Giáo án Văn học 12 - Bài: Đất nước của Nguyễn Đình Thi (Tiết 32)

Tiết 32: Giảng văn Ngày soạn: 04/ 11 / 2007. Đất nước (Nguyễn Đình Thi) A/ Mục tiêu bài học Giúp học sinh: Thấy được vẻ đẹp của mùa thu đất nước, rung cảm với cái đẹp của câu thơ và suy nghĩ sâu lắng về đất nước trong bài thơ. Nắm được những nét nghệ thuật đặc sắc: Về kết cấu, sự sáng tạo của hình ảnh, nhịp điệu, ngôn ngữ, qua đó có ý niệm riêng về thơ của Nguyễn Đình Thi. B/ Phương tiện thực hiện Sách giáo khoa. Sách giáo viên Sách tham khảo. C/ Cách thức tiến hành Giáo viên tổ chức giờ dạy học theo cách đọc hiểu, gợi tìm kết hợp với các biện pháp trao đổi thảo luận và trả lời câu hỏi. D/ Tiến trình dạy học ổn định tổ chức Kiểm tra bài cũ Giới thiệu bài mới “Đất nước” hai tiếng thiêng liêng ấy đã lắng sâu vào tâm hồn người Việt. Đất nước chính là ngọn nguồn của mọi cảm hứng thi ca, nhà thơ Tố Hữu từng thốt lên: Việt Nam tổ quốc ta ơi! Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn Cánh cò bay lả dập dờn Mây mù che đỉnh Tr ường Sơn sớm chiều” và chúng ta sẽ găp hình ảnh đất nước “ Rũ bùn đứng dậy sáng loà” trong bài thơ “ Đất nước” của Nguyễn Đình Thi. Hoạt động của GV và HS Yêu cầu cần đạt ? Qua phần chuẩn bị bài ở nhà, một em hãy cho biết phần tiểu dẫn SGK trình bày mấy nội dung? Trình bày 03 nội dung: + Về tác giả + Về tác phẩm (Xuất xứ bài thơ) I/ Tiểu dẫn GV: -1958-1989 làm Tổng thư ký Hội nhà văn Việt Nam. - Từ 1995 là Chủ tịch Uỷ ban toàn quốc Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật. Tác giả - Nguyễn Đình Thi (1924 - 2003) - Sinh ra ở Luông Phabăng – Lào , quê ở Hà Nội. - Ông tham gia kháng chiến và giữ nhiều chức vụ quan trọng của Đảng. - Ông viết văn, làm thơ soạn nhạc, soạn kịch, viết lí luận phê bình…ở lĩnh vực nào tâm hồn cũng gắn bó thiết tha với quê hương đất nước. - Ông được nhà nước phong tặng giả thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật ( đợt I/ 1996 ) ? Em hãy kể tên một số tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Đình Thi? Tác phẩm Truyện Tiểu luận Thơ: Kịch ?Em hãy cho biết xuất xứ bài thơ? Bài thơ được hình thành trên ba mảng thơ khác nhau: + “ sáng mát trong như sáng năm xưa” (1948). + “Đêm mít tinh” (1949). + và phần sau đươc hoàn thành vào năm 1955. GV: Cuối bài thơ có ghi thời gian sáng tác 1948-1955. Như vậy là cảm xúc không đến với tác giả trong một lúc, mà được tác giả ấp ủ suốt trong thời gian kháng chiến chống Pháp. Bài thơ là kết quả của cả một quá trình cảm xúc và suy nghĩ. Vì thế những hình ảnh trong thơ có bề rộng và chiều sâu rất đáng kể. Xuất xứ Bài thơ “Đất nước” được tác giả viết từ năm 1948, sau nhiều lần sửa chữa nghiền ngẫm, đến năm 1955 mới hoàn thành. Tuy vậy bài thơ vẫn liền mạch và nhất quán. Gọi một học sinh đọc bài thơ II/ Đọc – hiểu văn bản ?Theo em nên phân tích bài thơ như thế nào? Bài thơ chia làm hai phần: Phần 1: Từ đầu đến “Những buổi ngày xưa vọng nói về”: Mùa thu đất nước trong hoài niệm của nhà thơ. Phần 2: Còn lại: Hình ảnh đất nước kháng chiến đau thương mà anh hùng tình nghĩa. ?Mùa thu đất nước được tác giả cảm nhận qua những chi tiết hình ảnh nào? GV: Bài thơ mở ra bắt đầu từ một sáng mùa thu hiện tại ở chiến khu Viết Bắc. ấy là một sáng thu tiết trời mát lành trong trẻo và thoảng hương cốm mới “Ra đi nhớ cốm làng Vòng Nhớ cau Nam Phổ , nhớ trầu chợ Dinh” GV: Vậy là tín hiệu vào thu không còn là những hình ảnh ước lệ tượng trưng như ngô đồng rụng, sen tàn, giếng ngọc…mà là một hương vị dân dã quen thuộc từ ngàn đời. 1/ Mùa thu đất nước - Mùa thu hiện lên trong cảm nhân của nhà thơ: + Sáng mát trong + Gió thổi + Hương cốm mới ->Đó là hương vị quen thuộc khơi nguồn cho cảm hứng về mùa thu và suy ngẫm về đất nước. Đó chính là nét đặc trưng của mùa thu Hà Nội. ?Không khí mùa thu Hà Nội trở về trong tâm tưởng nhà thơ như thế nào? GV: Mùa thu là mùa nhạy cảm với tâm hồn thi nhân, có không ít nhà thơ viết về mùa thu: “Ao thu lạnh lẽo nước trong veo Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo” ( Nguyễn Khuyến) “Thu đên nơi nơi động tiếng huyền” ( thơ duyên – Xuân Diệu) ?Đoạn thơ sử dụng biên pháp nghệ thuật gì? ?Hình ảnh người ra đi được miêu tả như thế nào? GV: Đoạn thơ là bức tranh thu đượm buồn, nổi lên trên cái nề ấy là hình ảnh người ra đi lặng lẽ, trĩu nặng tâm tư, nhưng đầy cương quyết dứt khoát. GV: Nét tâm trạng này cũng đã được ngân lên trong ca khúc rất nổi tiếng của Nguyễn Đình Thi viết về Hà Nội. a/ Mùa thu Hà Nội + Sáng chớm lạnh – cái se lạnh đầu mùa + Những phố dài – con phố dai thêm ra + xao xác hơi may- âm thanh nhẹ + Nắng, lá rơi đầy Bức tranh thu Hà Nội hiện lên đẹp, đượm buồn, Đây là mùa thu bước vào cuộc kháng chiến nên mùa thu đẹp dưới cái nhìn của tác giả có chút xao xuyến, bâng khuâng. Nghệ thuật:+ Đảo ngữ ( xao xác hơi may). + Cách ngắt nhịp 4/3 Hình ảnh người ra đi lặng lẽ, trĩu nằng tâm tư, nhưng đầy cương quyết dứt khoát. “Người Hà Nội hôm nay ra đi Mang trong mình bao nhiêu nỗi nhớ Những ánh đèn qua ô cửa sổ Bầu trời đêm cháy bỏng tình yêu” (Hà Nội – Trái tim hồng) ?Em hiểu như thế nào về câu thơ “ Mùa thu nay khác rồi”? + đứng vui giữa núi đồi + gió thổi + tre phấp phới + trời thu thay áo mới + trong biếc Nói cười thiết tha GV: Mùa thu với tấm áo mới tươi đẹp, với ngọn gió mát lành mạnh mẽ đang náo nức say mê trong niềm vui lớn của cả dân tộc, của đất nước. b/ Mùa thu kháng chiến “Mùa thu nay khác rồi” + Mùa thu nay con người đang lặng lẽ giã từ những phố dài hưu quạnh của Hà Nội tạm chiếm bay lượn giữa một không gian thoáng rộng của núi đồi, trời xanh bát ngát + Nếu mùa thu xưa bao trùm là nỗi buồn thì mùa thu nay là niềm vui, sự thay đôir ấy được kết bằng hình ảnh “ mùa thu thay áo mới” -> Câu thơ như một tiếng reo vui. Mùa thu với ngọn gió tự do, phóng khoáng đang ào ạt thổi ?Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? GV: Trước kia để diễn tả bầu trời thu Nguyễn Khuyến gọi là “ da trời” thì Nguyễn Đình Thi lại miêu tả là “áo trời”. Nghệ thuật: + Nhân hoá ( Trời thu thay áo mới ) + Giọng thơ: nhanh, rộn ràng, cảnh sắc thiên nhên trong trẻo. -> Sự chuyển biến của bức tranh mùa thu cũng là sự chuyển đổi của đất nước, của dân tộc theo chiều hướng tốt đẹp. ?ở 5 câu thơ tiếp theo tác giả đã khẳng định điều gì? + Trời xanh + Núi rừng + Cánh đồng thơm mát + Ngả đường bát ngát + Dòng sông đỏ nặng phù sa 5 câu thơ tiếp: khẳng định + Đất nước là của chúng ta: đất nước với hương vị, chiều rộng, chiều dài, độ sâu và màu sắc dễ cảm. + Niềm tự hào được làm chủ trời xanh, núi rừng, cánh đồng, ngả đường, dòng sông, làm chủ đất nước. ?Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? Nghệ thuật : + Điệp từ, điệp ngữ, điệp câu để khẳng định quyền sở hữu thuộc về nhân dân. + Sử dụng thanh bằng trắc nhịp nhàng. GV: Từ sự cảm nhân về đất nước theo chiều không gian với niềm tự hào được làm chủ tác giả chuển sang cảm nhân đất nước theo chiều dài thời gian với niềm tự hào về truyền thống anh hùng bất khuất. ?4 câu thơ cuối cho thầy “ Nước chúng ta” là nước như thế nào? + chưa bao giờ khuất + đêm đêm rì rầm trong tiếng đất (tiếng của đất đai quen thuộc, tiếng của qua khứ hào hùng ngàn xưa vọng lại) + Buổi ngày xưa vọng nói về Bốn câu thơ cuối - Như một định nghĩa về đất nước Việt Nam, đó là một đất nước bất khuất, quật cường. - Quá khứ hào hùng nghìn xưa vẫn luân vang vọng trở về Tác giả đã sử dụng biên pháp nghệ thuật gì? GV: Với âm thanh rì rầm này Nguyễn Đình Thi đã nói được rất sinh động cái ý: Quá khứ hào hùng của dân tộc vẫn luôn vang vọng trở về nhắc nhở thế hệ con cháu hãy tiếp nối truyền thống vẻ vang ấy. Nghệ thuật: + Sử dụng từ láy: đêm đêm, rì rầm GV: Cũng với cái hứng cảm nhận đất nước theo chiều dài truyền thống lịch sử Chế Lan Viên từng viết: “Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc Nguyễn Du viết Kiều đất nước hoá thành thơ Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng Bạch Đằng Những vần thơ về “ Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng” đã làm sáng bừng chân lí trong thơ Nguyễn Đình Thi: “ Nước chúng ta Nước những người chưa bao giờ khuất” Em hãy khái quát lại nội dung cơ bản của đoạn 1? Tóm lại: Cả đoạn thơ mở đầu này, mỗi chữ như một giọt tâm hồn chắt ra từ đầu ngọn bút, cảnh và người man mác nỗi buồn này rất khác. Cái buồn không tìm thấy được trong “Tiếng thu” của Lưu Trọng Lư, “Đây mùa thu tời” của Xuân Diệu. Nỗi buồn trong những ngày thu đã xa này là nỗi buồn của con người sắp xa Hà Nội đẹp đẽ, yêu dấu để lên đường vì một lí tưởng cao cả. 4/ Củng cố bài học Giáo viên gọi học sinh đọc lại bài thơ 5/ Hướng dẫn học bài Học sinh về nhà học thuộc bài thơ và chuẩn bị phần còn lại.