Giáo án Ngữ văn 12 - Bài: Đàn ghi ta của lor-Ca (Thanh Thảo)

ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA (Thanh Thảo) A. MỤC TIÊU BÀI HỌC - Hiểu được vẻ đẹp của Lor-ca qua cách cảm nhận và tái hiện độc đáo của Thanh Thảo; - Nắm bắt được những nét đặc sắc trong kiểu tư duy thơ mới mẻ, hiện đại của tác giả. 1/ Kiến thức - Hình tượng đẹp đẽ, cao cả của nhà thơ – chiến sĩ Lor-ca. - Hình thức biểu đạt mang phong cách hiện đại của Thanh Thảo. 2/ Kĩ năng - Đọc – hiểu tác phẩm thơ trữ tình, bồi dưỡng năng lực cảm thụ thơ. - Làm quen với cách biểu đạt mang đậm dấu ấn của trường phái siêu thực C. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC 1/ Ổn định lớp: 2/ Kiểm tra bài cũ: - Giới thiệu khái quát về nhà thơ Xuân Quỳnh và bài thơ Sóng? - Em có nhận xét gì về âm điệu của bài thơ? Nó được tạo nên bởi những yếu tố nào? - Phân tích hình tượng sóng để làm rõ sự bao trùm, xuyên suốt bài thơ của hình tượng “sóng”? - Giữa “sóng” và “em” trong bài thơ có quan hệ với nhau như thế nào? - Nhận xét về kết cấu nghệ thuật của bài thơ? Theo em, tâm hồn người phụ nữ trong bài thơ bộc lộ đặc điểm gì trong thơ Xuân Quỳnh? - Đọc thuộc lòng bài thơ “Sóng”? Nêu cảm nhận của em về ý nghĩa hình tượng “sóng” và “em” được nói đến trong bài thơ? - Qua bài thơ, tác giả đã bày tỏ khát vọng gì trong tình yêu? - Hãy tìm những câu thơ, bài thơ nói về tình yêu và sóng biển? + Giới thiệu vài nét về tác giả Thanh Thảo và phong cách sáng tác của ông? + Nêu xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca”? Vài nét về nhân vật được nói đến trong bài thơ? + Cảm nhận của em về hình ảnh Gaxia Lorca được thể hiện trong bài thơ? + Những đặc sắc nghệ thuật được sử dụng và hiệu quả của nó? 3/ Bài mới * Dẫn nhập Hoạt động của GV và HS Nội dung cần đạt * Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm. - Hs đọc Tiểu dẫn -SGK/ 163. - Trình bày những hiểu biết của em về nhà thơ Thanh Thảo? - HS làm việc cá nhân. - GV chốt ý. Cho HS gạch những ý chính trong SGK/163, 164. - Nét đặc sắc trong sáng tác thơ của Thanh Thảo là gì? - HS làm việc cá nhân trước lớp. HS khác bổ sung. - GV chốt ý. Cho HS gạch những ý chính trong SGK/164. - Xuất xứ bài thơ? Tác giả sáng tác bài thơ trong hoàn cảnh nào? - Tác giả sử dụng thể loại nào sáng tác bài thơ? - HS làm việc cá nhân trước lớp. - GV chốt ý. - Em hãy chia bố cục bài thơ và cho biết nội dung từng phần? -HS làm việc cá nhân trước lớp. HS khác bổ sung. - GV: chốt ý. * Hoạt động 2. Hướng dẫn HS đọc – hiểu văn bản. - Gv hướng dẫn HS đọc diễn cảm văn bản. - Hs đọc. - Gv giới thiệu những hiểu biết của em về bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” và nhân vật được nói đến trong bài thơ? + Đàn ghi ta (Tây Ban Cầm): có 6 dây, nhạc cụ truyền thống của Tây Ban Nha. + Lor-ca (1898-1936), tài năng sáng chói của VH hiện đại Tây Ban Nha, người nghệ sĩ đại diện cho tinh thần tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật của thế kỉ XX.1936 bọn Phát xít bắt giam và bắn chết ông. è thể hiện vẻ đẹp bi tráng của Lor-ca. - Em hiểu như thế nào về ý nghĩa lời đề từ bài thơ và cũng là lời di chúc của Lor-ca “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”? - HS trao đổi và làm việc cá nhân trước lớp. HS khác nhận xét, bổ sung. - GV nhận xét và chốt lại các ý. - Gv diễn giảng: Đây là di chúc của nhà thơ, khi tiên cảm về cái chết. Hãy chôn tôi với cây đàn - phần hồn của đất nước Tây Ban Nha → tình yêu Tổ quốc nồng nàn. Hãy chôn tôi với cây đàn – biểu trưng cho sự nghiệp của Lor-ca → ước nguyện suốt đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật, mong muốn xóa bỏ ảnh hưởng của bản thân để dọn đường cho thế hệ sau vươn tới. - Mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình trong bài thơ được thể hiện như thế nào ở đoạn thơ đầu? Ý nghĩa của nó? - HS trao đổi và làm việc cá nhân trước lớp. HS khác nhận xét, bổ sung. - Gv nhận xét và chốt lại các ý. - Lor-ca và cái chết oan khuất đã được tái hiện như thế nào? Với những hình ảnh tiêu biểu nào? -Các biện pháp nghệ thuật được sử dụng ở đoạn thơ này? Các biện pháp nghệ thuật tác giả sử dụng nhằm mục đích gì? - Nó có ý nghĩa như thế nào trong việc bộc lộ cảm xúc của tác giả? - HS làm việc cá nhân trước lớp. HS khác bổ sung. - Gv nhận xét và chốt ý. - Nên hiểu như thế nào về ý nghĩa của hình ảnh tiếng đàn ở đây? - Ý nghĩa tiếng đàn” được sử dụng trong đoạn thơ này? - Hình ảnh “Không ai chôn cất tiếng đàn” mang ý nghĩa gì? - Cách viết tiếng đàn như cỏ mọc hoang gợi cho em những suy nghĩ gì? - Nhận xét của em về hình ảnh “Giọt nước mắt”, “vầng trăng” ở đoạn thơ này? Biện pháp nghệ thuật được sử dụng? + Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng trong hai dòng cuối? Hiệu quả nghệ thuật của chúng? - Hs trao đổi và làm việc cá nhân trước lớp. HS khác nhận xét, bổ sung. - Gv nhận xét và chốt nội dung bài học. - Nhận xét của em về hình ảnh “Đường chỉ tay”, “Dòng sông rộng” ở đoạn thơ này? Biện pháp nghệ thuật được sử dụng? - Theo em tại sao chàng ném lá bùa cô gái Di-gan, chàng ném trái tim mình vào lặng yên bất chợt? - Điều này giúp ta hiểu thêm gì về Lor-ca? - HS làm việc cá nhân trước lớp. - Gv nhận xét và chốt ý. - Qua mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình, hình tượng Lor-ca hiện lên như thế nào? * Hoạt động 3. Tổng kết Gv hướng dẫn HS khái quát giá trị nghệ thuật và nội dung của bài thơ. I. TÌM HIỂU CHUNG 1/ Tác giả - Thanh Thảo - Trưởng thành trong những năm cuối của cuộc kháng chiến chống Mĩ. Sau năm 1975, ông dành nhiều tâm huyết cho việc đổi mới thơ ca Việt Nam. - Được biết đến bởi những bài thơ và trường ca mang diện mạo độc đáo viết về chiến tranh và thời hậu chiến. Thơ ông là tiếng nói của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. Ông muốn cuộc sống phải được cảm nhận và thể hiện ở bề sâu nên khước từ lối biểu đạt dễ dãi. - - Thể hiện sự cách tân thơ Việt: đào sâu cái tôi nội cảm; cách biểu đạt mới với câu thơ tự do, xoá bỏ ràng buộc khuôn sáo bằng nhịp điệu, cách gieo vần… 2/ Tác phẩm - Xuất xứ: Rút trong tập Khối vuông ru-bich (1985), một sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ của Thanh Thảo: giàu suy tư, nhuốm màu sắc tượng trưng, siêu thực. - Lấy cảm hứng trực tiếp từ những giây phút đầy bi phẫn trong cuộc đời của Lor-ca. - Thể loại: thơ tự do mang phong cách siêu thực-tượng trưng. 3/ Bố cục: Gồm 4 phần - Câu 1–6: Lor-ca – con người tự do, nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị, nghệ thuật TBN. - Câu 7-18: Lor-ca với cái chết oan khuất và nỗi xót xa về sự dang dở của khát vọng cách tân nghệ thuật. - Câu 19-22: Niềm xót thương Lor-ca. - Câu 23-31: Suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ của Lor-ca. II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 1/ Ý nghĩa nhan đề và lời đề từ: - Ý nghĩa nhan đề: + Đàn ghi ta: Nhạc cụ truyền thống của Tây Ban Nha. + Lor-ca: ü Nhà thơ thiên tài của Tây Ban Nha. ü Người nghệ sĩ đại diện cho tinh thần tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật của thế kỉ XX. ü Ông bị bọn Phát xít bắt giam và bắn chết . - Câu thơ đề từ: “ Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”: + Niềm đam mê nghệ thuật và tình yêu xứ sở. + Mong muốn xóa bỏ ảnh hưởng của bản thân để dọn đường cho thế hệ sau vươn tới. + Niềm cảm phục sâu sắc của tác giả với Lorca. 2/ Hình tượng người nghệ sĩ Lor-ca a. Hình ảnh Lor-ca người nghệ sĩ tự do, khát vọng cách tân nghệ thuật : (6 dòng đầu) -“tiếng đàn bọt nước”: H/ả tượng trưng → từ thính giác sang thị giác, thủ pháp lạ hóa → sự sáng tạo mong manh, ngắn ngủi, tan vỡ đột ngột nhưng sinh sôi bất tận. - “áo choàng đỏ gắt”: hình ảnh thực, tượng trưng → đấu trường quyết liệt, nơi người nghệ sĩ đương đầu với những thế lực tàn bạo, hà khắc. - “lang thang, miền đơn độc, yên ngựa mỏi mòn, vầng trăng chuếnh choáng, ” → cuộc hành trình đơn độc của người nghệ sĩ đang tranh đấu cho tự do và cái mới. - “li-la li-la li-la” : nghệ thuật láy âm→ gợi hợp âm của tiếng đàn. à Vẻ đẹp của Lor-ca một ngời nghệ sĩ khao khát cách tân nghệ thuật giữa một thế giới bạo tàn với nền nghệ thuật già nua cằn cỗi. b. Cái chết đầy bi phẫn của Lor-ca, khát vọng cách tân nghệ thuật đành dang dở (Câu 7-18) - Đối lập: + Hát nghêu ngao >< áo choàng bê bết đỏ. â â Tự do của người nghệ sĩ > < bạo lực tàn ác của phát xít - Hoán dụ: +Tiếng đàn àCuộc đời Lor-ca +Áo choàng bê bết đỏ àCái chết - “tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy”: Nhân hóaà âm nhạc - thân phận; tiếng đàn - linh hồn, thân thể và sinh thể. - Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác “tiếng ghi ta” thành sắc màu, hình khối... + Nâu: trầm tĩnh, nghĩ suy. + Xanh: thiết tha, hi vọng. + Tròn bọt nước vỡ tan: Bàng hoàng tức tưởi. + Ròng ròng máu chảy : Đau đớn, nghẹn ngào. à Hệ thống hình ảnh vừa mang ý nghĩa thực vừa mang nghĩa ẩn dụ, tượng trưng, Thanh Thảo tái hiện cái chết bi thảm của Lorcaà đau xót trước cái chết của một tài năng, một nhân cách. c. Niềm xót thương Lor-ca: (câu 19-22) - “Tiếng đàn” à ẩn dụ: nghệ thuật của Lor-ca, tình yêu tự do và yêu con người mà ông suốt đời theo đuổi. - “Không ai chôn cất tiếng đàn” à sức sống mạnh mẽ của nghệ thuật -“ tiếng đàn - cỏ mọc hoang”àSo sánh + Xót thương cho cái chết của một thiên tài, xót tiếc cho hành trình cách tân dang dở. + Cái đẹp không thể bị hủy diệt. -Hình ảnh tượng trưng, so sánh: + “Giọt nước mắt”: cảm thông ,uất hận. + “Vầng trăng”: là biểu tượng cho cái đẹp, cho nghệ thuật của Lor-ca luôn toả sáng. à Cấu trúc gián đoạn bày tỏ sự xót thương, trân trọng, niềm tin mãnh liệt của nhà thơ vào sự bất tử của tiếng đàn Lor-ca. d. Suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ của Lor-ca: (9 dòng cuối) - “Đường chỉ tay”: đứt > < “Dòng sông”: rộng à Đối lập: cuộc đời ngắn ngủi, số phận bé nhỏ trước vô cùng vô tận của thế giới . - “đường chỉ tay đứt”: ẩn dụà số phận, định mệnh nghiệt ngã của Lor-ca. - Các hành động: + ném lá bùa vào xoáy nước + ném trái tim mình vào cõi lặng yên à sự giã từ và giải thoát, một sự lựa chọn. -...dòng sông, ghi ta màu bạc: Gợi cõi chết, siêu thoát. - Li-a li-a li-a: gợi nhịp thời gian vẫn chảy mãi. Sự sống tiếp tục hành trình vô tận của nó, để cho sự sáng tạo nghệ thuật vẫn mãi hồi sinh. à Nhân danh lòng kính trọng Lor-ca, hãy để cho Lor-ca có được một sự giải thoát thực sự. => Hình tượng Lor-ca: - Một nghệ sĩ tự do và cô đơn. - Một cái chết oan khuất, bi phẫn bởi những thế lực tàn ác. - Một tâm hồn bất diệt. à Hình tượng bi tráng về người nghệ sĩ chân chính, tài hoa - sống chết và bất tử với đất nước mình. III. TỔNG KẾT 1/ Nghệ thuật - Thể thơ tự do, không dấu câu, không dấu hiệu mở đầu, kết thúc. - Thủ pháp tiêu biểu của thơ siêu thực đặc biệt là chuỗi hình ảnh, biểu tượng. - Ngôn ngữ thơ hàm súc giàu sức gợi. 2/ Nội dung 4/ Củng cố: - Ý nghĩa văn bản: - Ngợi ca vẻ đẹp nhân cách, tâm hồn và tài năng của Lor –ca – nhà thơ, nhà cách tân vĩ đại của văn học Tây Ban Nha và thế giới thế kỉ XX. -Bài thơ viết về cái chết của Fê-đê-ri-cô Ga-xi-a Lor-ca, nhà thơ, nhạc sĩ, kịch tác gia, nhà hoạt động sân khấu thiên tài người Tây Ban Nha vào năm 1936, khi ông mới 38 tuổi. + Phê-đê-ri-co Gar-xi-a Lor-Ca (1898-1936), một trong những tài năng sáng chói của Tây Ban Nha. Ông sống trong thời đại mà Tây Ban Nha dưới sự cai trị của chế độ độc tài thân phát xít phản động về chính trị; lạc hậu, già cỗi về nghệ thuật. Lor-Ca vừa nồng nhiệt cổ vũ nhân dân đấu tranh giành tự do dân chủ, vừa khởi xướng và thúc đẩy những cách tân nghệ thuật. Ông có ảnh hưởng lớn đến đời sống, chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha lúc bấy giờ. - Cái chết của Lor-ca là sự kiện gây chấn động lớn không chỉ ở Tây Ban Nha mà còn với toàn thế giới, không chỉ với lúc bấy giờ mà còn âm vang tới nhiều năm sau. Thanh Thảo muốn phục sinh thời khắc bi tráng đó, tỏ thái độ ngưỡng mộ, đau xót và qua đó xây dựng biểu tượng nghệ thuật Lor-ca qua một hình ảnh quen thuộc mà độc đáo: đàn ghi ta. - Bài thơ làm sống lại huyền thoại về một con người, một nghệ sĩ, một chiến sĩ, về một xứ sở và về chính âm nhạc, thi ca. - Bài thơ kết hợp hài hòa hai yếu tố thơ và nhâc về cấu tứ; sức gợi mở đa dạng, phong phú về hình ảnh và sự mới mẻ về ngôn từ, góp phần làm nên diện mạo phong phú của thơ ca VN sau năm 1975. 5/ Dặn dò - Cấu trúc tự sự và cấu trúc nhạc giao hưởng. - Chuỗi âm thanh “Li la- li la- li la” luyến láy ở đầu và cuối bài thơ như khúc dạo đầu và kết thúc bản nhạc. - HS đọc và chuẩn bị bài theo câu hỏi Hướng dẫn đọc thêm SGK/ 169 - 173.