Khám phá đời sống ở phương diện đời thường trên bình diện đạo đức thế sự qua tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

Tổ 5 Vào bài: Sau 1975, đất nước thoát khỏi chiến tranh bước vào giai đoạn xây dựng, phát triển. Nhiều nhà văn trăn trở, tìm tòi hướng đi mới cho văn học trong tình hình mới: khám phá đời sống ở phương diện đời thường trên bình diện đạo đức thế sự. Một trong những cây bút tiên phong trong sự tìm tòi, khám phá là Nguyễn Minh Châu. Chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu một tác phẩm tiêu biểu của ông thuộc khuynh hướng này: Chiếc thuyền ngoài xa. CHIEÁC THUYEÀN NGOAØI XA Nguyeãn Minh Chaâu Tiểu dẫn Taùc giaû - Nguyễn Minh Châu (1930 – 1989) quê ở làng Thơi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. - Đầu năm 1950, ông gia nhập quân đội, theo học Trường Sĩ quan Lục quân Trần Quốc Tuấn. - Từ năm 1952 đến 1958, ông công tác và chiến đấu tại Sư đoàn 320. - Năm 1962, ông về Phòng Văn nghệ quân đội, sau chuyển sang tạp chí Văn nghệ Quân đội. - Năm 2000 ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật. - Là một trong những cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới, “thuộc trong số những nhà văn mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay” (Nguyên Ngọc) - Ông luôn có ý thức đi tìm cái hạt ngọc ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn con người. - Sự nghiệp sáng tác Tröôùc 1975 -Nghiêng về cảm hứng anh hùng ca và coù thieân höôùng tröõ tình laõng maïn. -Phản ánh, tái hiện bức tranh hiện thực sinh động về con người và cuộc sống nhân dân trong kháng chiến chống Mĩ. -Tác phẩm: Cửa sông( 1967), Những vùng trời khác nhau(1970), Dấu chân người lính(1972)… Sau 1975 -Văn chương trở về với đời thường và khám phá sự thật đời sống ở bình diện đạo đức thế sự và triết lí nhân sinh. -Có sự đổi mới trong đề tài và bút pháp. -Tác phẩm: Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành(1983), Bến quê (1987)… - Ông cũng có nhiều sáng tác viết cho thiếu nhi như: Từ giã tuổi thơ, Những ngày lưu lạc, Đảo đá kì lạ… và một tập tiểu luận phê bình Trang giấy trước đèn. Taùc phaåm Hoàn cảnh sáng tác - Chieác thuyeàn ngoaøi xa ñöôïc saùng taùc thaùng 8/1983, luùc ñaàu in trong taäp Beán queâ (1985), sau ñöôïc nhà văn laáy laøm teân chung cho moät tuyeån taäp truyeän ngaén khaùc (in naêm 1987) kể lại chuyến đi thực tế của một nghệ sĩ nhiếp ảnh và những chiêm nghiệm của ông về cuộc đời. - In đậm phong cách tự sự - triết lí, rất tiêu biểu cho hướng tiếp cận đời sống từ góc độ thế sự của nhà văn ở giai đoạn saùng taùc thöù hai. Boá cuïc Truyeän ngaén coù theå chia laøm ba ñoaïn: - Đoạn 1: Töø ñaàu¨chieác thuyeàn löôùi voù ñaõ bieán maát:hai phaùt hieän cuûa ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh. - Đoạn 2: Tieáp theo¨chieác thuyeàn ñang choáng choïi vôùi soùng gioù giöõa phaù: caâu chuyeän cuûa ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi ôû toøa aùn huyeän. - Đoạn 3: Phần coøn laïi: taám aûnh ñöôïc choïn trong boä lòch naêm aáy. Tóm tắt: Theo yêu cầu của trưởng phòng, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đến một vùng ven biển miền Trung (cũng là nơi anh từng chiến đấu) để chụp một tấm ảnh cho cuốn lịch năm sau. Sau nhiều ngày “phục kích”, anh đã phát hiện và chụp được “một cảnh đắt trời cho” – đó là cảnh một chiếc thuyền ngoài xa đang ẩn hiện trong biển sớm mờ sương. Nhưng khi chiếc thuyền vào bờ, anh đã ngạc nhiên đến sững sờ khi chứng kiến từ chính chiếc thuyền đó cảnh người chồng vũ phu đánh đập vợ một cách dã man, đứa con vì muốn bảo vệ mẹ đã đánh trả lại cha mình. Ba hôm sau, cũng trong làn sương sớm, Phùng lại chứng kiến cảnh gã đàn ông đánh vợ, cô chị gái tước đoạt con dao mà thằng bé Phác định dùng để bảo vệ mẹ. Anh xông vào can thiệp thì bị người đàn ông đánh.Phùng bị thương và được đưa về trạm y tế của toà án.Theo lời mời của chánh án Đẩu (một người đồng đội cũ của Phùng) người đàn bà hàng chài đã đến toà án huyện. Tại đây, người đàn bà ấy đã từ chối sự giúp đỡ của Đẩu và Phùng, nhất quyết không bỏ lão chồng vũ phu. Chị đã kể câu chuyện về cuộc đời mình và đó cũng là lí do giải thích cho sự từ chối trên. Rời vùng biển với khá nhiều ảnh, Phùng đã có một tấm được chọn vào bộ lịch “tĩnh vật hoàn toàn” về “thuyền và biển” năm ấy. Tuy nhiên, mỗi lần đứng trước tấm ảnh, anh đều thấy hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai và hình ảnh người đàn bà nghèo khổ, lam lũ bước ra từ tấm ảnh. Chuû ñeà Từ câu chuyện về một bức ảnh nghệ thuật tuyệt đẹp và sự thật cuộc đời cay đắng đằng sau bức ảnh ấy, truyeän ngaén Chieác thuyeàn ngoaøi xa mang ñeán moät baøi hoïc ñuùng ñaén veà caùch nhìn nhaän cuoäc soáng vaø con ngöôøi: moät caùch nhìn ña dieän, nhieàu chieàu, phaùt hieän ra baûn chaát thật sau veû ñeïp bên ngoài cuûa hieän töôïng. YÙ nghóa nhan ñeà - Chieác thuyeàn laø bieåu töôïng cuûa böùc tranh thieân nhieân vùng biển và cũng là biểu tượng của cuoäc soáng sinh hoaït haøng ngaøy cuûa ngöôøi daân haøng chaøi. - Chieác thuyeàn ngoaøi xa laø moät hình aûnh gôïi caûm, coù söùc aùm aûnh veà söï baáp beânh, daäp deành cuûa nhöõng thaân phaän, nhöõng cuoäc ñôøi troâi noåi treân soâng nöôùc. - Chieác thuyeàn ngoaøi xa còn là biểu tượng cho moái quan heä giöõa ngheä thuaät vôùi cuộc sống vaø laø moät aån duï veà caùi nhìn ngheä thuaät. Chiếc thuyền nghệ thuật thì ở ngoài xa nhưng sự thật cuộc đời lại ở rất gần. Nguyễn Minh Châu nhắc nhở các nghệ sĩ: đừng vì mải mê với nghệ thuật mà quên đi cuộc đời bởi lẽ nghệ thuật chân chính phải là cuộc đời và vì cuộc đời. - Nhan ñeà truyện coøn là cách gôïi yù của tác giả veà khoaûng caùch của ngöôøi ngheä só với cuộc sống: muốn sáng tạo người nghệ sĩ cần ở gần với cuộc sống và con người, như vậy mới khám phá được bản chất thật sự. Ñoïc-hieåu vaên baûn Tình huoáng truyeän Caùch xaây döïng tình huoáng - Caâu chuyeän xoay quan ngheä só Phuøng ñeán vuøng ven bieån mieàn Trung chuïp moät taám aûnh cho cuoán lòch naêm sau. Anh thaáy caûnh chieác thuyeàn ngoaøi xa trong laøn söông sôùm ñeïp nhö tranh veõ. Phuøng nhanh choùng baám maùy, thu laáy moät hình khoâng deã gì gaëp ñöôïc trong ñôøi. - Khi chieác thuyeàn vaøo bôø, Phuøng thaáy hai vôï choàng haøng chaøi böôùc xuoáng. Anh chöùng kieán vieäc ñau loøng cuûa gia ñình haøng chaøi: caûnh ngöôøi choàng ñaùnh vôï, ñöùa con ngaên boá. Nhöõng ngaøy sau, caûnh ñoù laïi tieáp dieãn. Phuøng khoâng ngôø sau caûnh ñeïp nhö mô laø bao ngang traùi, nghòch lí cuûa ñôøi thöôøng. - Tình huoáng truyeän ñöôïc taïo neân bôûi moät nghòch caûnh chieác thuyeàn ngoaøi xa vôùi caùi thaät gaàn laø söï ngang traùi trong gia ñình thuyeàn chaøi. Gaùnh naëng möu sinh ñeø tróu treân vai caëp vôï choàng. Ngöôøi choàng trôû thaønh keû vuõ phu. Ngöôøi vôï vì thöông con neân nhaãn nhuïc chòu ñöïng söï ngöôïc ñaõi cuûa choàng maø khoâng bieát mình ñaõ laøm toån thöông taâm hoàn ñöùa con. Caäu beù thöông meï, beânh vöïc meï, thaønh ra caêm gheùt cha mình. - Chaùnh aùn Ñaåu toát buïng nhöng laïi ñôn giaûn trong caùch nghó. Anh khuyeân ngöôøi ñaøn baø boû choàng laø xong, maø khoâng bieát baø caàn moät choã döïa kieám soáng ñeå nuoâi con khoân lôùn. YÙ nghóa cuûa tình huoáng Ñaây laø moät tình huoáng nhaän thöùc - ÔÛ ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh: sau maáy ngaøy phuïc kích vaát vaû, anh ñaõ chuïp ñöôïc moät böùc aûnh trôøi cho, noù ñeïp vôùi moät veû ñeïp ñôn giaûn vaø toaøn bích. Anh töôûng nhö khaùm phaù ñöôïc chaân lí cuûa söï hoaøn thieän vaø caûm thaáy thaêng hoa nhöng roài chính anh cuõng baát ngôø nhaän ra söï traät khôùp giöõa caùi ñeïp cuûa ngoaïi caûnh vôùi soá phaän cöïc nhoïc, taêm toái cuûa con ngöôøi soáng ngay giöõa veû ñeïp ñoù. - ÔÛ ngöôøi thaåm phaùn: laø ngöôøi coù loøng tin veà söï coâng baèng cuûa phaùp luaät vaø laø ngöôøi coù moät taám loøng nhaân haäu neân ngöôøi thaåm phaùn muoán giuùp ngöôøi ñaøn baø thay ñoåi soá phaän cuûa mình. Anh cuõng töøng raêng ñe, giaùo duïc nhieàu laàn ngöôøi choàng nhöng khoâng coù keát quaû neân anh ñöa ra phöông höôùng giaûi quyeát môùi cho ngöôøi ñaøn baø laø li hoân nhöng ngöôøi ñaøn baø ñaõ töø choái thaúng thöøng. Veà sau, anh môùi vôõ leõ ra moät nghòch lí cuûa cuoäc soáng: chöa bao giôø caùc chuù bieát nhö theá naøo laø noãi vaát vaû cuûa ngöôøi ñaøn baø treân moät chieác thuyeàn khoâng coù ñaøn oâng. Ñaây laø tình huoáng ñoäc ñaùo, mang yù nghóa khaùm phaù vaø phaùt hieän veà söï thaät ñôøi soáng - Caâu chuyeän ñöôïc xaây döïng trong moät tình huoáng khaù ñaëc bieät, trong söï vôõ leõ cuûa ngöôøi phoùng vieân vaø vò thaåm phaùn. Phoùng vieân Phuøng nhö thaáy chieác thuyeàn ngheä thuaät thì ôû ngoaøi xa, coøn söï thaät cuoäc ñôøi laïi ôû raát gaàn. Caâu chuyeän cuûa ngöôøi ñaøn baø ôû toøa aùn huyeän giuùp anh hieåu roõ hôn caùi coù lí trong caùi töôûng nhö nghòch lí ôû gia ñình thuyeàn chaøi. Anh thaáy roõ nhöõng caùi ngang traùi trong gia ñình thuyeàn chaøi aáy, hieåu saâu theâm tính caùch ngöôøi ñaøn baø, chò em thaèng Phaùc, hieåu saâu theâm baûn chaát ngöôøi ñoàng ñoäi cuûa mình (Ñaåu) vaø theâm hieåu chính mình. - Cuõng gioáng nhö chieác thuyeàn trong böùc aûnh trôøi cho aáy mang moät veû ñeïp tuyeät ñænh cuûa ngoaïi caûnh nhöng vôùi cuoäc soáng ñích thöïc cuûa gia ñình haøng chaøi kia laïi chaúng coù gì gioáng theá. Tình huoáng truyeän naøy ñaõ nhaán maïnh theâm moái quan heä gaén boù giöõa ngheä thuaät vaø cuoäc ñôøi, khaúng ñònh caùi nhìn cuoäc ñôøi, khaúng ñònh caùi nhìn ña dieän, nhieàu chieàu veà ñôøi soáng, gôïi môû nhöõng vaán ñeà môùi cho saùng taïo ngheä thuaät. - Truyeän coøn ñeà caäp ñeán vaán ñeà baïo löïc trong gia ñình: laøm daáy leân noãi xoùt thöông veà tình traïng phuï nöõ vaø treû em bò ngöôïc ñaõi vaø nguy cô treû em bò nhieãm thoùi vuõ phu, maát nieàm tin vaøo ngöôøi lôùn. Ñoàng thôøi, truyeän coøn nguï yù muoán göûi ñeán ngöôøi ñoïc moät thoâng ñieäp ñoù laø phaûi giaûi phoùng con ngöôøi khoûi ñoùi ngheøo thì môùi coù theå haïn cheá ñöôïc söï baïo löïc trong gia ñình. Toùm laïi, taùc giaû ñaõ xaây döïng moät tình huoáng truyeän ñoäc ñaùo, haáp daãn, mang yù nghóa phaùt hieän, khaùm phaù veà söï thaät ñôøi soáng, moät tình huoáng nhaän thöùc. Döôøng nhö Nguyeãn Minh Chaâu muoán keùo hieän thöïc cuoäc soáng töø xa laïi thaät gaàn ñeå nhìn nhaän cuoäc soáng moät caùch roõ neùt hôn, töø ñoù maø khaùm phaù ra nhöõng baát ngôø thuù vò. Ñoù laø nhöõng haït ngoïc aån khuaát sau veû ñeïp lam luõ, khoå ñau khoù nhoïc cuûa con ngöôøi. Hai phaùt hieän cuûa ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh Phaùt hieän thöù nhaát - veû ñeïp cuûa chieác thuyeàn ngoaøi xa treân bieån sôùm môø söông - Ñeå coù taám lòch ngheä thuaät veà thuyeàn vaø bieån theo yeâu caàu cuûa tröôûng phoøng, Phuøng ñaõ tôùi moät vuøng bieån töøng laø chieán tröôøng cuõ cuûa anh. - Phùng döï tính boá cuïc, ñaõ “phuïc kích” maáy buoåi saùng ñeå “choäp” ñöôïc moät caûnh thaät öng yù. - Sau gaàn moät tuaàn leã kieân nhaãn phuïc kích, chôø ñôïi, người nghệ sĩ đã phát hiện ra moät vẻ đẹp treân maët bieån sôùm môø söông như “một bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ” + “Mũi thuyền in một nét mơ hồ loè nhoè vào bầu sương mù màu trắng sữa có pha đôi chút màu hồng do ánh mặt trời chiếu vào” + “Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im phăng phắt như tượng trên chiếc mui khum khum, đang hướng mặt vào bờ” + “toàn bộ khung cảnh từ đường nét đến ánh sáng đều hài hoà và đẹp”, “một vẻ đẹp thực đơn giản và toàn bích” àĐây là "Cảnh đắt trời cho", một vẻ đẹp mà cả đời bấm máy anh chỉ có diễm phúc bắt gặp được một lần. - Tâm trạng của người nghệ sĩ: + Anh laäp töùc baám “lieân thanh” moät hoài heát moät phaàn tö cuoán phim vaø thaáy haøi loøng, sung söôùng vì ñaõ baát töû hoùa moät veû ñeïp trôøi cho baèng nhöõng taám aûnh cuûa mình, “ngay trong ngaøy hoâm nay hoaëc saùng mai ñaõ coù theå nhaûy leân taøu hoûa trôû veà”. + Khi phaùt hieän ra caûnh töôïng aáy, ngöôøi ngheä só nhieáp aûnh laïi nghó ñeán caùi ñuùc keát cuûa moät ai ñoù: “baûn thaân caùi ñeïp chính laø ñaïo ñöùc”. Hôn luùc naøo heát, anh ñaõ caûm nhaän ñöôïc raát roõ söùc maïnh taùc ñoäng kì dieäu cuûa caùi ñeïp. + Noù khieán cho ngöôøi ngheä só rung ñoäng, anh caûm thaáy “boái roái” vaø “trong traùi tim coù caùi gì boùp thaét vaøo” à Người nghệ sĩ cảm thấy hạnh phúc - đó là niềm hạnh phúc của sự khám phá và sáng tạo, của sự cảm nhận cái đẹp tuyệt diệu. + Trong giaây laùt, anh ñaõ khám phá thấy: "cái chân lí của sự toàn diện, khám phá cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn”àBöùc aûnh ñaõ khieán cho taâm hoàn ngöôøi ngheä só rung ñoäng thaät söï vaø moät caûm xuùc thaåm mó ñang daáy leân trong loøng anh. Döôøng nhö trong hình aûnh chieác thuyeàn ngoaøi xa giöõa bieån sôùm muø söông, ngöôøi ngheä só ñaõ baét gaëp caùi taän thieän, taän mó, thaáy taâm hoàn mình nhö ñöôïc goät röûa, trôû neân trong treûo, tinh khoâi bôûi caùi ñeïp haøi hoøa, laõng maïn cuûa cuoäc ñôøi. ÔÛ ñaây, chaân lí ngheä thuaät ñaõ ñöôïc khaúng ñònh: ngheä thuaät giuùp thanh loïc taâm hoàn, laøm cho ngöôøi ngheä só ñöôïc soáng thöïc söï trong nhöõng giaây phuùt thaät nhaát, trong saùng nhaát cuûa loøng mình Phaùt hieän thöù hai - nghòch caûnh trôù treâu cuûa gia ñình haøng chaøi như trò đùa quái ác của cuộc sống Giữa lúc tâm hồn đang thăng hoa bởi cái đẹp vô cùng, vô tận của ngoại cảnh thì nghệ sĩ Phùng lại choáng váng vì những gì mình đang chứng kiến: - Từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ aáy laïi bước ra: + Hình ảnh một người đàn bà: xaáu xí, meät moûi "trạc ngoài bốn mươi", "với những đường nét thô kệch", "rỗ mặt", "khuôn mặt mệt mỏi", "tấm lưng áo bạc thếch và rách rưới". + Hình ảnh lão đàn ông: thoâ keäch döõ daèn"lưng rộng và cong như một chiếc thuyền", "mái tóc tổ quạ", "đi chân chữ bát", "hàng lông mày cháy nắng rũ xuống", "hai con mắt đầy vẻ độc dữ" à Hình ảnh xấu xí, thô mộc, gai góc của đời sống, đối lập với khung cảnh thiên nhiên trong bức ảnh nghệ thuật. -Vaø khoâng chæ coù theá, Phuøng coøn phaûi chöùng kieán caûnh ngöôøi ñaøn oâng ñaùnh vôï moät caùch daõ man vaø voâ lí: + Hành động của lão đàn ông: "rút trong người ra chiếc thắt lưng của lình nguỵ ngày xưa", "chẳng nói chẳng rằng lão trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng người đàn bà", vừa đánh lão vừa "thở hồng hộc, hai hàm răng nghiến ken két" và nguyền rủa bằng cái giọng rên rỉ đau đớn: "Mày chết đi cho ông nhờ. Chúng mày chết hết đi cho ông nhờ!" à Hành động hung bạo, dã man, lạnh lùng như một con thú dữ. + Người đàn bà cam chịu, nhẫn nhục ngoài sức tưởng tượng“không hề kêu một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách chạy trốn”. - Thái độ của người nghệ sĩ + Khi chöùng kieán caûnh ñoù, Phuøng voâ cuøng kinh ngaïc, kinh ngaïc ñeán thaãn thôø nhö khoâng tin vaøo nhöõng gì ñang dieãn ra tröôùc maét: “Taát caû moïi vieäc xaûy ñeán khieán toâi kinh ngaïc ñeán möùc, trong maáy phuùt ñaàu, toâi cöù ñöùng haù hoác moàm ra maø nhìn”. Sôû dó ngöôøi ngheä só trôû neân nhö vaäy vì anh hoaøn baát ngôø tröôùc nhöõng thay ñoåi traùi chieàu trong cuoäc soáng. Anh khoâng theå ngôø ñöôïc đằng sau cái vẻ đẹp của tạo hoá laïi laø moät bi kòch cuûa cuoäc ñôøi. Neáu vöøa môùi luùc tröôùc anh ñaõ töøng chieâm nghieäm baûn thaân caùi ñeïp chính laø ñaïo ñöùc, vaäy maø hoùa ra ñaèng sau caùi ñeïp toaøn bích, toaøn thieän maø anh vöøa baét gaëp treân maët bieån xa laïi chaúng phaûi laø ñaïo ñöùc, laø chaân lí cuûa söï toaøn thieän. + Không thể chịu được khi thấy cảnh ấy, anh định “vöùt chieác maùy aûnh xuoáng ñaát chaïy nhaøo tôùi” ñeå can thieäpà bản chất của người lính khiến anh không thể làm ngơ trước sự bạo hành. + Nhưng anh chưa kịp xông ra thì thằng bé Phác- con trai laõo ñaøn oâng ñaõ lao tôùi che chôû cho ngöôøi meï ñaùng thöông cuûa noù: “nhö moät vieân ñaïn treân ñöôøng lao tôùi ñích ñaõ nhaém [...] noù chaïy tieáp moät quaõng ngaén giöõa nhöõng chieác xe taêng roài laäp töùc nhaûy xoå vaøo caùi laõo ñaøn oâng. Nó giằng được chiếc thắt lưng rồi "vung chiếc khoá sắt quật vào giữa khuôn ngực trần vạm vỡ cháy nắng của cha nó” .Lão giằng lại chiếc thắt lưng không được liền "dang thẳng cánh cho thằng bé hai cái tát khiến thằng nhỏ lảo đảo ngã dúi xuống cát" rồi lẳng lặng trở về thuyền. Người đàn bà dường như lúc này mới cảm thấy đau đớn và vô cùng xấu hổ nhục nhã. Thằng Phác “ laëng leõ ñöa maáy ngoùn tay kheõ sôø treân khuoân maët ngöôøi meï, nhö muoán lau ñi nhöõng gioït nöôùc maét chöùa ñaày trong nhöõng noát roã chaèng chòt”à Ñöùa con ñaõ xoùt meï nhöng nhoû beù vaø baát löïc. Thằng bé thöông meï theo caùch moät ñöùa con trai vuøng bieån chöa ñuû khoân lôùn. Noù ñaõ baûo veä meï theo caùch rieâng cuûa mình, ñieàu ñoù laøm cho ngöôøi ñoïc caûm ñoäng bôûi tình thöông meï daït daøo. - Ba hoâm sau, Phuøng laïi chöùng kieán caûnh laõo ñaøn oâng ñaùnh vôï, caûnh coâ chò gaùi töôùc ñoaït con dao gaêm maø thaèng em trai ñònh duøng laøm vuõ khí ñeå baûo veä ngöôøi meï ñaùng thöông. Coâ beù luùc aáy laø ñieåm töïa vöõng chaéc cuûa ngöôøi meï ñaùng thöông, coâ ñaõ haønh ñoäng ñuùng khi caûn ñöôïc vieäc laøm daïi doät cuûa ñöùa em. Maëc duø khoù chaáp nhaän kieåu baûo veä meï cuûa thaèng Phaùc, nhöng hình aûnh ñoù vaãn khieán ngöôøi ta caûm ñoäng bôûi tình thöông meï daït daøo, thaám thía vaø chaân thaønh. - Chæ ñeán laàn thöù hai, khi phaûi chöùng kieán caûnh laõo ñaøn oâng ñaùnh vôï vaø ngöôøi vôï nhaãn nhuïc chòu ñöïng thì Phuøng ñaõ xoâng ra ñeå can ngaên vaø ñaõ bò ngöôøi ñaøn oâng ñaùnh cho bò thöông nheï vaø phaûi veà traïm y teá cuûa toaøn aùn huyeän. à Phùng đã cay đắng nhận ra cuộc đời này vẫn còn tồn tại nhiều mâu thuẫn, phức tạp: ngay sau caûnh ñeïp chieác thuyeàn ngoaøi xa laø söï baïo haønh cuûa caùi xaáu, caùi aùc. Bi kòch cuûa gia ñình thuyeàn chaøi kia ñaõ laø thöù thuoác röûa quaùi ñaûn laøm nhöõng thöôùc phim huyeàn dieäu maø anh daøy coâng chuïp ñöôïc boãng hieän hình thaät khuûng khieáp vaø gheâ sôï. Toùm laïi, qua nghòch caûnh trôù treâu cuûa gia ñình haøng chaøi, nhaø vaên muoán göûi tôùi ngöôøi ñoïc nhöõng suy ngaãm heát söùc saâu saéc: moãi chuùng ta vaø nhaát laø ngöôøi ngheä só thì khoâng neân ñôn giaûn sô löôïc ñeå maø nhìn nhaän cuoäc soáng bôûi vì cuoäc soáng không phải bao giờ cũng đẹp, cũng là nghệ thuật. Noù raát ña daïng vaø phöùc taïp luôn chứa đựng nhiều nghịch lí, mâu thuẫn giữa cái đẹp - xấu, thiện – ác. Tröôùc khi laø moät ngheä só bieát rung ñoäng tröôùc caùi ñeïp, haõy laø moät con ngöôøi bieát yeâu gheùt, vui buoàn tröôùc moïi leõ thöôøng tình, bieát haønh ñoäng ñeå coù moät cuoäc soáng xöùng ñaùng vôùi con ngöôøi. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện - Là câu chuyện về sự thật cuộc đời, nó giúp cho những người như Đẩu và Phùng hiểu rõ nguyên do của những điều tưởng chừng như vô lí. - Bề ngoài đó là một người đàn bà quá nhẫn nhục, cam chịu: + Khi được mời tới toà án: Sợ sệt, lúng túng, tìm một góc tường để ngồi, rón rén ngồi ghé vào chiếc ghế mà chánh án Đẩu mời. + Bị chồng thường xuyên đánh đập, hành hạ thật khốn khổ: “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng”,vậy mà vẫn nhất quyết gắn bó với lão chồng vũ phu đó. Chị van nài toà: “Quý toà bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó” - Qua những lời giãi bày thật tình của chị, ta thấy được nguồn gốc mọi sự chịu đựng, hi sinh: + Vì tình thương con vô bờ bến: Chị nói thật có lí:“Các chú đâu có phải là người làm ăn … cho nên các chú đâu có hiểu được… như thế nào là nỗi vất vả của người đàn bà trên một chiếc thuyền không có đàn ông…” à nhận thức về cuộc sống trên biển: nghề biển không thể thiếu đàn ông, gã đàn ông ấy là chỗ dựa quan trọng trong cuộc đời đi biển của chị. Đó là một người mẹ giàu đức hi sinh:“đám đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông để chèo chống khi phong ba, để cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sấp con mà nhà nào cũng trên dưới chục đứa … phải sống cho con chứ không thể sống cho mình…” + Trong đau khổ triền miên, người đàn bà ấy vẫn chắt lọc được những niềm hạnh phúc nhỏ nhoi: “Vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no…”,“trên chiếc thuyền cũng có lúc vợ chồng con cái chúng tôi sống hoà thuận, vui vẻ” ,"Ông trời sinh ra người đàn bà là để đẻ con, rồi nuôi con cho đến khi khôn lớn" + Cảm thông với người chồng. “Lão chồng tôi khi ấy là một anh con trai cục tính nhưng hiền lành lắm, không bao giờ đánh đập tôi”, “Giá tôi đẻ ít đi, hoặc chúng tôi sắm được một chiếc thuyền rộng hơn…” Nhân vật có sự đối lập giữa vẻ bên ngoài và tâm hồn bên trong: Người đàn bà thất học nhưng rất hiểu cuộc đời: hiểu thiên chức làm mẹ, hiểu nỗi khốn khổ và sự bế tắc của người chồng, giàu đức hy sinh, giàu lòng vị tha, nhân hậu – chắt chiu hạnh phúc đời thường – nhìn đời một cách sâu sắc - Câu chuyện ở tòa án đã khiến hai con người trí thức giác ngộ nhiều điều. Trước hết là Đẩu, anh ta quen nhìn mọi hiện tượng dưới góc nhìn pháp luật. Đẩu có lòng tốt có thiện chí nhưng thiếu giải pháp thực tế. Sau cuộc nói chuyện, lòng Đẩu đầy trăn trở “Một cái gì vừa mới vỡ ra trong đầu vị Bao Công của cái phố huyện vùng biển, lúc này trông Đẩu rất nghiêm nghị và đầy suy nghĩ.”Qủa thật pháp luật dùng để bảo vệ con người nhưng phải phù hợp với nguyện vọng và hoàn cảnh. Tiếp theo là Phùng- người nghệ sĩ có trái tim nhân hậu, tưởng có rất nhiều kinh nghiệm sống, hóa ra lại có phần “non nớt” trước người đàn bà hàng chài. Những lời nói của người đàn bà đã khiến Phùng nhận thức lại cuộc đời: cuộc đời đa sự, con người đa đoan. Cuộc sống vốn chứa đựng nhiều nghịch lí mà đôi khi người ta buộc phải chấp nhận nghịch lí này để tránh nỗi đau khác lớn hơn. Bài học từ câu chuyện - Nếu hiểu sự việc một cách đơn giản, chỉ yêu cầu người đàn bà bỏ chồng là xong. Nhưng nếu nhìn vấn đề một cách thấu suốt sẽ thấy suy nghĩ và xử sự của bà là không thể khác được. - Qua câu chuyện của người đàn bà, ta càng thấy rõ: không thể dễ dãi, giản đơn trong việc nhìn nhận mọi sự việc, hiện tượng của cuộc sống. - Người nghệ sĩ không có quyền nhìn nhận cuộc sống một cách giản đơn, phải nhìn nhận từ mọi phía để phát hiện bản chất con người. Taám aûnh ñöôïc choïn trong “boä lòch naêm aáy” - Được treo ở nhiều nơi, nhất là trong những gia đình yêu nghệ thuật. - Moãi khi ngaém nhìn kó vaøo böùc aûnh ñen traéng, ngöôøi ngheä só Phuøng caûm thaáy laï luøng vì thaáy “hieän leân caùi maøu hoàng hoàng cuûa aùnh söông mai”, vaø neáu nhìn laâu hôn thì bao giôø anh cuõng thaáy “ngöôøi ñaøn baø aáy ñang böôùc ra khoûi taám aûnh [...] hoøa laãn trong ñaùm ñoâng”. AÁn töôïng cuûa Phuøng töôûng laï luøng nhöng hoaøn toaøn hôïp logic, vì noù gioáng nhö moät söï aùm aûnh saâu saéc ñoái vôùi ngöôøi ngheä só. Phuøng seõ nhö böùc aûnh lòch qua söï aùm aûnh ñoù chöù khoâng phaûi nhìn baèng con maét khaùch quan. - “Caùi maøu hoàng hoàng cuûa aùnh söông mai” laø một hình ảnh ẩn dụ biểu hiện cho chất thơ của cuộc sống, vẻ đẹp lãng mạn của cuộc đời, biểu tượng của nghệ thuật; coøn hình aûnh“người đàn bà ấy đang bước ra khỏi tấm ảnh”ñaõ gôïi leân nhöõng lam luõ, khoán khoù cuûa ñôøi thöôøng, là sự thật cuộc đời đằng sau bức tranh. Phaûi chaêng ñaây chính laø caùi nhìn saâu saéc cuûa ngheä thuaät, laø lôøi keâu goïi cuûa Nguyeãn Minh Chaâu veà moái quan heä giöõa ngheä thuaät vaø cuoäc ñôøi: haõy ruùt ngaén khoaûng caùch giöõa ngheä thuaät vôùi hieän thöïc. Ngheä thuaät khoâng ñöôïc xa rôøi cuoäc ñôøi vì ngheä thuaät chính laø cuoäc ñôøi vaø vì cuoäc ñôøi. Neáu ngheä só mang traùi tim coù tình yeâu saâu naëng vôùi con ngöôøi, anh ta caàn phaûi trung thöïc, duõng caûm nhìn thaúng vaøo hieän thöïc, tröôùc heát phaûi nhìn vaøo soá phaän con ngöôøi. Cảm nhận về hình töôïng các nhân vật Ngöôøi ñaøn baø haøng chaøi Veû beà ngoaøi cuûa ngöôøi ñaøn baø - Taùc giaû chæ goïi nhaân vaät cuûa mình laø ngöôøi ñaøn baø moät caùch phieám ñònh, phaûi chaêng taùc giaû muoán noùi hoä bao nhieâu ñaøn baø voâ danh ôû nhöõng vuøng bieån khaùc ? - Ngöôøi ñaøn baø trong truyeän traïc ngoaøi boán möôi, moät thaân hình quen thuoäc cuûa ñaøn baø vuøng bieån, cao lôùn vôùi nhöõng ñöôøng neùt thoâ keäch. Muï roã maët. Luùc naøo muï cuõng xuaát hieän vôùi khuoân maët meät moûi. Ngoaïi hình cuûa ngöôøi ñaøn baø aáy gôïi leân aán töôïng veà moät cuoäc ñôøi nhoïc nhaèn, lam luõ, vaát vaû, quanh naêm phaûi choáng choïi vôùi caùi ngheøo, caùi ñoùi vaø vôùi thieân tai khaéc nghieät. ¨ Ngay hình thöùc beân ngoaøi cuûa baø ñaõ döï baùo nhöõng ñieàu khoâng bìnhthöôøng cuûa cuoäc soáng. - Khaéc hoïa veà hình aûnh ngöôøi ñaøn baø, Nguyeãn Minh Chaâu taäp trung khaéc hoïa khuoân maët vaø ñoâi maét - nôi aån daáu nhöõng bí aån cuûa cuoäc ñôøi maø khaùm phaù bieát bao giôø môùi bieát ñeán taän cuøng: + ÔÛ ngöôøi ñaøn baø xaáu xí, chaèng chòt nhöõng veát roã aáy coù moät ñoâi maét thaät laï. Ñoâi maét aáy chính laø cuoäc ñôøi muï. Ñoâi maét cuûa moät taâm hoàn khoâng bình laëng, nhaãn nhuïc, cam phaän, chòu ñöïng nhöõng khaéc nghieät cuûa cuoäc ñôøi nhöng vaãn aùnh leân nhöõng khaùt voïng haïnh phuùc: Ñoâi maét ngöôùc nhìn ra ngoaøi maët phaù nöôùc choã chieác thuyeàn ñaäu moät thoaùng roà