Rèn luyện kỹ năng đọc, phân tích biểu đồ khí hậu trong dạy học Địa lí lớp 7

rÌn luyÖn kü n¨ng ®äc, ph©n tÝch biÓu ®å khÝ hËu trong d¹y häc ®Þa lÝ líp 7 ---------------- A - §Æt vÊn ®Ò: HiÖn nay ngµnh gi¸o dôc ®ang tiÕn hµnh ®æi míi ch­¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa nh»m ®¸p øng yªu cÇu ®µo t¹o thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trë thµnh nh÷ng ng­êi lao ®éng n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña ®Êt n­íc. §iÓm míi næi bËt trong ch­¬ng tr×nh SGK ®Þa lÝ líp 7 lµ c¸c kiÕn thøc ®­îc tr×nh bµy kh«ng chØ cã kªnh ch÷ mµ cßn cã b¶n ®å, s¬ ®å, h×nh ¶nh ®Þa lÝ, biÓu ®å, l¸t c¾t, l­îc ®å... häc sinh cã thÓ khai th¸c kiÕn thøc ®Þa lÝ d­íi sù tæ chøc, h­íng dÉn cña gi¸o viªn. §Æc biÖt ë SGK ®Þa lÝ líp 7, biÓu ®å khÝ hËu chiÕm mét sè l­îng rÊt lín (51 biÓu ®å) c¸c néi dung kiÕn thøc ®­îc tr×nh bµy cã bµi ®­îc phèi hîp c¶ kªnh ch÷ vµ biÓu ®å, cã nh÷ng bµi kiÕn thøc ®Þa lÝ chØ ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c biÓu ®å.Nh­ vËy, c¸c biÓu ®å ®ã võa lµ ph­¬ng tiÖn, võa lµ nguån cung cÊp kiÕn thøc cho häc sinh. V× vËy, viÖc rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®äc, ph©n tÝch biÓu ®å khÝ hËu trong qu¸ tr×nh häc ®Þa lÝ líp 7 lµ mét vÊn ®Ò rÊt cÇn thiÕt. Cã ®­îc nh÷ng kÜ n¨ng ®ã häc sinh kh«ng nh÷ng häc tËp tiÕp thu tèt nh÷ng kiÕn thøc ®Þa lÝ líp 7 phÇn tù nhiªn mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi rÊt lín ®Ó c¸c em häc tËp ë líp 8, 9... Qua thêi gian gi¶ng d¹y, b¶n th©n t«i nhËn thÊy cø ë nh÷ng bµi cã biÓu ®å khi shËu, häc sinh vµ gi¸o viªn th­êng rÊt vÊt v¶, mÊt rÊt nhiÒu thêi gian lµm viÖc víi biÓu ®å ®Ó t×m kiÕn thøc, häc sinh th­êng rÊt chËm, lÉn lén gi÷a biÓu diÔn khÝ hËu, l­îng m­a. KÕt qu¶ ph©n tÝch biÓu ®å cña c¸c nhãm, c¸ nh©n th­êng sai lÖch rÊt lín, th­êng kh«ng ®¹t yªu cÇu cña bµi häc hoÆc cã thÓ bµi häc nµy, víi biÓu ®å ®ã, häc sinh cã thÓ rót ra nhËn xÐt thÝch hîp, nh­ng víi nh÷ng bµi häc kh¸c, biÓu ®å kh¸c, c¸c em l¹i gÆp khã kh¨n: Lµm thÕ nµo ®Ó häc sinh cã kÜ n¨ng thµnh th¹o khi gÆp c¸c bµi häc cã néi dung sö dông biÓu ®å ®Ó häc tËp. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã, ngay tõ nh÷ng bµi häc ®Çu tiªn cã néi dung sö dông biÓu ®å khi shËu lµ biÓu ®å thÓ hiÖn diÔn biÕn nhiÖt ®oä vµ l­îng m­a trung b×nh cña mét ®Þa ph­¬ng qua c¸c th¸ng trong n¨m. BiÓu ®å khÝ hËu th­êng ®­îc thÓ hiÖn gåm cã hai trôc tung ë hai bªn vµ mét trôc hoµnh. Mét trôc tung cã c¸c v¹ch chia ®Òu vÒ nhiÖt ®é, tÝnh b»ng ®é C (0C). Mét trôc tung cã c¸c v¹ch chia ®Òu vÒ l­îng m­a, tÝnh b»ng m­a. Trôc hoµnh ®­îc chia ®Òu 12 phÇn, mçi phÇn lµ mét th¸ng vµ ghi lÇn l­ît ë d­íi tõ tr¸i sang ph¶i, tõ th¸ng mét ®Õn th¸ng 12. §­êng biÓu diÔn diÔn biÕn cña nhiÖt ®é trong n¨m ®­îc thÓ hiÖn b»ng ®­êng cong mµu ®á nèi nhiÖt ®é trung b×nh c¸c th¸ng trong n¨m. BiÓu diÔn diÔn biÕn l­îng m­a hµng th¸ng ®­îc thÓ hiÖn b»ng h×nh cét mµu xanh, nèi l­îng m­a trung b×nh c¸c th¸ng trong n¨m. Sau khi häc sinh hiÓu kh¸i niÖm biÓu ®å khÝ hËu, c¸ch thÓ hiÖn c¸c yªu stè nhiÖt ®é, l­îng m­a trªn biÓu ®å, míi tiÕn hµnh h­íng dÉn häc sinh c¸c b­íc ®äc vµ khai th¸c kiÕn thøc qua biÓu ®å: - Dùa vµo biÓu ®å, ®o tÝnh nhiÖt ®é vµ l­îng m­a cña tõng th¸ng trong n¨m. - §Ó ®o tÝnh nhiÖt ®é l­îng m­a gi¸o viªn cÇn h­íng dÉn häc sinh dùa vµo c¸c trôc ®Ó ®o c¸c trÞ sè. Ch¼ng h¹n khi x¸c ®Þnh nhiÖt ®é c¸c th¸ng, cÇn dïng th­êng ®Æt ®óng ë ®iÓm th¸ng cÇn ®o gÆp ®­êng biÓu diÔn nhiÖt ®é ë ®iÓm nµo, ®Æc th­íc vµo ®iÓm ®ã lµ vu«ng gãc víi trôc biÓu diÔn nhiÖt ®é (0C) vµ ®äc trÞ sè trªn trôc nhiÖt ®é. Muèn biÕt nhiÖt ®é cao nhÊt, thÊp nhÊt, dïng th­íc ®Æt ®óng vµo ®iÓm cao nhÊt vµ thÊp nhÊt cña ®­êng biÓu diÔn nhiÖt ®é vu«ng gãc víi trôc nhiÖt ®é, ®äc trÞ sè. Muèn biÕt nhiÖt ®é cao nhÊt, thÊp nhÊt vµo th¸ng nµo, chØ cÇn kÐo tõ ®iÓm cao nhÊt, thÊp nhÊt cña ®­êng biÓu diÔn nhiÖt ®é xuèng vu«ng gãc víi trôc ngang (th¸ng). §Ó ®o tÝnh l­îng m­a c¸c th¸ng, dïng th­íc kÎ ®Æt s¸t ®Çu cét tõng th¸ng vu«ng ãc víi trôc l­îng m­a, ®äc trÞ sè trªn trôc l­îng m­a. C¨n cø vµo ®é cao cña c¸c cét ®Ó x¸c ®Þnh ®­îc th¸ng m­a nhiÒu, th¸ng m­a Ýt, mua m­a, mïa kh«... + §èi chiÕu, so s¸nh, ph©n tÝch c¸c sè liÖu thu thËp ®­îc. §Ó cã thÓ biÕt ®­îc diÔn biÕn khÝ hËu ë ®Þa ph­¬ng ®ã tr­íc hÕt ph¶i cho häc sinh biÕt vÒ c¸c tiªu chÝ vÒ nhiÖt ®é nh­ sau: * VÒ nhiÖt ®é: - Trªn 20o C lµ th¸ng nãng. - Tõ 10o C ®Õn 20 o C lµ th¸ng m¸t. - Tõ 5o C ®Õn 10 o C lµ th¸ng l¹nh ( Hay m¸t mÎ ®èi víi xø l¹nh). - Tõ - 5o C ®Õn 5o C lµ th¸ng rÐt ®Ëm( hay l¹nh ë xø l¹nh) * VÒ l­îng m­a: - Trªn 100mm lµ th¸ng m­a. 9trung b×nh n¨m 1200mm - 2500mm) - Tõ 50mm ®Õn 100mm lµ th¸n kh« (trung b×nh n¨m 600 - 1200mm). - Tõ 25mm ®Õn 50mm lµ th¸ng h¹n (trung b×nh n¨m 300 ®Õn 600mm). - D­íi 25mm lµ th¸ng kiÖt (th­êng chØ cã vïng hoang m¹c víi l­îng m­a trung b×nh d­íi 300mm). §èi chiÕu víi c¸c tiªu chÝ vÒ nhiÖt ®é, l­îng m­a rót ra nhËn xÐt vÒ diÔn biÕn khi shËu cña ®Þa ®iÓm ®ã. Sau ®©y lµ mét sè biÓu ®å cô thÓ vµ cac b­íc h­íng dÉn häc sinh häc tËp qua biÓu ®å: * BiÓu ®å 1: 1, HiÓu biÓu ®å: - Gi¸o viªn cho häc sinh hiÓu thÕ nµo lµ biÓu ®å khÝ hËu (biÓu ®å nhiÖt ®é - l­îng m­a). - X¸c ®Þnh ®­îc: NhiÖt ®é ®­îc thÓ hiÖn trªn biÓu ®å b»ng ®­êng cong (s¸ch gi¸o khoa thÓ hiÖn ®­êng cong mµu ®á). - YÕu tè l­îng m­a ®­îc biÓu diÔn b»ng h×nh cét (s¸ch gi¸o khoa th­êng thÓ hiÖn b»ng cét mµu xanh). - Trung tung bªn tr¸i chØ thÞ sè l­îng m­a. - Trôc tung bªn ph¶i chØ trÞ sè nhiÖt ®é. 2, §äc biÓu ®å: - Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh c¸ch x¸c ®Þnh trÞ sè nhiÖt ®é, l­îng m­a dùa vµo hÖ trôc nhiÖt ®é vµ l­îng m­a trªn biÓu ®å víi nh÷ng néi dung sau: NhiÖt ®é cao nhÊt lµ bao nhiªt ? vµo th¸ng nµo ? NhiÖt ®é thÊp nhÊt ? th¸ng nµo ? Th¸ng m­a nhiÒu nhÊt ? L­îng m­a ? Th¸ng m­a Ýt nhÊt ? L­îng m­a bao nhiªu... Qua ®o tÝnh ë biÓu ®å, kÕt qu¶ nh­ sau: - VÒ nhiÖt ®é: NhiÖt ®é cao nhÊt lµ 270C vµo th¸ng t­. NhiÖt ®é thÊp nhÊt lµ 25,50C vµo th¸ng 12. - VÒ l­îng m­a: Th¸ng m­a nhiÒu nhÊt kho¶ng 250mm vµo th¸ng 11, 12. - Th¸ng m­a thÊp nhÊt kho¶ng 160mm vµo th¸ng 5. 3, §èi chiÕu víi tiªu chÝ vÒ nhiÖt ®é, l­îng m­a, rót ra nhËn xÐt vÒ diÔn biÕn khÝ hËu. - Gi¸o viªn nªu c¸c tiªu chÝ vÒ nhiÖt ®é, l­îng m­a. - Häc sinh ®èi chiÕu víi tiªu chÝ vµ rót ra nhËn xÐt vÒ diÔn biÕn khÝ hËu cña ®Þa ®iÓm ®ã qua biÓu ®å sau: NhiÖt ®é trung b×nh c¸c th¸ng tõ 25,50C - 270C: Nãng quanh n¨m, giao ®éng nhiÖt ®é trong n¨m thÊp, m­a nhiÒu quanh n¨m. 4, X¸c ®Þnh vÞ trÝ m«i tr­êng cña ®Þa ®iÓm qua ph©n tÝch biÓu ®å. Víi ®Æc ®iÓm khÝ hËu ®ã, ®Þa ®iÓm cã biÓu ®å khÝ hËu nµy thuéc m«i tr­êng xÝch ®¹o Èm ë B¾c b¸n cÇu. * BiÓu ®å 2: 1, HiÓu biÓu ®å: - Víi ®èi t­îng häc sinh kh¸ giái, sau khi ph©n tÝch 1 biÓu ®å, häc sinh ®· hiÓu vÏ b¶n ®å, gi¸o viªn cã thÓ bá qua víi häc sinh trung b×nh, yÕu, gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh chØ trªn b¶n ®å nh÷ng néi dung ®­îc thÓ hiÖn trªn biÓu ®å, h×nh thøc thÓ hiÖn... (Nh÷ng bµ sau, b­íc nµy cã thÓ bá qua nÕu häc sinh ®· n¾m v÷ng). 2, §äc biÓu ®å: - §èi víi häc sinh kh¸, giái, gi¸o viªn giao nhiÖm vô cho häc sinh, sau ®ã yªu cÇu b¸o c¸o kÕt qu¶ , ®èi ciÕu c¸c kÕt qu¶, chän kÕt qu¶ ®óng nhÊt. - §èi víi häc sinh trung b×nh, yÕu gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh nªu c¸ch ®o tÝnh nhiÖt ®é, l­îng m­a dùa vµo biÓu ®å. NÕu cßn lóng tóng gi¸o viªn cã thÓ h­íng dÉn cô thÓ (Nh÷ng bµi sau gi¸o viªn cã thÓ ph©n c«ng cho c¸c em tù lµm, b¸o c¸o l¹i kÕt qu¶). Qua ®o tÝnh, kÕt qu¶ cña biÓu ®å 2 nh­ sau: - NhiÖt ®é cao nhÊt: 300C. - NhiÖt ®é thÊp nhÊt: 16,50C (th¸ng 6). - Biªn ®é nhiÖt: 13,50C (th¸ng 1). - L­îng m­a cao nhÊt kho¶ng 320mm vµo th¸ng 7. - L­îng m­a thÊp nhÊt kho¶ng 20mm vµo th¸ng 1. - C¸c th¸ng m­a nhiÒu: Tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10. - C¸c th¸ng m­a Ýt: Tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau. 3, NhËn xÐt vÒ diÔn biÕn khÝ hËu: - NhiÖt ®é, l­îng m­a thay ®æi theo mïa. - Chªnh lÖch nhiÖt ®é gi÷a hai mïa lín... 4, X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña m«i tr­êng: Thuéc m«i tr­êng nhiÖt ®é giã mïa cña B¾c b¸n cÇu. Víi c¸ch tiÕn hµnh nh­ vËy, nh÷ng bµi ®Çu th­êng mÊt rÊt nhiÒu thêi gian, c¸c kÕt qu¶ th­êng sai lÖch rÊt lín, nh­ng cµng vÒ sau, thao t¸c cña häc sinh thµnh th¹o h¬n, c¸c em lµm viÖc nhanh h¬n, kÕt qu¶ ngµy cµng chÝnh x¸c h¬n. §Ó khuyÕn khÝch häc tËp, gi¸o viªn nªn cho häc sinh ho¹t ®éng theo nhãm ®Ó cã sù thi ®ua gi÷a c¸c nhãm t¹o ®iÒu kiÖn so s¸nh, chän kÕt qu¶ tèt h¬n, l­îng giê häc t¨ng lªn. Häc sinh høng thó trong häc tËp h¬n v× b¶n th©n tõng em cã thÓ tù gi¸c lÜnh héi kiÕn thøc, h¬n n÷a qua c¸c ho¹t ®éng nh­ vËy c¸c em cã thÓ tù ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña b¶n th©n, cña nhãm, tù tiÕp nhËn kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng, tÝch cùc. Giê häc trë nªn nhÑ nhµng, häc sinh høng thó häc tËp h¬n. iii. kÕt luËn: 1, KÕt luËn: §Ó c¸c bµi häc cã néi dung ®äc biÓu ®å khÝ hËu ®¹t kÕt qu¶ tèt, ®¶m b¶o thêi gian, gi¸o viªn cÇn chuÈn bÞ biÓu ®å chu ®¸o, chÝnh x¸c, nghiªn cøu kÜ biÓu ®å, x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c¸c trÞ sè nhiÖt ®é, l­îng m­a. ChuÈn bÞ néi dung ch­¬ng tr×nh häc sinh lµm viÖc víi biÓu ®å mét c¸ch cô thÓ, nªn tæ chøc cho häc sinh lµm viÖc theo nhãm ®Ó dÔ so s¸nh kÕt qu¶, t×m ®­îc kÕt qu¶ ®óng nhÊt. 2, KiÕn nghÞ: Gi¸o viªn d¹y m«n ®Þa lý ë c¸c tr­êng THCS hiÖn nay cã lÏ ch­a ®ñ vÒ sè l­îng (nhiÒu tr­êng cßn cã hiÖn t­îng d¹y chÐo cua) vµ ch­a ®¶m b¶o vÒ chÊt l­îng (sè gi¸o viªn tèt nghiÖm ®¹i häc m«n ®Þa lý hÇu nh­ ch­a cã). Bëi vËy: ViÖc quan t©m ®Õn sè l­îng vµ chÊt l­îng cña ®éi ngò gi¸o viªn d¹y ®Þa lý lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng (lµ tr¸ch nhiÖm cña Phßng - Së lµ chÝnh). Trang thiÕt bÞ gi¶ng d¹y c¸c bé m«n hiÖn nay (nhÊt lµ c¸c tr­êng thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh thÝ ®iÓm) t­¬ng ®èi nhiÒu, song ch­a thËt ®ång bé, chÊt l­îng cña mét sè ®å dïng ch­a thËt ®¶m b¶o. §èi víi mon ®Þa lý: M« h×nh chuyÓn ®éng cña Tr¸i ®Êt quanh mÆt trêi lµm kh¸ ®Ñp, c«ng phu, khoa häc, song chÊt l­îg ch­a ®­îc nh­ ý. - C¸c nhµ tr­êng nªn cã v­ên ®Þa lý (víi ®óng ý nghÜa cña v­ên ®Þa lý) ®Ó kh«ng nh÷ng t¹o h­ng phÊn cho häc sinh trong viÖc häc bé m«n mµ cßn gióp häc sinh tiÕp nhËn kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng, tho¶i m¸i, thùc tÕ h¬n. Nªn ch¨ng trong ch­¬ng tr×nh ®Þa lý cña c¸c khèi líp cÇn t¨ng sè tiÕt thùc hµnh h¬n./.