Giáo án Ngữ văn 9 - Học kỳ II - Tiết 71, 72: Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng)

Tiết 71-72 Chiếc lược ngà Nguyễn Quang Sáng Mục tiêu cần đạt : Sách giáo viên B.Chuẩn bị : - Giáo viên : Giáo án, bảng phụ. - Học sinh : Soạn bài. C.Lên lớp : I. Hoạt động 1 : Khởi động 1. Ổn định : 2. Bài cũ : Tóm tắt truyện “Lặng lẽ Sapa? Nêu nét đẹp của anh thanh niên? 3. Bài mới : II. Hoạt động 2 : Đọc hiểu văn bản -Tóm tắt vài nét về tác giả? -Hoàn cảnh sang tác truyện “Chiếc lược ngà”? (Viết vào năm 1946, tại chiến trường Nam Bộ, thời kỳ kháng chiến chống Mỹ diễn ra quyết liệt. Truyện viết trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt, nhưng tập trung nói về tình người. Cụ thể là tình cha con trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh và tình đồng chí của những người Cách mạng). -HD HS đọc văn bản. -Hãy nêu tóm tắt cốt truyện của đoạn trích?(SGV/215) -Theo em văn bản được trình bày bằng những phương thức biểu đạt nào? (tự sự +miêu tả + nghị luận ) -Ai là nhân vật chính ? Vì sao em biết? ( Cà 2 cha con bé Thu : Vì câu chuyện kể về tình cảm cha con xoay quanh nhân vật từ đầu đến cuối truyện) -Theo em tình huống nào bộc lộ sâu sắc và cảm động tình cha con của ông Sáu và bé Thu ? ( Có 2 tình huống : Tình huống 1 : Hai cha con gặp nhau sau 8 năm xa cách, nhưng bé Thu không nhận ba, đến lúc nhận ba và biểu lộ tình cảm thắm thiết thì ông sáu lại phải ra đi. ( Đây là tình huống1 cơ bản của truyện) Tình huống 2 : Khi ở căn cứ, ông Sáu dành hết tình yêu thương mong nhớ đúa con vào việc làm chiếc lược ngà tặng đứa con nhưng ông đã hy sinh chưa kịp trao món quà cho đứa con. Tình huống 1 bộc lộ tình cảm mãnh liệt của bé Thu với Cha; Tình huống 2 biểu lộ tình cảm sâu sắc của người cha dối với bé Thu) *Chuyển: Vậy tình cảm cha con giữa bé Thu và ông Sáu được biểu lộ cụ thể như thế nào → Phần→ phân tích → -Sau 8 năm xa cách trở về không phải bé Thu đã nhận ra cha mình ngay, vậy trước khi nhận ra ông Sáu là cha, bé Thu có thái độ và hành động ra sao ta vào phần 1 → ghi → Theo dõi bằng mắt đoạn truyện “ vừa lúc ấy…không bắt nó về” -Bé Thu có những phản ứng nào khi nghe ông Sáu gọi mình là “con” và xưng là “ba”? (HS trả lời : GV ghi sẵn bảng phụ, Hs trả lời đến đâu, Gv gở đáp án ra đến đấy: -Giật mình, tròn mắt nhìn. -Mặt nó tái đi, vụt chạy , kêu thét lên.) -Những phản ứng trên biểu hiện cảm xúc gì của bé Thu lúc này? ( HS nhận xét trả lời, gv ghi bảng phụ : ngạc nhiên, lo lắng sợ hãi → -Vì sao bé Thu co phản ứng như thế?(Vì cha đi chiến đấu biền biệt xa nhà từ khi em chưa đầy 1 tuổi, lên 8 tuổi 2 cha con mới gặp nhau. Thời gian xa cách quá lâu nên Thu không nhận ra ông Sáu là cha mình) *Bình: Gặp lại con sau nhiều năm xa cách với bao nỗi nhớ thương, nên ông Sáu không kìm được nỗi vui mừng trong phút đầu nhìn thấy con, nhưng thật trớ trêu, đáp lại sự vồ vập của cha, bé Thu tỏ ra lạnh lùng, sợ hãi ông Sáu càng muốn gần con thì con càng tỏ ra lạnh nhạt. Hãy tìm chi tiết chứng tỏ điều này?(HS phát biểu, GV gỡ bảng phụ ; “càng vỗ về…càng đẩy ra.”) -Em thấy phản ừng của bé Thu khi mời ông Sáu ăn cơm có gì đặc biệt? (Nói trống không : Vô ăn cơm, cơm chín rồi : gỡ bảng phụ ) -Em có nhận xét gì về câu nói của bé Thu khi nhờ ông Sáu chắc nước cơm? (Nói trống hông suồng sã : Cơm sôi rồi, chắc nước cơm dùm cái. (gỡ bảng phụ) -Bằng cách ấy bé Thu muốn tỏ thái độ gì với mọi người? (không muốn nhận ông Sáu là ba) - Trong bữa cơm bé Thu có phản ứng gì, khi ông Sáu bỏ cái trứng cá vào chén nó , khi bị ông Sáu đánh? (HS phát hiện, GV theo dõi và gỡ bảng phụ: Hất trứng ra… cơm văng tung tóe; nhảy xuống xuồng…bơi qua sông) -Vì sao Bé Thu lại phản ứng như thế?(vì em muốn cự tuyệt một cách quyết liệt trước tình cảm của ông Sáu) -Qua các hành động của bé Thu , em hiểu gì về tình cảm của bé Thu dành cho ông Sáu? (không có tình cảm, lạnh nhạt, xa cách, đặc biệt bé Thu rất ương ngạnh → Ghi bảng - Sự ương ngạnh của bé Thu có đáng trách không? Vì sao em lại không chụi nhân ông Sáu là cha? (Thảo luận : không đánh trách bởi vì hoàn cảnh xa cách trắc trở của chiến tranh Thu còn quá nhỏ không thể hiểu được vì tình thế éo le, khắc nghiệt của đời sống và người lớn chưa ai kịp chuẩn bị cho nó đón những khả năng bất thường, nên nó không tin ông Sáu là cha chỉ vì trên mặt ông Sáu có thêm vết thẹo. Thu không thể chấp nhận một người khác với cha mình trong tấm ảnh mà nó được biết. Phản ứng tâm lý của em là hoàn toàn tự nhiên. Điều này chứng tỏ Thu là cô bé có cá tính mạnh mẽ, tình cảm của em rất xâu sắc chân thật. em chỉ em ba khi tin chắc đó đúng là ba. Trong cái “cứng đầu” của bé Thu còn ẩn chứa cả sự kiêu hãnh của trẻ thơ về một tình yêu dành cho người cha đích thực , người trong tấm hình chụp chung với má.) -Nếu em là bé Thu ở trong hoàn cảnh đó em sẽ xử sự ra sao?( HS trả lời) *Chuyển : Trên đây là tình cảm và thái độ của bé Thu trước khi nhận ông Sáu là cha. Vậy khi nhận ra ông Sáu là cha tình cảm của bé Thu thể hiện như thế nào, ta tiếp tục tìm hiểu → ghi mục b -HS đọc đoạn “Đến lúc chia tay…từ từ tuột xuống” -Bé Thu có hành động gì khi nghe ông Sáu nói “Thôi ! Ba đi nghe con”?(HS phát hiện, GV theo dõi, gỡ bảng phụ: Kêu thét: ba…a…a…ba” -Lần này bé Thu cũng hét lên nhưng không phải gọi má mà là gọi “ba”. Em cảm nhận như thế nào về tiếng khê này?(HS thảo luận 2’ : đây không phải là tiếng kêu thét lần đầu tiên gặp ba, vừa ngạc nhiên , vừa sợ hãi. Mà đây là tiếng kêu của tình thương ruột thịt, thái độ hành động đột ngột thay đổi hoàn toàn, tình cảm cha con thiêng lieng đã bung cháy lên). -Em nghĩ gì về lời bình luận sâu đây của người kể chuyện “Tiếng kêu của nó…xé cả ruột gan mọi người…đó là tiềng kêu “ba” mà nó cố nén…như vỡ ra từ đáy long nó”? sgk/198. *Chốt-Bình : Thể hiện đúng tâm trạng của nhận vật bé Thu. Trong đêm bỏ chạy về bên ngoại, Thu đã được ngoại giải thích vết thẹo làm thay đổi gương mặt ba nó. Sự nghi ngờ đã được giải tỏa. Bé Thu đã thức tỉnh, vì thế trong giờ phút chia tay, tình yêu, nỗi mong nhớ ngưới cha xa cách bấy lâu dồn nén bỗng bùng lên thật mạnh mẽ, hối hả, cuống quýt có xen lẫn cả sự hối hận. Qua chi tiết này phần nào cho ta thấy sự am hiểu và đồng cảm sâu sắc với nhân vật yêu quý của mình. +GV gỡ bảng phụ hỏi: những hành động “chạy thót lên…hôn dang hai chân cuâ chặt lấy ba.” Diễn tả tình cảm gì của bé Thu đối với ba?(HS thảo luận : * Bình –Chốt : Tất cả những hành động ấy biểu hiện một tình yêu ruột thịt nồng nàng của đứa con với người cha. Lúc này đây phải chăng Thu thấy thật xót xa, ân hận về lỗi lầm của mình. Thực sự xót thương người cha đau khổ. Trong trí nhớ của cô bé người cha đẹp lắm, vì đạn bom quân thù người, cha mang vết thẹo trên mặt, đấy là niềm đau khổ, vậy mà mình nở xa lánh , lạnh nhạt, khiến cho người cha càng đau khổ hơn, giờ hiểu ra thì đã muộn, cha sắp đi xa. Em ôm chặt ba hơn, níu chặt ba như muốn đền bù hụt hẫng đã qua, hồn nhiên ngây thơ cô bé nghĩ rằng như thế sẽ giữ chặt ba hơn, ba sẽ ở lại với mình. Nhà văn không viết nhiều chỉ bằng một chi tiết nhỏ ấy đủ để cho ta xúc động trước những nỗi niềm tâm trạng của nhân vật. Nỗi niềm ấy, tâm trạng ấy trong trẻo, chân thành biết bao. Cô bé yêu cha thương cha nhiều lắm. Chứng kiến những tình cảm ấy trong cảnh ngộ chia ly, có người không cầm được nước mắt. Và người kể chuyện thì cảm thấy như có bàn tay ai nắm lấy tay mình. -Từ sự việc nêu trên đây bé Thu hiện lênvới tính cách như thế nào trong cảm nhận của em?( Hồn nhiên, ngây thơ, mạnh mẽ, sâu sắc → ghi bảng *Chốt : Bé Thu có cảm nhận thật sâu sắc, mạnh mẽ nhưng cũng thật dứt khoát, rạch ròi. Ở em còn có nét cá tính là sự cứng cỏi đến mức như ương nghạnh. Nhưng em vẫn là đứa trẻ với tất cả nét hồn nhiên, ngây thơ của trẻ con. -Qua việc tìm hiểu em có nhận xét gì về nghệ thuật khắc họa nhân vật bé Thu? (Gv gợi ý cho HS nhìn vào các chi tiết trong bảng phụ để nhận xét. Miêu tả dáng vẻ, lời nói cử chỏi, để bộc lộ nội tâm, kết hợp bình luận về nhân vật) *Chốt: Qua việc miêu tả diễn biến tâm lý nhân vật bé Thu ta thấy tác giả am hiểu tâm lỳ nhân vật trẻ thơ, diễn tả rất sinh động với tấm lòng yêu mến, trân trọng những tình cảm tốt đẹp của trẻ thơ. HẾT TIẾT 1 → TIẾT 2 *Củng cố : - Phát biểu cảm nghĩ về nhân vật bé Thu ? -NHận xét về nghệ thuật tả người của tác giả ? *Chuyển: Ở tình huống thứ 1 trong truyện đã bộc lộ tình cảm thắm thiết của bé Thu đối với cha. Còn tình huống 2 bộc lộ sâu sắc tình cảm của người cha đối với bé Thu, tình cảm ấy thể hiện ra sao ta tiếp tục tìm hiểu → ghi mục 2 -Vì sao ông sáu khao khát được gặp con? ( Vì suốt 8 năm nay, ông chưa một lần gặp mặt con gái đầu lòng mà ông vô cùng thương nhớ ) -Tiếng gọi “Thu con” cùng với điệu bộ vừa bước vừa khom người đưa tay chờ đón con cho thấy tình cảm của ông Sáu lúc này như thế nào?(Vui mừng, tưởng con sẽ chạy đến với mình) -Nhưng ông đã bị bé Thu từ chối tình cảm, nó sợ hãi bỏ chạy. Ông đứng sững người nhìn theo con hai tay buông xuống như bị gãy. Chi tiết này phản ánh nội tâm của ông sáu lúc này như thế nào? (buồn bã , thất vọng) -Tuy thất vọng nhưng ông Sáu hết mực thương con mấy ngày ở nhà ông luôn vỗ về con, cho dù càng vỗ về thì con càng xa lánh. Ông đã có biểu hiện gì, khi bé Thu gọi ông vào ăn cơm?(lắc đầu cười) -Cử chỉ “nhìn con, lắc đầu cười” của ông sáu thể hiện tình cảm gì đối với con? (buồn, sẵn lòng tha thứ cho em) - Trong bữa cơm vì sao ông Sáu đánh con? (vì ông gắp trứng cho con, con hất tung đi, nóng giận không kìm chế được khi thấy con ương nghạnh, buồn bực vì tình thương yêu của người cha chưa được đền đáp) -Phút chia tay bé Thu đã nhận ra cha, vì sao ông sáu lại khóc? ( khóc vì sung sướng hạnh phúc khi cảm nhận được tình ruột thịt từ con mình) *Bình: Vì một cuộc đầu tranh chung của cả dân tộc, ông Sáu đã mang vết thẹo trên mặt, đã hy sinh vẻ đẹp của một thời trai trẻ. Đấy là nỗi đau thể xác, mấy ngày về thăm nhà, ông lại phải trãi qua nỗi đau tinh thần, đó là đứa con gái duy nhất ông hằng mong nhớ không chụi nhận ông là cha, không một lời gọi “ba”. Cho đến phút cuối cùng trước lúc chia tay ông mới được hưởng hạnh phúc của người cha. Nhưng giây phút ấy ngắn ngủi quá. Để rồi cuối cùng ông phải vĩnh viễn xa con. -HS đọc đoạn : “ Sau đó…nhắm mắt đi xuôi” -Ở chiến khu lúc nhớ con, ông Sáu cứ ân hận sao mình lại đánh con. Nỗi khổ đó cứ dày vò (Gở bảng phụ) , Em nghĩ gì người cha qua chi tiết này?(hiền lành, nhân hậu, nâng niu tình cảm cha con) -Vì sao ông bỏ công làm chiếc lược ngà?(vì nỗi day dứt, ân hận ám ảnh ông suốt nhiều ngày sau khi chia tay với gia đình, là việc ông đã đánh con khi nóng giận. Rồi lời dặn của bé Thu “ba về rồi ba mua cho con một cây lược nghe ba” đã thúc đẩy ông nghĩ đến việc làm một chiếc lược ngà dành cho con. Điều này chứng tỏ ông là một người rất mực yêu thương con, không quên lời hẹn ước với con gái trong ngày ra đi.) -Theo em chiếc lược ông Sáu làm cho con có phải là một chiếc lược ngà bình thường không, vì sao?( cây lược có một hàng răng thưa, trên sống lược có khắc một hàng chữ nhỏ mà ông sáu đã gò lưng tẩn mẫn khắc từng nét “Yêu nhớ tặng con Thu của ba”. Chiếc lược đã thành một vật quý giá thiêng liêng của ông Sáu “chiếc lược ấy chưa chãi được mái tóc của con nhưng nó như gỡ rối được phần nào tâm trạng của ông”. Nó làm dụi đi nỗi ân hận và chứa đựng bao nhiêu tình cảm yêu mến, nhớ thương mong đợi của người cha đối với đứa con xa cách. Hằng đêm ông sáu ngắm nhìn chiếc lược, mài nó lên tóc cho thêm bóng, thêm mượt. Tác giả không miêu tả rõ nhưng người đọc vẫn hình dung cái kỷ vật nhỏ bé thân thương ấy mỗi ngày mỗi đẹp, trắng ngà anh ánh, tỏa sáng lung linh. Đó là biểu tượng trắng trong quý giá của tình cha con của ông Sáu và bé Thu. Và điều này càng làm cho ta tiếc thương hơn khi ông sáu hy sinh, không kịp trao cho con gái chiếc lược ngà) -Hình ảnh cuối cùng của ông Sáu khi bị đạn giặc trúng ngực : “Anh đưa tay vào túi, móc cây lược đưa cho tôi và nhìn tôi hồi lâu” có ý nghĩa gì? *Chốt-Bình: Trước khi vĩnh biệt con, ông Sáu vẫn nhớ đến cây lược, vẫn nhớ đến mong ước của con ông đã chuyển nó cho người bạn như một cử chỉ chuyển giao sự sống, một ước nguyện gìn giữ muôn đời tình cảm cha con ruột thịt. Cái nhìn cuối cùng của ông là điều ông nhắn gửi đồng đội thay mình thực hiện ước mơ của con. Ông đã mãi mãi đi xa nhưng tình cảm của cha con ông Sáu không chết, chiếc lược ngà đã tìm được địa chỉ và được trao tận tay bé Thu – nay đã là cô giao liên 18 tuổi. -Qua tình cảm của ông Sáu dành cho con đã bộc nét đẹp gì trong tâm hồn người cán bộ Cách mạng ấy? (độ lượng, hết mực yêu thương con) → ghi III. Hoạt động 3 : Ghi nhớ -Theo em sức hấp dẫn của truyện “Chiếc lược ngà” là gì? ( xây dựng cốt truyện khá chặt chẽ, có những yếu tố bất hợp lý nhưng hợp lý. Bé Thu không nhận cha rồi lại biểu lộ tình cảm nồng thắm với cha trước khi chia tay. Sự bất ngờ ấy gây hứng thú cho người đọc. Ở phần sau truyện tác giả còn tạo them một bất ngờ nữa đó là cuộc gặp gỡ tình cờ của nhân vật kể chuyện với Thu – bấy giờ đã là một cô giao liên dũng cảm. Xây dựng tình huống bất hợp lý mà hợp lý. Miêu tả tính đặc sắc tính cách của nhân vật, nhất là nhân vật trẻ em) -Chuyện được kể theo lời trần thuật của nhân vật nào?(ông Ba – người bạn thân thiết của ông Sáu) -Chọn cách kể như vậy có tác dụng gì trong việc xây dựng và thể hiện nội dung tư tưởng của nhân vật? (nhân vật kể chuyện không chỉ là người chứng kiến khách quan và kể lại, mà còn bày tỏ sự đồng cảm của nhân vật kể chuyện, các chi tiết, sự việc và các nhân vật khác trong truyện bộc lộ rõ hơn, ý nghĩa tư tưởng của truyện them sức thuyết phục. Chọn nhân vật kể như vậy khiến cho câu chuyện trở nên đáng tin cậy, người kể chuyện hoàn toàn chủ động kể theo trạng thái cảm xúc của mình, chủ động xen vào những ý kiến bình luận, suy nghĩ để dẫn dắt sự tiếp nhận của người đọc, người nghe) -Cảm nhận của em như thế nào sau khi đọc xong câu chuyện này ?( câu chuyện không chỉ ngởi ca hình ảnh cha con đậm đà sâu sắc, mà còn gợi cho người đọc thấn thía vì đau thương, mất mát, éo le mà chiến tranh gieo xuống cho bao người, bao gia đình, trên đất nước Việt Nam) +Cho hs thực hiện phần ghi nhớ / 202 → ghi IV. Hoạt động 4 : Luyện tập - HD HS làm bài tập 1 : Phân tích tâm lý bé Thu , lúc chưa nhận ba → lúc đã nhận ba → khẳng định tính cách nhân vật. -HD HS làm bài tập 2: Đóng vai ông Sáu hoặc bé Thu để kể lại truyện. V. Hoạt động 5 : Củng cố - Dặn dò - Nhắc lại nội dung bài học. - Học bài làm BT ở SGK. - Soạn bài “Ôn tập tiếng Việt” A.Tìm hiểu bài: I.Tác giả_Tác phẩm: II.Kết cấu tác phẩm: III.Phân tích: 1.Tháo độ, hành động của bé Thu trước khi nhận ra ông Sáu là cha: -Ngạc nhiên , sợ hãi. -Ương ngạnh, xa cách lạnh nhạt. b. Thái độ hành dộng của bé Thu khi nhận ra người cha: →Hồn nhiên , ngây thơ mạnh mẽ, sâu sắc. 2. Nhân vật ông Sáu : -Yêu con thắm thiết sâu nặng. IV. Tổng kết: B. luyện tập :