vực. - Tạo thuận lợi để nước ta thực hiện chính sách mở cửa, hội nhập với các nước thu hút vốn, kĩ thuật phát triển các vùng và các ngành kinh tế. - Tạo vị trí liền kề cùng với những nét tương đồng về văn hóa, lịch sử tạo thuận lợi để nước ta chung sống hòa bình, hợp tác hữu nghị và cùng phát triển - Hình thành một cộng đồng dân tộc với 54 thành phần dân tộc - Có vị trí quan trọng về mặt an ninh, quốc phòng - Biển Đông, đối với nước ta là hướng chiến lược quan trọng về phát triển kinh tế, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN LÃNH THỔ VIỆT NAM 1. Những giai đoạn chính trong lịch sử hình thành và phát triển lãnh thổ Việt Nam: - Giai đoạn Tiền Cambri - Giai đoạn Cổ kiến tạo - Giai đoạn Tân kiến tạo 2. Giai đoạn Tiền Cambri: giai đoạn hình thành nền móng ban đầu của lãnh thổ Việt Nam: - Đây là giai đoạn cổ nhất và kéo dài nhất trong lịch sử phát triển lãnh thổ Việt Nam. Giai đoạn nầy kéo dài 2 tỉ năm, kết thúc cách đây 542 triệu năm - Chỉ diễn ra trên phạm vi nhỏ của lãnh thổ nước ta ( Vùng núi cao Hoàng Liên Sơn và Trung Trung Bộ) - Các điều kiện cố địa lý còn rất sơ khai và đơn điệu. Sự sống xuất hiện nhưng còn ở dạng sơ khai nguyên thủy như tảo, động vật thân mềm. 3.Giai đoạn Cổ kiến tạo: - Diễn ra trong thời gian khá dài( 477 triệu năm) , gồm đại Cổ Sinh và Trung Sinh - Là giai đoạn có nhiều biến động mạnh mẽ nhất trong lịch sử phát triển tự nhiên nước ta. +Lãnh thổ có nhiều khu vực chìm dưới biển trong các pha trầm tích và được nâng lên trong các pha uốn nếp + Trải qua các kì vận động tạo núi Calêđôni, Hecxini ( đại Cổ sinh) và Inđôxini, Kimêri ( đại Trung Sinh). + Đất đá có cả các loại trầm tích (trầm tích biển và trầm tích lục địa), mác ma và đá biến chất. + Hình thành nhiều mỏ khoáng sản ( than ở Quảng Ninh, Nông Sơn), các mỏ kim loại (đồng, sắt, thiếc, vàng, bạc, đá quý). + Các hoạt động uốn nếp và nâng lên diễn ra ở nhiều nơi + Nhiều bộ phận lãnh thổ được hình thành: khối Thượng nguồn sông Chảy, khối nâng Việt Bắc, địa khối Kon Tum (Cổ Sinh), núi ở Tây Bắc, Đông Bắc, Bắc Trung Bộ, khối Cực Nam Trung Bộ ( Trung Sinh) - Là giai đoạn lớp vỏ cảnh quan địa lý nhiệt đới ở nước ta đã rất phát triển. - Về cơ bản đại bộ phận lãnh thổ nước ta đã được hình thành. 4. Giai đoạn Tân kiến tạo: - Là giai đoạn diễn ra ngắn nhất, mới bắt đầu từ cách đây 65 triệu năm và vẫn đang tiếp diễn. - Giai đoạn Tân kiến tạo ở nước ta chịu sự tác động mạnh mẽ của kỳ vận động tạo núi Anpơ- Hymalaya và những biến đổi khí hậu có qui mô toàn cầu - Là giai đoạn tiếp tục hoàn thiện các điều kiện tự nhiên làm cho đất nước ta có diện mạo và đặc điểm như hiện nay: + Địa hình núi được nâng lên và trẻ lại + Các đồng bằng được bồi tụ + Các mỏ ngoại sinh ( than, dầu khí, bô xít..) được hình thành - Các điều kiện của thiên nhiên nhiệt đới ẩm phát triển mạnh ĐẤT NƯỚC NHIỀU ĐỒI NÚI 1.Đặc điểm chung của địa hình a. Địa hình đồi núi chiếm phần lớn diện tích nhưng chủ yếu là đồi núi thấp - Đồi núi chiếm ¾ diện tích lãnh thổ, đồng bằng chỉ chiếm ¼ diện tích. - Trên cả nước đồng bằng và đồi núi thấp (dưới 1000m) chiếm 85%, núi cao chỉ chiếm 1% diện tích. b. Cấu trúc địa hình khá đa dạng - Địa hình có sự phân bậc (do vận động Tân kiến tạo làm trẻ lại) - Thấp dần từ TB xuống ĐN - Có hai hướng chính là TB-ĐN ( Tây Bắc, Trường Sơn Bắc) và vòng cung ( Đông Bắc và Trường Sơn Nam) c. Địa hình của vùng nhiệt đới ẩm gió mùa (địa hình xâm thực và bồi tụ) d. Địa hình chịu tác động mạnh mẽ của con người - Địa hình đã bị biến đổi - Nhiều dạng địa hình nhân tạo 2. Các khu vực địa hình. a. Khu vực đồi núi:địa hình đồi núi chia làm 4 khu vực: - Vùng núi Đông Bắc: + Nằm ở tả ngạn sông Hồng,có 4 cánh cung lớn, chụm lại ở Tam Đảo, mở ra phía Bắc và Đông + Hướng vòng cung là chủ yếu. Phần lớn là núi trung bình và núi thấp + Hướng nghiêng chung là tây bắc-đông nam. + Những đỉnh cao ở Thượng nguồn sông Chảy(trên 2000m), tiếp theo là núi đá vôi ở Hà Giang, Cao Bằng( trên1000m), đồi núi thấp ở trung tâm (500-600m) + Giữa thung lũng các dãy núi là thung lũng các sông Cầu, Thương, Lục Nam - Núi Tây Bắc: + Nằm giữa sông Hồng và sông Cả, có hướng Tây Bắc- Đông Nam. Phần lớn là núi trung bình và núi cao + Phía đông là hệ Hoàng Liên Sơn hùng vĩ ( Phănxipăng cao 3143m), phía tây là núi trung bình nằm giữa biên giới Lào Việt, giữa là núi thấp, các sơn nguyên và cao nguyên đá vôi chạy từ Phong Thổ đến Ninh Bình, Thanh Hóa + Giữa các dãy núi là thung lũng các sông cùng hướng: sông Đà, Mã, Chu - Vùng núi Trường Sơn Bắc. + Chạy từ nam sông Cả đến Bạch Mã, theo hứớng Tây Bắc- Đông Nam + Gồm những dãy núi song song so le nhau thấp ở giữa cao hai đầu, Bắc là các hệ thống núi cao tây Nghệ An, giữa là núi thấp Quảng Bình, Quảng Trị, nam là vùng núi cao tây Thừa Thiên –Huế . Dãy Bạch Mã nằm tận cùng, ngăn ảnh hưởng của khối khí lạnh Vùng núi Trường Sơn Nam. + Chạy từ Bạch Mã cho đến Đông Nam Bộ + Gồm các khối núi và cao nguyên. Khối núi Kon Tum và khối núi cực Nam Trung Bộ được nâng cao, nghiêng về phía Đông sườn dốc chênh vênh bên dãi đồng bằng hẹp ven biển, các cao nguyên Plây ku, Đác Lắc, Mơ Nông, Di Linh tương đối bằng phẳng có độ cao từ 500-1000m + Có sự bất đối xứng giữa hai sườn đông tây. b. Khu vực bán bình nguyên và đồi trung du: - Bán bình nguyên ở Đông Nam Bộ (các bậc thềm phù sa cổ,các bề mặt phủ badan) - Đồi trung du là cá bậc thềm phù sa cổ bị chia cắt bởi các dòng chảy tiêu biểu là ở rìa của Đồng bằng sông Hồng. c. Khu vực đồng bằng - Đồng bằng châu thổ sông Hồng: + Được bồi tụ bởi phù sa sông Hồng và sông Thái Bình, có diện tích 15.000km2 + Được con người khai thác từ lâu làm biến đổi mạnh. + Địa hình cao ở phía tây và tây bắc, thấp dần ra biển + Trên đồng bằng có hệ thống đê, ngăn lũ nên bị chia cắt thành các ô trũng, nhiều các bậc ruộng cao bạc màu.Đất phù sa không được bồi thường xuyên là chủ yếu, chỉ có vùng ngoài đê mới được bồi thường xuyên - Đồng bằng sông Cửu Long: + Được bồi tụ bởi phù sa của sông Tiền và sông Hậu, có diện tích 40.000km2. + Địa hình thấp và phẳng, không có hệ thống đê.Có các vùng trũng lớn như Đồng Tháp Mười, Tứ giác Long Xuyên + Có mạng lưới kênh rạch chằng chịt, thường xuyên bị ngập, và bị nhiễm mặn trên diện rộng - Đồng bằng ven biển miền Trung: + Biển đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành đồng bằng, nên đất thường nghèo, nhiều cát, ít phù sa + Đồng bằng thường hẹp ngang, chia thành nhiều đồng bằng nhỏ, có tổng diện tích 15000km2. Một số đồng bằng lớn mở rộng ở cửa sông lớn như sông Mã, Cả, Thu Bồn, Đà Rằng + Ở một số đồng bằng thường phân chia thành ba dải: giáp biển là đầm phá,giữa là vùng thấp trũng, trong cùng là đồng bằng. 3. Ảnh hưởng của địa hình đối với sự phát triển kinh tế- xã hội: a. Khu vực đồi núi: - Thế mạnh: + Giàu tài nguyên khoáng sản với cả các mỏ nội sinh ( đồng chì thiếc, kẽm, nikel, vàng) lẫn các mỏ ngoại sinh ( bô xit, apatít, đá vôi, than đá..) + Tài nguyên rừng giàu có về thành phần loài động thực vật với nhiều loài quí hiếm + Đất đai rộng lớn, nhiều loại + Các bề mặt cao nguyên bằng phẳng thuận lợi cho trồng cây công nghiệp, cây ăn quả và chăn nuôi gia súc lớn + Sông ngòi, ngắn dốc, lắm ghềnh thác có tiềm năng thủy điện lớn + Có nhiều phong cảnh đẹp, khí hậu mát mẽ thuận lợi để phát triển du lịch - Hạn chế + Địa hình núi bị chia cắt mạnh gây khó khăn cho giao thông, cho việc khai thác các tài nguyên và giao lưu kinh tế giữa các vùng. + Nơi xảy ra nhiều thiên tai như: lũ nguồn, lũ quét, xói mòn, trượt lở đất b. Khu vực đồng bằng: - Thế mạnh: +Thuận lợi để phát triển nông nghiệp nhiệt đới, thâm canh đa canh + Giàu khoáng sản ( titan, cát, đá vôi, dầu khí..), lâm sản ( rừng ngập mặn), thuỷ sản. + Tập trung dân cư đông, thuận lơi đê phát triển các thành phố, khu công nghiệp - Hạn chế: + Thường xuyên chịu tổn thất do thiên tai ( bão, lũ lụt, nước dâng, cát bay) THIÊN NHIÊN CHỊU ẢNH HƯỞNG SÂU SẮC CỦA BIỂN 1. Khái quát về biển Đông: - Là một biển lớn (diện tích 3,447 triệu km2, thứ 2 của Thái Bình Dương) - Là một biển kín ( được bao bọc bởi một vòng cung đảo ở 2 mắt đông và nam) - Là biển của vùng nhiệt đới ẩm gió mùa ( nhiệt độ, độ ẩm, độ muối, sinh vật..) 2. Ảnh hưởng của biển Đông đối với thiên nhiên Việt Nam: a.Khí hậu: Biển Đông đã: - Đem lại cho nước ta một lượng mưa lớn, độ ẩm không khí cao - Làm biến tính các khối khí khi đi vào nước ta làm cho mùa đông bớt khắc nghiệt mùa hạ bớt oi nồng - Làm cho nước ta có khí hậu hải dương điều hòa b. Địa hình và hệ sinh thái vùng ven biển: - Các dạng địa hình ven biển đa dạng: vịnh, cửa sông, các bờ biển mài mòn, các tam giác châu thổ với các bãi triều rộng, các bãi cát phẳng lì, các vũng vịnh nước sâu, các đảo ven bờ, những rạn san hô - Các hệ sinh thái vùng ven biển, trên các đảo rất đa dạng và giàu có đặc biệt là hệ sinh thái rừng ngập mặn. c. Tài nguyên thiên nhiên vùng biển: Vùng biển giàu tài nguyên: - Tài nguyên khoáng sản: dầu khí ( 5 bể trầm tích, trữ lượng hàng chục tỉ tấn), các mỏ sa khoáng ( titan), cát thuỷ tinh, nguồn muối vô tận - Sinh vật biển: trong biển Đông có tới 2000 loài cá, hơn 100 loài tôm, vài chục loài mực, hàng ngàn loài sinh vật phù du và sinh vật đáy khác ( trữ lượng 4 triệu tấn), có nhiều đặc sản ( đồi mồi, yến sào, sò huyết) d. Thiên tai - Bão: mỗi năm trung bình có 9-10 cơn bão đi qua biển Đông ( 1/3 trong số đó đi vào đất liền), cùng với bão là sóng lừng, nước dâng thường xuyên đe dọa, gây hậu quả nặng nề cho vùng đồng bằng ven biển. - Sạt lở bờ biển - Cát bay, cát chạy - Nước biển dâng cao do biến đổi khí hậu THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA 1. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa: a. Tính chất nhiệt đới.: - Nguyên nhân: do nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến nên nhận được một lượng bức xạ mặt trời lớn, do góc nhập xạ lớn, khắp nơi mặt trời đều qua thiên đỉnh hai lần/ năm. - Biểu hiện: + nhiệt độ trung bình năm > 200C. + số giờ nắng từ 1400-3000 giờ/ năm c.Lượng mưa, độ ẩm lớn: - Tiếp giáp Biển Đông 3260km bờ biển. Biển Đông cùng các khối khí di chuyển qua biển đã mạng lại cho nước ta một lượng mưa lớn - Biểu hiện: + Lượng mưa trung bình 1500-2000mm/ năm; có nơi lên đến 3000-4000mm , + Độ ẩm không khí cao > 80%, cân bằng ẩm luôn luôn dương. b.Gió mùa: - Nằm trong vùng nội chí tuyến BBC nên có gió Tín phong hoạt động quanh năm lại chịu ảnh hưởng của các khối khí hoạt động theo mùa. - Biểu hiện: Có hai mùa gió chính: + Gió mùa mùa đông ( gió mùa Đông Bắc): do tác động của khối khí lạnh phương Bắc, hoạt động từ tháng 11-4, làm cho Miền Bắc có một mùa đông lạnh với 3 tháng nhiệt độ trung bình xuống dưới 180C. Vào các tháng 11,12,1, miền bắc có thời tiết lạnh khô.Vào các tháng 2,3 thời tiết lạnh ẩm, có mưa phùn ở ven biển và trên các đồng bằng. Còn khu vực phía Nam, gió mùa suy yếu và bị dãy Bạch Mã ngăn lại nên gió Tín phong hoạt động gây nắng nóng ở Tây nguyên và Nam Bộ + Gió mùa mùa hạ: có 2 luồng gió cùng hường tây nam thổi vào Việt Nam * đầu mùa hạ, khối khí nhiệt đới từ Bắc Ấn Độ Dương theo hướng tây nam xâm nhập vào nước ta gây mưa lớn cho đồng bằng Nam Bộ và Tây Nguyên, gây khô nóng ở ven biển Trung Bộ. * Giữa và cuối mùa hạ, gió mùa Tây nam xuất phát từ cao áp cận chí tuyến nửa cầu Nam cùng với đường hội tụ nhiệt đới là nguyên nhân gây mưa chủ yếu vào mùa hạ cho cả miền Nam, miền Bắc và mưa vào tháng IX ở Trung Bộ. - Trong chế độ khí hậu, miền Bắc có 2 mùa: mùa đông lạnh ít mưa, mùa hạ nóng ẩm mưa nhiều. Ở miền Nam có hai mùa mưa khô rõ rệt. Giữa Tây Nguyên và đồng bằng Trung Bộ có sự đối lập về hai mùa mưa khô 2. Các thành phần tự nhiên khác. a. Địa hình: - Xâm thực mạnh ở vùng đồi núi + Trên các sườn dốc khi lớp phủ thực vật bị mất bề mặt địa hình bị cắt xẻ, đất bị xói mòn rữa trôi, đất trượt đất lở. + Ở vùng núi đá vôi hình thành địa hình caxtơ + Tại vùng thềm phù sa cổ địa hình bị chia cắt thành đồi thấp xen các thung lũng rộng - Bồi tụ nhanh ở đồng bằng: + Các đồng bằng lấn ra biển hàng năm. + Ven các sông có cát bãi bồi, giữa sông có các cù lao, cồn bãi b. Sông ngòi: - Mạng lưới sông ngòi dày đặc - Sông ngòi nhiều nước, giàu phù sa - Chế độ nước theo mùa. c. Đất: Quá trình feralit là quá trình hình thành đất đặc trưng cho khí hậu nhiệt đới ẩm. + Sự rửa trôi các chất badơ làm đất chua + Sự tích tụ các oxit sắt và oxit nhôm làm cho đất có màu đỏ vàng. + Quá trình phong hoá diễn ra mạnh làm cho đất có tầng dày nhưng dễ bị thoái hoá d. Sinh vật ..- Hệ sinh thái rừng nguyên sinh đặc trưng là rừng nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh. - Thành phần loài sinh vật nhiệt đới chiếm ưu thế 3. Ảnh hưởng của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa đến sản xuất và đời sống: - Tạo thuận lợi để phát triển một nền nông nghiệp nhiệt đới thâm canh đa canh, cho phát triển lâm nghiệp, thuỷ sản, cho hoạt động giao thông vận tải,du lịch, xây dựng - Tính thất thường của hoạt động gió mùa gây trở ngại cho sản xuất nông nghiệp, tác động đến hoạt độnggiao thông, du lịch, thủy lợi, công nghiệp khai thác. - Nguồn nhiệt ẩm dồi dào dễ gây sâu rầy dịch bênh,gây khó khăn cho việc bảo quản máy móc thiết bị - Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa cũng có nhiều thiên tai: bão, dông lốc, mưa đá, sương muối, rét đậm rét hại - Môi trường thiên nhiên dễ bị suy thoái. THIÊN NHIÊN PHÂN HÓA ĐA DẠNG 1. Thiên nhiên phân hóa theo Bắc-Nam. a. Thiên nhiên phân hoá theo Bắc-Nam: - Càng vào Nam độ vĩ càng giảm góc nhập xạ càng lớn, nhiệt độ càng tăng, ảnh hưởng gió mùa ĐB càng giảm - Ranh giới là dãy Bạch Mã b. Phần lãnh thổ phía Bắc: ( từ Bạch Mã trở ra) Thiên nhiên đặc trưng cho vùng khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa có mùa đông lạnh - Nhiệt độ trung bình năm > 20ºC - Chịu ảnh hưởng gió mùa Đông Bắc nên có mùa đông lạnh với 2-3 tháng có nhiệt độ <18ºC - Cảnh quan thiên nhiên tiêu biểu là rừng nhiệt đới gió mùa - Mùa đông trời nhiều mây, tiết trời lạnh, ít mưa, nhiều loại cây rụng lá. Mùa hạ trời nắng nóng, mưa nhiều cay cối xanh tốt - Thành phần động thực vật nhiệt đới chiếm ưu thế, ngoài ra còn có các loại cận nhiệt và ôn đới. c. Phần lãnh thổ phía Nam. ( từ Bạch Mã trở vào) Thiên nhiên mang sắc thái của vùng khí hậu cận xích đạo gió mùa - Nền nhiệt thiên về khí hậu xích đạo, nóng quang năm, nhiệt độ trung bình năm trên 25ºC không có tháng nào dưới 20ºC. Có hai mùa mưa khô đối lập - Cảnh quan thiên nhiên tiêu biểu là đới rừng cận xích đạo gió mùa với thành phần chủ yếu thuộc vùng xích đạo và nhiệt đới. 2. Thiên nhiên phân hoá theo Đông-Tây. Từ đông sang Tây thiên nhiên phân làm 3 dải: a. Vùng biển và thềm lục địa: - Có diện tích lớn gấp 3 lần đất liền, có 4000 đảo lớn nhỏ. Thiên nhiên đa dạng có tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa -Độ nông sâu, rộng hẹp có liên quan đến vùng đồng bằng và đồi núi kề bên và thay đổi theo từng đoạn bờ biển b. Vùng đồng bằng ven biển: - Thay đổi tuỳ nơi và có mối quan hệ chặt chẽ với vùng đồi núi phía tây và biển phía đông + nơi đồi núi lùi xa vào đất liền thì đồng bằng mở rộng với các bãi triều thấp phẳng, thềm lục địa rộng. + nơi có đồi núi lan ra sát biển thì đồng bằng hẹp ngang bị chia cắt thànhnhững đồng bằng nhỏ, đường bờ biển khúc khuỷu,thềm lục địa hẹp - Các dạng địa hình bồi tụ, mài mòn xen kẽ nhau. Cồn cát đầm phá khá phổ biến c. Vùng đồi núi - Sự phân hoá rất phức tạp do tác động của gió mùa và hướng của các dãy núi. + Mùa đông lạnh đến sớm ở vùng núi thấp Đông Bắc; còn ở vùng núi thấp Tây Bắc mùa đông bớt lạnh nhưng khô hơn. Tây Bắc lạnh chủ yếu do địa hình cao. + Khi sườn đông Trường Sơn có mưa thu đông thì Tây Nguyên lại là mùa khô + Khi Tây Nguyên là mùa mưa thì sườn Đông Trường Sơn lại chịu khô nóng. 3. Thiên nhiên phân hoá theo độ cao Theo độ cao có 3 đai. a. Đai nhiệt đới gió mùa: - Có độ cao trung bình dưới 600 - 700m( M.Bắc), 900-1000m(M.Nam) - Có khí hậu nhiệt đới biểu hiện rõ rệt ở nền nhiệt cao, mùa hạ nóng (nhiệt độ trung bình trên 25ºC.), độ ẩm thay đổi tuỳ nơi từ khô hạn đến ẩm ướt - Có 2 nhóm đất: đất phù sa, ở đồng bằng (24% ), đất feralit trên đồi núi thấp (60%). - Sinh vật gồm các hệ sinh thái nhiệt đới + Hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh hình thành ở vùng núi thấp mưa nhiều, khí hậu ẩm ướt, mùa khô không rõ. Rừng có nhiều tầng(3 tầng) với các cây cao, lá rộng và xanh quanh năm. Động vật nhiệt đới phong phú + Hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa gồm rừng thường xanh, rừng nửa rụng lá, rừng thưa nhiệt đới khô. Nhiều hệ sinh thái khác trên các loại thỗ nhưỡng đặc biệt. b. Đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi: - Có độ cao tử 700m trở lên( M. Bắc), 900m trở lên (M Nam) - Khí hậu mát mẻ, không có tháng nào nhiệt độ trên 25ºC, mưa nhiều hơn, độ ẩm tăng - Ở độ cao từ 600,700m đến 1600,1700m: + Có các hệ sinh thái rừng cận nhiệt lá rộng và lá kim + Đất chính là feralit có mùn, chua, tầng đất mõng. + Động vật có các loại chim thú cận nhiệt phương Bắc - Ở độ cao trên 1600-1700m: nhiệt độ thấp, có đất mùn, rừng sinh trưởng kém ( thực vật thấp nhỏ, thành phần đơn giản). Trong rừng có mặt các loại chim di cư thuộc khu hệ Himalaya. c. Đai ôn đới gío mùa trên núi có độ cao từ 2600m trở lên (chỉ có ở Hoàng Liên Sơn) - Khí hậu ôn đới, quanh năm nhiệt độ dưới 15ºC, mùa đông xuống dưới 5ºC - Thực vật chủ yếu là các loài của ôn đới: (đỗ quyên, linh sam, thiết sam..). Đất mùn thô 4.Các miền địa lý tự nhiên: a. Miền Bắc và Đông Bắc Bắc bộ: - Phạm vi: dọc theo tả ngạn sông Hồng, gồm vùng núi Đông Bắc và đồng bằng Bắc bộ - Đặc điểm chung: + Quan hệ mật thiết với Hoa Nam về cấu trúc địa chất-kiến tạo + Chịu tác động mạnh nhất của gió mùa Đông Bắc - Địa hình: + hướng vòng cung, đồi núi thấp, độ cao trung bình dưới 600m + nhiều đá vôi, hướng nghiêng chung là tây bắc-đông nam + đồng bằng Bắc Bộ mở rộng, bờ biển phẳng, nhiều vịnh, đảo, quần đảo. - Khoáng sản: giàu khoáng sản, nhất là: than, sắt, thiếc, đồng. - Khí hậu: mùa đông dài 3 tháng, lạnh, ít mưa, mùa hạ nóng, mưa nhiều.Khí hậu, thuỷ văn thất thường có nhiều biến động. b. Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ: - Phạm vi:dọc theo hữu ngạn sông Hồng đến Bạch Mã - Đặc điểm chung: quan hệ với Vân Nam Trung Quốc về cấu trúc địa chất- kiến tạo.Gió mùa Đông Bắc giảm sút về phía tây và phía nam. - Địa hình : địa hình núi trung bình và cao chiếm ưu thế, dốc mạnh.Hướng tây bắc- đông nam, nhiều bề mặt sơn, cao nguyên, đồng bằng giữa núi.Đồng bằng thu nhỏ, chuyển tiếp từ đồng bằng châu thổ sang đồng bằng ven biển. - Khoáng sản: đất hiếm, thiếc, sắt, crôm, titan. - Khí hậu : gió mùa đông bắc suy yếu và biến tính.Số tháng lạnh dưới 2 tháng (ở vùng thấp).Bắc Trung Bộ có gió fơn tây nam, bão mạnh, mùa mưa lùi vào tháng VIII – XII, I.Lũ tiểu mãn tháng VI.Sông ngòi hướng TB-ĐN, ở Trung Bộ hướng Tây Đông.Sông có độ dốc lớn, nhiều tiềm năng thủy điện. - Thổ nhưỡng, sinh vật: có đủ đai cao: đai nhiệt đới lên tới 700-800m, đai rừng á nhiệt đới mưa mù trên đất mùn alit, đai ôn đới trên 2600m. Nhiều thành phần loài cây của cả 3 luồng di cư. - Khoáng sản có thiếc, sắt, crômit, titan, vật liệu xây dựng c.Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ: - Phạm vi: từ dãy Bạch Mã trở xuống. - Đặc điểm chung: Cấu trúc địa chất-địa hình phức tạp gồm:khối núi cổ, bề mặt sơn nguyên bóc mòn và các cao nguyên badan, đồng bằng châu thổ, đồng bằng ven biển - Khí hậu cận xích đạo gió mùa, biên độ nhiệt hàng năm nhỏ, khí hậu có hai mùa mưa khô rõ rệt. - Vùng thềm lục địa có dầu khí với trữ lượng lớn, Tây nguyên giàu bôxit. - Thổ nhưỡng- sinh vật: đai nhiệt đới chân núi lên đến 1000m.Thực vật nhiệt đới, xích đạo chiếm ưu thế ( luồng di cư Inđônêxia- Malaixia, họ Dầu).Nhiều rừng,nhiều thú lớn.Rừng ngập mặn ven biển. SỬ DỤNG, BẢO VỆ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN VÀ MÔI TRƯỜNG 1.Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên a. Sử dụng và bảo vệ tài nguyên sinh vật . Tài nguyên rừng: - Tài nguyên rừng nước ta bị suy giảm cả về số lượng và chất lương: - Năm 1943 diện tích rừng là 14,3 triệu ha ( 43,2%) trong đó 70% là rừng giàu. Năm 1983 chỉ còn 7,2 triệu ha (22%), năm 2005 tăng lên 12,7 triệu ha ( 38%) - Mặc dù tổng diện tích rừng có tăng, nhưng hiện tại phần lớn là rừng non mới phục hồi và rừng trồng chưa đến tuổi khai thác được, vì thế tài nguyên rừng vẫn bị suy thoái do chất lượng rừng giảm sút. Hiện có tới 70% diện tích rừng là rừng nghèo và rừng mới phục hồi. Các biện pháp bảo vệ tài nguyên rừng : - Nâng độ che phủ của cả nước lên đến 45-50%, vùng núi dốc phải đạt độ che phủ 70-80%. - Qui hoạch, phân loại rừng để có biện pháp sử dụng, bảo vệ hợp lí + Rừng phòng hộ: có kế hoạch, biện pháp bảo vệ nuôi dưỡng rừng hiện có, gây trồng rừng trên đất trống, đồi núi trọc. + Rừng đặc dụng: bảo vệ cảnh quan, đa dạng sinh học của các vườn quốc gia, khu dự trữ thiên nhiên về rừng và khu bảo tồn các loại. + Rrừng sản xuất: đảm bảo duy trì phát triển diện tích và chất lượng rừng, duy trì và phát triển hoàn cảnh rừng độ phì và chất lượng đất rừng. - Qui hoạch và thực hiện chiến lược trồng 5 triệu ha rừng đến năm 2010. Đẩy mạnh việc giao đất giao rừng cho nông dân Đa dạng sinh học: - Suy giảm tính đa dạng sinh học: + Giới sinh vật tự nhiên nước ta có tính đa dạng cao thể hiện ở số lượng thành phần loài, các kiểu hệ sinh thái và nguồn gien quí hiếm. +Tuy nhiên tài nguyên sinh vật đang suy giảm nghiêm trọng: có 500/14500 loài thực vật, 96/300 loài thú, loài chim là 57/830 loài chim, 62/400 loài bò sát lưỡng cư ,90/2550 loài cá đang bị mất dần.Số loài quí hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng.Nguyên nhân là do diện tích rừng bị thu hẹp, việc khai thác quá mức, môi trường bị ô nhiễm. -. Biện pháp bảo vệ đa dạng sinh họ