Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học Công nghệ

PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO huyÖn nam s¸ch TRƯỜNG THCS céng hßa s¸ng kiÕn kinh nghiÖm “Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học C«ng nghÖ” Ng­êi thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ ThuËn Tæ: Khoa häc tù nhiªn Tr­êng: THCS Céng Hßa H¶i d­¬ng 2009 A. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài: Cùng với sự phát triển của xã hội loài người, cuộc cách mạng khoa học công nghệ như một luồng gió mới thổi vào và làm lay động nhiều lĩnh vực trong cuộc sống. Hơn bao giờ hết con người đang đứng trước những diễn biến thay đổi to lớn, phức tạp về lịch sử xã hội và khoa học- kỹ thuật. Nhiều mối quan hệ mâu thuẫn của thời đại cần được giải quyết trong đó có mâu thuẫn yêu cầu ngành GD- ĐT nói chung và người thầy chúng ta nói riêng phải giải quyết ngay, đó là mâu thuẫn giữa quan hệ sức ép của khối lượng tri thức ngày càng tăng và sự tiếp nhận của con người có giới hạn, bởi vì sự nhận thức của con người nói chung là tuyệt đối và không có giới hạn song sự thu nhận, hiểu biết kiến thức của mỗi con người đều hữu hạn và tương đối. Nhiệm vụ trên đây đã đặt ra cho người giáo viên bên cạnh việc bồi dưỡng kiến thức chuyên môn thì phải cải tiến phương pháp dạy học nâng cao chất lượng giáo dục để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới Như chúng ta đã biết, môn C«ng nghÖ có vị trí và ý nghĩa quan trọng đối với việc giáo dục thế hệ trẻ. Từ những hiểu biết ®¬n gi¶n vÒ trång trät sÏ gióp c¸c em biÕt c¸c c«ng viÖc trong cuéc sèng h»ng ngµy, gióp c¸c em cã thÓ ®Þnh h­íng nghÒ nghiÖp trong t­¬ng lai. Như chúng ta thấy, con đường nhận thức ngắn nhất sẽ là con đường “Đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng” và phương tiện hết sức cần thiết để đi được trên “Con đường” nhận thức này chính là các “Dụng cụ trực quan”. Đặc biệt trong hướng dạy học mới hiện nay, “Hướng tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh”, yêu cầu người giáo viên phải biết tạo điều kiện cho học sinh tự tìm tòi, khai thác kiến thức, biết điều khiển hoạt động nhận thức của mình bằng các “Đồ dùng trực quan”, chính vì thế mà “Đồ dùng trực quan” đã trở thành một nhân tố khá quan trọng trong hoạt động dạy học, vì nó vừa là phương tiện giúp học sinh khai thác kiến thức, vừa là nguồn tri thức đa dạng, phong phú mà học sinh rất dễ nắm bắt. Chúng ta cũng biết, Hội nghị BCH TƯ Đảng lần thứ 2 khoá VIII đã nhấn mạnh:“Đổi mới mạnh mẽ phương pháp GD-ĐT khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương pháp hiện đại vào quá trình dạy- học đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh ” Trong việc đổi mới, cải tiến phương pháp dạy học, việc phát huy tính tích cực của học sinh có ý nghĩa rất quan trọng. Bởi vì xét cho cùng công việc giáo dục phải được tiến hành trên cơ sở tự nhận thức,tự hành động. Giáo dục phải được thực hiện thông qua hành động và hành động của bản thân (tư duy và thực tiễn). Vì vậy việc khơi dậy, phát triển ý thức, ý chí, năng lực, bồi dưỡng, rèn luyện phương pháp tự học là con đường phát triển tối ưu của giáo dục. Qua nhiều năm giảng dạy môn C«ng nghÖ sử ở trường THCS đặc biệt là từ khi thực hiện thay sách giáo khoa và đổi mới phương pháp dạy học tôi nhận thấy đây là một vấn đề bổ ích về lí luận cũng như thực tiễn. Nó có ý nghĩa rất lớn đối với việc nâng cao chất lượng bộ môn bởi vì đối tượng là học sinh THCS thì về mặt thể chất cũng như tinh thần, sự nhận thức, năng lực tư duy của các em đã phát triển ở mức độ cao hơn các em ở bậc tiểu học và các em ở lớp trên thì cao hơn các em ở lớp dưới. Nếu được khơi dậy đúng mức tính tích cực, sự chủ động trong học tập cũng như các hoạt động khác không những làm cho các em thu nhận được một lượng tri thức tốt nhất cho bản thân mà còn là cơ sở vững chắc để các em bước vào bậc THPT – nơi mà các em sẽ phải có năng lực tư duy và ý thức tự học cao hơn. Từ trước tới nay đã có rất nhiều người đề cập đến vấn đề phát huy tích tính cực của học sinh trong học tập C«ng nghÖ bậc THCS. Tuy nhiên những vấn đề mà các nhà nghiên cứu đưa ra chỉ áp dụng vào một bậc học cụ thể mà ít đi sâu vào một khối lớp cụ thể vi vậy trong khuôn khổ bài viết này tôi chỉ xin lưu ý đến một khía cạnh gắn liền với việc giảng dạy nhiều năm môn C«ng nghÖ, đó là một số biện pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học C«ng nghÖ với mục đích là góp một phần nhỏ bé vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy môn C«ng nghÖ ở trường THCS nơi tôi đang giảng dạy, đồng thời cũng là để trao đổi ,học tập kinh nghiệm của các thầy giáo,các đồng nghiệp nhằm nâng cao trình độ chuyên môn cũng như phương pháp dạy học.Những vấn đề mà tôi nêu ra trên cơ sở được trang bị những kiến thức cơ bản nhất, phương pháp dạy học C«ng nghÖ cũng như việc sử dụng đồ dùng trực quan, thực nghiệm sư phạm ở trường THCS. Nếu thầy giáo chỉ làm chức năng truyền thụ kiến thức thì sẽ thực hiện phương châm “Thầy giáo là trung tâm’’ học sinh sẽ thụ động tiếp nhận kiến thức, sẽ học thuộc lòng những gì thầy giáo giảng và cho ghi cũng như trong sách đã viết. Đó chính là cách giảng dạy giáo điều, nhồi sọ biến giáo viên thành người thuyết trình, giảng giải và học sinh thụ động tiếp nhận những điều đã nghe, đã đọc. Có nhà giáo dục đã gọi đó là cách “Nhai kiến thức rồi mớm cho học sinh”. Chúng ta đều biết rằng việc dạy học được tiến hành trong một quá trình thống nhất gồm hai khâu có tác dụng tương hỗ nhau: giảng dạy và học tập. Cả việc giảng dạy và học tập đều là một quá trình nhận thức, tuân theo những quy luật nhận thức. Nhận thức trong dạy học được thể hiện trong hoạt động của giáo viên và học sinh đối với việc truyền thụ và tiếp thu một nội dung khoa học được quy định trong chương trình với những phương pháp dạy học thích hợp, những phương tiện hình thức cần thiết để đạt được kết quả nhất định đã đề ra. Từ lâu các nhà sư phạm đã nhận thức được tầm quan trọng và ý nghĩa của việc phát huy tính tích cực của học sinh trong học tập. Nhà giáo dục người Đức là Disterverg đã khẳng định đúng đắn rằng: “Người giáo viên tồi truyền đạt chân lí, người giáo viên giỏi dạy cách tìm ra chân lí”. Điều này có nghĩa rằng người giáo viên không chỉ giới hạn công việc của mình ở việc đọc cho học sinh ghi chép những kiến thức có sẵn, bắt các em học thuộc lòng rồi kiểm tra điều ghi nhớ của các em thu nhận được ở bài giảng của giáo viên hay trong sách giáo khoa. Điều quan trọng là giáo viên cung cấp cho các em những kiến thức cơ bản (bao gồm kiến thức khoa học, sự hiểu biết về các quy luật, nguyên lí và các phương pháp nhận thức) làm cơ sở định hướng cho việc tự khám phá các kiến thức mới, vận dụng vào học tập và cuộc sống. Vì vậy, việc cho các em quan sát đồ dùng trực quan rồi từ đó các em rút ra những nhận xét, tiếp thu tri thức, bồi dưỡng, rèn luyện về học tập là con đường phát triển tối ưu của giáo dục - đó chính là con đường lấy học sinh làm trung tâm, làm chủ thể của việc nhận thức với sự hướng dẫn, giáo dục tích cực có hiệu quả của giáo viên, điều này được thực hiện trên cơ sở hoạt động tích cực, tự giác của học sinh. Đây là tính ưu việt của phương pháp phát huy tính tích cực của học sinh được gọi là phương pháp dạy học mới để phân biệt với phương pháp dạy học cũ hay còn gọi là kiểu dạy học truyền thống. Xuất phát từ tình hình thực tế đất nước, đặc biệt là trước công cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển như vũ bão, việc chỉnh lý chương trình giáo dục và thay đổi nội dung sách giáo khoa là một vấn đề rất cấp thiết và vô cùng quan trọng. Chính vì lẽ đó mà “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”. Nhằm để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục và chương trình giáo dục đổi mới hiện nay, người giáo viên cần phải đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với hướng dạy học “Lấy học sinh làm trung tâm”. Một trong những phương pháp đặc trưng bộ môn C«ng nghÖ là phương pháp “Sử dụng dụng cụ trực quan” trong giảng dạy. Từ thực tế cho thấy chuẩn bị “Đồ dùng trực quan” làm dụng cụ trực quan là công tác rất khó khăn, rất công phu và rất tốn kém như: + Sử dụng “Đồ dùng trực quan” như thế nào để đảm bảo tính trực quan. + Sử dụng “Đồ dùng trực quan” như thế nào để đạt hiệu quả cao trong giảng dạy C«ng nghÖ lại là một vấn đề càng khó khăn hơn. Đó cũng chính là vấn đề của mỗi người giáo viên C«ng nghÖ đã và đang quan tâm hiện nay, với hy vọng góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn C«ng nghÖ . Vì vậy mà trong bài viết này tôi xin trình bày: “Phương pháp sử dụng Đồ dùng trực quan trong giảng dạy C«ng nghÖ ” sẽ giúp cho việc dạy học theo phương pháp mới và việc thực hiện chương trình giáo dục mới sẽ đạt hiệu quả cao hơn như mong muốn. 2. C¬ së thùc tiÔn Cơ sở lí luận của việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học C«ng nghÖ ở trường THCS. Hiện nay có nhiều quan niệm, ý kiến khác nhau về vấn đề phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học nói chung, dạy học C«ng nghÖ nói riêng. Việc xây dựng cơ sở lí luận là điều quan trọng trong thực tiễn dạy học bộ môn. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đối với học sinh lớp 9. Các em phải được rèn luyện ở mức độ cao hơn khả năng tự học, tự nhận thức và hành động cũng như có những tìm tòi trong tư duy,sáng taọ. So sánh kiểu dạy học truyền thống và phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh thông qua việc tiếp cận, làm việc với đồ dùng trực quan chúng ta thấy rõ những điều khác biệt cơ bản trong quá trình dạy và học. Xin trích dẫn một vài ví dụ của giáo sư Phan Ngọc Liên và tiến sĩ Vũ Ngọc Anh để thấy rõ sự khác biệt đó: KIỂU DẠY HỌC TRUYỀN THỐNG PPDH PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HS 1. Cung cấp nhiều sự kiện, được xem là tiêu chí cho chất lượng giáo dục. 2. GV là nguồn kiến thức duy nhất, phần lớn thời gian trên lớp dành cho GV thuyết trình, giảng giải, HS thụ động tiếp thu kiến thức thông qua nghe và ghi lại lời của GV. 3. Học sinh chỉ làm việc một mình trên lớp, ở nhà hoặc với GV khi kiểm tra. 4. Nguồn kiến thức thu nhận được của HS rất hạn hẹp, thường giới hạn ở các bài giảng của GV, SGK 5. Hình thức tổ chức dạy học chủ yếu ở trên lớp 1. Cung cấp những kiến thức cơ bản được chọn lựa phù hợp với yêu cầu, trình độ của HS, nhằm vào mục tiêu đào tạo. 2. Ngoài bài giảng của GV ở trên lớp HS được tiếp xúc với nhiều nguồn kiến thức khác, vốn kiến thức đã học, kiến thức của bạn bè, SGK, tài liệu tham khảo, thực tế cuộc sống. 3. HS ngoài việc tự nghiên cứu còn trao đổi, thảo luận với các bạn trong tổ, lớp, trao đổi ngoài giờ. HS đề xuất ý kiến, thắc mắc, trao đổi với GV. 4. Nguồn kiến thức của HS thu nhận rất phong phú, đa dang 5. Dạy ở trên lớp, ở thực địa, ngay t¹i gia ®×nh, líp häc, các hoạt động ngoại khoá.... Như vậy qua so sánh hai kiểu dạy học trên thì ta thấy phương pháp phát huy tính tích cực của học sinh sẽ đem lại hiệu quả cao hơn .Tuy nhiên nó đòi hỏi giáo viên và học sinh phải được “Tích cực hoá’’ trong quá trình dạy- học, phải chủ động sáng tạo. Muốn đạt được điều đó GV cần áp dung nhiều phương pháp dạy - học trong đó có phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan. Cần phải tiếp thu những điểm cơ bản có tính nguyên tắc của cách dạy truyền thống song phải luôn luôn đổi mới, làm một cuộc cách mạng trong người dạy và người học để khắc phục sự bảo thủ, thụ động như: Giáo viên chỉ chuẩn bị giảng những điều học sinh dễ nhớ, học sinh chỉ chú trọng ghi lời giảng của giáo viên và kiến thức trong sách để trình bày lại khi kiểm tra. 3. Mục đích của việc nghiên cứu đề tài: Về lí luận và thực tiễn, việc phát huy tính tích cực của học sinh trong việc sử dụng đồ dùng trực quan trong học tập môn C«ng nghÖ là điều cần thiết và quan trọng để nâng cao hiệu quả giáo dục. Đó chính là lí do chủ yếu để nghiên cứu vấn đề này. Nội dung gồm: a. Cơ sở lí luận của việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy-học C«ng nghÖ b. Thực tiễn của việc sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy -học ở trườngTHCS. c. Những biện pháp sư phạm để phát huy sử dụng đồ dùng trực qua có hiệu quả. 4. Phương pháp nghiên cứu: a- Đối tượng nghiên cứu. - Nội dung chương trình SGK. - Sách hướng dẫn giáo viên, phân phối chương trình C«ng nghÖ THCS, và các tài liệu có liên quan - Đối tượng HS THCS đặc biệt là HS lớp 7,líp 9. - Giáo viên dạy bộ môn và thực trạng việc sử dụng đồ dùng trực quan ở trường THCS hiện nay. b- Nhiệm vụ, mục đích. - Nhìn rõ thực trạng việc sử dụng đồ dùng trực quan ở trường THCS những ưu điểm, nhược điểm. - Nguyên tắc và phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan. - Rút ra những yêu cầu chung và bài học kinh nghiệm khi sử dụng đồ dùng trực quan trong giảng dạy gắn với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học m«n C«ng nghÖ . c- Phương pháp nghiên cứu. - Phương pháp phân tích, tổng hợp.®iều tra, phán đoán. - Phương pháp thực nghiệm. - Phương pháp khảo sát đánh giá. B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò: Thực tiễn của việc dạy học phát huy tính tích cực của học sinh trong trường THCS hiện nay. Trong vài năm gần đây, bộ môn C«ng nghÖ trong trường THCS đã được chú trọng hơn trước. §· ®­îc cung cấp thêm các trang thiết bị và tài liệu tham khảo phục vụ cho việc dạy và học. Tuy nhiên qua 7 năm giảng dạy bộ môn này tôi thấy rằng việc dạy học môn C«ng nghÖ hiện nay vẫn còn giặp rất nhiều khó khăn, nhưng trở ngại nhất là việc phát huy tính tích cực của học sinh trong việc quan sát, sử dụng đồ dùng trực quan, tuy đã được phổ biến, học tập bồi dưỡng thường xuyên theo chu kỳ nhưng kết quả đạt được không đáng là bao. Thực trạng của vấn đề này có thể giải thích ở những nguyên nhân cơ bản sau đây: Thứ nhất là vẫn tồn tại một quan niệm cố hữu cho rằng môn C«ng nghÖ là những môn phụ. Điều này được thể hiện việc quan tâm đến chất lượng bộ môn từ cấp lãnh đạo chưa đúng mức. Thứ hai là về cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy và học tập tuy đã được đầu tư nhưng vẫn còn thiếu so với yêu cầu giáo dục hiện nay về đồ dùng dạy. Tình trạng dạy chay vẫn còn khá phổ biến. Trong suốt quá trình học bộ môn C«ng nghÖ lớp7 vµ líp 9 cả thầy và trò chưa bao giờ có điều kiện tham quan m« h×nh trång c©y ¨n qu¶ ®iÓn h×nh, hoÆc v­ên c©y nh©n gièng vì không có kinh phí. Điều đó làm cho vốn kiến thức kiến thức của các em chỉ bó gọn trong sách vở và bài giảng . Nguyên nhân thứ ba là việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh trong học tập bộ môn C«ng nghÖ còn nhiều hạn chế một phần là do chính những cơ chế, những quy định từ cấp trên. M«n C«ng nghÖ ch­a bao giê ®­îc chän lµ m«n dù thi c¸c cÊp vÝ dô : thi tay nghÒ nh­ ë mét sè tØnh b¹n. Ngoài ra cách tổ chức một số cuộc thi cử cũng còn nhiều hạn chế, đó là chỉ chú trọng về mặt kiểm tra lí thuyết mà coi nhẹ thực hành, ít chú ý đến việc phát triển năng lực sáng tạo. Cuối cùng điều quan trọng là ý thức trách nhiệm của mỗi giáo viên trong việc thực hiện các phương pháp dạy học phù hợp trong đó phải nói đến phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan để đem lại hiệu quả cho tiết dạy cũng như chất lượng bộ môn ngày một nâng cao. Mỗi một GV – HS phải hiểu rõ sự nguy hại của việc thi gì học nấy sẽ làm cho học vấn của học sinh bị què quặt, thiếu toàn diện..... II. CÁC BIỆN PHÁP ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ: 1/ Tình hình sử dụng các dụng cụ trực quan đối với việc dạy học trước đây: - Trước đây, đa số các trường đều thiếu thốn về cơ sở vật chất, nghèo nàn về các thiết bị dạy học đối với bộ môn C«ng nghÖ 9 , kh«ng cã lÊy mét sè dông cô chiÕt ghÐp ®¬n gi¶n nh­ dao, kÐo - Theo quan niệm giáo dục lạc hậu trước đây cho rằng dụng cụ trực quan là phương tiện cần thiết để giáo viên truyền thụ kiến thức mới, dụng cụ minh hoạ cho các kiến thức đã truyền đạt, còn đối với học sinh chỉ có tác dụng chấp nhận và ghi nhớ. - Theo phương pháp sử dụng này thì dụng cụ trực quan chưa phát huy hết vai trò của mình, đôi khi chưa thể hiện được tính trực quan và tính khoa học của nó, giờ dạy C«ng nghÖ sẽ rơi vào những hạn chế sau: + Giáo viên chưa phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh trong việc lĩnh hội kiến thức. + Các kiến thức trång trät do giáo viên cung cấp học sinh sẽ không hiểu sâu, nhớ kỹ bằng chính các em tự nhận thức. + Các nguồn trí thức từ dụng cụ trực quan chưa thực sự hấp dẫn đối với các em. Do đó không gây hứng thú học tập, không có khả năng phát triển tư duy. + Chưa tạo cho học sinh các kỹ năng quan trọng như: biÕt ch¨m sãc c©y trång, nh©n gièng cc©y ¨n qu¶, bãn ph©n thóc, lµm xiro 2. Những biện pháp mới đã thực hiện: Để cải tiến phương pháp giảng dạy phù hợp với chương trình giáo dục mới ở bộ môn C«ng nghÖ , thiết bị các trường học đã trang bị khá đầy đủ các loại dụng cụ trực quan, chủ yếu là các loại sau: - Hình vẽ, tranh, ảnh. - Mô hình. - Máy chiếu. - Giáo án điện tử. Đối với các loại phương tiện này thì người giáo viên C«ng nghÖ cần có phương pháp sử dụng như thế nào. a/ Đối với hình vẽ, tranh, ảnh: *) Đối với hình vẽ: Học sinh lớp7 cũng như các lớp khác rất thích xem tranh ảnh, Vì vậy giáo viên phải làm nổi néi dung tranh ¶nh để gây hứng thú cho học sinh, kích thích óc tò mò, phát triển năng lực nhận thức. Từ đó làm cho các em kh¸m ph¸ ®­îc kiÕn thøc cña bµi häc Tuy nhiên phải chọn thời gian phù hợp để đưa tranh ¶nh ra. Khi sử dụng, giáo viên phải phân tích, định hướng cho học sinh, tự mình đánh giá ®­îc ngô ý cña tranh ¶nh ®ã . Ví dụ: Khi giảng bài “Gièng vËt nu«i” dạy đến mục I. “Kh¸i niÖm vÒ gièng vËt nu«i” giáo viên cho học sinh quan sát tranh vÏ c¸c gièng vËt nu«i cã ë ®Þa ph­¬ng vµ c¸c h×nh vÏ SGK sẽ gây được hứng thú cho học sinh trong việc t×m ra kh¸i niÖm gièng vËt nu«i lµ g×? VÝ dô: d¹y trong bµi 12-C«ng nghÖ 9 “NhËn biÕt mét sè lo¹i s©u, bÖnh h¹i c©y ¨n qu¶” muèn ®Ó häc sinh nhËn biÕt ®­îc ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c lo¹i s©u h¹i c©y ¨n qu¶, Gv treo c¸c h×nh ¶nh c¸c lo¹i s©u ë giai ®o¹n tr­ëng thµnh ®Ó häc sinh quan s¸t sau ®ã ho¹t ®éng nhãm t×m ra ®­îc ®Æc ®iÓm cña c¸c lo¹i s©u vµ c¸c giai ®o¹n biÕn th¸i cã nh­ vËy míi t¹o kh«ng khi s«i næi trong líp häc, häc sinh høng thó häc tËp. Có thể là hình vẽ được giáo viên chuẩn bị trước, (như hình vẽ m« pháng c¸c ®éng t¸c cµy, bõa, ®Ëp ®Êt, mét sè lo¹i thøc ¨n cho vËt nu«i ...) Đối với hình vẽ: Ta cần cho học sinh tiến hành theo các bước sau: - Đọc tên và cho biết các c«ng viÖc ®­îc diÔn t¶ trªn h×nh vÏ . - Rút ra ®­îc kiÕn thøc cÇn thiÕt tõ c¸c bøc tranh đó. *) Tranh ảnh - Đối với giáo viên: Tham khảo sưu tầm nhiều tranh ảnh, tư liệu có liên quan đến tiết dạy để minh hoạ trên lớp . - Đối với học sinh: Ngoài việc làm bài tập và học ở nhà học sinh sưu tầm trên sách báo, vÝ dô b¸o n«ng nghiÖp, b¸o khuyÕn n«ng, những tranh ảnh liên quan đến bài học . Tranh ảnh trong SGK là một phần đồ dùng trực quan trong quá trình dạy học. Từ việc quan sát, học sinh sẽ đi tới công việc của tư duy trừu tượng. Thông qua quan sát miêu tả, tranh ảnh học sinh được rèn luyện kỹ năng diễn đạt, lựa chọn ngôn ngữ. Từ việc quan sát thường xuyên các tranh ảnh, giáo viên luyện cho các em thói quen quan sát và khả năng quan sát vật thể một cách khoa học, có xem xét, phân tích, giải thích để đi đến những nét khái quát rút ra những kết luận Ví dụ : Khi dạy bài 14 “NhËn biÕt c¸c lo¹i thuèc trõ s©u” GV ph¶i s­u tÇm c¸c tranh ¶nh cã trong c¸c t­ liÖu, nh·n, m¸c thuèc trõ s©u. Häc sinh s­u tÇm ë gia ®×nh c¸c lä thuèc trõ s©u ®· dïng, c¸c tói thuèc ®· ®­îc sö dông ®em ®Õn líp. Tõ ®ã c¸c tranh ¶nh míi phong phó, ®a d¹ng, häc sinh dÔ ph©n biÖt ®­îc c¸c lo¹i thuèc kh¸c nhau Như vậy việc sử dụng tranh ảnh vừa khai thác được nội dung kiÕn thøc thể hiện trong tranh ảnh bổ sung cho bài giảng, vừa phát huy được năng lực tư duy cho HS, kích thích trí tưởng tượng phong phú, tạo hứng thú học tập cho các em * Cách sử dụng có hiệu quả: - Đọc tên bức tranh, xác định xem bức tranh đó thể hiện gì? - Tường thuật lại néi dung bøc tranh . - Rút ra được ý nghĩa và néi dung kiÕn thøc. b/ Mô hình: Mét sè m« h×nh cã s½n hoÆc gv tù s­u tÇm sÏ gióp cho tiết dạy sinh động hơn. Giáo viên giới thiệu mô hình đang sử dụng, mô hình là vật tượng trưng cho phÇn kiÕn thøc nµo? . Dùng câu hỏi hướng dẫn học sinh quan sát, trả lời tìm ra các kiÕn thøc liªn quan Vídụ: trong bµi 36 “ NhËn biÕt mét sè gièng lîn qua quan s¸t vµ ®o kÝch th­íc c¸c chiÒu”. M« h×nh lîn vµ c¸ch ®o c¸c chiÒu Víi néi dung bµi häc nµy th× gv kh«ng thÓ ®em vËt mÉu thËt lªn líp ®­îc mµ chØ cã thÓ dïng m« h×nh lîn. Tõ con lîn b»ng m« h×nh th× gv gi¶ng cho häc sinh biÕt c¸c bé phËn trªn con vËt, chØ c¸ch ®o kÝch th­íc c¸c chiÒu, qua ®ã häc sinh biÕt c¸ch tÝnh träng l­îng thËt cña lîn NÕu dïng m« h×nh th× häc sinh ®­îc thùc hµnh thªn m« h×nh c¸c em sÏ n¾m ch¾c kiÕn thøc h¬n, nhí l©u h¬n, thÝch thó trong viÖc häc tËp trªn líp h¬n Từ các mô hình giáo viên giúp học sinh hiểu và nắm chắc các kiến thức + * Cách sử dụng có hiệu quả: - Giáo viên cho học sinh quan sát nhận biết đó là mô hình gì? - Cã ®ñ m« h×nh cho qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nhãm. - Rút ra kÕt luËn, ghi nhí c/ S¬ ®å Trong giảng dạy C«ng nghÖ giáo viên có thể sử dụng s¬ đồ câm học sinh tù nghiªn cøu , hoÆc häc sinh ghi nhí tõ SGK sau ®ã ®iÒn lªn s¬ ®å ®ã - Thông qua s¬ đồ giúp học sinh hiểu và nhớ lâu hơn các phÇn kiÕn thøc. Qua các việc sử dụng s¬ đồ các em cũng có thể đánh giá được mét c¸ch hÖ thèng c¸c phÇn kiÕn thøc liªn quan, VÝ dô nh­ bµi 52: “Thøc ¨n cña ®éng vËt thñy s¶n” s¬ ®å 16 mèi quan hÖ vÒ thøc ¨n, ®©y lµ mét mèi quan hÖ phøc t¹p nÕu chØ gi¶i thÝch th× häc sinh rÊt khã hiÓu song gv treo s¬ ®å, yªu cÇu häc sinh th¶o luËn nhãm sau ®ã lªn ®iÒn b¶ng vµ gi¶i thÝch th× sÏ gióp häc sinh nhí nhanh vµ hiÓu râ vÊn ®Ò h¬n d/ Băng video: Là loại phương tiện và thiết bị kỹ thuật hiện đại, tạo cho học sinh có những phương pháp học tập mới, biết quan sát, nghe, nhìn; có khả năng lĩnh hội kiến thức với chất lượng cao, tốc độ nhanh. Với loại phương tiện này người giáo viên đòi hỏi phải có sự chuẩn bị công phu: tivi, đầu video... và cơ bản là phải hướng dẫn, chỉ đạo tốt học sinh mới lĩnh hội chắc kiến thức. VÝ dô: Khi d¹y kÜ thuËt chiÕt, ghÐp c©y ¨n qu¶ gv quay ®­îc c¸c thao t¸c cña ng­êi lµm v­êi thùc hiÖn tõng b­íc , gv cã thÓ cho quay nhiÒu lÇn th× cã thÓ häc sinh lµm ®­îc ngay nh­ h­íng dÉn. NÕu gv thao t¸c trªn líp nhiÒu khi kÕt qu¶ kh«ng gièng nhau 100% hoÆc kh«ng thµnh c«ng th× rÊt mÊt thêi gian..., Dïng vi®eo học sinh sẽ tiếp thu bài rất nhanh và sẽ nhớ lâu những hình ảnh mà mình đã được xem qua băng hình... e/ Sử dụng giáo án điện tử: Đây là một phương pháp dạy học hiện đại nhất hiện nay, nó có thể giúp học sinh quan sát tất cả các đồ dùng như, sơ đồ, tranh ảnh, mô hình và cả video clip một cách sinh động. Việc sử dụng các thiết bị dạy học này cũng không phải là điều dễ dàng, bản thân tôi cũng mới dạy được một sè tiết nhưng qua tìm hiểu và tham khảo tài liệu và dự giờ tôi nhận thấy học sinh rất hứng thú với tiết học, học sinh thì đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác, hiệu quả thu được rất cao, học sinh có thể quan sát các hình ảnh, Song để dạy được một giờ như vậy phải có sự chuẩn bị rất công phu, phải biết sử dụng các phương tiện hiện đại, phải sưu tầm nhiều loại tư liệu khác nhau Chó ý: GV tránh tình trạng sử dụng quá nhiều hình ảnh, nếu lạm dụng sẽ làm cho tiết học kém hiệu quả vì chỉ giống như một tiết tham quan học sinh không nắm được kiến thức trọng tâm của bài học và việc sử dụng các hiệu ứng không phù hợp cũng dễ gây mất sự chú ý, tập của học sinh vào kiến thức cần đạt. - Mặt khác, ta có thể sử dụng máy chiếu như một đồ dùng trực quan để minh họa các hình ảnh, .phục vụ cho tiết dạy đạt hiệu quả như mong muốn. Như vậy phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học C«ng nghÖ ở trường THCS là một việc làm rất quan trọng, rất phong phú và có ý nghĩa lớn cần được mỗi thầy giáo, cô giáo quán triệt một cách sâu sắc và vận dụng sáng tạo trong công tác giảng dạy của mình, trong hoạt động nội khoá cũng như hoạt động ngoại khoá. Tuy nhiên để làm tốt việc này cần có sự chuyển biến mạnh mẽ mang tính cách mạng trong phương pháp dạy – học C«ng nghÖ và phải có thời gian kiểm nghiệm sự đúng đắn của nó so với kiểu dạy truyền thống. Mỗi giáo viên sau khi vận dụng các phương pháp dạy học này vào từng bài phải có sự nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm và trao đổi, phổ biến với đồng nghiệp để khẳng định những biện pháp sư phạm trong việc nâng cao chất lượng bộ môn. Cần trách khuynh hướng “tách lí thuyết với thực tế”...đáp ứng được những yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của đất nước trong thời đại công nghiệp hoá - hiện đại hoá . III. CÁC NGUYÊN TẮC CƠ BẢN TRƯỚC KHI SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN TRỰC QUAN: Đồ dùng trực quan được sử dụng tốt sẽ huy động được sự tham gia của nhiều giác quan, sẽ kết hợp chặt chẽ cho được hai hệ thống tín hiệu với nhau: tai nghe, mắt thấy tạo điều kiện cho học sinh dÔ hiểu, nhớ lâu, phát triển năng lực chú ý quan sát, hứng thú của học sinh. Tuy nhiên nếu không sử dụng tốt, đúng mức và bị lạm dụng thì dễ làm học sinh phân tán sự chú ý, không tập trung vào các dấu hiệu cơ bản chủ yếu. Đồ dùng trực quan có nhiều loại. Mỗi loại lại có cách sử dụng riêng, nhưng phải chú ý các nguyên tắc cơ bản sau: 1/ Phải căn cứ vào mục đích, nhiệm vụ, nội dung và hình thức của các loại bài học để lựa chọn dụng cụ trực quan cho thích hợp, không nên dùng quá nhiều dụng cụ trực quan cho một tiết dạy. 2/ Phải có phương phương pháp thích hợp đối với mỗi loại dụng cụ trực quan ( Như đã nêu ở trên). 3/ Trước khi sử dụng cần phải giải thích: Dụng cụ trực quan này nhằ