Ôn thi học sinh giỏi chuyên đề về các tác phẩm của Tố Hữu

TÁC GIA TỐ HỮU I/ CUỘC ĐỜI: - Tố Hữu là một nhà thơ lớn của VHVN hiện đại. Một nhà thơ được đánh giá là người mở đường, là cánh chim đầu đàn của thơ ca cách mạng. - Quê ở Thừa thiên Huế, đây là một vùng đất có thiên nhiên nhiên nên thơ, cũng là một vùng đất nhiều truyền thống văn hóa, kể cả văn hóa dân gian và văn hóa cung đình. - Tố Hữu sinh ra trong một gia đình nhà nho nghèo, mẹ TH cũng là con một nhà nho, thuộc nhiều ca dao xứ Huế. - Năm 13 tuổi TH vào học tại trường QH Huế, tại đây ông được tiếp xúc với lí tưởng CS qua các sách báo tiến bộ của Mác và Awngghen; kết hợp với sự vận động giác giác ngộ của các Đảng viên ưu tú lúc bấy giờ như đồng chí Lê Duẩn, đồng chí Phan Đăng Lưu, người thanh niên Nguyễn Kim Thành đã sớm nhận ra lí tưởng đúng đắn. - Năm 1938 được kết nạp vào Đảng CSĐD, tháng 4/1939, TH bị TDP bắt giam; tháng 3/1942 vượt ngục, tìm tới CM. - Thời kỳ sau CM tháng Tám: Tố Hữu đảm nhiệm những cương vị trọng yếu trên mặt trận văn hoá văn nghệ, trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và nhà nước. ….. => Có thể nói ở TH, con người chính trị với con người nhà thơ thống nhất là một, sự nghiệp thơ gắn liền với sự nghiệp CM và trở thành một bộ phận của sự nghiệp CM II/ CON ĐƯỜNG THƠ TỐ HỮU. - Tố Hữu đến với thơ và CM cùng một lúc. Là người cùng thế hệ với nhiều nhà thơ thuộc phong trào thơ mới đương thời, TH đã tiếp nhận một cách tự nhiên những thành tịu nghệ thuật của thơ mới để làm giầu cho thơ ca CM. Nhưng con đường thơ TH khác hẳn với con đường thơ của các nhà thơ thơ mới, vì thơ TH gắn liền với lí tưởng CS và cuộc đấu tranh CM. - Các chặng đường thơ của TH luôn song hành với các giai đoạn của CM, đồng thời thể hiện sự vận động trong tư tưởng và nghệ thuật của nhà thơ. 1. Tập “Từ ấy”: (1937-1946) gồm 3 phần: * “Máu lửa” là những vần thơ ngợi ca lí tưởng, khẳng định niềm tin và tương lai của cách mạng (“Từ ấy”, “Tiếng hát sông Hương”). Tố cáo những cảnh bất công trong xã hội, (“Hai đứa bé”, “Vú em”…), kêu gọi đứng dậy đấu tranh (“Đi đi em”, “Hồn chiến sĩ”....) * “Xiềng xích” là những sáng tác ở trong tù : là tiếng nói của người chiến sĩ nguyện trung thành với lí tưởng, bất chấp “cái chết đã kề bên” (“Con cá chột nưa”). Sự gắn bó thuỷ chung với đất nước, đồng bào, đồng chí (“Nhớ đồng”, “Nhớ người”…) * “Giải phóng”…Nói lên niềm vui của người tù cách mạng được trở về hoạt động. Ca ngợi thành công của Cách mạng Tháng Tám 1945 => Tập thơ là tiếng hát yêu thương, tiếng hát căm hờn, tiếng hát kiên cường bất khuất, tiếng hát lạc quan c/m của người thanh niên cộng sản mới giác ngộ chân lí c/m. Từ ấy là chất men say lí tưởng, chất lãng mạn trong trẻo, tâm hồn nhạy cảm, sôi nổi của cái tôi trữ tình 2. Việt Bắc (1947 - 1954): - Là chặng đường thơ trong kháng chiến chống Pháp. - Nội dung: + Là bản hùng ca về cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ mà anh hùng. + Ca ngợi những con người kháng chiến: Đảng và Bác Hồ, anh vệ quốc quân, bà mẹ nông dân, chị phụ nữ, em liên lạc… + Nhiều tình cảm sâu đậm được thể hiện: tình quân dân, miền xuôi và miền ngược, tình yêu đất nước, tình cảm quốc tế vô sản,…. - Tập thơ Việt Bắc là một trong những thành tựu xuất sắc của VH kháng chiến chống Pháp. - Tác phẩm tiêu biểu: Việt Bắc, Hoan hô chiến sĩ Điện Biên, Phá đường,…. 3. Gió lộng (1955 - 1961): - Ra đời khi bước vào giai đoạn XDCNXH ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất Tổ quốc. - Nội dung: + Niềm tin vào cuộc sống mới XHCN + Tình cảm thiết tha, sâu nặng với miền Nam và quốc tế vô sản. - Niềm vui ấy đem đến cho tập thơ cảm hứng lãng mạn và khuynh hướng sử thi đậm nét. - Tác phẩm tiêu biểu : Mẹ Tơm, Bài ca xuân 61, Ba mươi năm đời ta có Đảng,… 4. “Ra trận” (1962 - 1971), “Máu và hoa” (1972 – 1977): - Là chặng đường thơ Tố Hữu trong những năm kháng chiến chống Mỹ. - Nội dung: + Ra trận: bản hùng ca về miền Nam, những hình ảnh tiêu biểu cho dũng khí kiên cường của dân tộc (anh giải phóng quân, ngươờithợ điện, em thơ hoá anh hùng, anh công nhân, cô dân quân…) + Máu và hoa: o Ghi lại chặng đường cách mạng đầy gian khổ o Niềm tin sâu sắc vào sức mạnh của quê hương, con người Việt Nam. - Cổ vũ, ca ngợi chiến đấu, mang đậm tính thời sự. - Tác phẩm tiêu biểu: Bài ca Xuân 68, Kính gởi cụ Nguyễn Du, Theo chân Bác, Nước non ngàn dặm,… 5. “Một tiếng đờn” (1992) và “Ta với ta” (1999): - Giọng thơ trầm lắng, đượm chất suy tư, chiêm nghiệm về cuộc đời và con người. - Niềm tin vào lí tưởng và con đường cách mạng, tin vào chữ nhân luôn toả sáng ở mỗi hồn người. => Các tập thơ của TH là sự vận động của cái tôi trữ tình, là cuốn biên niên sử ghi lại đời sống dân tộc, tâm hồn dân tộc trong sự vân động của tiến trình lịch sử. III/ PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT TỐ HỮU 1/ Tố Hữu là nhà thơ của lí tưởng cộng sản, thơ TH tiêu biểu cho khuynh hướng thơ trữ tình chính trị. Đây là đặc điểm bao quát nhất của PC thơ TH, nó chi phối các đặc điểm khác của thơ ông. Thơ trữ tình chính trị của Tố Hữu là thành tịu xuất sắc của thơ hiện đại VN. Đó là sự kế thừa dòng thơ cách mạng ở đầu TK XX của Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh và các nhà thơ khác .Nhà thơ đã đổi mới trên nhữnh thành tựu của thơ ca đương thời, đem đến cho văn học cách mạng một tiếng thơ sôi nỗi ,trẻ trung ,mới mẻ và tràn đầy cảm hứng lãng mạn Lí giải: - Con đường thơ Tố Hữu bắt đầu với sự giác ngộ CM, quá trình sáng tác gắn bó mật thiết với quá trình hoạt động CM của nhà thơ với các giai đoạn CM của Đảng và dân tộc. Lí tưởng CM, quan điểm chính trị đã chi phối các nhìn nhận và cảm xúc về mọi phương diện, mọi hiện tượng đời sống, kể cả đời sống riêng tư. Mọi vấn đề chính trị, mọi sự kiện của đời sống cách mạng đều trở thành đề tài, nguồn cảm hứng nghệ thuật của TH. Cho nên Chế Lan Viên nhận xét: “Với TH, tả tình hay tả cảnh, kể chuyện mình hay kể chuyện người, viết về các vấn đề lớn hay các sự việc nhỏ là để nói cho được cái lí tưởng cộng sản ấy thôi”. Thơ ông là lời tâm huyết say mê khi gặp lí tưởng cộng sản. “ Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ Mặt trời chân lí chói qua tim” (Từ ấy) - TH là một nhà thơ chiến sĩ, ông làm thơ cũng là một hành động, hoạt động CM nhằm mục đích tuyên truyền đấu tranh cho sự thắng lợi của lí tưởng CM cho nên trong thơ ông có sự thống nhất giữa tuyên truyền CM với cảm hứng trữ tình. Thơ TH chủ yếu khai thác cảm hứng từ đời sống chính trị của đất nước, từ hoạt động cách mạng và tình cảm chính trị của chính bản thân ông. Cái tôi trữ tình trong thơ TH là cái tôi chiến sĩ. - Tố Hữu là nhà thơ của lẽ sống lớn, tình cảm lớn, niềm vui lớn của con người và cuộc sống CM, nói như Xuân Diệu là “TH đã đưa thơ chính trị lên đến trình độ là thơ rất đỗi trữ tình” : + Lẽ sống lớn: \ TH từng nói: “Đối với người cộng sản, cái lí tưởng chung là cái lẽ sống riêng lớn nhất”. Lẽ sống ấy là dấn thân cho lí tưởng CM giải phóng dân tộc: . Sống đã vì cách mạng anh em ta Chết cũng vì cach mạng chẳng phiền hà (Trăng trối) . Tôi buộc lòng tôi với mọi người . Tôi đã là con của vạn nhà (Từ ấy) . “Sống cùng Đảng,chết không rời Đảng Tấm lòng son chói sáng nghìn thu, Mặt trời có lúc mây mù Trái tim kia vẫn đỏ bầu máu tươi” (30 năm đời ta có Đảng) \ Đó là lẽ sống vươn tới sự tiến bộ chung cho nhân loại: Vì độc lập, Tự do, núi sông hùng vĩ Vì thiêng liêng giá trị con người Vì muôn đời hoa lá xanh tươi Ta quyết thắng. Dành mùa xuân đẹp nhất (Bài ca xuân 68) + Tình cảm lớn: Tình cảm trong thơ TH là tình yêu lí tưởng, kính yêu lãnh tụ, tình đồng bào, đồng chí, tình quân dân, tình quốc tế vô sản – những nguồn tình cảm lớn. Ngoài yêu đảng ,Tố Hữu còn yêu Bác Hồ,yêu quê hương đất nước,yêu đồng bào,đồng chí. Nói như nhà nghiên cứu Trần Đình Sử: “Trong Từ ấy ta bắt gặp con người say lí tưởng, say đấu tranh, say quần chúng lao khổ. Từ VB, ta gặp con người say nhân dân, chất phác hiền lành. Ở gió lộng thì đó là con người say cái mới xã hội chủ nghĩa. Ở Ra trân, con người ấy chuyển sang say sứ mệnh, say chiến công, say dân tộc. Và ở Máu và hoa nổi lên con người say tấm lòng bè bạn, tấm lòng nhân dân”. + Niềm vui lớn trong thơ TH là niềm vui chiến thắng sôi nổi, hân hoan: . Kháng chiến ba ngàn ngày Không đêm nào vui bằng đêm nay Đêm lịch sử, Điện Biên sáng rực Trên đất nước như huân chương trên ngực Dân tộc ta, dân tộc anh hùng! (Hoan hô chiến sĩ Điện Biên – Việt Bắc) . Tôi lại nhìn những đôi mắt trẻ thơ Tổ quốc tôi chưa đẹp thế bao giờ ... (Vui thế hôm nay – Máu và hoa) b/ Thơ TH gắn liền với khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn: * Khuynh hướng sử thi: - Thơ TH tập trung thể hiện những vấn đề lớn, có ý nghĩa lịch sử của toàn dân. + Cảm hứng trong thơ TH là cảm hứng lịch sử, dân tộc. Cái tôi trữ tình trong thơ TH là cái tôi chiến sĩ, cái tôi công dân, cái tôi nhân danh cộng đồng, nhân danh Đảng, nhân danh dân tộc. + Nhân vật trong thơ TH là con người thể hiện tập trung phẩm chất của giai cấp, của dân tộc mang tầm vóc lịch sử và thời đại, nhiều khi được sử dụng bằng bút pháp thần thoại hóa. Trong Việt Bắc, nhân vật trung tâm của thơ Tố Hữu là người chiến sĩ, là quần chúng cách mạng trong kháng chiến chống Pháp, đó là hình ảnh anh bộ đội lên Tây Bắc: “ Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều Bóng dài lên đỉnh dốc cheo leo Núi không đè nổi vai vươn tới Lá nguỵ trang reo với gió đèo” (Lên Tây Bắc) Hướng về miền Nam chìm trong máu lửa,nhân vật xuất hiện trong trang thơ của tác giả mang vẽ đẹp hào hùg ,rực rỡ: Anh Trỗi,chị Lí .cho dù chị Lí bị điện giật dùi đâm tra tấn dã man nhưng quân thù vẫn không làm gì được chị. Chị Lí là nhân vật đại diện cho người con gái anh hùng VN. Tác giả tin tưởng rằng người con gái ấy sẽ trở về trong niềm vui chiến thắng, quê hương miền Nam sẽ giải phóng sẽ trở về quê mẹ,đi trên con đường thênh thang rực rỡ ánh sao vàng. “Em là ai cô gái hay nàg tiên Em có tuổi hay không có tuổi Mái tóc em đây hay là mây là suối Đôi mắt em nhìn hay chóp lửa đêm giông” (Tố Hữu) * Cảm hứng lãng mạn: - Cảm hứng lãng mạn thể hiện trong thơ Tố Hữu rất giàu chất thơ lãng mạn Thơ TH luôn hướng tới tương lai, khơi dậy niềm vui, lòng tin tưởng và niềm say mê vào con đường cách mạng, gợi tình nghĩa cách mạng, con người cách mạng. Do ảnh hưởng của cảm hứng ấy, thơ TH thường cất lên thành những tiếng hát, khúc hát tâm tình, bài ca chiến đấu, tiếng reo chiến thắng. “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước Mà lòng phơi phới dậy tương lai” (Tố Hữu) “Ôi ,buổi trưa nay ,tuyệt trần nắng đẹp Bác Hồ ơi!toàn thắng về ta Chúng con đến ,xanh ngời ánh thép Thành phố tên Người lộng lẫy cờ hoa” (Toàn thắng về ta) c/ Thơ Tố Hữu có giọng điệu riêng, giọng tâm tình, ngọt ngào, tha thiết; giọng của tình thương mến rất tự nhiên, đằm thắm, chân thành. - Biểu hiện: ở cách xưng hô trò chuyện, tâm tình với lối gọi Ơi rất thân thương. Nhà thơ thường có cái lối gọi ơi này trong rất nhiều vần thơ: Đi bạn ơi đi sống đủ đầy; Đẹp vô cùng tổ quốc ta ơi; Bác ơi tim Bác mênh mông thế. Tiếng gọi ơi này đã tạo ra tình thương mến tâm tình trong thơ ông, nói như XD là: “tạo thành thứ nhạc tâm tình”. - Tại sao thơ TH có giọng điệu ngọt ngào ấy? Là do thơ TH thừa hưởng điệu tâm hồn của con người xứ Huế, với những câu ca, giọng hò nam ai nam bình tha thiết ngọt ngào. “Hương Giang ơi,dòng sông êm Qua tim ta,vẫn ngày đên tự tình” (Bài ca quê hương) Thứ hai, do xuất phát từ quan niệm về thơ của chính TH, theo ông: “Thơ là chuyện đồng điệu… là tiếng nói đồng ý và đồng tình, tiếng nói đồng chí”. Trứơc CM/T8 đó là những trẻ mồ côi ,em nhỏ gẩy đàn,hát dạo,chị vú em,lão đầy tớ mà nhà thơ gọi là “bạn đời”. Từ sau CM/8 Tố Hữu giành tình cảm mến yêu cho quần chúng cách mạng, đồng bào đồng chí của minh nhất là Bác Hồ “Oi Bác Hồ ơi,những xế chiều Nghìn thu nhớ Bác biết bao nhiêu” (Bác ơi) Nhờ giọng điệu riêng này mà Tố Hữu tăng thêm nhiều sức truyền cảm,dễ dàng đem những tư tưởng tình cảm cách mạng đến với công chúng. d/ Thơ TH đậm đà tính dân tộc: Trên con đường sáng tạo nghệ thuật của mình ,như con ong cần mẫn,Tố Hữu tiếp thu tinh hoa nghệ thuật dân tộc và kèm theo sự sáng tạo của riêng mình tạo nên sự kết tinh ở thơ ông . * Về nội dung: - Thơ TH thể hiện những nét đặc sắc về đất nước và con người VN. Ta gặp trong thơ ông những hình ảnh: bóng tre trùm mát rượi, những ô mạ xanh mơn mởn và những con người những lưng cong xuống luống cầy; những hình ảnh bình dị ,ấm áp tình đời như chia củ sắn lùi, bát cơm sẻ nữa,hình ảnh bầm ra ruộn,… Đó là hình ảnh của đất nước và con người VN thân thương. Nhiều khi Tố Hữu tạo ra đưộc nhiều câu thơ đẹp lỗng lẫy như những án thơ cổ điển (Việt bắc,Kính gửi cụ Nguyễn Du).Chính những án thơ cổ điển này góp phần tạo ra sự sang trọng cho câu thơ - Hiện thực đời sống CM, những tình cảm chính trị, đạo lí CM qua sự cảm nhận và thể hiện của TH đã hòa nhập, gắn bó với truyền thống tình cảm và đạo lí dân tộc làm phong phú thêm cho truyền thống ấy. * Về nghệ thuật: - Thơ TH sử dụng nhuần nhuyễn và làm phong phú thêm các thể thơ dân tộc như thể thơ năm chữ, thơ thất ngôn, thơ song thất lục bát nhưng tiêu biểu nhất là thơ lục bát (Việt Bắc, Bầm ơi, Kính gửi cụ Nguyễn Du…). - Thơ Tố Hữu sử dụng nhuần nhuyễn lối nói dân gian, từ ngữ, hình ảnh, lối so sánh, phép chuyển nghĩa và hình ảnh thơ thường thiên về giá trị biểu cảm. “ Mình về mình có nhớ ta. Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng” (Việt Bắc) - Thơ TH phát huy cao độ tính nhạc phong phú của tiếng Việt. Nhà thơ sử dụng tài tình các từ láy, các thanh điệu, các vần thơ. Chiều sâu của tính dân tộc trong thơ TH chính là nhạc điệu phong phú về vần, phối âm trầm bổng, nhịp nhàng, dễ ngâm, dễ thuộc. Thơ TH nghiêng về tính truyền thống hơn là đổi mới theo hướng hiện đại. “Nghìn năm sau nhớ Nguyễn Du Tiếng thương như tiếng mẹ ru những ngày…” (Kính gửi cụ Nguyễn Du) IV/ KẾT LUẬN: Tố Hữu là nhà thơ xuất sắc nhất của nền VHCM .Thơ Tố Hữu đã hiện diện trong đời sống cách mạng và đời sống dân tộc ta như một hiện tượng tinh thần có sức thu hút và cổ vũ cho hàng triệu người dân VN. Đó là sự thành công và vinh dự không phải nhà thơ nào cũng có được .Sư thu hút lơn lao của những bài thơ chính là nhờ phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu rất đặc biệt ,ở những tình cảm chân thành và năng lực truyền cảm mạnh mẽ cùng với nghệ thuật đậm đà mang tính dân tộc. Con đường thơ Tố Hữu là tim được sự kết hợp giữa cách mạng và dân tộc trong thơ ca./.