Phương pháp sử dụng phim giáo khoa và băng hình trong dạy học Địa Lý

PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG PHIM GIÁO KHOA VÀ BĂNG HÌNH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ A. PHẦN MỞ ĐẦU I. Đặt vấn đề. II. Mục đích và nhiệm vụ. B. PHẦN NỘI DUNG I. Ưu điểm và tính chất của phim giáo khoa và băng hình. II. Phương pháp sử dụng. C. PHẦN KẾT LUẬN  A. PHẦN MỞ ĐẦU: I. Đặt vấn đề: Trong xu thế phát triển của khoa học kĩ thuật hiện nay, nhà trường được trang bị những phương tiện và thiết bị kĩ thuật dạy học hiện đại. Đó là những yêu cầu có tính chất khách quan và cấp thiết của tất cả các môn học nói chung, trong đó có môn Địa lý. Hiện nay ở nước ta và nhiều nước trên thế giới đã và đang nghiên cứu, thực hiện đưa các phương tiện, thiết bị kĩ thuật dạy học vào quá trình dạy học ở trường phổ thông. Sự thành công trong việc sử dụng các phương tiện, thiết bị kĩ thuật để giải quyết hàng loạt tình huống dạy học đã dẫn đến những quan điểm khác nhau về khả năng phục vụ dạy học của các phương tiện, thiết bị kĩ thuật trong đó có việc sử dụng phim giáo khoa và băng hình trong dạy học. Có người đã nghĩ rằng: Ngày nay đã đến lúc có thể tự động hoá được quá trình đào tạo và dạy học các môn trong nhà trường. Theo ý kiến này thì máy móc có thể thay thế giáo viên (GV) trong quá trình dạy học. Điều này hoàn toàn không đúng, vì các phương tiện dạy học dù có hiện đại đến đâu thì vẫn là những công cụ do con người tổ chức, chỉ đạo, điều khiển. Vai trò của người GV trong việc hướng dẫn học sinh (HS) chiếm lĩnh tri thức và chỉ đạo hoạt động trí tuệ là không thể thay thế được. Phim giáo khoa (PGK) và băng hình CD (BH - CD) ngày nay đã thâm nhập vào các hoạt động của nhà trường. Chúng không những thay đổi phương pháp dạy học truyền thống mà còn đổi mới cả nội dung dạy học, mở rộng khả năng lĩnh hội tri thức khoa học với chất lượng cao và tốc độ nhanh. Từ những vấn đề nêu trên cho thấy, phương pháp sử dụng các phương tiện thiết bị kĩ thuật dạy học nói chung và phương pháp sử dụng PGK và BH - CD trong dạy học Địa lý nói riêng là rất cần thiết đối với GV và HS trong giai đoạn hiện nay. II. Mục đích, nhiệm vụ: Phim giáo khoa và băng hình được sử dụng để phục vụ cho những mục đích sư phạm khác nhau. Sử dụng PGK và BH - CD trong dạy học Địa lý sẽ giúp cho GV và HS có phương pháp Dạy - Học tốt hơn trong quá trình củng cố kiến thức, giải thích hay cung cấp tri thức mới. Sử dụng PGK và BH - CD trong dạy học Địa lý giúp GV thực hiện tốt việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS. Sử dụng PGK và BH - CD trong dạy học Địa lý góp phần mở rộng nguồn tri thức Địa lý, giúp học sinh lĩnh hội tri thức một cách dễ dàng, nhanh chóng và tạo cho HS hứng thú học tập. Sử dụng PGK và BH - CD trong dạy học Địa lý tạo điều kiện cho HS phát triển theo hướng tích cực hoá hoạt động nhận thức, giúp cho HS tự học một cách thuận lợi. B. PHẦN NỘi DUNG: I. Ưu điểm và tính chất của phim giáo khoa và băng hình: 1. Ưu điểm: PGK và BH - CD cho phép xem xét các hiện tượng Địa lý một cách toàn diện hay từng mặt riêng lẽ. PGK và BH - CD cho phép so sánh các hiện tượng, quá trình Địa lý xảy ra ở các nơi khác nhau trên bề mặt Trái Đất. PGK và BH - CD có khả năng trình bày sự diễn biến của những quá trình, những hiện tượng Địa lý cần quan sát trong một thời gian rất ngắn như: hiện tượng núi lửa phun, hiện tượng xói mòn, hiện tượng thuỷ triều, các giai đoạn của một quy trình sản xuất. PGK và băng hình với hình ảnh sinh động, hấp dẫn, đẹp, rõ có thể thay thế tranh ảnh và bản đồ, thay thế các cuộc tham quan dã ngoại.  2. Tính chất: PGK và BH - CD dùng để dạy học khác với những băng hình Video (CD) thông thường ở chỗ: nó phải chứa đựng nội dung sách giáo khoa. Vì vậy, PGK và BH - CD phải thể hiện được nội dung cơ bản của một bài, một chương hay một vấn đề trong chương trình nên: - Phải đảm bảo tính khoa học (thể hiện được kiến thức có chọn lọc, phù hợp với nội dung từng khối lớp) - Phải đảm bảo được yêu cầu nghệ thuật (hình ảnh, bản đồ hỗ trợ, các bảng biểu, sơ đồ phải sinh động, lời thuyết minh trong sáng, nhạc đệm phù hợp vv) - Dung lượng phải phù hợp với từng nội dung và độ dài của băng (mục đích của băng cần đạt được: mở rộng hay củng cố kiến thức, ôn tập, khái quát những vấn đề đã học v.v) II. Phương pháp sử dụng: PGK giống như cuốn sách Địa lý thứ hai, nó có ý nghĩa to lớn trong dạy học Địa lý. Vì vậy việc sử dụng PGK và BH - CD có thể: trước, trong và sau tiết học. Song mỗi trường hợp sử dụng phải có mục đích sư phạm rõ ràng. thời gian phải được quy định thích hợp với nội dung bài học. Hiện nay việc xây dựng các BH - CD để dạy học theo các hướng sau: - BH - CD hỗ trợ bài giảng: (15 phút). Ví dụ: CD: Quy luật tuần hoàn của nước. - BH - CD trình bày toàn bộ nội dung bài hay một nộ dung: (45 phút). Ví dụ: CD: Trái Đất và bầu trời. - BH - CD mở rộng kiến thức theo từng vấn đề, các chuyên đề phục vụ cho công tác ngoại khoá (60 phút). Ví dụ: CD: Việt Nam - Đất nước, con người; Các dân tộc Việt Nam; Bảo vệ môi trường v.v Sử dụng PGK và BH - CD trong dạy học Địa lý phổ biến có các bước sau: Bước 1: Định hướng mục đích, nội dung của băng hình. Bước 2: Tổ chức cho học sinh xem băng từng đoạn, hoặc trước hết cho xem toàn bộ sau đó cho xem từng đoạn. Bước 3: Sau mỗi đoạn yêu cầu học sinh trả lời các câu hỏi, làm các bài tập hoặc thực hiện các nhiệm vụ với mục đích cho HS lĩnh hội vững chắc và đầy đủ các kiến thức bài học chứa đựng trong băng hình. Bước 4: Khái quát hoá toàn bộ nội dung các phần của băng hình (nội dung của bài), cho HS các bài tập vận dụng kiến thức đã học. Tuy nhiên, tuỳ thuộc vào nội dung bài học và nội dung băng hình mà GV có thể định ra cách dạy cụ thể cho mỗi bài. GV giảng bài trước, HS xem băng hình sau hoặc HS xem băng hình trước, GV giảng bài sau. (Cách này có tính chất minh hoạ, ít phát huy tính tích cực, độc lập và tư duy của HS). GV lập một dàn bài trước và nêu các vấn đề cần đề cập đến. HS xem phim từng đoạn, GV dựa vào dàn bài đặt câu hỏi, HS thảo luận. GV sơ kết và tiến hành tiếp tục cho đến hết tiết học. (Cách này đi từ phân tích đến tổng hợp, phát huy được tính tích cực độc lập của HS). GV xây dựng một đề cương sẵn, sau đó hướng dẫn HS trong quá trình xem ghi chép lại (một cách khái quát) những nội dung mà phim đã đề cập đến. Sau đó dựa vào đề cương để xây dựng các nội dung bài. (Cách này rèn luyện tính độc lập, khả năng phân tích, tổng hợp, tư duy lôgic, trình độ khái quát của HS). Để thực hiện được cách này: - GV phải chuẩn bị chu đáo, cẩn thận, dự kiến các tình huống sư phạm có thể xảy ra. - HS phải tự lực làm việc, tự nhận thức, phải huy động tối đa khả năng trí tuệ thì mới có thể nắm được nội dung và thực hiện được mục đích giờ học. Nên có sự kết hợp giữa PGK với một số phương tiện truyền thống (sơ đồ, bản đồ, hình vẽ minh hoạ ), một số tài liệu (đoạn báo chí, tạp chí ), một số thông tin qua mạng Internet. Trong hoạt động ngoại khoá, PGK và BH - CD được sử dụng theo nhiều cách khác nhau:Ví dụ: - Cho HS xem một cảnh quan tự nhiên rồi rút ra các đặc trưng; giới thiệu một trung tâm công nghiệp, vùng kinh tế, thành phố bằng BH - CD. - Cho HS xem một đoạn phim về nội dung Địa lý, sau đó yêu cầu các em viết lại dưới dạng một câu chuyện, một bài thơ hay một kịch bản có nội dung phù hợp. Sau đó chiếu lại hình ảnh, thay lời thuyết minh có sẵn của phim bằng lời thuyết minh của chính các em dưới nhiều dạng khác nhau. C. PHẦN KẾT LUẬN: PGK và BH - CD là một phương tiện dùng trong dạy học địa lý có hiệu quả cao. Vì nó phong phú về nội dung, kết hợp chặt chẽ giữa lời nói và âm thanh, tác động đồng thời vào các giác quan của học sinh, cung cấp một khối lượng thông tin lớn, hấp dẫn, tạo cho HS biểu tượng sinh động của các hiện tượng, sự vật, quy luật địa lý tự nhiên cũng như kinh tế - xã hội trong quá khứ, hiện tại, tương lai đầy hứng thú và lôi cuốn. Với vai trò quan trọng của PGK và BH - CD nêu trên, nên việc sử dụng chúng phải hợp lý, phù hợp với nội dung của các môn học nói chung và môn Địa lý nói riêng. Trên đây là một số phương pháp sử dụng PGK và BH - CD nói chung và PGK và BH - CD dạy học Địa lý nói riêng nhằm giúp cho GV và HS thực hiện hoạt động dạy học có hiệu quả; góp phần đổi mới nội dung và phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập của HS. Phương pháp này thể hiện vai trò và tầm quan trọng của phương tiện thiết bị kĩ thuật dạy học hiện nay. Bản thân tôi rất mong các đồng nghiệp tham khảo và đóng góp ý kiến để việc sử dụng PGK và BH - CD trong dạy học ngày càng tốt hơn.