Giáo án Ngữ văn 8 Tiết 81 Tức cảnh pác bó ( Hồ Chí Minh)

Soạn: 8/2/2008 Giảng: 11/2/2008 Tiết 81 Tức cảnh Pác Bó ( Hồ Chí Minh) A.Mục tiêu cần đạt: Giúp HS: 1. Cảm nhận được niềm thích thú thực sự của Hồ Chí Minh trong những ngàygian khổ ở Pắc Bó. Qua đó thấy được vẻ đẹp tâm hồn của Bác, vừa là một chiến sĩ say mê hoạt động cách mạng vừa như một người khách lâm tuyền ung dung sống hoà nhịp với thiên nhiên. 2. Hiểu được giá trị nghệ thuật độc đáo của bài thơ. * Trọng tâm: phân tích B.Chuẩn bị: GV: Soạnbài,tranhvẽ cảnh Bác đang ngồi trên bàn đá dịch sử Đảng. HS: học bài cũ, soạn bài mới. C. Tổ chức các hoạt động 1. ổn định 2. Kiểm tra: - Học thuộc lòng bài thơ"Khi con tu hú" của Tố Hữu - Bài thơ có thể chia làm mấy đoạn? bức tranh mùa hè hiện lên như thế nào và tâm trạng của tác giả ra sao? 3. Bài mới * Giới thiệu bài: Năm 1911, tại bến cảng Nhà Rồng, người con đất Việt Nguyễn Tất Thành rời Tổ quốc ra đi tìm đường cứu nước. Người đã sống bằng nhiều nghề, làm đủ mọi việc để hoạt động cách mạng.Ba mươi năn sau( 2/1941), Người trở về Tổ quốc; nơi Người đặt chân đến đầu tiên là Cao Bằng. Ghi lại giây phút đáng nhớ ấy, nhà thơ Tố Hữu viết: Ôi sáng xuân nay, xuân bốn mốt... Trắng rừng biên giới nở hoa mơ Bác về. Im lặng. Con chim hót Thánh thót bờ lau vui ngẩn ngơ... Từ đó Người sống và làm việc ở hang pác Bó( Cốc Bó), tỉnh Cao Bằng. ởđây, Người đã nhiều lầnngẫu hứng, cất bút đề thơvịnh cảnh, vịnh đời. Hôm nay cô cùng các em thưởng thức một trong những bài thơ đó của Người nơi Pác Bó: Tức cảnh Pác Bó. phương pháp Nội dung -GV nêu hướng dẫn đọc: giọngđọc vui pha chút hóm hỉnh, nhẹ nhàng, thanh thoát, sảng khoái, thoải mái; nhịp thơ 4/3 hoặc 2/2/3 GV đọc mẫu- gọi HS đọc- nhận xét. ? Hãy nhắc lại những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Chí Minh? Bài thơ được ra đời trong hoàn cảnh nào? GV bổ sung: Sau 30 năm bôn ba hoạt động Cách mạng ở nước ngoài, Bác về nức trực tiếp lãnh đạo phong trào Cách mạng trong nước. Để đảm bảo bí mật, Người sống và làm việc trong điều kiện vô cùng gian khổ và thiếu thốn ở hang Pắc Bó, bên bờ suối Người đặt tên là suối Lê- nin, đằng sau dãy núi Người đặt tên là núi Các Mác. ? Em hiểu " sử đảng" ở đây là gì? ? Giải nghĩa từ " chông chênh"? Em hiểu " tức cảnh" làgì? ( từ cảnh nảy sinh tình cảm).Từ đó em có thể hiểu nhan đề của bài thơ như thế nào? ? Bài thơ được viết theo thể thơ gì? ?Nêu bố cục thông thường của thể thơ này? GV: Khác với những bài thơ tứ tuyệt khác, đay là bài thơ Bác viết bằng tiếng Việt rất dễ hiểu. ? Cảm nhận chung của em về giọng điệu của bài thơ và tâm trạng củachủ thể trữ tình? ( Giọng ung dung, thoải mái thể hiện tâm trạng vui, sảng khoái của chủ thể trữ tình) - Gọi HS đọc ? Câu thơ mở đầu, Bác giới thiệu cho ta biết được điều gì về cuộc sống của Người ở nơi Pác Bó? ?Cấu tạo của câu thơ có gì đặc biệt? Hãy chỉ ra cấu tạo đặc biệt đó? ? Cắt nghĩa hành động" ra suối". "vào hang"? ( Ra suối để làm việc, vào hang để nghỉ ngơi, sinh hoạt sau một ngày làm việc) ? Phép đối này tạo nên nhịp điệu câu thơ nhơ thế nào? - GV: Bình luận về câu thơ này , nhà thơ Chế lan Viên viết: " Cuộc sống bí mật đó hình như đã được khá ổn định trong một khoảng thời gian khá lâu dài đủ để hình thành nếp đều đặn, nhịp nhàng, cân đối." ? Qua đây, em hiểu gì về nếp sống của Người ở hang Pắc Bó? ? Đằng sau nếp sống ấy, ta cảm nhận như thế nào về phong thái của Bác ? - Gọi HS đọc ? Nếu câu 1 cho ta biết Bác ở như thế nào thì câu 2 nói về chuyện gì? GV: cháo bẹ là cháo ngô ăn thay gạo, thay cơm. Rau măng là măng rừng ăn thay cho các loại rau xanh. ?Những thức ăn ấy giúp em hình dung được cuộc sống của người ở nơi đây ra sao? ? Em hiểu " cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng" là như thế nào? A. Lúc nào cũng có, cũng sẵn, không thiếu. B. Tuy hoàn cảnh vật chất thiếu thốn, gian khổ nhưng tinh thần cách mạng luôn sẵn sàng. - HS trả lời - GV nhận xét: Cách1: vừa là hiện thực vừa thấy thấp thoáng nụ cười của Bác Cách 2: có phần cứng nhắc lên gân, không phù hợp với tinh thần của Bác. - Đối với Bác, dù trong hoàn cảnh nào, mọi gian khổ đều nhẹ tựa lông hồng. Sau này trong " Nhật ký trong tù" Bác nói nhiều về khó khăn gian khổ: có thể là bị trói,bị xiềng xích: " Hôm nay xiềng xích thay dây trói...", hay là ghẻ lở: " Đầy mình đỏ tía như hoa gấm..." ? Em có nhận xét gì về cách nói Bác về những khó khăn gian khổ?( cách nói hóm hỉnh). ? Cách nói ấy cho ta thấy Bác là người như thế nào? ? Tại sao nói về cực khổ thiếu thốn mà Người lại vui vẻ đến như vậy? (Bác vui vì sau bao nhiêu năm trời phải xa nước, nay được trở về sống trên mảnh đất Tổ quốc, trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng trong nước. Đặc biệt với nhãn quan chính trị sáng suốt, Bác phân tích tình hình thế giới, trong nước và tin chắc rằng thời cơ giành độc lập đang tới gần. " Đối với Nguyễn ái Quốc và các bạn chiến đấu của Người,những ngày tháng ở Pác Bó tựa như những ngày vui bất tận, rực rỡ sắc màu của cảnh chờ đợi những chuyển biến vĩ đại...Chưa bao giờ Nguyễn ái Quốc làm việc nhiệt tình đến như vậy. Người trẻ ra đến hai ba chục tuổi."( Kô-bê-lép) ? Trong thi Đường, câu thứ ba là câu chuyển. Em hãy chỉ ra sự chuyển mạch trong câu thơ ấy? GV:Nhiều thi sĩ cho rằng,thơ tứ tuyệt làm khó là câu chuyển.Non một tý là câu thơ sẽ xộc xệch, vụng về ngay. Thơ Bác, đây là một câu chuyển đầy tài hoa. Từ hoạt động cá nhân,khung cảnh thiên nhiên chuyển qua hoạt động xã hội, từ nơi ở đơn xơ, bữa ăn đạm bạc đi vào công việc thiêng liêng, quan trọng. ?Bàn đá "chông chênh"gợi tả hình ảnh như thế nào? không vững chắc,không phẳng ,để nghiêng thế lực CM nước ta còn trong thời kỳ khó khăn, trứng nước. ? Chính cái bàn làm việc ấy là nơi diễn ra công việc gì?( dịch sử Đảng) ? Em hiểu công việc " dịch sử Đảng" là công việc như thế nào? ( Rất quan trọng. Bác đang dịch vắn tắt lịch sử Đảng cộng sản Liên xô làm tài liệu huấn luyện và thực hành cho cán bộ cách mạng. ?Em có nhận xét gì về nghệ thuật đối của câu thơ? ? Ba tiếng " dịch sử Đảng" có gì độc đáo về thanh điệu? ( 3 thanh trắc liên tục kết thúc câu thơ ) ? Tạo cho câu thơ có âm hưởng như thế nào? ( âm hưởng rắn chắc, đanh thép) ? Câu thơ toát lên tư thế làm việc của Bác như thế nào? -GV: Nếu 3 câu đầu Bác nóivề hoàn cảnh sống và làm việc của Người ở hang pắc Bó thì đến câu thứ 4, Bác lại đưa ra cách nhìn nhận cuỉa Người về cuộc đời hoạt động Cách mạng. ? Khép lại bài thơ, Bác nói về cuộc đời hoạt động cách mạng như thế nào? ? Nghĩa gốc của từ " sang" là gì? ( sang trọng, giàucó) ? Trong bài thơ, Bác khẳng định cuộc đời cách mạng " thật là sang". Theo em, cái sang củacuộc đời cách mạng là ở chỗ nào? GV: cái "sang" của người cách mạng không phải là cái sang về vật chất, danh vị mà là cái sang về mặt tinh thần, cái sang của phong thái ung dung, làm chủ. ? Từ "sang' góp phần tạo nên giọng điệu bài thơ như thế nào?( giọng điệu dí dỏm, ngạo nghễ) ? Em có nhận xét gì về cách kết thúc bài thơ? Kết thúc bài thơ bất ngờ: + 3 câu đầu Bác nói về cuộc đời cách mạng khó khăn, thiếu thốn. + Khép lại bài thơ, tác giả lại khẳng định ra sao?( sang) ? Từ " sang" là nhãn tự đã kết tinh, bật sáng ý nghĩa tư tưởng của toàn bài. Đó là tư tưởng tinh thần gì? ? Bài thơ có nét đặc sắc gì về nghệ thuật? ? Qua bài thơ, em hiểu gì về cuộc đời và tinh thần cách mạng của Bác? ? Thú lâm tuyền của Nguyễn Trãi và Bác Hồ có gì giống nhau và khác nhau? I. Đọc - tìm hiểu chú thích 1. Đọc 2. Chú thích a. Tác giả: b. Bài thơ: * Hoàn cảnh sáng tác: 2/1941 tại hang Pắc bó(Cốc Bó),thuộc huyện Hà Quảng- Cao Bằng . * Giải nghĩa từ: - Sử đảng: - Chông chênh: - Tức cảnh Pắc Bó: Cảnh Pắc Bó tạo nên cảm xúc để Bác viết thành thơ. 3. Thể thơ: thất ngôn tứ tuyệt 4. Bố cục: khai- thừa- chuyển- hợp II. Đọc- hiểu văn bản 1. Câu khai: - Nói về nơi ở và nếp sống sinh hoạt hàng ngày của Bác. - Dùng phép đối: + Đối vế câu: sáng ra bờ suối/tối vào hang + Đối thời gian: sáng/ tối + Đối hoạt động: ra/ vào - Giọng điệu nhịp nhàng, cân đối. Cuộc sống bí mật nhưng vẫn qui củ, nề nếp. Phong thái ung dung, thanh thản, hoà hợp với thiên nhiên núi rừng Pắc Bó của Bác 2. Câu thừa: - chuyện ăn uống, sinh hoạt: cháo bẹ, rau măng Cuộc sống đạm bạc, kham khổ. - Vẫn sẵn sàng Cách nói hóm hỉnh bộc lộ tinh thần lạc quan, vượt lên trên hoàn cảnh. 3. Câu chuyển: Bàn đá chông chênh, dịch sử Đảng B T Đối ý: ĐK làm việc tạm bợ/ nội dung công việc quan trọng,thiêng liêng. Đối thanh: chông chênh-dịch sử Đảng Bằng nghệ thuật đối và âm hưởng rắn chắc, đanh thép, câu thơ đã toát lên tư thế làm chủ, ung dung, vững vàng của Bác. 4. Câu hợp: - Cuộc đời cách mạng thật là sang + Niềm vui to lớn được sống giữa thiên nhiên, giữa lòng đất nước dấu yêu. + Được làm công việc cách mạng. + Sống thoải mái, ung dung. Giọng đùa vui hóm hỉnh, thể hiện tinh thần lạc quan: vui với cảnh nghèo, hoà hợp với thiên nhiên, ham làm việc và tự hào về công việc của mình. III.Tổng kết: 1. Nghệ thuật:- Giọng đùavui, hóm hỉnh. - Nghệ thuật đối rất chỉnh - Thanh điệu đắc sắc 2. Nội dung: - Cuộc sống cách mạng đầy khó khăn gian khổ. - Nhưng: + Tâm hồn hoà hợp với thiên nhiên + Say sưa hoạt động cách mạng + Tinh thần lạc quan, phong thái ung dung IV. Luyện tập *Giống nhau: Lối sống thanh cao, đều coi thiên nhiên là bạn, hoà hợp với thiên nhiên. * Khác nhau: Nguyễn Trãi Bác Hồ + Bất lực trước hoàn cảnh. + Quên đi thực tại + Hoạt động cách mạng bí mật. + Đem lại hạnh phúc cho nhân dân. 4. Củng cố và hướng dẫn: GV hệ thống kiến thức bài