Giáo án Ngữ văn lớp 8 Trường THCS Hải Lộc

Tuần 1: Bài 1 Tiết 1 Văn bản Văn học Ngày soạn…………. Ngày day:………….. Tôi đi học (Thanh Tịnh) A/ Mục tiêu cần đạt `Giúp học sinh: Cảm nhận được tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật "tôi" ở buổi tựu trường đầu tiên trong đời. Thấy được ngòi bút văn xuôi giàu chất thơ, gợi dư vị trữ tình man mác của Thanh Tịnh. B/ Chuẩn bị GV: Nghiên cứu tài liệu – soạn giáo án. HS: Tóm tắt tác phẩm – soạn bài. C/ Tiến trình lên lớp - ổn định tổ chức - Sĩ số - Nền nếp - Kiểm tra bài cũ Giáo viên kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh cho việc học môn Ngữ văn: SGK, vở ghi, vở soạn bài, … Bài mới Giới thiệu bài: Trong cuộc đời mỗi con người, những kỷ niệm tuổi học trò thường được neo đậu, lưu giữ lâu bền trong tâm hồn. Đặc biệt là những kỷ niệm về buổi đến trường đầu tiên. Truyện ngắn "Tôi đi học" của nhà văn Thanh Tịnh đã diễn tả những kỷ niệm mơn man, bâng khuâng của một thời thơ ấy. I/ Giới thiệu tác giả, tác phẩm (Xuất xứ, nội dung, thể loại, bố cục) ? Giới thiệu vài nét về tác giả, tác phẩm? - Thanh Tịnh (1911 - 1988), tên thật là Trần Văn Ninh, Lên 6 tuổi đổi là Trần Thanh Tịnh, quê ở xóm Gia Lạc, ven sông Hương, ngoại ô thành phố Huế. - Từ năm 1933, ông đi làm ở các sở tư rồi vào nghề dạy học và bắt đầu viết văn, làm thơ. - Sáng tác của Thanh Tịnh nhìn chung đều toát lên vẻ đẹp đằm thắm, tình cảm êm dịu, trong trẻo. - Tác phẩm chính: Hậu chiến trường (Tập thơ 1937), Quê mẹ (Tập truyện ngắn 1941), Ngậm ngải tìm trầm (Tập truyện ngắn 1943), Sức mồ hôi (Ca dao 1954), Những giọt nước biển (Tập truyện ngắn 1956), Đi từ giữa một mùa sen (Truyện thơ), …. - Truyện ngắn Thanh Tịnh đằm thắm, trong trẻo, êm dịu. Thể hiện một tâm hồn nhậy cảm trước vẻ đẹp của con người và quê hương. - Truyện ngắn "Tôi đi học" in trong tập "Quê mẹ", xuất bản năm 1941. Đây là truyện ngắn giàu chất trữ tình. - Thông qua dòng hồi tưởng của nhân vật "tôi", tác giả làm sống lại "Những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường". Những rung động tinh tế ấy của nhân vật đã được tác giả thể hiện hết sức sống động nhờ sự đan xen hợp lý giữa tự sự, miêu tả và biểu cảm. ? Xét về mặt thể loại văn bản, có thể xếp bài này vào kiểu loại văn bản nào? (có thể gọi đây là văn bản nhận dạng, văn bản biểu cảm được không?) - Văn bản này là văn bản biểu cảm vì toàn truyện là cảm xúc tâm trạng của nhân vật trong buổi tựu trường đầu tiên. - Không thể gọi là văn bản nhận dạng đơn thuần vì đây là một tác phẩm văn chương thật sự có giá trị tư tưởng – nghệ thuật, đã được xuất bản từ lâu. GV: Mạch truyện được kể theo dòng hồi tưởng của nhân vật "tôi" theo trình tự thời gian của buổi tựu trường đầu tiên. ? Vậy có thể chia mấy đoạn? ý của từng đoạn? - Chia 4 đoạn: + Đoạn 1: Từ đầu đ "lòng tôi lại tưng bừng rộn rã": Từ hiện tại mà nhớ về dĩ vãng: biến chuyển của trời đất cuối thu và hình ảnh mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường gợi cho nhân vật "tôi" nhớ lại mình ngày ấy cùng những kỷ niệm trong sáng (khơi nguồn nỗi nhớ). + Đoạn 2: Từ "buổi mai hôm ấy" -> "như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi": Tâm trạng của nhân vật "tôi" trên con đường cùng mẹ tới trường. + Đoạn 3: Từ "Trước sân trường làng Mĩ Lí" đ "khi nhìn ngôi trường ngày khai giảng, khi nhìn mọi người, các bạn; lúc nghe gọi tên mình và phải rời bàn tay mẹ để vào lớp". + Đoạn 4: Từ "Một mùi hương lạ" đ hết: Tâm trạng của nhân vật "tôi" khi ngồi vào chỗ của mình và đón nhận giờ học đầu tiên. II/ Hướng dẫn đọc và tìm hiểu từ khó. * Đọc tác phẩm GV: Nêu yêu cầu đọc: - Giọng chậm rãi, dịu dàng, sâu lắng. - Chú ý đọc đúng những câu nói của nhân vật tôi và nhân vật ông Đốc (đọc giọng phù hợp) GV: Đọc mẫu một đoạn, một vài câu nói của 2 nhân vật trên. ? Gọi 2 em đọc tiếp nhau hết một lần văn bản? ? Các em nhận xét cách đọc của bạn? GV: Bổ sung, sửa chữa. * Tìm hiểu từ khó - Tựu trường: Đến trường ngày khai giảng năm học. - Ông Đốc: ở đây là ông Hiệu trưởng. - Lưng lẻo nhìn: có thể hiểu là nhìn lại với tâm trạng lưu luyến, dùng dằng. - Bất giác: Chợt, bỗng chợt. - Lạm nhận: Nhận quá đi, nhận vào mình những phần, những điều không phải của mình. III/ Phân tích tác phẩm 1. Khơi nguồn kỷ niệm ? Đọc diễn cảm đoạn 1? Cho biết nỗi nhớ buổi tựu trường của tác giả được khơi nguồn từ thời điểm nào? Vì sao? * Thời điểm gợi nhớ: - Cuối thu (đầu tháng 9) – Thời điểm khai trường. - Cảnh thiên nhiên: Lá rụng nhiều, mây bàng bạc. - Cảnh sinh hoạt: Mấy em bé rụt rè cùng mẹ đến trường. => Gợi cho nhân vật "tôi" nhớ lại mình ngày ấy cùng những kỷ niệm trong sáng của tuổi học trò. GV: ở đây là sự liên tưởng tương đồng, tự nhiên giữa hiện tại và quá khứ. Từ hiện tại (chứng kiến hiện tại) mà nhớ về quá khứ của mình. ? Tâm trạng của nhân vật tôi khi nhớ lại kỷ niệm cũ được diễn tả qua những chi tiết nào? - Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều, và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường. - Mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng, rộn rã. GV: Khi diễn tả tâm trạng nhớ lại những kỷ niệm cũ của mình, tác giả đã sử dụng 4 từ láy rất gợi cảm. ? Em hãy chỉ ra và phân tích giá trị biểu cảm của 4 từ láy diễn tả cảm xúc ấy? - 4 từ láy đó là: nao nức, mơn man, tưng bừng, rộn rã. Bốn từ láy ấy được sử dụng để tả tâm trạng, cảm xúc của nhân vật "tôi" khi nhớ lại kỷ niệm tựu trường. Đó là những cảm giác trong sáng nảy nở trong lòng. Những cảm xúc, cảm giác ấy gần gũi, bổ sung cho nhau nhằm diễn tả một cách cụ thể tâm trạng khi nhớ lại và cảm xúc thực sự của nhân vật "tôi" khi ấy. Các từ láy đó góp phần rút ngắn khoảng cách thời gian giữa quá khứ và hiện tại. Chuyện đã xảy ra từ bao năm rồi mà như vừa mới xảy ra hôm qua, hôm kia,… 2. Tâm trạng, cảm giác của nhân vật "tôi" trên con đường cùng mẹ đến trường ? Đọc thầm đoạn 2, chú ý những câu đối thoại giữa 2 mẹ con và cho thầy (cô) biết: ở đoạn 2, tác giả viết: "Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học". Tâm trạng thay đổi đó được biểu hiện cụ thể như thế nào? Những chi tiết nào trong cử chỉ, trong hành động và lời nói của nhân vật "tôi" khiến em chú ý? Vì sao? - Con đường, cảnh vật chung quanh vốn rất quen nhưng "lần này tự nhiên thấy lạ". Tự cảm thấy có sự thay đổi lớn trong lòng mình. GV: - "Cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn" với bộ quần áo mới, với mấy quyển vở mới trên tay. GV: - "Cẩn thận", nâng niu "2 quyển vở mới", vừa lúng túng, vừa "muốn thử sức", muốn khẳng định mình khi xin mẹ "mẹ đưa bút thước cho con cầm". Đó cũng là tâm trạng và cảm giác rất tự nhiên của một đứa bé lần đầu tiên đến trường. - Tôi cảm thấy mình "trang trọng và đứng đắn". - Thấy mấy cậu nhỏ trạc bằng tuổi tôi …. trao sách vở cho nhau xem mà tôi thèm. - Hai quyển vở mới đang ở trên tay tôi bắt đầu thấy nặng: "Tôi bặm tay ghì thật chặt, nhưng 1 quyển vở cũng xệch ra và … chúi xuống đất. Tôi xóc lên và nắm lại cẩn thận". - Tôi muốn thử sức mình nên xin mẹ: "Mẹ đưa bút thước cho con cầm". ? Những động từ: Thèm, bặm, ghì, xệch, chúi, muốn … được sử dụng đúng chỗ đã có tác dụng như thế nào? - Những động từ: Thèm, bặm, ghì, xệch, chúi, muốn… được sử dụng đúng chỗ đã khiến người đọc hình dung dễ dàng tư thế và cử chỉ ngộ nghĩnh, ngây thơ, đáng yêu của chú bé. ? Tóm lại, tâm trạng của nhân vật "tôi" trên con đường cùng mẹ đến trường là tâm trạng như thế nào? - Đó là tâm trạng: vui sướng, háo hức, hăm hở và tự tin. (giáo viên ghi bảng chính, ý chính rút ra đó) D/ Củng cố: giáo viên hệ thống bài dạy Đ/ Hướng dẫn Về nhà đọc diễn cảm đoạn 1 + 2 Thuộc các dẫn chứng Phân tích được ý 1 và ý 2 Tìm hiểu tiếp phần còn lại để tiết sau sẽ học. Tiết 2: Văn bản Ngày soạn…………. Ngày day:………….. Tôi đi học (tiếp) A/ Mục tiêu cần đạt: (như tiết 1) B/ Chuẩn bị GV: Nghiên cứu tài liệu HS: Tìm hiểu tiếp đoạn 3, 4 (SGK trang 6, 7) C/ Tiến trình lên lớp ổn định tổ chức Sĩ số Nền nếp Kiểm tra bài cũ ? Cho biết nỗi nhớ của nhân vật "tôi" về những kỷ niệm của buổi tựu trường đầu tiên được khơi nguồn từ thời điểm nào? Phân tích tâm trạng của "tôi" trên con đường cùng mẹ đến trường? Bài mới 3. Tâm trạng, cảm giác của nhân vật "tôi" khi đến trường: ? Khi đến trường, nhân vật "tôi" đã nhìn thấy những gì ở đó? - Trước sân trường làng Mĩ Lí dày đặc cả người. Người nào cũng áo quần sạch sẽ, gương mặt ai cũng vui tươi và sáng sủa. ? Nhìn cảnh tượng đó "tôi" có cảm giác và tâm trạng ntn? - Cảm giác: Trường Mĩ Lí vừa xinh xắn, vừa oai nghiêm. - Tâm trạng: Lo sợ, vẩn vơ, ngập ngừng, rụt rè, thèm vụng và ước ao thầm. ? Khi nghe thấy một hồi trống vang lên thì "tôi" nhìn thấy gì và cậu bé có cảm giác ntn? - Thấy: Mấy người học trò cũ đến xắp hàng dưới hiên rồi đi vào lớp. - Cảm giác: Chơ vơ, vụng về ? Khi nghe ông đốc gọi tên vào lớp thì "tôi" có cảm giác và tâm trạng ntn? - Nghe ông đốc gọi tên từng người "tôi" cảm thấy như quả tim mình ngừng đập. - Nghe gọi đến tên, tôi giật mình và lúng túng. ? Em nhận xét gì về sự thay đổi tâm trạng của nhân vật tôi từ khi trên đường cùng mẹ đến trường đến lúc nghe ông đốc gọi tên vào lớp? - Quá trình ấy đã có sự thay đổi lớn trong tâm trạng của "tôi": Từ tâm trạng háo hức, hăm hở, tự tin (trên đường tới trường) chuyển sang tâm trạng: lo sợ vẩn vơ, ngập ngừng, rụt rè, thèm vụng, ước ao thầm và chơ vơ, lúng túng. ? Có ý kiến cho rằng: "Tâm trạng của tôi khi đến trường, khi nhìn cảnh dày đặc cả người, nhất là khi nhìn cảnh trò cũ vào lớp … là tâm trạng: lo sợ vẩn vơ, vừa bỡ ngỡ, vừa ước ao thầm vụng, chơ vơ, vụng về, lúng túng. Cách tả như vậy thật tinh tế và hay". Em có đồng ý với ý kiến trên không? Vì sao? (Cho học sinh thảo luận 4 nhóm, cử học sinh đại diện phát biểu) - Đó là sự chuyển biến rất phù hợp với quy luật tâm lý trẻ thơ. Cách kể – tả như vậy là tinh tế và hay. ý kiến trên là hoàn toàn đúng. ? Hãy tìm và phân tích để thấy rõ tác dụng lớn của các hình ảnh so sánh được nhà văn vận dụng trong truyện ngắn này? - Có 3 hình ảnh so sánh được nhà văn vận dụng trong truyện ngắn (3 hình ảnh so sánh đáng chú ý nhất) + Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng. + ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi. + Họ như con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ. Họ thèm vụng và ước ao thầm được như những người học trò cũ, biết lớp, biết thầy để khỏi phải rụt rè trong cảnh lạ. => Các so sánh trên xuất hiện ở các thời điểm khác nhau để diễn tả tâm trạng, cảm xúc của nhân vật tôi. Đây là các so sánh giàu hình ảnh, giàu sức gợi cảm được gắn với những cảnh sắc thiên nhiên tươi sáng, trữ tình. Nhờ các hình ảnh so sánh như thế mà cảm giác, ý nghĩ của nhân vật tôi được người đọc cảm nhận cụ thể, rõ ràng hơn. Cũng nhờ chúng, truyện ngắn thêm man mác chất trữ tình trong trẻo. ? Em có cảm giác gì về thái độ, cử chỉ của những người lớn (ông đốc, thầy giáo đón nhận học trò mới, các phụ huynh)? - Các phụ huynh đều chuẩn bị chu đáo cho con em ở buổi tựu trường đầu tiên, đều trân trọng thâm dự buổi lễ quan trọng này. Có lẽ họ cũng đang lo lắng, hồi hộp cùng con em mình. - Ông đốc là hình ảnh một người thầy, một người lãnh đạo nhà trường rất từ tốn, bao dung. - Thầy giáo trẻ dạy học sinh mới cũng chứng tỏ là một người vui tính, giàu tình thương yêu. - Qua các hình ảnh về người lớn, chúng ta nhận ra trách nhiệm, tấm lòng của gia đình, nhà trường đối với thế hệ tương lai. Đó là một môi trường giáo dục ấm áp, là một nguồn nuôi dưỡng các em trưởng thành. 4. Tâm trạng, cảm giác của nhân vật "tôi" khi ngồi vào chỗ của mình và đón nhận giờ học đầu tiên. ? Đọc diễn cảm đoạn cuối? ? Cho biết tâm trạng và cảm giác của "tôi" khi bước vào chỗ ngồi lạ lùng ntn? - Cảm giác mới của "tôi" khi bước vào lớp học: nhìn cài gì cũng "thấy mới lạ và hay hay", cảm giác "lạm nhận" (nhận bừa) chỗ ngồi kia là của riêng mình; nhìn người bạn mới, chưa quen mà đã "thấy quyến luyến" là sự biến đổi tự nhiên của tâm lý nhân vật. Vì chỗ ngồi này mình sẽ ngồi trong suốt năm học, người bạn này sẽ là người gắn bó với mình cả năm … ? Hình ảnh "một con chim con liệng đến đứng trên bờ cửa sổ, hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao" có phải đơn thuần chỉ có nghĩa thực hay không? Vì sao? - Hình ảnh "một con chim con… bay cao" gợi sự nhớ tiếc những ngày trẻ thơ hoàn toàn chơi bời tự do đã chấm dứt để bước vào một giai đoạn mới trong cuộc đời – giai đoạn làm học sinh, tập làm người lớn. Hình ảnh này không chỉ đơn thuần chỉ có nghĩa thực, như một sự tình cờ mà có dụng ý nghệ thuật, có ý nghĩa tượng trưng rõ ràng. ? Em có nhận xét gì v ề cách kết thúc truyện của nhà văn Thanh Tịnh? Dòng chữ "Tôi đi học" kết thúc truyện có ý nghĩa gì? - Cách kết thúc truyện tự nhiên, bất ngờ: Dòng chữ "tôi đi học" vừa khép lại bài văn, vừa mở ra một thế giới mới, một khoảng không gian, thời gian mới, một tâm trạng, tình cảm mới, một giai đoạn mới trong cuộc đời đứa trẻ. Dòng chữ chậm chạp và chập chững xuất hiện lần đầu tiên trên trang giấy trắng tinh, thơm tho, tinh khiết như niềm tự hào hồn nhiên và trong sáng của nhân vật "tôi" và của nỗi lòng ta khi hồi nhớ lại buổi thiếu thời. Dòng chữ "tôi đi học" thể hiện chủ đề của truyện ngắn này. ? Hãy nhận xét về nét đặc sắc nghệ thuật truyện ngắn này? Theo em sức thu hút của tác phẩm này được tạo nên từ đâu? * Đặc sắc nghệ thuật - Truyện ngắn được bố cục theo dòng hồi tưởng, cảm nghĩ của nhân vật "tôi" theo trình tự thời gian của một buổi tựu trường. - Sự kết hợp hài hoà giữa kể, miêu tả với bộc lộ tâm trạng, cảm xúc. -> Chính các đặc sắc nghệ thuật đó đã góp phần quan trọng tạo nên chất trữ tình của tác phẩm. * Sức lôi cuốn của tác phẩm được tạo nên từ: - Bản thân tình huống truyện (buổi tựu trường đầu tiên trong đời đã chứa đựng cảm xúc thiết tha, mang bao kỷ niệm mới lạ, "mơn man" của nhân vật "tôi"). - Tình cảm ấm áp, trìu mến của những người lớn đối với các em nhỏ lần đầu tiên đến trường. - Hình ảnh thiên nhiên, ngôi trường và các so sánh giàu sức gợi cảm của tác giả. đ Toàn bộ truyện ngắn toát lên chất trữ tình thiết tha, êm dịu. IV/ Tổng kết – ghi nhớ. * Tổng kết ? Văn bản truyện ngắn trên có sự kết hợp của các loại văn bản sau không? Biểu cảm Miêu tả Kể chuyện - Truyện ngắn trên có sự kết hợp của các loại văn bản: Biểu cảm, miêu tả và kể chuyện. ? Sự kết hợp đã diễn ra ntn và có tác dụng gì? - Các yếu tố: tự sự, miêu tả, biểu cảm xen kết nhau một cách hài hoà có tác dụng: Diễn tả tâm trạng "mơn man", với những kỷ niệm đẹp, trong sáng, trong trẻo của nhân vật "tôi" trong buổi tựu trường đầu tiên, gieo vào lòng ta bao nỗi niềm bâng khuâng, bao rung cảm nhẹ nhàng trong sáng. ? Hãy tổng kết lại những nghệ thuật tiêu biểu của truyện ngắn này? - "Tôi đi học" không thuộc loại truyện ngắn chứa đựng nhiều sự kiện, nhân vật, những xung đột xã hội. Toàn bộ tác phẩm là "những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường" qua hồi tưởng của nhân vật "tôi". - Truyện ngắn này có bố cục theo dòng hồi tưởng của nhân vật tôi. Qua dòng hồi tưởng ấy mà Thanh Tịnh diễn tả cảm giác, tâm trạng theo trình tự thời gian của một buổi tựu trường. - Sự kết hợp hài hoà, đan xen giữa kể, miêu tả, bộc lộ tâm trạng, cảm xúc. - Truyện ngắn nhưng hầu như không có cốt truyện, tất cả chỉ giãi bày lên mặt giấy dòng tâm sự của một tâm hồn trẻ dại qua buổi tựu trường đầu tiên. - Truyện ngắn đậm chất trữ tình, là truyện ngắn mà ngọt ngào, thiết tha, êm dịu như một bài thơ. ? Nội dung, chủ đề của truyện ngắn này là gì? Thanh Tịnh đã diễn tả dòng cảm nghĩ: Trong cuộc đời mỗi con người, kỷ niệm trong sáng của tuổi học trò, nhất là buổi tựu trường đầu tiên, thường được khắc ghi mãi mãi. GV: Truyện ngắn đậm chất trữ tình "Tôi đi học" cho thấy: đối với mỗi con người, những kỷ niệm thời thơ ấu, đặc biệt là kỷ niệm về buổi tựu trường đầu tiên có sức mạnh ám ảnh và lưu giữ sâu sắc trong ký ức của mỗi người. Truyện ngắn nhưng hầu như không có cốt truyện. Tất cả chỉ giãi bày lên mặt giấy dòng tâm sự của một tâm hồn thơ dại qua buổi khai trường đầu tiên. Chất thơ ngọt ngào, mơn man, buồn buồn và lây lan rung động mỗi khi đọc truyện là ở chỗ nó tạo được sự đồng cảm của mọi người. Bởi vì ai mà chẳng có buổi đến trường đầu tiên đầy bỡ ngỡ, háo hức mà rụt rè, lo lắng là vui râm ran, rạo rực. Chất thơ được tạo chính bởi tình huống truyện không có truyện. Rồi những hình ảnh thiên nhiên quen thuộc khi mùa thu lại về trên làng quê Việt Nam, với những cơn gió heo may se se lạnh, lá rụng và bầu trời bàng bạc… Tất cả đã làm nên cái không khí rất rieng của khoảng thời gian khai trường. Dòng cảm xúc, cảm giác chuyên chở tâm trạng cứ xuôi mái một chiều êm êm, dịu dịu nhưng lại có sức rung động lòng người khiến ai đã đọc áng văn một lần là không thể nào không cảm nhận như chính là cảnh của mình, là lòng mình vậy. Có thể so sánh truyện ngắn của Thanh Tịnh với truyện ngắn của Thạch Lam vì cả hai nhà văn này đều có những truyện ngắn giàu chất trữ tình, ngọt ngào, êm dịu, thiết tha và hết sức tinh tế trong việc miêu tả dòng cảm xúc của nhân vật. * Ghi nhớ: SGK trang 9. ? 1 em đọc phần ghi nhớ sgk trang 9? (học sinh đọc to, rõ ràng ghi nhớ) V/ Luyện tập ? Đọc bài tập 1 sgk trang 9? 1. Phát biểu cảm nghĩ của em về dòng cảm xúc của nhân vật "tôi" trong truyện ngắn "Tôi đi học". GV: Dòng cảm xúc của nhân vật "tôi" trong truyện ngắn "tôi đi học" được bộc bạch qua dòng hồi tưởng, theo trình tự thời gian của một buổi tựu trường. * Khơi nguồn kỷ niệm: - Thời điểm gợi nhớ: Cuối thu – thời điểm khai trường - Cảnh thiên nhiên: lá rụng nhiều, mây bàng bạc - Cảnh sinh hoạt: Mấy em bé rụt rè cùng mẹ đến trường. => Gợi cho nhân vật tôi nhớ lại mình ngày ấy với những kỷ niệm trong sáng của tuổi học trò. * Tâm trạng của "tôi" trên đường cùng mẹ đến trường: - Tâm trạng: Hăm hở, náo nức đ cảm giác trong sáng đ tưng bừng rộn rã đ lòng tôi thay đổi lớn: trang trọng và đứng đắn đ thèm, muốn thử sức mình đ ý nghĩ vừa non nớt, vừa ngây thơ. * Tâm trạng của "tôi" khi đến trường: Lo sợ vẩn vơ đ bỡ ngỡ đ ngập ngừng e sợ đ thèm vụng và ước ao thầm đ cảm giác bơ vơ đ vụng về lúng túng đ quả tim như ngừng đập đ quên cả mẹ đứng sau lưng đ càng lúng túng hơn đ tự nhiên thấy nặng nề lạ lùng đ nức nở khóc theo. * Tâm trạng "tôi" khi ngồi chỗ ngồi của mình và đón nhận giờ học đầu tiên: - Lạm nhận chỗ ngồi là của riêng đ quyến luyến tự nhiên với bạn mới quen đ thèm thuồng nhìn cánh chim bay ngoài cửa sổ đ trở về với thực tại đ đón nhận giờ viết tập đầu tiên: "Tôi đi học". ? Yêu cầu của đề ntn? Yêu cầu viết một văn bản ngắn: Hình thức đ Văn bản ngắn: là phải kết cấu 3 phần (mở, thân, kết) nhưng phải ngắn gọn, súc tích. Mở rộng đ Ghi lại ấn tượng của em trong buổi đến trường khai giảng lần đầu tiên. GV: Các em hãy dựa vào truyện ngắn trên mà viết, khi viết phải kết hợp giữa các yếu tố: kể – tả - biểu cảm để cho bài làm sinh động. D/ Củng cố: Giáo viên hệ thống bài (2 tiết) Đ/ Hướng dẫn về nhà Phân tích được tâm trạng của nhân vật "tôi" qua 4 ý (thuộc dẫn chứng) Thuộc lòng nghi nhớ Hoàn chỉnh lại 2 bài tập phần luyện tập. Soạn bài: Trong lòng mẹ Tiết 3: Tiếng Việt Ngày soạn…………. Ngày day:………….. Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh: - Hiểu rõ cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ và mối quan hệ về cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ. - Thông qua bài học, rèn luyện tư duy trong việc nhận thức mqh giữa cái chung và cái riêng. B/ Chuẩn bị: GV: Soạn giáo án HS: Tìm hiểu bài học C/ Tiến trình lên lớp ổn định tổ chức Sĩ số Nền nếp Kiểm tra bài cũ: kết hợp bài mới Bài mới Giới thiệu bài: ở lớp 7 các em đã học về từ đồng nghĩa và từ trái nghĩa. Bây giờ em nào có thể nhắc lại một số VD về từ đồng nghĩa và từ trái nghĩa. Yêu cầu đáp: Ví dụ về từ đồng nghĩa: Chết – mất – hy sinh – từ trần. Nhà thương – bệnh viện Ví dụ về từ trái nghĩa: Sống – chết ; Nóng – lạnh ; tốt – xấu ; sáng – tối. GV: Em có nhận xét gì về mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các từ ngữ trong 2 nhóm trên? - Các từ có mqh bình đẳng về ngữ nghĩa, cụ thể: + Các từ đồng nghĩa trong nhóm có thể thay thế cho nhau trong 1 câu văn cụ thể. + Các từ trái nghĩa trong nhóm cí thể loại trừ nhau khi lựa chọn để đặt câu. GV: Nhận xét của các em là đúng: Hôm nay, chúng ta học bài mới: "Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ" . I/ Từ ngữ nghĩa rông, từ ngữ nghĩa hẹp. GV: Cô có từ "động vật". ? Cho biết từ "động vật" có nghĩa rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của từ: thú, chim, cá? Tại sao? - Nghĩa của từ "động vật" rộng hơn nghĩa của từ: Thú, chim, cá đ Vì: Phạm vi nghĩa của từ "động vật" bao hàm nghĩa của ba từ: Thú, chim, cá. ? Nghĩa của từ "Thú" rộng hoen hay hẹp hơn nghĩa của các từ: voi, hươu? Nghĩa của từ "cá" rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của các từ: cá rô, cá thu? Nghĩa của từ "chim" rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của từ: Tu hú, sáo? Vì sao? - Các từ: Thú, chim, cá có phạm vi nghĩa rộng hơn các từ: voi, hươu, tu hú, sáo, cá rô, cá thu. Vì: phạm vi nghĩa của các từ: Thú, chim, cá bao hàm nghĩa của các từ: voi, hươu, tu hú, sáo. cá rô, cá thu. ? Nghĩa của các từ: thú, chim, cá rộng hơn nghĩa của những từ nào, đồng thời hẹp hơn nghĩa của từ nào? - Các từ: Thú, chim, cá có phạm vi nghĩa rộng hơn các từ: voi, hươu, tu hú, sáo, cá rô, cá thu và có phạm vi nghĩa hẹp hơn từ "động vật". ? Từ các ví dụ trên, em rút ra kết luận gì? * Kết luận: Nghĩa của một từ ngữ có thể rộng hơn (khái quát hơn) hoặc hẹp hơn (ít khái quát hơn) nghĩa của các từ ngữ khác: + Một từ ngữ được coi là có nghĩa rộng khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm phạm vi nghĩa của một số từ ngữ khác. + Một từ ngữ được coi là có nghĩa hẹp hơn khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó được bao hàm trong phạm vi nghĩa của một từ ngữ khác. + Một từ ngữ có nghĩa rộng đối với những từ ngữ này, đồng thời có thể có nghĩa hẹp đối với 1 từ ngữ khác. GV: Cô có một bài tập nhanh sau: - Cho các từ: Cây, cỏ, hoa. ? Tìm các từ ngữ có nghĩa hẹp hơn và các từ ngữ có nghĩa rộng hơn chúng? - Cây, cỏ, hoa > cây ổi, cây cam, cỏ gà, cỏ gấu, hoa bưởi, hoa hồng. - Cây, cỏ, hoa < Thực vật. ? Vậy thế nào là 1 từ ngữ có nghĩa rộng và nghĩa hẹp? - Một từ ngữ có nghĩa rộng khi phạm vi nghĩa của nó bao hàm phạm vi nghĩa của một số từ ngữ khác. Một từ ngữ có nghĩa hẹp khi phạm vi nghĩa của nó được bao hàm trong phạm vi nghĩa của một từ ngữ khác. ? Một từ ngữ có thể vừa có nghĩa rộng, vừa có nghĩa hẹp được không? Tại sao? - Một từ ngữ có thể vừa có nghĩa rộng, vừa có nghĩa hẹp vì tính chất rộng - hẹp của nghĩa từ ngữ chỉ là tương đối. GV: Đó cũng chính là nội dung của phần ghi nhớ sgk trang 10 ? 1 em đọc to phần ghi nhớ sgk trang 10 đó? * Ghi nhớ: Sgk trang 10 - Một em khác đọc lại ghi nhớ đó? II/ Luyện tập: 1. Bài tập 1: ? Đọc bài tập 1 và nêu yêu cầu của đề bài? Yêu cầu: Lập sơ đồ thể hiện cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ trong mỗi nhóm từ ngữ sau đây (theo mẫu): GV: Hướng dẫn học sinh lập sơ đồ: a) Y phục, quần áo, quần đùi, quần dài, áo dài, sơ mi. Y phục Quần áo Quần đùi Quần dài áo dài áo sơ mi GV: Tương tự như vậy về nhà các em làm phần b. 2. Bài tập 2 ? Đọc bài 2 và nêu yêu cầu của đề? Yêu cầu: Tìm từ ngữ có nghĩa rộng so với nghĩa của các từ ngữ ở mỗi nhóm sau đây: ? Hai em lên bảng làm? (kẻ đôi bảng) Nhiên liệu Nghệ thuật Món ăn Quan sát Đánh đập GV: Các em khác làm vở nháp? 3. Bài tập 3 ? Đọc và nêu yêu cầu của bài tập 3? Yêu cầu: Tìm các từ ngữ có nghĩa được bao hàm trong phạm vi nghĩa của mỗi từ ngữ sau đây: a) Xe cộ: xe đạp, xe ba gác, xe máy, xích lô, ô tô, tàu hoả, xe lăn, … b) Kim loại: đồng, chì, nhôm, thiếc, vàng, bạc, sắt, … c) Hoa quả: Cam, quýt, nhãn, dừa, bưởi, táo, na, … d) Họ hàng: Ông, bà, cô, dì, chú, bác, anh, chị, em, cháu, chắt, … e) Mang: bưng, bê, vác, cõng, địu, cầm, nắm, đeo, … 4. Bài tập 4 Yêu cầu: Chỉ ra những từ ngữ không thuộc phạm vi nghĩa của mỗi nhóm từ ngữ sau đây: Thuốc chữa bệnh: át-xpi-rin, ăm-pi-xi-lin, pê-ni-xi-lin, thuốc giun, thuốc lào. Thủ quỹ Bút điện Hoa tai 5. Bài tập 5 Yêu cầu: Đọc đoạn trích sau đây và tìm 3 động từ cùng thuộc một phạm vi nghĩa, trong đó một từ có nghĩa rộng, và 2 từ có nghĩa hẹp hơn. - 3 động từ đó là: khóc, nức nở, sụt sùi. Trong đó từ "khóc" có nghĩa rộng và từ "nức nở", "sụt sùi" có nghĩa hợp hơn. GV: Cô có 1 bài tập nâng cao sau: * Tìm từ ngữ có nghĩa khái quát cho những từ in đậm sau: a) Tôi bặm tay ghì thật chặt, nhưng một quyển vở cũng xệch ra và chệch đầu chúi xuống đất. Tôi xóc lên và nắm lại cẩn thận. Mấy cậu đi trước ôm sách vở nhiều lại kèm cả bút thước nữa. (Thanh Tịnh) - Giữ: Ghì, nắm, ôm. b) Tôi không lội qua sông thả diều như thằng Quý và không đi ra đồng nô đùa như thằng Sơn nữa. - Di chuyển: lội, đi. * Trong các từ in đậm sau, từ nào có tính gợi hình hơn? Vì sao? a) Một cậu đứng đầu ôm mặt khóc. Tôi bất giác quay lưng lại rồi dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở theo. Tôi nghe sau lưng tôi, trong đám học trò mới, vài tiếng thút thít đang ngập ngừng trong cổ. (Thanh Tịnh) b) Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi c