Sử dụng Gapminder như một công cụ hữu hiệu để GDBĐKH trong dạy học Địa lý 11 THPT

CÔNG TRÌNH DỰ THI SINH VIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NĂM 2012 Tên công trình: “ Sử dụng Gapminder như một công cụ hữu hiệu để GDBĐKH trong dạy học Địa lý 11 THPT” Thuộc nhóm ngành: Khoa học giáo dục TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI CÔNG TRÌNH DỰ THI SINH VIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NĂM 2010 Tên công trình: “ Sử dụng Gapminder như một công cụ hữu hiệu để GDBĐKH trong dạy học Địa lý 11 THPT” Thuộc nhóm ngành khoa học: Khoa học giáo dục Họ và tên sinh viên: Trần Thị Kim Yến Nam, Nữ: Nữ Dân tộc: Kinh Lớp: K58TN Năm thứ: 4 /Số năm đào tạo: 4 Khoa: Địa Lý Người hướng dẫn: PGS.TS Trần Đức Tuấn NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC CẤP KHOA (Ghi theo các tiêu chuẩn chấm điểm công trình) ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ Điểm số: Xếp loại: (Nhất, Nhì ...) Chủ tịch Hội đồng Khoa học (Ký tên) TÓM TẮT Giáo dục vì sự phát triển bền vững (GDPTBV) và giáo dục biến đổi khí hậu (GDBĐKH) là những trào lưu giáo dục hiện đại được nhiều quốc gia trên thế giới quan tâm thực hiện. GDBĐKH theo quan điểm của GDPTBV được xem là một nội dung khoa học có tính liên ngành. Vấn đề đặt ra là làm sao để giảng dạy một nội dung khoa học liên ngành và phức tạp này một cách hiệu quả và có tính khoa học cao, làm sao để học sinh cảm thấy thú vị mỗi khi học tập GDBĐKH và làm thế nào để tăng cường sự tự học và tinh thần nghiên cứu khoa học của các em? Đó là băn khoăn của rất nhiều người làm công tác giáo dục đặc biệt là những giáo viên trực tiếp giảng dạy các bộ môn có nội dung liên quan nhiều đến BĐKH như môn Địa lý ở trường THPT. Trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu tôi đã phát hiện ra rằng hiện nay trên thế giới đã có một công cụ có khả năng thỏa mãn các yêu cầu trên, hỗ trợ hiệu quả cho quá trình giảng dạy – học tập trong lĩnh vực giáo dục biến đổi khí hậu theo quan điểm PTBV. Đó chính là phần mềm Gapminder của tác giả Hans Rolling, người Thụy Điển. Gapminder là phần mềm đã tiến hành mô hình hóa số liệu thống kê và chuyển đổi các chuỗi số liệu khổng lồ từ bảng exel thành dạng đồ họa. Cửa sổ làm việc của phần mềm Gapminder có dạng gần gũi với dạng biểu đồ đường hoặc bản đồ - biểu đồ thường dùng trong địa lý. Với tính năng “động” (moving) và “khả năng tương tác” (interactive) cao với người sử dụng, Gapminder đã nổi tiếng trên thế giới như một công cụ thực sự hấp dẫn, có khả năng tạo nhiều tình huống có vấn đề về kinh tế, xã hội và sinh thái để học sinh, sinh viên tìm hiểu, nghiên cứu. Hiện nay, Gapminder đã tạo ra được gần 500 bảng thể hiện các vấn đề khác nhau trải trên nhiều lĩnh vực như dân số, giáo dục, y tế, kinh tế, môi trường...Điều đáng chú ý là về mặt bản chất công cụ Gapminder rất gần gũi với biểu đồ - bản đồ trong địa lý, nhưng nó có nhiều chức năng vượt trội so với các công cụ quen thuộc vẫn dùng giảng dạy môn địa ở nhà trường phổ thông. Hơn nữa, Gapminder có tính ứng dụng cao trong GDBĐKH theo quan điểm GDPTBV trong dạy học Địa lý 11 THPT. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả tập trung tìm hiểu các tính năng và khả năng sử dụng Gapminder như công cụ một công cụ hữu hiệu để tiến hành GDBĐKH trong dạy học địa lí THPT nói chúng và dạy học địa lí lớp 11 THPT nói riêng. Do thời gian có hạn, các tài liệu nghiên cứu chủ yếu bằng tiếng Anh và sử dụng Gapminder để GDBĐKH trong dạy học địa lí còn là một vấn đề hết sức mới mẻ không chỉ với các sinh viên địa lí ở Việt Nam mà cả với các giáo viên dạy Địa Lý thế giới nên việc tiến hành đề tài không tránh khỏi thiếu sót và còn những hạn chế nhất định. Tác giả của nghiên cứu này rất mong được những góp ý của thầy cô và các bạn để có thể hoàn thiện đề tài nghiên cứu của mình. I. ĐẶT VẤN ĐỀ Giáo dục vì sự phát triển bền vững (GDPTBV) và giáo dục biến đổi khí hậu (GDBĐKH) là những trào lưu giáo dục hiện đại được nhiều quốc gia trên thế giới quan tâm thực hiện. GDBĐKH theo quan điểm của GDPTBV được xem là một nội dung khoa học có tính liên ngành, Vấn đề đặt ra là làm sao để giảng dạy một nội dung khoa học liên ngành và phức tạp này một cách hiệu quả và có tính khoa học cao, làm sao để học sinh cảm thấy thú vị mỗi khi học tập GDBĐKH và làm thế nào để tăng cường sự tự học và tinh thần nghiên cứu khoa học của các em? Đó là băn khoăn của rất nhiều người làm công tác giáo dục đặc biệt là những giáo viên trực tiếp giảng dạy các bộ môn có nội dung liên quan nhiều đến biến đổi khí hậu như môn Địa lý ở trường THPT. Trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu trong tôi đã phát hiện ra rằng hiện nay trên thế giới đã có một công cụ có khả năng thỏa mãn các yêu cầu trên, hỗ trợ hiệu quả cho quá trình giảng dạy – học tập trong lĩnh vực giáo dục biến đổi khí hậu theo quan điểm phát triển bền vững. Đó chính là phần mềm Gapminder của tác giả Hans Rolling, người Thụy Điển. Trên thế giới Gapminder mới được đưa vào sử dụng trong dạy học ở các trường học từ vài năm trở lại đây Ở Việt Nam đây hoàn toàn là một vấn đề mới mẻ chưa được nghiên cứu và sử dụng trong các dạy học địa lí ở các trường phổ thông. Mặc dù có những khó khăn như vậy nhưng xét thấy sự hữu ích và những tính năng tuyệt vời của Gapminder và khả năng to lớn sử dụng công cụ này để tiến hành GDBĐKH theo quan điểm GDPTBV trong dạy học địa lí lớp 11 THPT , tác giả mạnh dạn nghiên cứu đề tài “ Sử dụng Gapminder như một công cụ hữu hiệu để GDBĐKH trong dạy học Địa lý 11 THPT” với mong muốn góp phần nhỏ bé của mình vào việc tăng cường GDBĐKH dạy học môn Địa lý THPT. II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Mục tiêu, nhiệm vụ, phương pháp nghiên cứu 1.1. Mục tiêu Mục tiêu chủ chốt của đề tài là nghiên cứu lí thuyết và thực tiễn để chứng tỏ rằng Gapminder là một công cụ hữu hiệu có nhiều ứng dụng thiết thực để tổ chức GDBĐKH theo quan điểm GDPTBV trong dạy học địa lí ở THPT. 1.2. Nhiệm vụ - Làm sáng tỏ bản chất, chức năng, tiện ích của phần mềm Gapminder đối với dạy học địa lí nói chung và dạy học GDBĐKH trong dạy học địa lí lớp 11 THPT nói riêng, - Nghiên cứu các khả năng ứng dụng Gapminder như một công cụ hữu hiệu để tổ chức GDBĐKH theo quan điểm GDPTBV ở trong dạy học Địa lý lớp 11 THPT, - Đưa ra những khuyến cáo về đối tượng học sinh, nội dung SGK, điều kiện dạy học để việc ứng dụng đạt hiệu quả. 1.3. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập, xử lý tài liệu: Do đây là công cụ mới chưa được nghiên cứu nhiều ở Việt Nam, nên để hiểu rõ bản chất, các tính năng, tiện ích và khả năng ứng dụng của Gapminder một loạt tài liệu bằng tiếng Anh liên quan đến lí thuyết và ứng dung Gapminder đã được thu thập và xử lý. - Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia: Tác giả đã tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực phương pháp giảng dạy, các giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Địa lý ở nhà trường phổ thông để nắm được lý thuyết giảng dạy cũng như thực tiễn dạy học. - Phương pháp phỏng vấn trực tiếp: trong điều kiện thời gian có hạn nên tác giả chưa có điều kiện áp dụng rộng rãi nghiên cứu vào thực tế mà chỉ hướng dẫn một số nhóm học sinh chọn lọc để thu ý kiến về phản ứng của các em khi được học với công cụ này. 2. Gapminder là gì? 2.1. Hans Rolling và sự ra đời của Gapminder Hans Rosling (sinh ngày 27/ 7/1948 ở Uppsala,Thụy Điển ) là một bác sĩ y khoa, một nhà nghiên cứu, nhà thống kê và người tuyên truyền cộng đồng. Ông là Giáo sư Y tế Quốc tế tại Viện Karolinska, đồng sáng lập và là Chủ tịch Quỹ Gapminder. Bác sĩ giỏi, hoạt động hết mình vì cộng đồng: Hans Roslling đã có khoảng 20 năm sinh sống và nghiên cứu về sự bùng phát của bệnh bại liệt ở các vùng nông thôn xa xôi hẻo lánh trên khắp châu Phi. Thời gian sống gần gũi với cuộc sống dân cư ở đây cũng đã cho ông vốn kiến thức sâu rộng và thực tế về thực trạng đói nghèo của khu vực này. Ngoài ra, các nghiên cứu của Rosling cũng đã tập trung vào các mối quan hệ khác giữa các yếu tố như phát triển kinh tế, đói nghèo, nông nghiệp và y tế ở châu Phi, châu Á và Mỹ Latinh. Nhà thống kê xuất sắc Rosling đồng sáng lập Quỹ Gapminder cùng với Rosling Ola con trai và con dâu Anna Rosling Rönnlund. Gapminder được phát triển trên phần mềm Trendalyzer - phần mềm chuyển đổi các số liệu thống kê quốc tế thành loại biểu đồ có khả năng chuyển động và tương tác. Trong các bài giảng của mình ông sử dụng đồ họa Gapminder để giúp người nghe hình dung sự phát triển thế giới một cách sinh động và xác thực. Ngày 16 /3/ 2007, Google mua lại phần mềm Trendalyzer với ý định phát triển nó một cách quy mô và tạo ra một công cụ miễn phí có sẵn cho các thống kê công cộng. Trong năm 2009, ông đã được liệt kê là một trong 100 nhà tư tưởng hàng đầu thế giới do tạp chí Chính sách Đối ngoại bình chọn. Ông đã được trao tặng nhiều giải thưởng cao quý khác cho sự đóng góp của mình, trong đó có việc tạo ra Gapminder. Tóm lại, Hans Roslling là một con người đầy nhiệt huyết, sống hết mình cho cộng đồng, có nhiều nỗ lực đóng góp không mệt mỏi vì sự phát triển của thế giới nhất là trong lĩnh vực cải thiện chất lượng cuộc sống. Ông là người am hiểu sâu sắc Châu phi( cũng như về vấn đề đói nghèo) và có cái nhìn đầy lạc quan về thành tựu đang đạt được của các nước đang phát triển. Ông cũng là một nhà nghiên cứu uyên thâm không chỉ trong lĩnh vực y tế mà trên nhiều lĩnh vực khác, trong đó có thống kê. Gapminder ra đời dựa trên lao động đầy trách nhiệm của ông với mong muốn thúc đẩy cải thiện thế giới dựa trên tình hình thực tế, xóa bỏ cái nhìn phiến diện về các nước đang phát triển. 2.2. Bản chất của Gapminder – Mô hình hóa số liệu thống kê 2.2.1. Những đặc trưng cơ bản của Gapminder Biểu đồ là hình vẽ thể hiện mối tương quan giữa các số liệu, hoặc các đại lượng. Tùy theo mục đích thể hiện, có rất nhiều loại biểu đồ khác nhau, trong giới hạn của đề tài chỉ nêu các loại biểu đồ thông dụng được dùng trong dạy và học môn Địa lý ở nhà trường phổ thông. Xét theo hình dạng biểu đồ có 4 loại cơ bản sau: đó là biểu đồ tròn, biểu đồ đường, biểu đồ cột, và biểu đồ miền. Ngoài ra, người ta cũng có thể kết hợp các dạng biểu đồ trên với nhau để thể hiện hai đến ba đối tượng địa lý trên cùng một hệ trục tọa độ (cột – đường, cột - tròn). Biểu đồ tròn: là loại biểu đồ thường thể hiện cơ cấu thành phần của một tổng thể đối tượng địa lí nhất định với số năm ít (từ 1 đến 3 năm), Chỉ được thực hiện khi đánh giá trị tính của các đại lượng được tính bằng % và các giá trị thành phần cộng lại bằng 100%.Khi bảng số liệu biểu đồ cho giá trị tuyệt đối, thì phải chuyển số liệu tuyệt đối sang số liệu tương đối. Sau đó dùng bảng số liệu đã được xử lí để vẽ biểu đồ. Các dạng biểu đồ tròn: Biểu đồ tròn đơn, Biểu đồ tròn có các bán kính khác nhau, Biểu đồ bán tròn (hai nửa hình tròn thường thể hiện cơ cấu giá trị xuất nhập khẩu. Biểu đồ đường: là loại biểu đồ thường dùng để vẽ sự thay đổi của các đại lượng địa lí khi số năm nhiều và tương đối liên tục, hoặc thể hiện tốc độ tăng trưởng của một hoặc nhiều đại lượng địa lí có đơn vị giống nhau hay đơn vị khác nhau. Các loại biểu đồ dạng đường: loại có một hoặc nhiều đường vẽ theo giá trị tuyệt đối và loại có một hoặc nhiều đường vẽ theo giá trị tương đối. Biểu đồ cột: là dạng biểu đồ thường thể hiện động thái của sự phát triển, hoặc so sánh qui mô (độ lớn) giữa các đối tượng địa lí. Biểu đồ cột cũng có thể biểu hiện cơ cấu thành phần của một tổng thể (biểu đồ cột chồng). Các dạng biểu đồ cột: Biểu đồ cột đơn, Biểu đồ cột ghép (biểu đồ ghép có cùng đơn vị, biểu đồ cột ghép có đơn vị khác nhau), Biểu đồ cột chồng, Biểu đồ thanh ngang (biểu đồ kết cấu dân số là một dạng phức tạp của loại biểu đồ này). Biểu đồ miền: Biểu đồ miền thực chất là biểu đồ cột chồng khi khoảng cách giữa các cột được thu hẹp bằng 0. Biều đồ miền thường dùng để thể hiện cả động thái và cơ cấu của các đối tượng địa lí với số năm nhiều. Các dạng biểu đồ miền: Biểu đồ miền thể hiện cơ cấu và Biểu đồ miền thể hiện giá trị tuyệt đối. Xét một cách đơn giản theo chức năng minh họa của các dạng biểu đồ trên thì có thể phân chúng thành hai nhóm: Nhóm 1: các biểu đồ thể hiện qui mô và động thái phát triển, gồm: biểu đồ đường và cột. Nhóm 2: các biểu đồ thể hiện cơ cấu, gồm: biểu đồ tròn, biểu đồ cột chồng, và biểu đồ miền. Biểu đồ đóng góp một vai trò quan trọng trong dạy và học Địa Lý. Biểu đồ được coi là một kênh hình hiệu quả, nó biến các chuỗi số liệu khô khan thành hình ảnh, điều này giúp trực quan hóa hiên tượng địa lý, tăng cường sự chú ý của học sinh, giúp các em định hướng tốt hơn, giảm thời gian diễn giải của giáo viên cũng như SGK. Việc thực hành vẽ các loại biểu đồ theo yêu cầu còn giúp các em học sinh tự học tìm ra cách thể hiện số liệu một cách hợp lý nhất, đó cũng là một kĩ năng cần thiết sau khi các em ra ngoài thực tế. Không giống với những loại biểu đồ truyền thống mà chúng tôi đã khái quát ở phần trên, Gapmider được xem là một loại biểu đồ-bản đồ đặc biệt, mang tính tổng hợp cao với nhiều nhiều biến phức tạp. Dưới đây chúng tôi xin nêu lên những đặc trưng cơ bản nhất của Gapminder Một là, Gaminder là một dạng biểu đồ đặc biệt Để dễ hình dung về công cụ này, có thể nói một cách đơn giản rằng, xét theo hình thức thể hiện thì Gapmider gần với loại biểu đồ đường, còn xét theo chức năng thì nó có thể được xếp vào nhóm 1 – các biểu đồ thể hiện quy mô và động thái phát triển của đối tượng. Tuy nhiên, cả về hình thức và chức năng của nó đều vượt xa các loại biểu đồ mà chúng ta đã và đang sử dụng trong nhà trường. Giả sử, chúng ta có một yêu cầu đối với các em học sinh rằng: “Hãy tìm loại biểu đồ thích hợp nhất để thể hiện quy mô dân số, tuổi thọ trung bình và thu nhập bình quân của hai nước Việt Nam và Nhật Bản từ năm 1800 đến 2009”. Hình 1: Gapminder – một dạng biểu đồ đặc biệt Có thể khẳng định ngay rằng, các em không thể tìm ra loại biểu đồ nào thích hợp nào cả. Đơn giản vì biểu đồ này có quá nhiều biến, số liệu quá đồ sộ. Ngay cả các loại biểu đồ hiện thời trong ngành thống kê cũng không thể giải quyết được yêu cầu này! Tuy nhiên, Gapmider lại là một công cụ tuyệt vời để thực hiện yêu cầu trên một cách trực quan và chính xác. Như hình ảnh đang thể hiện một kiểu biểu hiện của Gapminder, thỏa mãn yêu cầu đặt ra ở trên. Ở dạng này, Gapminder gồm 2 trục có đơn vị khác nhau, trục tung biểu thị cho tuổi thọ trung bình, trục hoành biểu thị cho thu nhập bình quân đầu người hình tròn màu đỏ biểu hiện cho quy mô dân số, và cả ba đại lượng này đều phụ thuộc thời gian (trục thời gian nằm ngang bên dưới trục hoành). Gapminder trong trường hợp này đã làm thay chức năng của 3 loại biểu đồ đường đơn giản. Quan sát biểu đồ các em học sinh có thể dễ dàng đưa ra nhận xét so sánh giữa 2 quốc gia này về cả 3 đại lượng trên một cách chính xác về số liệu. Hơn thế nữa, trong hình trên chúng ta còn thấy các “quả bóng” có màu nhạt hơn, đó chính là hình ảnh của các quốc gia khác. Điều đó có nghĩa là, chúng ta có thể xem 3 đại lượng trên không chỉ của Việt Nam và Nhật Bản mà có thể cùng lúc so sánh các quốc gia trên toàn thế giới. Hai là, Bản đồ - biểu đồ đặc biệt (phụ thuộc thời gian) Bây giờ có một bài toán khác, đó là tìm ra một công cụ có khả năng thể hiện tình hình xuất hiện căn bệnh HIV ở các quốc gia, và sự thay đổi số lượng người bị nhiễm HIV theo quốc gia qua các năm từ 1979 cho đến nay (2009). Các bản đồ - biểu đồ hiện nay chỉ có khả năng thể hiện số lượng người bị nhiễm HIV theo quốc gia tại một thời điểm. Muốn xem thời điểm xuất hiện bệnh HIV ở các quốc gia và sự thay đổi về số lượng người bị nhiễm, chúng ta cần vẽ nhiều biểu đồ riêng lẻ. Điều này sẽ không khả thi với yêu cầu trên vì số lượng quốc gia quá lớn và thời gian liên tục từ năm 1979 đến nay là quá dài để vẽ tất cả các biểu đồ (có nghĩa là chúng ta sẽ cần biên tập 33 biểu đồ - quá cồng kềnh cho một chủ đề nhỏ). Tuy nhiên, rất may mắn là công cụ Gapminder trong trường hợp này cũng có giải quyết được bài toán trên. Bạn hoàn toàn có thể quan sát sự chuyển biến của căn bệnh HIV trên toàn thế giới trong vòng vài giây, bạn cũng có thể dừng lại để tìm hiểu kỹ hơn tại những mốc thời gian, tại những quốc gia mà bạn quan tâm. Gapminder – một dạng bản đồ - biểu đồ đặc biệt Như hình chụp trên bạn có thể thấy 2 bản đồ - biểu đồ riêng lẻ được chụp ở 2 khoảnh khắc hoạt động của Gapminder (có nghĩa là chúng chồng lấn lên nhau ở cùng một không gian cửa sổ làm việc) thể hiện số người bị nhiễm HIV của các quốc gia trên thế giới năm 1979 và 2009. Cho thấy, năm 1979, số quốc gia có người bị nhiễm HIV ít, tập trung chủ yếu ở châu Phi và Trung Mĩ; đến năm 2009 hầu hết các nước đều có người bị nhiễm HIV và số lượng người bị nhiễm cũng tăng lên rất nhiều tại tất cả các quốc gia. Màn hình Gap sẽ chuyển động liên tục để các bản đồ các năm lần lượt xuất hiện. Bạn có thể thao tác trên thanh công cụ thời gian để có bản đồ vào thời điểm mình cần. Tóm lại, Gapminder là một công cụ có bản chất gần gũi với biểu đồ và bản đồ- biểu đồ được sử dụng trong dạy học Địa Lý. Tuy nhiên, chính tính “động” (moving) và “khả năng tương tác” (interactive) với người sử dụng nên đã giúp Gapminder đi xa hơn rất nhiều so trong việc thể hiện chuỗi số liệu khổng lồ một cách trực quan. Ba là, Gapminder thể hiện rõ các chuỗi số liệu thống kê Gapminder được thiết lập trên phần mềm Trendalyzer – phần mềm cho phép chuyển các số liệu thống kê thành dạng các biểu đồ “động” và có khả năng tương tác cao với người sử dụng. Như vậy, “vật liệu” để tạo nên Gapminder chính là chuỗi số liệu thống kê rất đồ sộ phụ thuộc thời gian. Các số liệu này bao phủ trên rất nhiều lĩnh vực từ y tế, giáo dục, kinh tế, sức khỏe,có nguồn dẫn đáng tin cậy từ các tổ chức quốc tế như WB, FAO, ILO và được trình bày dưới dạng các bảng exel. Gapminder hiện nay có khoảng 498 biểu đồ Gap khác nhau của trên 10 lĩnh vực, bao gồm Việc làm, Xã hội, Dân số, Cơ sở hạ tầng, Sức khỏe, Môi trường, Năng lượng, Giáo dục, Kinh tế, và một số lĩnh vực mở rộng khác. Từ Gapminder bạn cũng có thể truy cập để tải miễn phí các bảng Exel chứa số liệu của biểu đồ. Các bảng số liệu này còn tiếp tục được bổ sung trong thời gian tới. 2.2.2 Cách thức hoạt động của Gapmider Khi đã có những ý niệm về Gapminder là gì, trong phần này chúng ta sẽ tìm hiểu cách thức hoạt động của bản thân Gap (từ đây sẽ dùng từ Gap thay cho Gapminder) mà không dựa trên những so sánh với hình bóng các công cụ khác như ở trên nữa. Trước tiên, bạn truy cập vào trang web vào mục Gapminder world, cửa sổ Gap sẽ hiện ra. Tác dụng của các nút công cụ được giải thích ở bảng dưới đây. Bản hướng dẫn sử dụng công cụ Gapminder trên trang web STT Nút chức năng Tác dụng 1 Chart/Map Lựa chọn 1 trong 2 hình thức xem là đồ thị hoặc bản đồ - biểu đồ 2 How to use Nút để mở video hướng dẫn các chức năng của Gap 3 Share Graph Tạo ra một URL cho graph mà bạn tạo ra để chia sẻ với bạn bè 4 Full screen Xem biểu đồ ở toàn màn hình 5 Color Mỗi nước trên đồ thị được mã hóa bằng một màu theo châu lục của nước đó. Có thể lựa chọn phân chia quốc gia theo cách khác mà bạn mong muốn bằng cách kích vào đó 6 Select coutries Chọn nước mà bạn mong nuốn theo dõi ở trong danh sách, hoặc bạn cũng có thể chọn trực tiếp “bóng” quốc gia (hộp chọn sẽ đồng thời tự đánh dấu nước đó). 7 Deselected: Xóa tất cả các nước đã chọn 8 Opacity Nút này để làm mờ bong bóng các nước không được bạn lựa chọn trên cửa sổ của Gap 9 Size indicator Bình thường kích thước của quả bóng đại diện cho tổng dân số của từng nước, bạn có thể thay đổi tiêu chí mà quả bóng đại diện gằng cách lựa chọn trong danh sách có sẵn. 10 Bubble size: Thay đổi kích cỡ của quả bóng ở đây 11 Trails Đánh dấu vào ô trống trước từ trails để chọn thêm nước muốn quan sát trong khi hiệu ứng đang diễn ra 12 Zoom tool Thay đổi cửa sổ Gapminder to hay nhỏ 13 X – axis/ Y - axis: Bấm vào mục này để lựa chọn đại lượng mà bạn muốn thể hiện trên trục hoành (trục tung) 14 Time Nút này giúp thay đổi thời điểm hiển thị đối tượng của đồ thị 16 Play/Stop Kích vào nút này để điều khiển hiệu ứng dừng/khởi động tại thời điểm mong muốn 17 Sources Nút này cho bạn thêm thông tin về nguồn cung cấp dữ liệu, tất nhiên có cả bảng số liệu xây dựng đồ thị 18 Name of coutries Muốn xem quả bóng đại diện cho quốc gia nào bạn chỉ cần chỉ chuột vào quả bóng đó Trong trường hợp này, bạn cần có mạng internet để sử dụng Gap. Tuy nhiên, hiện nay trang web cho download phần mềm Gapminder Desktop miễn phí. Phần mềm này có đầy đủ các chức năng như trên, nhưng không cần kết nối mạng. Bạn còn có thể tự tạo danh sách các bảng Gap thường dùng cho riêng mình với nút “ Add Bookmark Graph”. Nó cũng có khả năng bổ sung các bảng Gap mới vào danh sách khi máy tính của bạn có kết nối mạng. 2.3. Chức năng 2.3.1. Mô hình hóa số liệu thống kê Gap đã biến số liệu thành hình ảnh. Trước đến nay, thống kê vẫn bị cho là một lĩnh vực hết sức khô khan và nhàm chán. Việc phân tích số liệu thống kê đưa ra nhận định cũng là một công việc phức tạp ngay cả đối với các chuyên gia. Nhưng nhờ có chức năng này của Gap mà thống kê đã trở nên thú vị hơn rất nhiều. Gap biến các số liệu thành hình ảnh trực quan có thể quan sát dễ dàng trên đồ thị. Điều này biểu đồ đã làm được một phần, nhưng nó bị hạn chế vế số đại lượng và khoảng thời gian được thể hiện trên biểu đồ. Nhờ biến con số sang hình ảnh mà Gapminder được coi là công cụ “Khai mở vẻ đẹp của thống kê” – “Unveilling the beauty of statistic”. 2.3.2. Cập nhật số liệu thống kê Khi sử dụng Gapminder bạn có thể có trong tay một khối lượng thống kê đồ sộ, đáng kinh ngạc từ khi bắt đầu có thống kê cho đến những số liệu mới nhất hiện nay và hoàn toàn miễn phí. Các số liệu trên rất nhiều lĩnh vực và đáng tin cậy từ các tổ chức quốc tế. Có thể nói không đâu như ở Gap bạn biết được lịch sử phát triển chân thực của các quốc gia. Ngoài ra, như đã nói ở trên, Gapminder Desktop cũng tự động cập nhật các bảng Gap mới cho bạn khi có mạng internet. 2.3.3. Truy vấn số liệu một cách trực quan, nhanh chóng Trong tính năng này của Gap bạn sẽ dễ dàng có câu trả lời khi tìm kiếm số liệu chỉ bằng cách kích chuột. Điều này có được nhờ tính động và khả năng tương tác cao với người sử dụng. Bạn hoàn toàn có thể tùy chỉnh về thời gian, tiêu chí, quốc gia cần quan sát. Chúng ta hãy lấy ví dụ cho Việt Nam, sẽ rất nhanh chóng có đáp án nếu bạn băn khoăn rằng: Năm 1700 dân số Việt Nam là bao nhiêu? Tại thời điểm năm 2009, quy mô GDP của nền kinh tế Việt Nam là bao nhiêu, tương đương với những quốc gia nào? Tại thời điểm nào trong quá khứ thì Thái Lan có nền kinh tế như Việt Nam hiện nay? Việt Nam hay Mĩ là nước có tốc độ cải thiện chất lượng cuộc sống đi trước sự phát triển của nền kinh tế?... Và các kết quả đem lại từ Gap gần như không có giới hạn, nó tùy thuộc vào sự linh hoạt và câu hỏi nảy sinh trong suy nghĩ của bạn. 2.3.4. Trực quan hóa xu hướng biến động của đối tượng trong khoảng thời gian dài, liên tục với nhiều biến phức tạp Gap có khả năng kết hợp cả tính trực quan và tính chính xác khi thể hiện xu hướng biến động. Nghĩa là, nó có thể đưa lên một chuỗi số liệu lớn, thời gian dài nhưng vẫn rất dễ dàng quan sát bạn sẽ không bỏ sót một năm nào trong dãy số liệu. Đây được coi là hạn chế mà biểu đồ thông thường hay gặp phải khi biểu diễn xu hướng biến động của đôi tượng. Đó là, nếu tăng tính chính xác thì sẽ giảm tính trực quan và ngược lại, tăng tính trực quan thì giảm tính chính xác. Ví dụ, khi phải thể hiện sự phát triển của một đối tượng trong một khoảng thời gian dài, người ta chỉ chọn các mốc đại diện để vẽ. Tuy nhiên, nhiều khi khoảng thời gian giữa hai mốc lại xuất hiện những điểm đột biến, và chính những điểm này trong dạy học lại là những “tình huống có vấn đề” bị bỏ qua. Nhận xét của học sinh nhiều khi là phiên diện nếu đưa vào các cụm từ như “liên tục tăng/giảm”, hay “ổn định”. Tuy nhiên, ít mốc năm thì biểu đồ tất nhiên sẽ trực quan hơn, dễ vẽ hơn. Như vậy, trong trường hợp này là tăng tính trực quan và giảm tính chính xác. Điều này hoàn toàn giải quyết được khi bạn sử dụng Gapminder. 2.3.5. Chỉ ra được tương quan phát triển giữa các yếu tố của đối tượng Gapminder thể hiện được nhiều đại lượng cùng lúc nên dễ dàng cho người sử dụng so sánh tương quan giữa các yếu tố trong quá trình phát triển của đối tượng. Ví dụ như người ta vẫn ảo tưởng cho rằng các nước phát triển là những nước có thành tựu về cải thiện chất lượng cuộc sống. Nhưng Hans Rosling dựa trên tính năng này của Gap đã chỉ ra rằng chính các nước đang phát triển tuy có tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm hơn nhưng lại có tốc độ cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân tốt hơn. Trong biểu đồ Gap gồm trục tỉ lệ trẻ em từ 0 – 5 tuổi chết/1000 trẻ em được sinh ra trong năm và trục thu nhập bình quân đầu người, chúng ta có thể thấy mối quan hệ giữa y tế và kinh tế trong quá trình phát triển của các nước. Một so sánh rất thú vị của ông rằng Phillipin ngày nay có nền kinh tế như Mĩ trước chi