Giáo án văn 11: Vào phủ chúa Trịnh -Lê Hữu Trác

Ngày soạn: 15-8-2010 Tiết số :1-2 ppct Vào phủ chúa Trịnh -Lê Hữu Trác- A-Mục tiêu của bài dạy: Giúp học sinh: - Hiểu rõ giá trị hiện thực sâu sắc của tác phẩm cũng như thái độ trước hiện thực và ngòi bút kí sự chân thực ,sắc sảo của Lê Hữu Trác qua đoạn trích miêu tả cuộc sống và cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa Trịnh. B- Phương tiện thực hiện - Sgk,Sgv Ngữ văn 11. Tài liệu tham khảo về Lê Hữu Trác - Thiết kế bài giảng C- Cỏch thức tiến hành: Gv kết hợp phương pháp đọc sáng tạo, đối thoại, trao đổi,nêu vấn đề D- Nội dung và tiến trình lên lớp: 1. Ổn định lớp 2. Kiểm tra bài soạn, cỏch soạn. 3. vào bài mới Hoạt động của Gv& HS Nội dung và yêu cầu cần đạt Hoạt động 1 (ổn định tổ chức lớp) -Kiểm tra bài cũ -Thiết kế bài mới Hoạt động 2 ( Hướng dẫn hs tìm hiểu tiểu dẫn ) (?) Những hiểu biết của anh (chị) về tác giả Lê Hữu Trác và tác phẩm “Thượng kinh kí sự”? - LHTrác tên hiệu là gì? Theo anh chị tại sao tg lại chọn cho mình tên hiệu đó? -HS dựa vào SGK trình bày ý chính. -GV tổng hợp: - ở THCS em đã được học tp kí trung đại nào? Từ tp ấy, hãy rút ra những đặc điểm chung nhất của thể kí? đặc điểm đó được biểu hiện ntn trong Thương kinh kí sự? Hoạt động 3 ( Hướng dẫn hs tìm hiểu văn bản ) *Hướng dẫn đọc: - Những đoạn trần thuật, miêu tả cần đọc rõ ràng, chú ý nhấn vào các chi tiết được ghi chép khắc hoạ. - đọc những đoạn đối thoại cần thể hiện đúng sắc thái giọng điệu của từng nhân vật trong các tình huống cụ thể của sự việc. - Những lời bình của tác giả cần nhấn vào các chi tiết nói về cái sang cái giàu có khác người của phủ chúa, thể hện thái độ kín đáo, kín đaó, thâm trầm, hóm hỉnh, thấp thoáng nụ cười. *GV yêu cầu HS tóm tắt đoạn trích theo sơ đồ. GV chỉ vào sơ đồ tóm tắt và yêu cầu: Nhìn lại con đường vào phủ chúa, em ấn tượng nhất về điều gì về quang cảnh nơi phủ chúa? - Rất nhiều cửa - rất quanh co - Rất nhiều người - rất giàu sang và xa hoa -Hs tìm những chi tiết về quang cảnh phủ chúa. -Gv nhận xét ,tổng hợp. ?) Qua những chi tiết trên,anh (chị ) có nhận xét gì về quang cảnh của phủ chúa? -Hs nhận xét ,đấnh giá . - Gv tổng hợp -GV nêu vấn đề: (?) Lần đầu đặt chân vào phủ Chúa ,tác giả đã nhận xét : “cuộc sống ở đây thực khác người thường” .anh (chị) có nhận thấy điều đó qua cung cách simh hoạt nơi phủ chúa? - Gv tổ chức hs phát hiện ra những chi tiết miêu tả cung cách sinh hoạt và nhận xét về những chi tiết đó GV đặt vấn đề: (?) Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Na cho rằng : “kí chỉ thực sự xuất hiện khi người cầm bút trực diện trình bày đối tượng được phản ánh bằng cảm quan của chính mình”.Xét ở phương diện này, vào phủ chúa Trịnh đã được coi là một tác phẩm kí thực sự chưa ? Hãy phân tích thái độ của tác giả ? -HS thảo luận ,trao đổi ,đại diện trình bày . - GV gợi mở : (?) Thái độ của tác giả trước quang cảnh phủ chúa ? (?) Thái độ khi bắt mạch kê đơn ? (?) Những băn khoăn giữa viêc ở và đi ở đoạn cuối nói lên điều gì? - Hs thảo luận ,trao đổi ,cử đại diện trình bày. -Gv nhận xét ,tổng hợp (?) Qua tâm trạng của nhân vật tôi, anh chị hiểu gì về người thầy thuốc này? -Hs suy nghĩ ,trả lời . -Gv nhận xét ,tổng hợp: (?) Qua đoạn trích ,Anh (chị) có nhận xét gì về nghệ thuật viết kí sự của tác giả ?Hãy phân tích những nét đặc sắc đó? - HS trao đổi ,thảo luận ,đại diện trình bày . - GV tổng hợp : Hoạt động 4 4. Củng cố và luyện tập (?) Qua đoạn trích em có suy nghĩ gì về bức tranh hiện thực của xã hội phong kiến đương thời ? Từ đó hãy nhận xét về thái độ của tác giả trước hiện thực đó ? -HS suy nghĩ ,phát biểu cảm xúc của cá nhân. 5. Hướng dẫn Hs học bài - Năm nội dung bài học - Học sinh chuẩn bị bài “Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân" I) Tiểu dẫn 1) Tác giả Lê Hữu Trác -Hiệu Hải Thượng Lãn Ông ( ụng già lười ở đất Thượng Hồng). Tờn hiệu đú gắn với quờ hương của tỏc giả: làng Liờu Xỏ, huyện đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn hải Dương ( nay là Yờn Mĩ, Hưng Yờn).Sau này, khi ụng từ bỏ nghiệp vừ, theo nghiệp y, chuyển về rồi gắn bú với quờ ngoại ở hương Sơn, Hà Tĩnh, chữ Hải Thượng cú lẽ vẫn khắc khoải khụn nguụi một tấm lũng với cố hương . Chữ lón (lười) trong tờn hiệu thể hiện rất rừ con người tg: ghột danh lợi, nghe thấy hai chữ đú thỡ "dựng cả túc gỏy lờn" như ụng từng viết trong thương kinh kớ sự - Xuất thân trong một gia đình có truyền thống học hành,đỗ đạt làm quan. - Là một danh y đồng thời là một nhà văn, nhà thơ. - Tác phẩm nổi tiếng “Hải Thượng y tông tâm lĩnh” gồm 66 quyển biên soạn trong gần 40 năm. 2) Tác phẩm"Thượng kinh kí sự "( kí sự lên kinh) -Quyển cuối cùng trong bộ “ Hải Thượng y tông tâm lĩnh - Ghi chép việc LHTrác lên kinh đô Thăng Long chữa bệnh cho cha con chúa Trịnh Sâm trong khoảng thời gian từ tháng giêng năm 1782 đến khi trở về là mồng 2 tháng 11. -Tập kí sự bằng chữ Hán, hoàn thành năm 1783, ghi chép những điều mắt thấy tai nghe. - Tác phẩm thể hiện rất rõ đặc điểm của thể kí: quan sát, ghi chép những sự việc có thật và ghi lại những cảm xúc chân thật của mình trước các sự việc đó. Vũ trung tuỳ bút của Phạm Đình Hổ cũng là một tp như vậy. II) Đọc hiểu văn bản 1. Đọc và tóm tắt theo sơ đồ: Thánh chỉ( sáng mông 1 tháng 2) -> Vào cung( cửa sau) -> Nhiều lần cửa -> Vườn cây->hành lang quanh co -> điếm "Hậu mã quân túc trực" -> Cửa lớn-> hành lang phía tây-> "đại đường", "quyền bổng" "gác tía", "phòng trà" -> trở ra điếm "Hậu mã" ăn cơm -> Qua mấy lần trướng gấm -> Hậu cung ->Bắt mạch dâng dơn -> Về nơi trọ. 2. Tìm hiểu văn bản: a) Quang cảnh - cung cách sinh hoạt cuả phủ chúa * Quang cảnh trong phủ chúa: - Chi tiết: + Rất nhiều lần cửa , năm sáu lần trướng gấm. + Lối đi quanh co, qua nhiều dãy hành lang + Canh giữ nghiêm nhặt (lính gác , thẻ trình ) + Cảnh trí khác lạ (cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm …) + Trong phủ là những đại đồng ,quyền bổng gác tía ,kiệu son ,mâm vàng chén bạc) + Nội cung thế tử có sập vàng ,ghế rồng ,nệm gấm ,màn là - Nhận xét ,đánh giá về quang cảnh: -> Là chốn thâm nghiêm, kín cổng cao tường, vô cùng xa hoa tráng lệ. -> Màu sắc chủ đạo trong phủ chúa là màu đỏ, vàng, rực rỡ đua nhau lấp lánh. -> Cuộc sống trong phủ chúa là cuộc sống hưởng lạc của vua chúa(cung tần mĩ nữ ,cảnh lạ, món ngon) -> Không khí ngột ngạt, tù đọng( chỉ có hơi người phấn sáp, hương hoa, thiếu hẳn sự thanh thoát của khí trời) * Cung cách sinh hoạt: + vào phủ phải có thánh chỉ ,có lính chạy thét đường + trong phủ có một guồng máy phục vụ đông đảo; ngươì truyền báo rộn ràng ,người có việc quan đi lại như mắc cửi + lời lẽ nhắc đến chúa và thế tử phải cung kính lễ phép ngang hàng với vua. Trong phủ còn có lệ kị huý rất đặc biệt, kiêng nhắc đến từ thuốc cho nên phòng thuốc được gọi là phòng trà, dâng thuốc cho thế tử gọi là dâng trà + chúa luôn có phi tần hầu trực, tác giả không được trực tiếp gặp chúa “phải khúm núm đứng chờ từ xa” +Thế tử có tới 7-8 thầy thuốc túc trực, có người hầu cận hai bên, tác giả phải lạy 4 lạy. + Khám bệnh cho thế tử phải tuân theo một loạt phép tắc. - nhận xét: Phủ chúa là chốn uy quyền tối thượng( tất cả những gì thường chỉ thấy xuất hiện trong cung vua, nay đều hiện diện trong nhà chúa, chúa được gọi là thánh thượng; lệnh chúa ban xuống được xem là thánh chỉ; ngọc thể của chúa được gọi là thánh thể… mọi đồ nghi trượng, các chức quan đều như giốn cungđình đoạn trích giúp ta thấy được cái uy thế nghiêng trời lấn lướt cả cung vua của phủ chúa Trịnh Sâm. 2) Thái độ tâm trạng của tác giả * Cách nhìn, thái độ của tác giả với cuộc sống nơI phủ chúa: + Thể hiện gián tiếp qua cách miêu tả ghi chép tỉ mỉ, đầy đủ con đường vào phủ từ khi truyền lệnh cho tới khi y lệnh về chờ thánh chỉ -> phơi bày sự xa hoa, quyền thế trong bức tranh hiện thực. + Thể hiện trực tiếp thông qua cách quan sát , những lời nhận xét, những lời bình của t/g. Tưừng là con quan, đã biết đến chốn phồn hoa đô hội, vâỵ mà t/g không thể tưởng tượng được mức độ của sự tráng lệ, thừa thãi, xa hoa nơi phủ chúa. ông nhận xét : " Cảnh giàu sang của vua chúa khác hẳn với người bình thường”, ông còn kháI quát "Cảnh trời Nam sang nhất là đây" " lần đầu tiên mới biết cái phong vị của nhà đại gia" -> Tỏ ra thờ ơ dửng dưng với cảnh giàu sang nơi phủ chúa. Không đồng tình với cuộc sống quá no đủ ,tiện nghi mà thiếu sinh khí .Lời văn pha chút châm biếm mỉa mai . * Tâm trạng khi kê đơn bắt mạch cho thế tử + Lập luận và lý giải căn bệnh của thế tử là do ở chốn màn the trướng gấm,ăn quá no ,mặc quá ấm, tạng phủ mới yếu đi. Đó là căn bệnh có nguồn gốc từ sự xa hoa ,no đủ hưởng lạc, cho nên cách chữa không phải là công phạt giống như các vị lương y khác. +Cuộc đấu tranh giằng co bên trong con người HảI Thượng Lãn Ông khi chữa bệnh cho thái tử: Hiểu rõ căn bệnh của thế tử ,có khả năng chữa khỏi nhưng lại sợ bị danh lợi ràng buộc, đã nghĩ đến cách chữa bệnh cầm chừng,cho thuốc vô thưởng vô phạt. Song y đức, trách nhiệm nghề nghiệp, tấm lòng với ông cha và phẩm chất người thầy thuốc đã lên tiếng. Dám nói thẳng ,chữa thật . Kiên quyết bảo vệ chính kiến đến cùng. => Phẩm chất tốt đẹp của vị danh y: - Đó là người thày thuốc có kiến thức y học uyên thâm, giàu kinh nghiệm ,có lương tâm ,có y đức, - Một nhân cách cao đẹp ,khinh thường lợi danh,quyền quí, quan điểm sống thanh đạm ,trong sạch. 3) Bút pháp kí sự đặc sắc của tác phẩm + Khả năng quan sát tỉ mỉ ,ghi chép trung thực ,tả cảnh sinh động + Lối kể khéo léo ,lôi cuốn bằng những sự việc chi tiết đặc sắc . + Có sự đan xen với tác phẩm thi ca làm tăng chất trữ tình của tác phẩm . III) Tổng kết chung - Phản ánh cuộc sống xa hoa ,hưởng lạc ,sự lấn lướt cung vua của phủ chúa - mầm mống dẫn đến căn bệnh thối nát trầm kha của XH phong kiến Việt Nam cuối thế kỉ XVIII - Bộc lộ cái tôi cá nhân của Lê Hữu Trác : một nhà nho,một nhà thơ ,một danh y có bản lĩnh khí phách ,coi thường danh lợi. VI. Luyện tập: Bài tập (Sgk) E. tự rút kinh nghiệm sau tiết dạy Ngày duyệt: Người duyệt: Ngày soạn :