Một số kinh nghiệm gây hứng thú cho học sinh khi dạy học môn Ngữ văn 9 về cụm văn bản nhật dụng lớp 9

Một số kinh nghiệm gây hứng thú cho học sinh khi dạy học môn ngữ văn 9 về cụm văn bản nhật dụng lớp 9 I/ Nhận thức cũ và tình trạng cũ: Căn cứ vào đặc điểm, tính chất của văn bản nhật dụng nói chung và văn bản nhật dụng ở lớp 9 nói riêng: (cụm ba bài: Phong cách Hồ Chí Minh; Đấu tranh cho một thế giới hoà bình ; Tuyên bố thế giới về sự sống còn, quyền được bảo vệ và phát triển của trẻ em.) thì “khái niệm về văn bản nhật dụng không phải là khái niệm thể loại cũng không phải kiểu văn bản mà nó chỉ đề cập tới chức năng, đề tài và tính cập nhật của nội dung văn bản mà thôi”. Hơn nữa, đây là một loại văn bản mới được đưa vào học ở chương trình cải cách 4 năm rồi nhưng việc thi cử ít đề cập tới, kết quả HS học để cho biết, nên học thường chủ quan, lơi là… đặc biệt đối với học sinh lớp 9 cuối cấp. Căn cứ vào tình hình hiện tại, việc học văn bản nhật dụng ở trường PTTH, PTCS nói riêng và tình trạng học ngữ văn nói chung. Xu thế học sinh không ham học, không thích học…đặc biệt là cụm 3 bài văn bản nhật dụng ở lớp 9, phương thức biểu đạt chủ yếu là nghị luận xã hội nên tính lí luận nhiều, khô khan… giờ học thường căng thẳng, nặng nề mang tính áp đạt, luân lý…vì thế học sinh khó nhận thức nội dung bài học, giáo viên dạy loại văn bản này rất nặng nề . Đối với người giáo viên, có trình độ, có năng lực, có phương pháp, có hướng dẫn sách giáo viên, tài liệu… Chưa đủ mà cần phải luôn luôn tìm tòi qua phương pháp, qua thực tế, lịch sử, qua tin tức thời sự quốc tế, trong nước, tin cập nhật…từng năm, hàng ngày…để từ đó áp dụng vào từng bài cụ thể qua cách giới thiệu bài (mở bài) cách liên hệ hợp lí ngay từng phần trong bài học để tạo và gây hứng thú cho học sinh khi học loại văn bản này. II/ Nhận thức mới và phương pháp mới: Như chúng ta đã biết vai trò và chức năng của văn bản nhật dụng nói chung và 3 bài văn bản nhật dụng lớp 9 nói riêng đều có đặc điểm nổi bật là: Về đề tài (văn bản nhật dụng sử dụng có đề tài đa dạng, phong phú như: môi trường, thân nhân, gia đình, xã hội…). Về chức năng:( Có thể bàn luận, thuyết minh, tường thuật, miêu tả…) về tính cập nhật là tính thời sự kịp thời đáp ứng nhu cầu đòi của cuộc sống hằng ngày, cuộc sống hiện tại, gắn liền với những vấn đề cơ bản của cộng đồng xã hội… Vì thế học sinh học văn bản nhật dụng có vai trò và mục đích rất quan trọng bởi vì: - Học văn bản nhật dụng thì giá trị văn chương không phải là yêu cầu cao nhất nhưng là quan trọng vì các văn bản nhật dụng đều vẫn thuộc về một kiểu văn bản nhất định: Miểu tả, kể chuyện, thuyết minh, nghị luận… - Học văn bản nhật dụng không để chỉ mở rộng hiểu biết toàn diện mà còn tạo điều kiện tích cực để thực hiện nguyên tắc giúp học sinh hoà nhập với xã hội, rút ngăn khoảng cách giữa nhà trường và xã hội. Qua kinh nghiệm những năm giảng dạy văn bản nhật dụng từ khối 6 đến khối 9 của tổ xã hội và đặc biệt trong ba năm liền tôi đều được phân công giảng dạy ngữ văn khối 9 (chương trình cải cách). Trong đó có ba bài thuộc văn bản nhật dụng, tôi đã tìm tòi và vận dụng bước đầu những kinh nghiệm này dần dần vào bài giảng và năm học này 2007-2008 tôi đã thu được kết quả khả quan trong bài dạy, gây được hứng thú cho học sinh khi học và dạy loại văn bản này. - Trước hết đối với giáo viên ngoài vận dụng nhuần nhuyễn sách giáo viên, thiết kế bài giảng…thì tôi đã căn cứ vào đặc điểm của văn bản nhật dụng là tình thực tiễn, cập nhật, lịch sử qua tài liệu, sách báo, thông tin qua mạng, từng ngày, từng năm…tình hình trong nước, thế giới, các sự kiện qua đài, báo chí… để áp dụng vào phần mở bài, và liên hệ trực tiếp vào từng phần của bài học để học sinh nắm bắt được các thông tin cập nhật, gắn với thực tế, kích thích tính tò mò, tính chân thực của tác phẩm điều đó sẽ tạo hứng thú, tạo sự ham học hơn, học sinh sẽ tích cực học môn ngữ văn hơn. Đồng thời tạo niềm tin cho giáo viên hơn khi giảng dạy và giảm bớt sự căng thẳng, khô khan, tính lí thuyết của văn bản. Đặc biệt rút ngắn khoảng cách giữa nhà trường với xã hội và cộng đồng để học sinh hoà nhập với cuộc sống thực tế chứ không phải chỉ là những con “mọt sách”. Cụ thể: Bài 1: Văn bản : Phong cách Hồ Chí Minh(Lê Anh Trà) - Mục đích và nội dung của văn bản: Đây là văn bản thuộc chủ đề về sự hội nhập với thế giới và bảo vệ bản sắc văn hoá dân tộc. Văn bản không chỉ mang ý nghĩa cập nhật mà còn mang ý nghĩa lâu dài: việc học tập phong cách Hồ Chí Minh là công việc thường xuyên và cần thiết của mỗi người Việt Nam. - Văn bản có hai nội dung ( tương đương hai luận điểm): 1- con đường hình thành phong cách văn hoá Hồ Chí Minh. 2- Vẽ đẹp của phong cách Hồ Chí Minh thể hiện trong phong cách sống và làm việc của Người. Để học sinh nhận thức được điều đó một cách dễ dàng, giáo viên phải có phương pháp đặt câu hỏi, tạo tình huống để gây hứng thú cho học sinh ngay ở phần mở bài (phần giới thiệu). Ví dụ: 1.Phần mở bài( phần giới thiệu bài) *Cách 1: Một sự kiện rất quan trọng và nội bật về tình hình chính trị hiện nay của 2007 đầu 2008 mà cả nước từ các cơ quan dân chính Đảng đến các trường học các tổ chức đều thi đua học tập vấn đề gì? *Cách 2: Hồ Chí Minh không chỉ là anh hùng dân tộc vĩ đại mà còn danh nhân văn hoá thế giới (1990). Bởi vậy phong cách sống và làm việc của Bác không chỉ là phong cách sống và làm việc của người anh hùng dân tộc vĩ đại mà còn là một nhà văn hoá lớn, một con người của nền văn hoá tương lai…Bài viết của nhà giáo, nhà lí luận phê bình văn học Lê Anh Trà là một minh chứng hùng hồn cho phong cách của Người… * Cách 3: Hiện nay, trong thời kì hội nhập với nền kinh tế thế giới, đời sống con người ngày càng được cải thiện nâng cao. Hiện tượng một số cán bộ Đảng viên lạm dụng chức quyền, thoái hoá biến chất, chỉ lo vun vén quyền lới ích kỉ cho bản thân, dòng họ mình mà quên đi phẩm chất của người cán bộ cách mạng vì thế bài viết “ Phong cách Hồ Chí Minh” của Lê Anh Trà là một minh chứng để thức tỉnh mỗi một chúng ta phải sống và làm việc như thế nào? để xứng đáng với tổ tiên, với dân tộc. Phần liên hệ nội dung bài học: Giáo viên không cần phân tích nhiều mà cho học sinh chuẩn bị trước: Tìm hiểu những mẫu chuyện kể về Bác. (giáo viên phải định hướng những mẫu chuyện về chủ đề nói về phong cách sống, làm việc, ăn ở giản dị cảm động của Bác) Ví dụ: - Trước khi mất Bác muốn nghe một câu hát dân ca, một câu hò xứ Nghệ - Bác tiết kiệm: (đi một đôi dép cao su đã 11 năm, Bác gọt những quả chuối đã nẫu rồi ăn mà vẫn khen ngon lành) - Bác chăm rau, trồng rau, thăm đơn vị bộ đội. Bác nói: “ăn rau mà không biết trồng rau thì chẳng khác gì con sâu” - Bác mặc áo Kaki rách cổ mà không chịu thay áo mới. - Bác về làng Vĩnh Thành thăm hỏi bà con những gia đình nghèo, khó khăn, thăm và chia kẹo cho các cháu mẫu giáo (1964). - Giáo viên đọc thơ: “Người đi tìm hình của nước”( Chế Lan viên) “Đời bồi tàu lênh đênh theo sóng biển Người đi tìm bóng hình khắp châu Mĩ, La tinh…” - Trong di chúc Bác viết: “ Tôi chỉ có một ham muốn…. Tôi sẽ đi khắp hai miền nam bắc…” Bài 2: Văn bản: Đấu tranh cho một thế giới hoà bình (G.G_Mác-Két) Văn bản nêu ra nguy cơ chiến tranh hạt nhân đe doạ toàn bộ sự sống trên trái đất và nhiệm vụ cấp bách của toàn thể nhân loại. Học sinh lớp 9 (tuổi cao nhất của cấp THSC) cần phải biết hiện nay nguy cơ chiến tranh vẫn luôn tiềm ẩn và vũ khí hạt nhân được phát triển mạnh là một hiểm học khủng khiếp nhất…Từ đó giúp học sinh nhận thức đúng về nguy cơ chiến tranh và tham gia vào cuộc chiến tranh cho hoà bình là yêu cầu đặt ra cho mỗi công dân, kể cả mỗi học sinh trong các trường PT. Để học sinh nắm được nội dung bài học đễ dàng thì giáo viên cần tạo hứng thú cho học sinh ngay từ đầu ở phần mở bài (phần giới thiệu) Phần mở bài: * Cách1: Thế kỉ XX là thế kỉ đánh đấu sự phát triển nhảy vọt tiến bộ về công nghệ khoa học với phát minh đầu tiên về nguyên tử hạt nhân đồng thời là sự phát minh loại vũ khí huỷ diệt loài người ghê gớm nhất. Bằng chứng cụ thể: Tháng 8-1945 với 2 quả bom nguyên tử của Mĩ ném xuống 2 thành phố Hi-rô-si-ma và Na-ga-xa-ki đã huỷ diệt 2 triệu người Nhật Bản mà đến bây giờ còn để lại nhiều di chứng thương tâm. Hôm nay chúng ta được nghe tiếng nói của nhà văn Nam mĩ (Cô-lôm-bi-a) đã từng đạt giải thưởng Nô-ben văn học nói về vấn đề này. * Cách 2: Việt Nam trong những năm chiến tranh phá hoại do đế quốc Mĩ gây ra 1954 đến 1975 đã để lại nhiều mất mát và đau thương do sự huỷ diệt của bom nguyên tử hạt nhân. Chiến tranh đã lùi xa rất lâu nhưng di chứng, hậu quả của chiến tranh hạt nhân vẫn mãi mãi là nỗi đau nhức nhối cho cả dân tộc Việt Nam. Tiếng nói của nhà văn Nam mĩ G.G Mác-két giúp chúng ta thấy rõ nguy cơ về chiến tranh hạt nhân và chúng ta cần phải làm gì để đấu tranh cho một thế giới hoà bình. * Cách3: Em biết gì về nguyên tử hạt nhân? Những ứng dụng của nó trong hoà bình và trong chiến tranh? Chiến tranh thông thường và chiến tranh nguyên tử hạt nhân khác nhau như thế nào? Hai cuộc chiến tranh thế giới (chiến tranh thế giới I và II). Các cuộc chiến tranh chống xâm lược ở nước ta ở thế kỉ XX thuộc loại chiến tranh nào? Phải làm gì để ngăn chặn nguy cơ chiến tranh hạt nhân trên thế giới? Bài viết của Mác-két hôm nay ta được học sẽ bàn luận về những vấn đề thiết yếu và thời sự đó. Phần liên hệ nội dung bài học: Giáo viên cần đưa ra những dẫn chứng cập nhật mới nhất để liên hệ vào các luận điểm trong bài. Trong luận điểm 1: Hiểm hoạ của chiến tranh hạt nhân. Giáo viên đưa ra dẫn chứng: - Trong cuộc chiến tranh phá hoại ở nước ta đế quốc Mĩ đã rãi xuống Việt Nam 19 triệu gallon chất độc, trong đó 7 triệu gallon chất diệt cỏ, 12 triệu gallon chất độc màu da cam. Trong luận điểm 2: Đoàn kết ngăn chặn chiến tranh hạt nhân vì một thế giới hoà bình là nhiệm vụ của mọi người. Giáo viên đưa ra các dẫn chứng : 9-10-2006 Liên hợp quốc, Nga và nhân dân thế giới phản đối kịch liệt vụ thử thành công hạt nhân của CH nhân dân Triều Tiên (sau 4 năm chuẩn bị dưới lòng đất) bất chấp mọi sức ép của cộng đồng thế giới. Tháng 4-2003, I-Ran đã từng bị thế giới trừng phạt vì sử dụng vũ khí hạt nhân. Tháng 11-2007, I-Ran vẫn sử dụng chất phóng xạ Uranium để phát triển vũ khí hạt nhân hiện đang bị tổng thống Mĩ lên án kịch liệt về vấn đề này. Ngày 17-1-2008, Tổng thống But sang công du ở I-Xra-En và tuyên bố đối đầu với I-Ran về việc I-Xra-en thử tên lửa mang đầu đạn hạt nhân. Mĩ đang cáo buộc Bình Nhưỡng giúp Xi-Ri xây dựng lò thử hạt nhân nguyên tử. Rõ ràng hiện nay cả thế giới rất căm phận và lên án một số nước còn đối đầu sự sống của loài người trong việc sử dụng vũ khí hạt nhân để thực hiện mục đích lợi nhuận của mình làm ảnh hưởng đến hoà bình của thế giới. Bài 3 : Tuyên bố thế giới về sự sống còn, quyền được bảo vệ và phát triển của trẻ em (lời tuyên bố của hội nghị cấp cao thế giới về quyền trẻ em họp tại trụ sở Liên hợp quốc, Niu-Yooc ngày 30-9-1990) Học văn bản này học sinh cần nhận thức được những điều cần thiết sau : Với trẻ em có liên quan trực tiếp đến tương lai của đất nước, tương lai của nhân loại, bảo vệ và chăm lo cho trẻ em hiện đựơc coi là một trong những nhiệm vụ có ý nghĩa quan trọng hàng đầu của từng quốc gia và cả cộng đồng quốc tế. HS cần hiểu rằng : Qua việc bảo vệ chăm sóc trẻ em, người ta có thể nhận ra trình độ văn minh của một xã hội và vấn đề này đang được cộng đồng quốc tế dành sự quan tâm thích đáng. HS cần hiểu biết vấn đề đó để xác định nhiệm vụ học tập phấn đấu sao cho xứng đáng với sự quan tâm đó. Phần mở bài (phần giới thiệu) * Cách1: “Trẻ em hôm nay- thế giới ngày mai” câu nói đó chính là thông điệp gửi đến tất cả mọi người trên trái đất về tầm quan trọng của “vấn đề bảo vệ, chăm sóc trẻ em, sự quan tâm của cộng đồng quốc tế” hiện nay như thế nào? * Cách2: Bác Hồ đã từng nói: “Trẻ em như búp trên cành Biết ăn ngủ biết học hành là ngoan”. Trẻ em Việt Nam cũng như trẻ em thế giới hiện nay đang đứng trước những thuận lợi to lớn về sự chăm sóc nuôi dưỡng, giáo dục nhưng đồng thời cũng đang gặp những thử thách những cản trở không nhỏ ảnh hưởng xấu đến tương lai phát triển của trẻ em. Một phần văn bản: “Tuyên bố thế giới về sự sống còn, quyền được bảo vệ và phát triển của trẻ em tại hội nghị cấp cao thế giới họp tại Liên hợp quốc cách đây 18 năm (1990) đã nói lên tầm quan trọng của vấn đề này”. Liên hệ nội dung bài học: Trong mục: * Các giải pháp cụ thể của cộng đồng quốc tế về quyền trẻ em- nhiệm vụ. Giáo viên cần liên hệ đưa ra các thông tin cập nhật ở Việt Nam, thế giới với hình thức đặt câu hỏi để học sinh thảo luận sau đó giáo viên đưa ra các số liệu, thông tin quan trọng, cập nhật, cụ thể trong thời gian gần nhất: Ví dụ: + Theo em trẻ em Việt Nam đã được hưởng những quyền lợi gì từ những nỗ lực của Đảng và nhà nước ta? (quyền được học tập, quyền được chữa bệnh, được sáng tác, được vui chơi…). + Việt Nam là nước đầu tiên kí công ước về quyên trẻ em với Liên hợp quốc (1989) được Liên hợp quốc thông qua việc chăm sóc bảo vệ trẻ em. - Về thế giới: + Đầu năm 2005 hội nghị trẻ em toàn thế giới có hoàn cảnh đặc biệt, nạn nhân của thiên tai được tổ chức ở Tô-Ki-Ô (Nhật Bản) đó là những cuộc gặp gỡ giao lưu của thanh thiếu nhi năm châu, những đứa trẻ mồ côi cả cha lẫn mẹ sau trận động đất, núi lửa, bão biển, nạn khủng bố 11-9 ở Mĩ… + Hiện nay một số cá nhân tổ chức vì mục đích lợi nhuận, ích kỉ đã biến trẻ em thành những đứa trẻ bị phạm tội sớm, nạn nhân của bạo lực, của sự hành hung độc ác, mù chữ, nạn nhân của tệ nạn xã hội, của các đại dịch… Bằng chứng cho thấy: Báo nhân dân 18-12-2007 đã đăng tin quyết định của Bộ giáo dục và đào tạo về việc “ngăn chặn và xử lí nạn bạo hành học sinh và giáo viên”. Phát hiện và thống kê đến tháng 12-2007 đã có 10 tỉnh trên cả nước có gần 20 vụ trẻ em bị giáo viên hành hạ bạo hành, có những trường hợp bị thương tích nguy hiểm dẫn đến tình trạng như: bé Bảo Trâm(18 tháng tuổi) ở trường mần non tư thục Thiên Thơ (Hồ Chí Minh) bị bảo mẫu Lê Vi dùng băng keo dán miệng vì bé hay khóc. Bé Trâm ở trường tiểu học An Hiệp (Đồng Tháp) bị nghi ngờ lấy trộm tiền cô giáo đã giao cho công an tra hỏi dẫn đến chấn thương tâm lí. Một học sinh ở Đắc Lắc vì bị nghi ngờ ăn cắp tiền dẫn đến tự tử. ở Đồng Nai mẹ nuôi đánh con gây thương tích vì bắt con đi xin mỗi ngày phải có 200 000 đ và đã bị pháp luật xử lí. Các vụ bắt cóc trẻ em lợi dụng tình dục với trẻ em từ năm 2006 đến 2008 xảy ra ở Việt Nam và thế giới không phải là con số nhỏ. III/ So sánh kết quả hiện nay với kết quả khi chưa thực hiện kinh nghiệm này. Những năm học đầu 2005-2006, và 2006-2007, học sinh lớp 9 và giáo viên mới được dạy học và tiếp xúc kiểu văn bản nhật dụng mới này tôi mới chỉ áp dụng bài dạy qua thiết kế bài giảng và sách giáo viên nên người dạy cảm thấy rất khô khan cứng nhắc. Học sinh rất khó hiểu, có những lúc tôi cảm thấy thất bại (Đặc biệt năm học đầu) vì số học sinh hiểu bài chỉ đạt 50% và đều cho rằng học loại văn bản này ít có tác dụng. Năm học 2006-2007, tôi đã suy nghĩ trăn trở, tìm tòi và đưa ra quyết định: Dạy văn bản nhật dụng thì phải căn cứ vào đặc điểm nổi bật là tính cập nhật, tính thực tế để vận dụng vào bài học với mục đích tạo hứng thú cho học sinh, gây sự háo hức sôi nổi trong giờ học và để học sinh tiếp cận với kiến thức sách vở ra ngoài xã hội. Nên tôi đã mạnh dạn tìm tòi thống kê, đưa kinh nghiệm này vào chương trình đầu năm học. Kết quả cho thấy, trong tiết học: học sinh sôi nổi hơn, say sưa hơn, thích thảo luận trao đổi nhiều hơn. Qua một số câu hỏi thảo luận sau mỗi bài và bài kiểm tra thu hoạch tôi thấy: học sinh hiểu bài dễ dàng hơn, 85-95% nắm vững kiến thức cơ bản bài giảng, học sinh hứng thú ham học bộ môn ngữ văn hơn. Đối với giáo viên, tôi cảm thấy tự tin hơn vì có đủ những bằng chứng sống, thông tin bổ ích giúp cho mình giảng dạy vững vàng hơn trong kiến thức khi truyền thụ cho học sinh đặc biệt với loại văn bản nhật dụng này. * Những bài học rút ra: Dạy văn bản nhật dụng nói riêng và dạy ngữ văn nói chung ở trường THCS, muốn tạo hứng thú say mê cho học sinh học và đạt được kết quả cao trong giờ dạy thì người giáo viên cần: Ngoài kiến thức trong sách giáo khoa (văn bản), sách giáo viên, sách thiết kế, thì người giáo viên cần phải đọc, tìm hiểu thật kỹ về tác phẩm, tác giả, hoàn cảnh sáng tác. Đọc và tìm hiểu thêm các tư liệu liên quan đến kiểu văn bản nhật dụng… Người giáo viên cần phải tìm hiểu trăn trở, suy nghĩ những phương pháp, chọn lựa những giải pháp, tình huống tích cực nhất để vận dụng vào từng loại văn bản phù hợp với từng đối tượng học sinh từng vùng, từng lớp, thậm chí từng nhóm đối tượng. Đối với loại văn bản nhật dụng và văn bản nghị luận, tính lý luận cao nên thường tâm lý học sinh căng thẳng vì kiến thức dài, khô khan, khó hiểu. Giáo viên cần vận dụng các mẫu chuyện, dẫn chứng mang tính thực tế, lịch sử (áp dụng tuỳ vào nội dung từng bài), để kích thích gây tòi mò, hứng thú, say mê cho học sinh. Giúp học sinh hiểu bài dễ hơn, nhanh hơn qua phần giới thiệu bài và liên hệ ngay từng phần của bài học. Để đạt được những yêu cầu, kết quả đó, người giáo viên không chỉ giảng dạy rặp khuôn, máy móc theo hướng dẫn sách giáo viên mà phải luôn luôn tìm tòi, lắng nghe, nắm bắt thông tin cập nhật (liên quan đến nội từng văn bản nhật dụng) qua đài, trên báo chí, qua thông tin mạng, qua tình hình thời sự trong nước, quốc tế…, qua từng ngày, từng năm cụ thể để vận dụng vào bài giảng, liên hệ vào phần nội dung phù hợp thì sẽ gây sự chú ý, tin tưởng hơn, giúp học sinh hiểu nhanh hơn, hứng thú học bài hơn qua kiến thức sách giáo khoa và kiến thức thực tế. Như vậy theo tôi để dạy học thành công một tiết văn bản nhật dụng, giáo viên cần chuẩn bị đầy đủ các bước, các khâu như dạy các tiết văn bản khác. Ngoài ra người giáo viên cần tìm hiểu thêm về các kiến thức thực tế, cập nhật để vận dụng linh hoạt vào bài giảng một cách cụ thể, phong phú thì mới giúp học sinh dễ hiểu và gây được hứng thú, đam mê khi học kiểu văn bản này. Kinh nghiệm này không phải là tất cả, song theo tôi nó rất quan trọng để giúp học sinh ham thích học môn ngữ văn hơn trong thời đại khoa học công nghệ hiện nay.   Phòng GD & ĐT yên thành Trường thcs hoa thành Cộng hoà xã hội chủ nghĩa việt nam Độc lập- Tự do- Hạnh phúc Một số kinh nghiệm Gây hứng thú cho học sinh khi dạy học môn ngữ văn 9 Về cụm văn bản nhật dụng ở trường trung học cơ sở Giáo viên: Nguyễn Thị Quyên Phan Thị Nhạc Trường THCS Hoa Thành Yên Thành-Nghệ an Năm học : 2007-2008