Giáo án Ngữ văn 7 (chuẩn kiến thức) - Tuần 15

Tuần Tiết MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON : CỐM (Thạch Lam ) A -MỤC TIÊU BÀI HỌC: Giúp HS : Cảm nhận được phong vị đặc sắc , nét đẹp văn hoá trong một thứ quà độc đáo và giản dị của dân tộc . Thấy và chỉ ra được sự tinh tế , nhẹ nhàng mà sâu sắc trong lối văn tuỳ bút của Thạch Lam . B – HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC : 1 . Ổn định lờp : 2 . Kiểm tra bài cũ Em hãy cho biết những hiểu biết của em về thể thơ lục bát : Số tiếng , số câu , cách gieo vần , luật bằng trắc ? 3 . Bài mới: Bài “ Một thứ quà của lúa non : CỐm “ Là một thứ quà một món ăn thường ngày bình dị , không mấy cao sang nhưng lại đậm đà hương vị riêng thể hiện sự tinh tế khéo léo trong bản sắc văn hoá của đất kinh kì của Thạch Lam . Tiến trình tổ chức hoạt động Ghi bảng Hoạt Động 1 : Đọc Và Tìm Hiểu Chung Về Bài Văn GV đọc mẫu 1 đoạn sau đ1o cho hs đọc tiếp ( Bài tuỳ bút giàu chất trữ tình , cần đọc một cách truyền cảm . ) Cho HS đọc phần chú giải SGK / 161 Em hãy cho bit vài nét về tác giả Thạch Lam ? Em có thể nói những hiểu biết của em về thể tuỳ bút ? Phần chú thích trong SGK tr 161 GV nhấn mạnh : Trong bài có những đoạn miêu tả , kể , nhận xét ,bình luận những nổi bật vẫn là yếu tố trữ tình , là việc biểu hiện trực tiếp cảm xúc của tác giả . VD : Dưới ắnh nằng , giọt sữa dần dần đông lại , bôg lúa ngày càng cong xuống nặng vì cái chất quý trong sạch của trời . CỐm : là Thứ quà riêng biệt ……. Nội cỏ AN NAM CHO biết bố cục của bài ? Bốc cục phụ thuộc vào mạch cảm xúc của tác giả . Đoạn 1 : từ đầu đến “ Thuyển rồng “ : từ hương thơm của lúa non gợi nhớ đến và sự hình thành hạt cốm từ những tinh tuý của thiên nhiên và sự khéo léo của con người . Đoạn 2 : Tiếp theo đến “nhũn nhặn “ : Phát hiện và ca ngợi giá trị của cốm thức dâng đặc biệt thanh khiết của đất trời và đã trở thành một sản phẫm chứa đựng giá trị văn hoá gắn liền với phong tục sau tết của dân tộc . Đoạn 3 : CÒn lại : Bàn về sự thưởng thức cốm . Hoạt Động 2 : Tìm hiểu bài ( phân tích theo bố cục ) Phân tích doạn 1 : Đọc lại bài văn từ đầu đến “ trong sạch của trới “ Tác giả đã mở đầu bài viết về Cốm = những hình ảnh và chi tiết nào ? Cảm hứng được gợi lên từ hương thơm của lá sen trong làn gió mùa hạ lướt qua vừng xen của mặt hồ . Hương thơm ấy gợi nhắc đến hương vị của cốm Em có nhận xét gì về cách dẫn nhập vào bài tuỳ bút này của tác giả? Cách dẫn nhập vào bài rất tự nhiên và gợi cảm Các cảm giác nào đã được huy động để tạo nên giá trị biểu cảm của đoạn văn này ? Tác giả đã huy động nhiều cảm giác để ( huy động ) cảm nhận về đối tượng , đặc biệt là khứu giác để cảm nhận về hương thơm thanh khiết của cánh đồng lúa, của là sen và lúa non . à Gv : và trong đoạn văn này cũng thấy bộc lộ rất rõ sự tinh tế và thiên về cảm giác của ngòi bút Thạch Lam . Em hãy tìm những từ ngữ đặc biệt là tính từ miêu tả tinh tế hương thơm và cảm giác ở trong đoạn mở đầu ? Nhuần thấm , thanh nhã , tươi , thanh khiết , thơm mát , trắng thơm , phảng phất Em có nhận xét gì về cách dùng từ ngữ của tác giả và âm điệu của đoạn văn ? Đoạn văn miêu tả này thầm đậm cảm xúc của tác giả , từ ng74 chọn lọc tinh tế , câu văn có nhịp điệu , gần như một đoạn thơ . Tiếp liền sau đoạn mở , tác giả thể hiện cho chúng ta biết đến việ gì ? Em có suy nghĩ gì về cách biểu hiện ( miêu tả ) của tác giả ở đây ? ( Thảo luận ) Để có hạt cốm còn cần đến công sức và sự khéo léo của con người . Vì vậy , tiếp liền sau đoạn mở tác giả nói đến nghề làm cốm nổi tiếng nhất ở Làng Vông . Ở đây , tác giả không đi sâu vào miêu tà tỉ mỉ kĩ thuật hay công việc làm cốm , mà chỉ cho biết đó là cả một nghệ thụât “ Một loạt cách chế biến , những cách thức truyền từ đời này sang đời khác , một sự ………..trân trọng và khe khắt gữi gìn “ Tác giả chỉ tập trung miêu tả hình ảnh những cô hàng Cốm làng Vông với cái dấu hiệu đặc biệt là chiếc đòn gánh hai đầu cong vút lên những thuyền rồng . Phân tích đoạn 2 : HS đọc lại đoạn 2 . Chỉ bằng một câu tác giả đã khái quát những giá trị đặc sắc chứa đựng trong hạt cốm rất bình dị , khiêm nhường . Hãy tìm câu đó trong đoạn 2 này ? “ Ai đã nghĩ đầu tiên ……. Việc lể nghi “ .Việc dùng cốm làm lễ vật sêu tết thật thích hợp và có ý vị sâu xa , bởi cốm là thức dâng của đất trời , mang trong nó hưong vị vừa thanh nhã , vừa đậm đà của đồng quê nội cỏ , nó rất thích hợp với việc nhi lễ của một xứ sở nông nghiệp lúa nước như nước ta . Thứ lễ vật ấy cùng với hồng lại càng hoà hợp tốt đẹp , biểu trưng cho sự gắn bó , hài hoà trong tình duyên đôi lứa . Sự hoà hợp , tương xứng của hái thứ ấy được thể hiện trên phương diện nào ? Trên 2 phương diện : Màu sắt : tác giả chú ý hình ảnh so sánh máu sắc với màu ngọc thạch và ngọc lựu già , làm cho hai thứ sản vật ấy càng trở nên cao quý . Hương vị : Một thứ thanh đạm , một thứ ngọt sắc , hai vị nâng đỡ nhau Ở cuối đoạn 2 , khi nói về những tập tục tốt đẹp của dân tộc , tác giả còn thể hiện quan điểm gì của mình ? Tác giả bình luận , phên phán thói chuộng ngoại , bắt chước nước ngoài của những kẻ mới giàu có , vô học không biết thưởng thức và trân trọng những sản vật cao quý kín đáo và nhũn nhặn của truyền thống dân tộc . Phân tích đoạn 3 Cho biết nội dung của đoạn cuối ? Bàn về việc thưởng thức cốm Sự tinh tế và thái độ trân trọng của tác giả trong việc thượng thức một món quà bình dị đã được thể hiện như thế nào ? “ Ăn cốm phải ăn từng chút ít …….thảo mộc “ Cốm vốn là một thứ quà bình dị , cahẳng có gì cầu kì , tưởng như không cần phải bàn về việc ăn cốm . Aây thế nhưng tác giả đã có một cái nhìn thấu đáo và một thái độ văn hoá khi nói về sự thưởng thức một món ăn bình dị như cốm Trước khi đưa ra lời đề nghị với những người mua cốm . tác giả đã đưa ra một hình ảnh cho chúng ta thấy được sự hoà quyện của thiên nhien hết sức tinh tế , đẹp đẽ , bay bổng theo em đó là hình ảnh nào ? “ Chúng ta có thể nói rằng ……….chút bụi nào “ à GV : Quả thật ông có sự quan sát và nhận xét tinh tế, nhạy cảm , tỉ mỉ, kĩ lưỡng . Và bài tuỳ bút được kết thúc = lời đề nghị với những người mua cốm , em có suy nghĩ gì trước những lời đề nghị này ? Ngoài vấn đề phải biết nâng niu , trân trọng những giá trị được kết tinh ở cốm ,. Cái chính mà tác giả nói tới có lẽ là cái nhìn văn hoá với việc ẩm thực Từ đoạn văn này em có suy nghĩ và nhận xét gì về văn hoá trong ẩm thực ? (Thảo luận ) Hoạt Động3 : Em cảm nhận như thế nào về nhận xét của tác giả “ Cốm là thức ăn riêng biệt ……… An nam “ Chỉ ở nước ta mới có thứ quà đặc biệt này Nó là sản phẩm do chính bàn tay của những người nông dân một nắng hai sương tạo thành. Em hãy nêu những nét đặc sắc về bài tuỳ bút này ? Từ ngữ chọn lọc tinh tế . Lối diễn đạt nhẹ nhàng mà sâu sắc thiên về cảm xúc Cảm xúc gắn liền với miêu tả , nhận xét bình luận . Tóm lại vấn đề mà tác giả muốn trình bày với chúng ta qua tuỳ bút là gì ? à Ghi nhớ : SGK / 163 I . Giới Thiệu Tác giả – Tác phẩm : (SGK / II . Tìm Hiểu Bài : 1 . Sự hình thành của hạt cốm : ……. Khi đi qua cánh đồng xanh ………. Mùi thơm mát của bông lúa non …… ……. Giọt sữa dần dần đọng lại à Từ ngữ chọn lọc tinh tế . 2 . Giá trị đặc sắc của cốm Cốm là thứ quà riêng của đất nước . là thức dân của những cánh đồng lúa …… mang hường vị …….. mộc mạc. Và thanh khếit của đồng quê nội cỏ AN Nam à Nhận xét , bình luận 3 . Bàn về sự thưởng thức cốm : ……… ăn cốm phải ăn từng chút , thong thả và ngẫm nghĩ . à Cái nhìn văn hoá với việc ẩm thực . II . GHI NHỚ : (SGK / 180 ) 4 . Củng cố : Em hãy nêu lại những đặc điểm của thể tuỳ bút ? 5 . Dặn dò : Chọn học thuộc một đoạn văn trong bài khoảng 5 à 6 dòng . Chuẩn bị : “Chơi Chữ “ Tiết : Chơi Chữ A – MỤC TIÊU CẦN ĐẠT : Giúp HS : Hiểu được thế nào là chơi chữ Hiểu được một số cácfh chơi chữ thường dùng Bước đầu cảm thụ được cái đẹp cái hay của chơi chữ B – HOẠT ĐỘNG DẠY – HỌC 1 . Ổn định lớp 2 . Kiểm tra bài cũ Cho biết vài đặc điểm của thể loại tuỳ bút ? Câu văn nào trong bài đã khái quát những giá trị đặc sắc chứa đựng trong hạt cốm ? 3 . Bài mới Chơi chữ không chỉ là công việc của văn chương , trong đời sống hằng ngày , người ta cũng thường hay chơi chữ . Không phải chỉ có người lớn mới thích chơi chữ mà các em học sinh còn nhỏ tuổi cũng thích chơi chữ . Vậy chơi chữ là gì ? Bài học hôm nay chúng ta cùng đi vào tìm hiểu . Tiến trình tổ chức hoạt động Ghi bảng HĐ 1: Thế Nào Là Chơi chữ Gv ghi bài ca dao sau đêy lên bảng cho HS đọc “ Bà già đi chợ cầu đông …… Lợi thì có lợi những răng không còn “ Em có nhận xét gì về nghĩa của các từ “ Lợi “ Trong bài ca dao này ? Lợi ở câu 2 có nghĩa : thuận lợi , lợi lộc Trong câu trả lời của thầy bói thì mới đầu ta cứ tưởng là lợi với nghĩa thuận lợi nhưng đọc tiếp vế sau “ Nhưng răng ó còn “ Ta mới thấy ý đích thực của thầy bói : Bà đã già rồi , tính chuyện chồng con làm gì nữa ? Hoá ra cái từ lợi ở đây không còn nghỉa là thuận lợi nữa mà chuyển sang một nghĩa khác . Em có nhận xét gì về câu trả lời của thầy bói ở cuối bài ? Trả lời gián tiếp , đượm chất hài hước mà không cay độc . Việc dùng từ lợi ở cuối bài là đã dựa vào hiện tượng gì của từ ? Dựa vào hiện tựong đồng âm hay còn gọi là “ đánh tráo ngữ nghĩa “ Việc dùng từ ngữ như vậy có tác dụng ? Gây cảm giác bất ngờ , thú vị . Từ những tìm hiểu ở tr6en em có thể cho biết thế nào là chơi chữ ? à Ghi nhớ 1 : SGK / 164 GV đưa thêm ví dụ : “Trùng trục như con bò thui Chín mắt , chín mũi , chín đuôi , chín đầu “ Câu này chơi chữ nào ? Dựa trên hiện tượng ? Chơi chữ “ Chín “ . DỰa vào hiện tượng đồng âm . Hoạt động 2 : Các Lối Chơi chữ Em hãy chỉ rõ các lối chơi chữ trong các đoạn văn , thơ trong SGK / 164 ? Sánh với Nava “ranh tướng “ pháp Tiếng tăm nồng nặac ở Đông Dương à Dùng lối nói trại âm Mênh mông muôn mẫu một màu mưa Mỏi mắt miên man mài mịt mờ à Dùng lối điệp âm Con cá đối bỏ trong cối đá Con mèo cái nằm trên mài kèo à Dùng lối nói lái Ngọt thơm sau lớp vỏ gai …………………… Sầu riêngmà hoá vui chung trăm nhà à Dùng từ ngữ trái nghĩa NHư vậy về cơ bản có mấy cách chơi chữ ? è Ghi nhớ 2 : SGK / 165 Hoạt động 3 : Luyện tập Bài 1 / 165 Bài 2 / 165 Bài 4 / 166 I . Tìm hiểu bài : 1 . Chơi chữ là gì ? A . VD : “ Bà già đi chợ cầu đông …… Lợi thì có lợi những răng không còn “ à Dựa vào hiện tượng đồng âm . à chơi chữ B. Ghi nhớ SGK / 164 II . Các lối chơi chữ : 1. Dùng lối nói chạy âm Sánh với Nava “ranh tướng “ pháp Tiếng tăm nồng nặac ở Đông Dương 2 . Dùng lối điệp âm Mênh mông muôn mẫu một màu mưa Mỏi mắt miên man mài mịt mờ 3 . Dùng lối nói lái Con cá đối bỏ trong cối đá Con mèo cái nằm trên mài kèo 4 . Dùng từ ngữ trái nghĩa Ngọt thơm sau lớp vỏ gai …………………… Sầu riêng mà hoá vui chung trăm nhà III . Ghi nhớ 1 + 2 ( SGK / 165) III . Luyện tập : Bài 1 / 165 Bài 2 / 165 Bài 4 / 166 4 . Củng cố : Chơi chữ là gì ? Có mấy lối chơi chữ ? 5 . Dặn dò : HTL ghi nhớ 1 + 2 / 165 Làm bài tập 3 : Sưu tầm một số cách chơi chữ trong sách báo . Tiết : LÀM THƠ LỤC BÁT A – MỤC TIÊU CẦN ĐẠT : Dưới nhiều hình thức , giúp cho mọi HS có cơ hội tập làm thể thơ lục bác để hiểu được luật của nó . B – HOẠT ĐỘNG DẠY – HỌC 1 . Ổn định lớp 2 . Kiểm tra bài cũ Thế nào là Chơi chữ ? Cho ví dụ ? Có mấy cách chơi chữ ? Kể và cho Ví dụ ? 3 . Bài mới Lục bát là thể thơ độc đáo của văn học Việt Nam . Song trong thực tế Nhiều HS đến Sinh viên vẫn không nắm được thể thơ này . Vì vậy tập làm thơ lục bát là 1 yêu cầu chính đáng . Tiết học hôm nay sẽ giúp chúng ta tìm hiểu và tập làm thể thơ này . Tiến trình tổ chức hoạt động Hoạt động 1 : Tìm hiểu luật thơ lục bát Đọc kỹ câu ca dao sau đây và trả lời câu hỏi : “ Anh đi anh nhớ quê nhà …………………… NHớ ai tác nước bên đường hôm nao " Câu ca dao trên có mấy dòng , mỗi dòng có mấy tiếng ? Vì sao gọi là lục bát ? Câu ca dao trên có 4 dòng , dòng 1 có 6 tiếng , dòng 2 có 8 tiếng , dòng 3 và 4 cũng giống như dòng 1 và 2 . Câu ca dao trên có tất cả 2 cặp 6, 8 . Vì vậy mới gọi là lục bát . Cho sơ đồ sau và điền các kí hiệu B,T,V ứng với mỗi từ của bài ca dao trên vào các ô ? Các tiếng có dấu huyền và không dấu gọi là thanh bằng , kí hiệu là B. Các tiếng có dấu sắc , nặg , hỏi , ngã gọi là thanh trắc , kì hiệu là T Vần kí hiệu là V B B B T B BV T B B T T BV B BV T B T T B BV T B T T B BV B BV Nêu nhận xét về luật thơ lục bát ( về số câu , số tiếng , số vần , vị trí vần , sự đổi thay , bổng trầm , ngắt nhịp ) ? ( Thảo luận ) Số câu : câu ca dao trên có 4 âu ( câu ca dao có thể có 2 câu , 4 câu , 6, 8 câu ………) nói chung là số câu không hạn định nhưng thường kết bằng câu bát . Số tiếng : cứ 1 câu 6 ( câu lục ) đến câu 8 ( câu bát ) Số vần : các tiếng vần (6 và 8) đều là vần bằng Vị trí vần : Tiếng thứ 6 dòng 6 ứng với tiếng 6 dòng 8 . Tiếng thứ 8 dòng 8 ứng với tiếng 6 dòng 6 và ngược lại . Bổng , trầm : Các tiếng ở vị trí 2,4,6,8 bắt buộc theo luật bằng – trắc Các tiếng ở vị trí 1,3,5,7 không bắt buộc theo luật . Ngắt nhịp : thường là nhịp 2/2 , hoặc 4/4 nhưng cũng có khi 3/3 Tóm lại , qua việc tìm hiểu về thơ lục bát , em hãy nêu nhận xét về luật thơ này ? è Ghi nhớ : SGK / 156 Hoạt động 2 : Luyện tập Bài 1 / 157 Bài 2 / 157 Bài 3 / 157 4 . Củng cố : Em hãy trình bày luật của thơ lục bát . 5 . Dặn dò : Học thuộc lòng ghi nhớ : SGK / 156 Chuẩn bị bài : “ Chuẩn Mực Sử Dụng Từ “ Phẩn ghi bảng I . TÌM HIỂU BÀI : 1 . Luật thơ lục bác : Anh Đi Anh Nhớ Quê Nhà B B B T B BV Nhớ Canh Rau Muốn Nhớ Cà Dầm Tương T B B T T BV B B 2 . Ghi nhớ : ( SGK / 156 ) II . LUYỆN TẬP : Bài 1 / 157 : Làm thơ lục bát Bài 2 / 157 : sửa lại câu lục bát cho đúng luật . Bài 3 / 157