Phân tích bài Vợ chồng A Phủ

Vî chång a phñ I. Néi dung t­ t­ëng 1. §Ò tµi: Vî chång A Phñ viÕt vÒ ®Ò tµi cuéc sèng n« lÖ cña nh©n d©n lao ®éng miÒn nói d­íi ¸ch phong kiÕn, thæ ty lang ®¹o vµ kh¶ n¨ng ®æi ®êi cña hä trong bèi c¶nh chung cña c¸c n­íc ®ang tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ. 2. Chñ ®Ò (®o¹n trÝch): lßng ham muèn yªu ®êi cña nh÷ng con ng­êi miÒn nói bÞ bãc lét vµ ®Ì nÐn bëi c¸c thÓ lùc thèng trÞ kh¾c nghiÖt. §ã lµ nh©n tè c¬ b¶n, bªn trong lµm nªn søc sèng, søc trçi dËy trong nh÷ng con ng­êi bÞ ¸p bøc. 3. T­ t­ëng: lý gi¶i qu¸ tr×nh vïng lªn tõ tù ph¸t ®Õn tù gi¸c cña nh©n d©n c¸c d©n téc Ýt ng­êi ë miÒn nói, kh¶ n¨ng tù vËn ®éng cña chÝnh hä vµ kh¶ n¨ng c¸ch m¹ng ®­îc kh¬i dËy d­íi sù dÉn d¾t cña c¸ch m¹nh – Riªng phÇn trÝch ®o¹n, t­ t­ëng næi bËt lµ tiÕng nãi nh©n ®¹o chñ nghÜa cña t¸c gi¶: Kh¼ng ®Þnh søc sèng cña con ng­êi kh«ng thÓ chÕt vµ chÝnh nã lµ nguån gèc cña sù thøc tØnh vµ trçi dËy ®æi ®êi. II. H×nh thøc nghÖ thuËt 1.Cuéc ®êi vµ sè phËn cña Mþ vµ A Phñ, mét g¸i mét trai, kÎ lµ con d©u g¹t nî, ng­êi lµ con ë g¹t nî, hä bÞ ®µy ®o¹ vµ cuèi cïng bÞ dån vµo b­íc ®­êng cïng, gi¶i cøu nhau, cïng nhau ch¹y ®Õn khu du kÝch PhiÒng Sa trë thµnh nh÷ng ng­êi tÝch cùc tham gia chèng ®Õ quèc vµ phong kiÕn. §o¹n trÝch gi¶ng tËp chung vµo thêi kú cßn ë Hång ngµi, hai ng­êi lµm n« lÖ nhµ thèng lý. 2.KÕt cÊu: C©u truyÖn ph¸t triÓn theo l« gÝc tù nhiªntõ cuéc sèng cña nh©n vËt ë Hång ngµi ®Õn cuéc sèng vµ chiÕn ®Êu ë PhiÒng sa, theo sù ph¸t triÓn biÖn chøng tõ sù vïng lªn tù ph¸t ®Õn tù gi¸c d­íi sù l·nh ®¹o cña c¸n bé c¸ch m¹ng, hä v­¬n lªn lµm chñ nói rõng. Riªng sù biÕn chuyÓn cña nh©n vËt Mþ c¸c diÔn biÕn ®i theo c¸c b­íc thøc tØnh dÇn, tõ nhËn thøc vµ ý thøc vÒ c¶nh ngé cña m×nh vµ tõ ®ã c¶m th«ng víi c¶nh ngé cña ng­êi cïng c¶nh vµ gi¶i cøu cho A Phñ tho¸t khái c¸i chÕt v« lý ë nhµ thèng lý. Tõ hµnh ®éng bét ph¸t ®ã, Mþ ch¹y chèn cïng A Phñ tíi PhiÒng sa. Trong sù thøc tØnh Êy, nh©n tè quyÕt ®Þnh lµ ë søc sèng tiÒm tµngtrong b¶n chÊt vèn cã trong con ng­êi Mþ: lßng yªu ®êi, ham sèng cña mét c« g¸i xinh ®Ñp trçi dËy sau nh÷ng n¨m th¸ng bÞ ®µy ®o¹ gÇn nh­ bÞ tª liÖtý thøc vÒ m×nh, cam chÞu, kh«ng kh¸c g× “con rïa n¬i xã cöa”. 3.Ng«n ng÷ nghÖ thuËt ®Ëm ®µ mµu s¾c nói rõng vµ con ng­êi t©y B¾c. - C¸c chi tiÕt vÒ phong tôc ®­îc kh¸i qu¸t triÖt ®Ó, ®Ó rÖt nªn khung c¶nh T©y b¾c rÊt ®Ëm nÐt. C¶nh ¨n tÕt ë Hång ngµi sau vô thu ho¹ch, nh÷ng ®ªm xu©n t×nh víi tiÕng khÌn, tiÕng s¸o, trß ch¬i nÐm cßn, nh÷ng bµi t×nh ca, ho¹t c¶nh nh¶y móa, uèng r­îu ®ãn xu©n ë nhµ thèng lý, nh÷ng cuéc ®i ch¬i nh©n tÕt ®Õn, tôc c­íp vî… Nh÷ng ®ªm mïa ®«ng dµi vµ buån trªn nói cao, c¶nh ph¹t v¹, c¶nh trãi ng­êi ®Õn chÕt. Khung c¶nh Êy kh«ng thÓ lÉn víi mét vïng nµo, lµm nÒn cho nh©n vËt ho¹t ®éng, t¹o nªn trong ng­êi ®äc mét Ên t­îng võa d÷ ®éi ®Õn nghÑt thë vÒ sè phËn con ng­êi, võa ®Çy søc sèng vµ th¬ méng to¸t ra tõ cuéc sèng cña con ng­êi. -C©u v¨n ng¾n gän phï hîp víi nÕp suy nghÜ chÊt ph¸t cña con ng­êi miÒn nói. Giäng ®iÖu cña lêi v¨n kÓ vµ t¶ phï hîp víi lèi nãi lèi diÔn ®¹t cña ®ång bµo d©n téc Ýt ng­êi. ®ã lµ khi t¸c gi¶ m« t¶ hµnh ®éng vµ chiÒu s©u t©m lý nh©n vËt. +Lêi v¨n kÓ cña nhµ v¨n rÊt ch¾t läc, tinh tÕ, mçi c©u v¨n lµ kÕt qu¶ cña sù suy nghÜ thÊu ®¸o ®Ó biÓu ®¹t ®­îc mét hµm l­îng mét ý tø s©u s¾c. Ch¼ng h¹n, më ®Çu truyÖn ng¾n A Phñ lµ mét vÝ dô tiªu biÓu: “Ai ë xa vÒ, cã viÖc vµo nhµ thèng lý P¸ Tra th­êng trong thÊy mét c« con g¸i ngåi quay sîi gai bªn t¶ng ®¸ tr­íc cöa, c¹nh tµu ngùa. Lóc nµo còng vËy, dï quy sîi, th¸i cá ngùa, dÖt v¶i,chÎ cuñi hay ®i câng n­ícd­íi khe suèi lªn, co Êy còng cói mÆt, mÆt buån r­êi r­îi”. ChØ mét ®¬n vÞ trªn c©u th«i, ®· vÏ lªn mét bøc tranh kh¸i qu¸t cña cuéc ®êi Mþ, ng­êi con d©u g¹t nî nhµ thèng lý Pa Tra vµ søc ph¶n kh¸nh tiÒm Èn trong lßng Mþ kh«ng hÒ mÊt mµ lÆn s©u vµo tiÒm thøc. +Nh×n chung t¸c gi¶ sö dông nhiÒu cÊu chóc c©u ®¬n gi¶n, ng¾n gän, vµ c©u phøc th× chñ yÕu lµ c©u nghÐp ®¼ng lËp hoÆc c©u ®¬n nhiÒu vÞ ng÷ liªn tiÕp, c¸c cÊu trñctªn phï hîp víi lèi suy nghÜ ®¬n gi¶n. Ta kh«ng thÊy nh÷ng c©u sö dông nhiÒu bæ ng÷, ®Þnh ng÷ vµ nh÷ng c©u phøc lµ lµ c©u ghÐp chÝnh phô mµ c¸c vÕ nèi kÕt víi nhau b»ng nh÷ng cÆp tõ quan hÖ ®Ó biÓu ®¹t mèi liªn hÖ l«gÝc vÒ mÆt néi dung, c¸c cÊu tróc phøc t¹p Êy kh«ng phï hîp víi tr×nh ®é t­ duy cña ng­êi miÒn nói lóc bÊy giê. S¾c th¸i T©y b¾c ®Ëm ®µ trong ng«n ng÷nghÖ thuËt thÓ hiÖn ë vî chång A Phñ lµ mét yÕu tè t¹o nªn søc hÊp dÉn ®Æc biÖt cña truyÖn ng¾n nµy. Gi¸ trÞ hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña truyÖn ng¾n vî chång a phñ 1.Gi¸ trÞ hiÖn thùc: TruyÖn ng¾n t©y B¾c ph¶n ¸nh ®Ò t¹i nh©n d©n lao ®éng T©y b¾c d­íi ¸ch thèng trÞ cña bän phong kiÕn lang ®¹o vµ sù chiÕm ®ãng cña qu©n viÔn chinh ph¸p ®øng lªn tham gia vµo c«ng cuéc c¸ch m¹ng d©n téc vµ d©n chñ. a.Riªng phÇn trÝch gi¶ng nhÊn m¹nh ®Õn cuéc sèng cña ng­êi n« lÖ cña nh©n d©n t©y b¾c d­íi sù thèng trÞ cña bän phong kiÕn miÒn nói, bÞ bãc lét ¸p bøc ®Õn cïng cùc, bÞ t­íc ®o¹t mäi quyÒn sèng, quyÒn h¹nh phóc cña con ng­êi. §ã lµ ®iÓn h×nh cña chÕ ®é n«ng n« thêi hiÖn ®¹i tån t¹i ë vïng nói T©y b¾c mµ bän phong kiÕn lang ®¹o ch­a bÞ ®¸nh ®æ d­íi c¸i « che cña ®éi qu©n viÔn chinh cña chñ nghÜa thùc d©n ph¸p. Tiªu biÓu cho cuéc sèng n« lÖ ®ã la fcuéc ®êi cña Mþ vµ A Phñ. §Ó xo¸ nî mµ cha Mþ kh«ng tr¶ næi, Mþ buéc ph¶i lÊy A Sö con trai thèng lý. Mét c« g¸i xinh ®Ñp, yªu ®êi vµ rÊt tµi hoa, biÕt thæi s¸o, biÕt thæi c¶ kµn l¸, vµ ®· cã ng­êi yªu mµ buéc ph¶i lÊy ng­êi m×mh kh«ng yªu. VÒ nhµ thèng lý, thøc chÊt chØ lµ n« lÖ kh«ng c«ng, quanh n¨m ngµy th¸ng chØ nh­ mét c¸i m¸y lµm viÖc: lóc nµo còng vËy quay sîi, th¸i cá ngùa dÖt v¶i, chÎ cñi, câng n­íc, ®i lµm n­¬ng, võa ®i võa t­íc sîi gai, kh«ng lóc nµo r¶nh rçi. Cuéc sèng kh«ng b»ng con tr©u, con ngùa v× tèi ®Õn chóng cßn ®­îc nghØ. BÞ ®µy ®o¹, Mþ ngµy cµng Ýt nãi, lïi lòi nh­ con rïa nu«i trong xã cöa. ThÕ giíi cña Mþ chØ l;µ c¨n buång víi « cöa vu«ng b»ng bµn tay, kÝn mÝt nh×n ra ngoµi chØ thÊy mê mê kh«ng biÕt lµ s­¬ng hay n¾ng. §Õn nçi, Mþ kh«ng cßn biÕt khæ n÷a, kh«ng cßn nghÜ ®Õn ¨n l¸ ngãn ®Ó chÕt ngay nh­ håi míi vÒ nhµ A Sö ®· lÐn vµo rõng h¸i l¸ ngãn vÒ l¹y cha xin ®­îc chÕt n÷a. Cßn A Phñ, mét chµng trai må c«i khoÎ m¹nh, giái lao ®éng, hån nhiªn, chØ v× ®¸nh A Sö – con trai nhµ thèng lý - ®Õn ph¸ ®¸m cuéc ch¬i xu©n cña trai b¶n lµng mµ bÞ b¾t ®em vÒ nhµ thèng lý tra tÊn vµ ph¹t v¹. Vµ cuéc sö kiÖnh¹t vË Êy, A Phñ coi nh­ m¾c nî tr¨m ®ång b¹c hoa xoÌ ®Ó ®·i c¸c quan lµng gót thuèc phiÖn, vµ ¨n uèng suèt ngµy th©u ®ªm. §Ó tr¶ c¸c mãn nî nhµ thèng lý, A Phñ ®· biÕn thµnh con ë g¹t nî. Nh­ ta biÕt c¶ Mþ vµ A Phñ coi nh­ n« lÖ suèt ®êi cña nhµ thèng lý cho nªn kh«ng thÓ cã ®­êng ra v× lµm sao mµ cã thÓ tr¶ ®­îc mãn nî truyÒn kiÕp Êy. Cha Mþ x­a kia “mçi n¨m ®em nép mét n­¬ng ng« ®Ó tr¶ l·i cho kho¶n vay c­íi mÑ Mþ. MÑ Mþ chÕt råi mµ nî vÉn ch­a tr¶ hÕt. Mþ ph¶i g¸n vµo ®Ó xo¸ c¸i mãn nî truyÒn kiÕp Êy. Sè phËn ng­êi con g¸i coi nh­ ®· ®­îc ®Þnh ®o¹t. Cßn A Phñ, th× lµm sao tho¸t khái lêi ®e do¹ l¹nh lïng cña P¸ Tra “Bao giê cã tiÒn gi¶ th× tao cho mµy vÒ, ch­a cã tiÒn gi¶ th× tao b¾t mµy con tr©u con ngùa cho nhµ tao. §êi mµy, ®êi con, ®êi ch¸u mµy tao còng b¾t thÕ, bao giê hÕt nî tao míi th«i”. Sù thËt, c¸i mãn nî truyÒn kiÕp Êy, Mþ ®· lµ mét minh chøng cho sù bãc lét tµn nhÉn cña bän thèng trÞ phong kiÕn lang ®¹o ®èi víi nh©n d©n c¸c d©n téc. Cuéc ®êi Mþ, con d©u g¹t nî vµ A Phñ, ng­êi ë g¹t nî lµ b¶n c¸o tr¹ng ®anh thÐp ®èi víi ¸ch thèng trÞ cña chÕ ®é phong kiÕn. Gi¶i tho¸t cuéc ®êi cña hä lµ yªu cÇu, lµ môc tiªu cña c¸ch m¹ng d©n chñ, d©n sinh mµ ®¶ng ta l·nh ®¹o nh©n d©n tiÕn hµnh ®ång thêi víi viÖc chèng l¹i sù t¸i x©m l­îc cña thùc d©n Ph¸p. TruyÖn Vî chång A Phñ lµ mét luËn cø thùc tiÔn lµm s¸ng tá tÝnh ®óng ®¾n vµ cÊp thiÕt cña c¸ch m¹ng d©n téc – d©n chñ trªn ®Êt n­íc ta. b) mét trong nh÷ng cè g¾ng r¸t ®¸ng ghi nhËn cña nhµ v¨n T« Hoµi lµ kh«ng chØ m« t¶ nçi ®au khæ cïng cùc cña ®ång bµo d©n téc miÒn nói T©y B¾c d­íi ¸ch thèng rtÞ phong kiÕn kÕt hîp víi thÕ lùc qu©n viÔn chinh x©m l­îc Ph¸p mµ cßn tËp trung soi s¸ng qu¸ tr×nh vïng lªn cña hä tõ tù ph¸t ®Õn tù gi¸c . hiÖn thùc cuéc sèng ®­îc nhËn thøc vµ rt×nh bµy trong sù ph¸t triÓn biÖn chøng cña nã . ë ®©y, ta thÊy t¸c gi¶ ®· cè g¾ng t¸i hiÖn hiÖn thùc d­íi mét ¸nh s¸ng cña nh·n quan khoa häc. HiÖn thôc ®­îc t¸i t¹o trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸ch m¹ng cña nã vµ v× vËy mang ©m h­ëng l¹c quan. ®ã lµ diÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n víi c¸c nhµ v¨n hiÖn thùc phª ph¸n nh­ Ng« TÊt Tè, NguyÔn C«ng Hoan, Nam Cao víi T¾t §Ìn, B­íc ®­êng cïng, §êi thõa mang ©m h­ëng bi quan. Vî chång A Phñ v× vËy ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng mét c¸ch ch©n thùc gióp ng­êi ®äc nhËn thøc ®­îc b¶n chÊt vµ quy luËt cña ®êi sèng mét c¸ch chÝnh x¸c. VÒ ph­¬ng diÖn lý luËn s¸ng t¸c,T« Hoµi ®· tiÕp cËn ®­îc nh÷ng nguyªn t¾c s¸ng t¸c tiªn tiÕn, khoa häc, nh÷ng nguyªn t¾c cña mét ph­¬ng ph¸p s¸ng t¸c míi mÎ ®­îc h×nh thµnh tõ mét thÕ giíi quan míi mÎ vµ thùc tiªnz ®Êu tranh s«i ®éng trong c«ng cuéc hk¸ng chiÐn ®ang diÔn ra; ®ã lµ ph­¬ng ph¸p hiÖn thùc x· héi chñ nhgi· mµ M.Go rki ®· ®Æt tªn cho nã . ThÊy ®iÒu ®ã, ta míi hiÓu v× sao b¶n th©n nh©n vËt ®­îc tËp trung soi s¸ng c¸c b­íc chuyÓn ®éng trong t©m lý cña nã , vµ hiÓu ®­îc v× sao c©u chuyÖn l¹i cã sù dÞch chuyÓn kh«ng gian tõ Hång Ngµi ®Õn PhiÒng Sa. Sù dÞch chuyÓ kh«ng gian Êy lµ sù thÓ hiÖn tÝnh quy luËt cña hiÖn thùc ®êi sèng mµ nhµ v¨n nhËn thøc ®­îc khi m« t¶ c­îc sèng. 2. Gi¸ trÞ nh©n ®¹o a) B¶n c¸o tr¹ng cã søc tè c¸o m¹nh mÏ téi ¸c cña chÕ ®ä phong kiÕn miÒn nói qua sè phËn cña Mþ vµ A Phñ nh­ ®· nãi ë trªn, còng nh­ sù m« t¶ qu¸ tr×nh vïng lªn cña nh÷ng con ng­êi Êy tõ tô ph¸t tiÕn lªn tù gi¸c ®· nãi lªn gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña t¸c phÈm, béc lé râ quan ®iÓm vµ t×nh c¶m nh©n ®o¹ cña nhµ v¨n. T« Hoµi yªu th­¬ng nh÷ng con ng­êi bÐ nhá, c¨m phÉn nh÷ng téi ¸c truyÒn kiÕp cña bÌ lò thèng trÞ vµ høng khëi tr­íc sù vïng lªn cña hä ®Ó ®æi ®êi, ®Ó trë thµng chñ nh©n cña nói rõng . TÝnh hiÖn thùc chÝnh x¸c cña ngßi bót kh«ng chØ lµ sù ch©n thùc trong ph¶n ¸nh c­îc sång mµ cßn hµm chøa c¶ t×nh th­¬ng vµ niÒm c¨m giËn . b) Song, t­ t­ëng vµ t×nh c¶m nh©n ®¹o s©u s¾c cña vî chång A Phñ thÓ hiÖn næi bËt ë chç nhµ v¨n ®· tËp trung søc s¸ng t¹o vµ tÊm lßng cña m×nh khi m« t¶ søc sèng tiÒm tµng trong nh©n vËt Mþ. Cã thÓ nãi diÔn biÕn t©m tr¹ng cña Mþ tõ tr¹ng th¸i tª liÖt nh­ “con rïa nu«i trong xã cña” ®Õn hµnh ®éng bét ph¸t c¾t d©y trãi gi¶i tho¸t cho A Phñ lµ phiÕn ®o¹n ®Æc s¾c nhÊt cña thiªn truyÖn. Ta nh­ ®­îc chøng kiÕn mét ®éng th¸i t©m lý hîp lý vµ tinh tÕ cña t©m tr¹ng, mét thÕ giíi t©m hån ®ang chuyÓn ®éng, ®ang thøc tØnh , tõng b­íc tõng b­íc phï hîp víi quy luËt t©m lý con ng­êi. Sù thøc tØnh do c¸c t¸c nh©n bªn ngoµi kÕt hîp víi t¸c nh©n bªn trong vèn ©m Ø, nhÊt qu¸n vµ khi cã c¬ héi th× bïng lªn, bét ph¸t, sù bét ph¸t tÊt yÕu, kh«ng hÒ ngÉu nhiªn. Gi÷a hai nh©n tè bªn ngoµi vµ bªn trong th× c¸i nh©n tè bªn trong – th× c¸i nh©n tè bªn trong – tøc søc sèng tiÒm tµng trong Mþ – lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh. Ph¶i quan t©m s©u s¾c tíi sè phËn con ng­êi, ph¶i cã mét thiÖn t©m ®èi víi nh÷ng con ng­êi khæ ®au nh­ Mþ míi cã thÓ ph¸t hiÖn ®­îc c¸i søc sèng tiÒm tµng Êy vµ míi cã thÓ m« t¶ mét c¸ch tinh tÕ nh­ thÕ ®­îc. Sù ph¸t hiÖn vµ m« t¶ søc sèng tiÒm tµng cña Mþ hÇu nh­ ®· gÇn nh­ tª liÖt, ®· sèng l©u ngµy trong c¸i khæ kh«ng cßn biÕt m×nh khæ n÷a, ®· kh«ng cßn biÕt m×nh khæ n÷a, ®· kh«ng cßn nghÜ ®Õn tù tö b»ng lµ ngãn cã mét ý nghÜa khi t¸c gi¶ dÉn nh©n vËt cña m×nh ®Õn hµnh vi gi¶i tho¸t cho A Phñ – ng­êi ®ång c¶nh. §ã chÝnh lµ sù kh¼ng ®Þnh ch©n lý: sù sèng kh«ng thÓ bÞ huû diÖt bÊt kÓ kÎ thï tµn ¸c, quû quyÖt nh­ thÕ nµo. T­ t­ëng ®ã lµm cho ng­êi ®äc tin vµo con ng­êi, tin vµo t­¬ng lai. TiÕng nãi nh©n vËt ®ång nhÊt víi tiÕng nãi l¹c quan, mang ©m h­ëng l¹c quan. Cã thÓ nãi, trong phiÕn ®o¹n nµy, T« hoµi ®· s¸ng t¹o nªn mét bi kÞch – l¹c quan. Ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng cña nh©n vËt Mþ 1.Mþ lµ mét s¸ng t¹o nghÖ thuËt cã ý nghÜa ®iÓn h×nh; ®iÓn h×nh cho kiÕo n«ng d©n t¨m tèi, ®iÓn h×nh cho mét søc sèng tiÒm tµng cua rcon ng­êi bÞ ¸p bøc, chÝnh søc sèng Èn dÊu ®ã lµ c¬ së cho sù thøc tØnh. 2.Mþ vèn lµ mét c« g¸i xinh ®Ñp, tµi hoa vµ yªu ®êi, ham sèng. Ngµy tÕt Mþ còng ham ®i ch¬i nÐm cßn, ®¸nh pao, h¸t t×nh ca giái thæi s¸o, giái thæi c¶ kÌn l¸, cã bao nhiªu ng­êi mª vµ thæi s¸o ®i theo Mþ, trong sè ®ã Mþ ®· chän d­îc b¹n t×nh. Tõ ngµy ph¶i lµm con d©u g¹t nî nhµ thèng lý P¸ Tra, th× mþ kh«ng cßn lµ Mþ cña ngµy x­a. BÞ ®µy ®o¹, hµnh h¹ nh­ con tr©u con ngùa, mµ kh«ng b»ng con tr©u con ngùa, lóc nµo còng cói mÆt, buån r­êi r­îi, ngµy cµng Ýt nãi, ch¼ng kh¸c g× con rïa nu«i trong xã cöa, kh«ng cßn biÕt khæ v× sèng l©u trong c¸i khæ quªn råi, kh«ng cßn søc nghÝ ®Õn ¨n l¸ ngãn tù tö n÷a. Mþ ®· chÕt mßn chÕt mái trong nhµ thèng lý, kh«ng biÕt sinh thó lµ g×. 3.Tuy nhiªn, trong cuéc sèng buån tÎ lÆng c©m ®ã, tiÒm Èn mét sù kh«ng chÊp nhËn. “Lóc nµo còng vËy, dï quay sîi, thai scá ngùa, dÖt v¶i, chÎ cñi hay ®i câng n­í d­íi khe suèi lªn, c« Êy còng cói mÆt, mÆt bußn r­êi r­îi”. C¸i cói mÆt buån r­êi r­îi Êy lµ mét sù cam chôi, song døt kho¸t kh«ng ph¶i lµ sù chÊp nhÊn sè phËn an bµi. Trong chiÒu s©u cña t©m hån MþvÉn cã dÊu vÕt cña sù c¶m nhËnvÒ bi kÞch b¶n th©n, mÆc dï nã kh«ng ®ñ m¹nh ®Ó xui Mþ t×m ®Õn c¸i chÕt. ChÝnh nÐt t©m lý nµy chøng tá tuy mßn mái song vÉn cßn ch­a tª liÖt hoµn toµný thøc vÒ bi kÞch c¸ nh©n, lßng ham sèng ch­a chÕt h¼n mµ lÆn s©u vµo tiÒm thøc. -Tr¹ng th¸i t©m lý ®ã, chØ cÇn co héi, cã t¸c nh©n bªn ngoµi t¸c ®éng lµ dÏ dµng bõng tØnh. §ã lµ lóc mïa xu©n t×nh ®· tíi. Xung quanh chiªng ®¸nh Çm Ü, mäi ng­êi uèng r­îu bªn bÕp löa. Mþ còng lÐn lÊy hò r­îu, uèng õng ùctõng b¸t. T©m tr¹ng cña Mþ béc lé râ trong c¸i cung c¸ch uèng õng ùc tõng b¸t. Uèng r­îu hay uèng c¸i ®¾ng cay, uèng r­îu hay nuèt hËn trong lßng. Vµ chÝnh r­îu lµm cho Mþ say, c¸i say lµm trong lßng phÊn khÝch, bïng lªnnh÷ng suy t­ tiÒm Èn nÕn chÆt trong lßng bÊy l©u nay, vµ Mþ sèng l¹i, tho¸t ly h¼n c¸i cuéc ®êi ®¾ng cay tr­íc mÆt mµ ®ang sèng vÒ ngµy tr­íc. Ngµy tr­íclµ c¸i thêi son trÎ, trinh nguyªn, tÕt ®Õn ®i ch¬i xu©n, nÐm cßn ®¸nh pao, thæi s¸o, h¸t t×nh ca gäi b¹n t×nh; ngµy tr­íc lµ c¸i ngµy ®ªm ®ªm chã sña vang, nh÷ng b­íc ch©n trai lµng ®øng nh½n c¶ ®Çu v¸ch nhµ ng­êi yªu ®Ó tá t×nh, ®Ó rñ nhau vµo rõng. Trong c¸i ån µo, x« bå cña mäi ng­êi trong nhµ thèng lý, Mþ sèng víi méng ®Öp ngµy x­a cña riªng m×nh. R­îu ®· lµm cho con rïa lÇm lòi n¬i xã cöa lh«ng cßn lµ con rïa n÷a mµ t©m hån ®ang x«n xao,c¸i x«n xao cña thêi son trÎ. -Vµ lßng Mþ thÊy ph¬i phíi trë l¹i, ®ét nhiªnvui s­íng nh­ nh÷ng ®ªm tÕt ngµy tr­íc. Vµ ®iÒu ®Æc biÖt cã ý nghÜa ®èi víi nh©n vËt lµ Mþ tù nhËn thøc ®­îc mét ®iÒu mµ l©u nay Mþ kh«ng hÒtíi, ®ã lµ Mþ vÉn ®ang xoan. “Mþ trÎ l¾m, Mþ vÉn cßn trÎ, mþ muèn ®i ch¬i”. Mþ ®· thËt sù sèng l¹i vo¸i nh÷ng ham muèn cña tuæi xu©n.. §ång thêi, Mþ còng c¶m nhËn thÊm thÝa nçi khæ ®au bÊt h¹nh cña m×nh ph¶i lµm vî A Sö “kh«ng cã lßng víi nhau mµ vÉn ph¶i ë víi nhau”. Vµ chÝnh lóc nµy, “nÕu cã n¾m l¸ ngãn trong tay lóc nµy, Mþ sÏ ¨n cho chÕt ngay, chø kh«ng buån nhí l¹i n÷a”. Ph¶i nãi r»ng, T« Hoµi ®· hoµn toµn nhËp vai vµo nh©n vËt cña m×nh,m« t¶ rÊt tinh tÕ nçi gi»ng xÐ trong lßng Mþ. H¬n lóc nµo hÕt, Mþ c¶m nhËn s©u s¾c bi kÞch cña ®êi m×nh, ®ång thêi còng kh¸t khao ®i ch¬i xu©n nh­ ngµy nµo. TiÕng s¸o rËp rên trong ®Çu Mþ, tiÕng s¸o gäi b¹n t×nh th«i thóc, kh«ng ®Ó ý ®Õn sù cã mÆt cña A Sö, Mþ muèn ®i ch¬i, Mþ s¾p ®i ch¬i vµ söa so¹n v¸y ¸o. Khi bÞ A Sö trãi vµo cét nhµ råi bá ®i ch¬i, Mþ vÉn kh«ng biÕt m×ng bÞ trãi, Mþ vÉn nghe thÊy tiÕng s¸o trong ®Çu ®ang ®­a Mþ ®i ch¬i trong h¬i r­îu cßn nång nµn. Vµ MÞ vïng b­íc ®i … Lóc Êy míi thÊy ®au nhøc kh¾p ng­êi, míi biÕt m×nh bÞ trãi vµ míi chît nhí ®Õn c©u truyÖn kÓ vÒ ng­êi ®µn bµ ngµy tr­íc ë nhµ thèng lÝ nµy bÞ chång trãi bá ®i ch¬i, khi vÒ th× vî ®· chÕt råi. MÞ thÊy sî,v× lóc nµy h¬i r­îu còng to¶ råi. Sù trçi dËy cña søc sèng tiÒm tµng nhê uèng õng ùc tõng b¸t r­îu ®¸nh dÊu kho¶ng kh¾c MÞ trë l¹i lµ m×nh ngµy tr­íc. Mét khi con ng­êi ®· nhËn ra bi kÞch cña ®êi m×nh th× dï cã ph¶i tiÕp tôc lµm th©n tr©u ngùa ®i n÷a thÞ søc sèng Êy cµng nhen nhãm, ©m Ø trong lßng, ®¸nh dÊu mÞ ®· dÇn thøc tØnh vÒ sè phËn. Vµ ®óng vËy, sau c¸i ®ªm xu©n t×nh Êy, cuéc sèng cña Mþ vÉn kh«ng g× thay ®æi, cuéc ®êi MÞ kh«ng kh¸c g× “nh÷ng ®ªm mïa ®«ng trªn nói cao dµi vµ buån”. TuyMÞ chØ cßn biÕt sèng víi ngän löa song dï sao ngän löa s­ëi Êm cho ng­êi gi÷a ®ªm ®«ng còng thµnh ng­êi b¹n ®­êng, nh­ an ñi, nh­ nh¾c nhë ®Õn bi kÞch cuéc ®êi ng­êi s­ëi löa ®ªm ®ªm. Còng chÝnh tõ ¸nh s¸ng cña nhän löa ®ªm bïng lªn mµ trong lßng MÞ b­íc sang mét b­íc ngoÆt bÊt ngê trong cuéc ®êi. “Ngän löa bËp bïng s¸ng lªn, MÞ lÐ m¾t tr«ng sang thÊy hai m¾t A Phñ còng võa më, mét dßng n­íc m¾t lÊp l¸nh bß xuèng hai hâm m¸ ®· x¸m ®en l¹i”. ChÝnh c¸i dßng n­íc m¾t bß xuèng ®· x¸m ®en l¹i” ®· khiÕn sù th¶n nhiªn cña MÞ mÊy ®ªm tr­íc khi s­ëi löa vÉn thÊy A Phñ bÞ trãi ë gÇn ®ã víi ®«i m¾t trõng trõng bçng tiªu tan. §Õn lóc nµy, MÞ kh«ng cÇm lßng ®­îc n÷a. Sù ®ång c¶m trçi dËy trong t©m trÝ MÞnhê sù tr¶i nhiÖm cña c¸i ®ªm n¨m tr­íc còng tõng bÞ trãi, n­íc m¾t ch¶y xuèng miÖng, xuèng cæ kh«ng lau ®i ®­îc, bøt døt khæ së nh­ thÕ nµo nªn MÞ dÔ dµng c¶m th«ng víi nçi khæ cña A Phñ lóc nµy. Tõ th¶n nhiªn (v× ng­êi bÞ trãi ë c¸i nhµ nµy lµ b×nh th­êng råi !)_®Õn c¶m th«ng , mèi d©y ®ång c¶m ®· xuÊt hiÖn . Song kh«ng chØ thÕ , theo kinh nghiÖm, MÞ thÊy ng­êi nµy s¾p chÕt råi v× c¸i, “hâm m¸ ®· x¸m ®en l¹i “. T×nh th­¬ng trçi dËy vµ trong ãc Mþ hiÖn lªn ng­êi ®µn bµ bÞ trãi ®Õn chÕy còng ë c¸i nhµ nµy , vµ råi th©n Mþ n÷a . LÇn ®Çu tiªn, MÞ lé râ sù c¨m giËn “Trêi ¬i…chóng nã thËt ®éc ¸c”. §Õn lóc nµy, sù cam chÞu, nÐn lßng kh«ng cßn chÞu ®ùng ®uîc n÷a . MÞ ®· cã ph¶n øng hai chiÒu :th­¬ng ng­êi cïng c¶nh ngé , vµ c¨m chóng nã. Mét khi t×nh c¶m ghÐt th­¬ng xuÊt hiÖn th× ãc ph¸n ®o¸n còng b¾t ®Çu ph¸n xÐt. MÞ thÊy ng­êi nµy chÕt lµ v« lý “Ng­êi kia lµm g× mµ ph¶i chÕt thÕ” . Trong ®Çu MÞ cã sù so s¸nh râ rµng “Ta lµ th©n ®µn bµ, nã n¾t ta vÒ tr×nh ma nhµ nã råi th× chØ cßn biÕt ®îi ngµy rò x­¬ng ë ®©y th«i”. NÕp nghÜ Êy mang ®Ëm mÇu s¸c mª tÝn cña ng­êi miÒn nói song trong tr­êng hîp nµy gióp cho MÞ nhËn ra c¸i chÕt v« lý cña Aphñ . (thùc ra ch¼ng cã c¸i chÕt l¹i lµ cã lý trong nhµ Pa Tra, ngay c¶ MÞ). Tõ c¶m th«ng, ®Õn ghÐt th­¬ng, råi ph¸t xÐt- dï ý nghÜ Êy míi chØ lµ ph¶ng phÊt - ®Çu ãc MÞ liÒn suy t­ëng, t­ëng t­îng mét gi¶ ®Þnh Aphñ trèn tho¸tth× ch¾c ch¾n lµ mÞ ph¶i g¸nh chÞu h×nh phËtnyd th«i> ThÕ mµ MÞ kh«ng thÊy sî. NÐt t©m lý nµy hoµn toµn cã c¬ së v× lÏ ghÐt th­¬ng võa hÐ më trong lßng MÞ, v× c¸i ý nghÜa vÒ sè phËn m×nh®· ®Þnh do¹t råi, ®· tr×nh ma nhµ nã råi. NhÜ ®Õn c¸i chÕt mµ kh«ng thÊy sî th× ®i ®Õn hµnh ®éng cëi trãi cøu Aphñ lµ ®iÒu tù nhiªn, hîp quy luËt t©m lý. §ã sù vïng lªn trong t©m lý vµ biÕn thµnh hµnh ®éng . Song ®ã ch­a ph¶i lµ sù vung lªn cña ý thøc tù gi¸c, bëi v× cøu Aphñ råi th× MÞ hèt ho¶ng. Vµ ®Ó cøu m×nh – Mþ vïng ch¹y theo Aphñ “A Phñ cho t«i ®i”, “ë ®©y th× chÕt mÊt”. Hµnh ®éng theo l­¬ng tri xuui khiÕn, vµ ho¶ng hèt vµ sî chÕt lµ tiÕng nãi cña b¶n n¨ng ham sèng cña con ng­êi. T« hoµi, cã thÓ nãi, ®· dèc hÕt bót lùc cña m×nh vµo viÖc m« t¶ sù diÔn biÕn t©m tr¹ng cña MÞ: lßng yªu ®êi thøc dËy tõ mét con ng­êi chØ lµ con rïa lÇm lòi n¬i xã cöa ®Õn sù thøc tØnh cña l­¬ng tri, cña sù ®ång c¶m, cña lÏ ghÐt th­¬ng ®Én ®Õn hµnh ®éng ®ét biÕn vµ quyÕt liÖt. Qu¸ tr×nh håi sinh vµ thøc tØnh cña MÞ ®­îc t¸c gi¶ t¸i hiÖn nh­ mét qu¸ tr×nh tiÖm tiÕn vµ chuyÓn ho¸ t¹o ra ®ét biÕn mét c¸ch hoµn toµn hîp quy luËt cña sù vËn ®«ng kh¸ch quan. Ngßi bót T« Hoµi qu¶ lµ tinh tÕ vµ ch©n thùc, chøng tá nhµ v¨n tá ra sµnh ®iÖu viÕt vÒ lo¹i truyÖn phong tôc nµy tá ra xuÊt s¾c trong viÖc t¸i hiÖn nh÷ng biÕn ®æi cña chiÒu s©u t©m lý con ng­êi. Vµ v× vËy, ngßi bót cña T« Hoµi, ngµy cµng gÇn chÊt hiÖn thùc ch©n thùc, ®ång thêi ®Ëm ®µ chÊt nh©n v¨n.