Kinh nghiệm dạy về các thành tựu văn hóa trong khóa trình Lịch sử lớp 6

A- LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Nhân loại ngày nay đang bước vào thời đại phát triển như vũ bão của khoa học kĩ thuật và công nghệ thông tin, chịu tác động trực tiếp của "nền văn minh thứ ba". Ở bối cảnh ấy mỗi quốc gia không thể phát triển trong biên giới chật hẹp của mình mà phải vươn lên hòa nhịp với sự phát triển của thế giới thì mới có thể tránh được nguy cơ tụt hậu. Cũng như bao quốc gia khác trên thế giới, muôn xây dựng đất nước thành một quốc gia giàu mạnh, văn minh, phải có một đội ngũ lao động có đầy đủ tri thức, có trình độ khoa học kĩ thuật, có phẩm chất đạo đức tốt đặc biệt là phải có lòng yêu nước và tự hào dân tộc. Thời đại đặt ra cho giáo dục nước ta một nhiệm vụ quan trọng là đào tạo những con người phát triển toàn diện để phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hiện nay tất cả các môn học trong nhà trường phổ thông đều đang hướng vào mục tiêu chung đó . Tuy nhiên Lịch sử có ưu thế đặc biệt của mình trong việc giáo dục thế hệ trẻ, thực hiện "dạy chữ để dạy người". Song muốn đáp ứng được nhu cầu như vậy việc dạy học lịch sử phải có chất lượng.Thực tiễn việc dạy học lịch sử trong những năm gần đây có có nhiều vấn đề phải bàn luận. Lịch sử không chỉ là quá khứ mà còn là sự kết tinh các giá trị mà các thế hệ sau cần tiếp nối và phát huy. Lịch sử đặc biệt có ý nghĩa trong việc giáo dục truyền thống dân tộc, tinh thần nhân văn .... Đó là những giá trị dễ bào mòn trong đời sống hiện đại, nhưng lại là hành trang vô giá cho thế hệ trẻ trong điều kiện mở cửa hội nhập với thế giới hôm nay và mai sau. Điều này ngay từ thời cổ đại đã được con người khẳng định " Lịch sử là thầy dạy của cuộc sống" và lịch sử là "bó đuốc soi đường đi đến tương lai". Nhận thức được vai trò quan trọng của bộ môn lịch sử trong việc giáo dục thế hệ trẻ . Trong những năm gần đây việc dạy học lịch sử ở trường phổ thông đã có những bước tiến đáng kể: đã có sự thay đổi cả về nội dung và phương pháp giảng dạy, chứng tỏ các cấp các ngành cũng đã có sự quan tâm đến vị trí môn học. Song vẫn còn những điều đáng lo ngại. Một thực tế đáng buồn là học sinh nói riêng và thế hệ trẻ nói chung hiểu biết rất mơ hồ về lịch sử, không chỉ lịch sử thế giới mà cả lịch sử dân tộc. Sau mỗi tiết học lịch sử học sinh chỉ nhớ được vài sự kiên chính chủ yếu là các trận đánh, với những kiến thức thông thường như: nguyên nhân, diễn biến, kết quả, ý nghĩa hoặc đơn giản cũng chỉ nhớ ta thắng, địch thua...còn các vần đề có liên quan đến như các thành tựu văn hóa, kinh tế - xã hội… học sinh hầu như bỏ qua hoặc nếu có biết cũng chỉ sắp xếp lộn xộn, mơ hồ. Về phía giáo viên hầu hết chỉ hứng thú với những bài dạy sôi động có nhiều sự kiện lịch sử quen thuộc, còn đối với các bài dạy có liên quan đến các vấn đề văn hóa chỉ thuyết trình hoặc giới thiệu qua loa. Dạy lịch sử ngoài việc cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản về các sự kiện lịch sử, bản chất của các sự kiện đó nhằm giúp các em có cái nhìn đúng đắn về công lao to lớn của cha ông trong việc dựng nước, và giữ nước mà còn giúp học sinh có một cái nhìn đầy đủ về tất cả các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, trong đó các thành tựu văn hóa văn minh là một mảng vô cùng quan trọng trong bài học lịch sử. Là một giáo viên trực tiếp dạy môn lịch sử ở trường THCS. Trong nhiều năm qua tôi cũng đã đi dự giờ của nhiều đồng nghiệp và từ kình nghiệm của bản thân tôi nhận thấy rằng: Phần lớn các giáo viên rất ngại dạy các bài lịch sử có liên quan đến việc trình bày các thành tựu văn hóa, nếu được chọn bài thao giảng họ không bao giờ tìm đến các bài như vậy chỉ đơn giản một lí do: Không có gì để nói. Từ thực tế trên tôi đã dành nhiều thời gian để tìm tòi nghiên cứu tìm ra các phương pháp tốt nhất để dạy các bài học lịch sử có liên quan đến các thành tựu văn hóa, để có thể gây được hứng thú cho học sinh . Do thời gian và năng lực bản thân có hạn tôi không có tham vọng đưa tất cả các bài thành tựu văn hóa ở trường trung học cơ sở mà tôi chỉ đi sâu tìm hiểu khóa trình lịch sử lớp 6 để đồng nghiệp tham khảo và chia sẻ. Với những lí do trên tôi đã chon đề tài: Kinh nghiệm dạy về các thành tựu văn hóa trong khóa trình lịch sử lớp 6" làm đề tài nghiên cứu của mình Trong quá trình nghiên cứu tôi đã cố gắng tìm tòi và rút ra kinh nghiệm từ các bài dạy cụ thể trên lớp. Tuy nhiên cũng chỉ là kinh nghiệm chủ quan của cá nhân chắc chắn còn nhiều vấn đề chưa thực sự khoa học và chưa phù hợp với đối tượng học sinh nhiều địa phương khác nhau, cho nên tôi rất mong được sự cảm thông góp ý và chia sẻ của các thầy cô giáo và bạn bè đồng nghiệp để đề tài mang tính khả thi cao hơn. B- GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I- CƠ SỞ LÝ LUẬN 1- Vấn đề văn hóa trong bộ môn lịch sử ở trường phổ thông Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy trong quá trình hoạt động thực tiễn trong đó có sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội của mình. Nét đặc trưng nhất của nội hàm khái niệm "Văn hóa" trong lịch sử ở trường phổ thông là những sự kiện hiện tượng lịch sử phản ánh hoạt động sáng tạo văn hóa của con người chủ yếu là các thành tựu về tư tưởng, triết học, khoa học, văn học- nghệ thuật...trong những giai đoạn lịch sử khác nhau. Nó giúp học sinh phân biệt với các sự kiện hiện tượng lịch sử về hoạt động sản xuất, kinh tế hay chính trị với quân sự. Những kiến thức về văn hóa mà bộ môn lịch sử giới thiệu cho học sinh tuy không phản ánh đầy đủ tất cả các lĩnh vực khác nhau của đời sống văn hóa nhưng cũng làm rõ thêm diện mạo văn hóa của một quốc gia, dân tộc trong một giai đoạn lịch sử nhất định. Đồng thời những sự kiện văn hóa giúp học sinh hiểu lịch sử một cách toàn diện hơn. Từ đó chúng ta quan niệm rằng những bài lịch sử trình bày các nền văn hóa, văn minh của nhân loại là những nội dung văn hóa trong môn lịch sử .. Tóm lại khái niệm văn hóa trong môn lịch sử ở trường phổ thông bao gồm những dấu hiệu cơ bản sau đây: Đó là các sự kiện hiện tượng lịch sử phản ánh những thành tựu văn hóa như văn chương, nghệ thuật, khoa học, giáo dục...của một quốc gia dân tộc hay một khu vực trong một giai đoan lịch sử nhất định Những vấn đề văn hóa được trình bày dưới quan điểm lịch sử dựa trên đặc trưng khoa học lịch sử nói chung, bộ môn lịch sử ở trường phổ thông nói riêng. Các sự kiện, hiện tượng văn hóa được giới thiệu trong quá trình phát sinh, phát triển trong mối quan hệ tác động qua lại giữa lịch sử với văn hóa, giữa văn hóa với các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Dạy các vấn đề văn hóa trong khóa trình lịch sử ở trường phổ thông chủ yếu giúp học sinh hiểu đúng, hiểu toàn diện lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới. Do đó là một bộ phận cấu thành tri thức lịch sử cho học sinh. 2 - Ý nghĩa của việc dạy các vấn đề văn hóa trong bộ môn lịch sử ở trường phổ thông Thông qua các vấn đề văn hóa để giáo dục tư tưởng tình cảm, đạo đức cho học sinh. Khi tìm hiểu những sự kiện lịch sử văn hóa cụ thể, học sinh từng bước nhận thức được rằng : Bất cứ một thành tựu văn hóa nào cũng gắn với một điều kiện kinh tế, xã hội nhất định, trong một giai đoạn lịch sử nhất định. Những bài học lịch sử đã chứng minh rằng điều kiện kinh tế, xã hội là nguyên nhân dẫn đến sự phát triển hay suy tàn của văn hóa. Ngược lại sự phát triển của văn hóa lại tác động trở lại đời sống kinh tế và các mặt khác của xã hội. Vì thế người ta nói văn hóa là động lực phát triển của xã hội. Trên cơ sở hiểu biết đó giáo viên từng bước hình thành cho học sinh thế giới quan duy vật. Mặt khác khi tìm hiểu các sự kiện văn hóa trong sách giáo khoa, học sinh không chỉ khẳng định vai trò của quần chúng nhân dân mà còn hiểu biết thêm những gương mặt tiêu biểu của dân tộc trong những giai đoạn lịch sử khác nhau. Học sinh sẽ thấy rằng để làm nên lịch sử không chỉ có những nhà chính trị, nhà quân sự đại tài mà còn có những nhà văn, nhà thơ, những nhà điêu khắc hội họa nổi tiếng. Chính những gương mặt này đã làm phong phú thêm kho tàng văn hóa dân tộc và nhân loại. Những vấn đề văn hóa ở trường phổ thông không những giúp học sinh hiểu rõ và tự hào về những di sản văn hóa của nhân dân ta mà còn giáo dục các em ý thức trách nhiệm trước bảo vệ các di sản văn hóa ấy, có quan điểm và xúc cảm thẩm mĩ đúng đắn Dạy học các vấn đề văn hóa trong môn lịch sử giúp học sinh phát triển năng lực tư duy và hành động thực tiễn . Thứ nhất rèn luyện cho học sinh khả năng phát hiện, phân tích nguyên nhân xuất hiện, quá trình phát sinh phát triển của các sự kiện, hiện tượng văn hóa. Thông qua các nội dung bài học cụ thể học sinh sẽ nhận thực được rằng: bất cứ một hiện tượng văn hóa nào cũng xuất phát từ điều kiện kinh tế, xã hội nhất định. Chính những thành tựu văn hóa đó phản ánh điều kiện kinh tế - xã hội đã sản sinh ra nó, tác động trở lại đời sống kinh tế xã hội và thúc đẩy nó phát triển mạnh hơn. Thứ hai hình thành ở học sinh khả năng xác định điều kiện hoàn cảnh lịch sử trong mối quan hệ tác động qua lại giữa văn hóa với các lĩnh vực khác nhau của đời sống con người. Qua đó rèn luyện năng lực đánh giá nhận xét vai trò của văn hóa đối với sự vận động, phát triển của xã hội, khả năng và thái độ đối với các hiện tượng văn hóa và "phi văn hóa" trong cuộc sống hiện nay. Thứ ba góp phần rèn luyện học sinh thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, trìu tượng hóa... Ngoài rèn cho học sinh khả năng nhận thức các vấn đề văn hóa trong các bài học lịch sử còn giúp học sinh có năng lực thực tiễn như: Khả năng cảm thụ nội dung một tác phẩm văn học,đánh giá một công trình kiến trúc dưới góc độ lịch sử, khả năng thiết kế xây dựng một đồ dùng trực quan như vẽ bản đồ các di tích văn hóa, đắp sa bàn về các công trình văn hóa tiêu biểu, phục chế một hiện vật văn hóa. Tích cực tham gia các hoạt động xã hội như tìm hiểu, gìn giữ và bảo vệ các di sản văn hóa ở địa phương . 3- Nội dung các vấn đề văn hóa trong chương trình sách giáo khoa lịch sử lớp 6 Với xu thế hội nhập và phát triển hiện nay, dạy học lịch sử không chỉ cung cấp cho các em kiến thức về những quá khứ hào hùng của dân tộc thông qua các cuộc kháng chiến mà còn phải bồi dưỡng cho học sinh ý thức giữ gìn, phát huy những truyền thống quý báu của dân tộc trong tương lai. Thế giới đang hướng tới hòa bình hòa hợp các dân tộc, bởi vậy lịch sử không chỉ đơn giản là các trận đánh với điệp khúc " ta thắng, địch thua" mà lịch sử trong sách giáo khoa được các nhà nghiên cứu biên soạn bao gồm tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó các vấn đề kinh tế, văn hóa cũng rất được quan tâm. Sách giáo khoa lịch sử lớp 6 bào gồm 28 bài được chia làm 35 tiết dạy. Trong đó có 2 bài nhập môn 5 bài lịch sử thế giới và 21 bài lịch sử dân tộc. So với sách giáo khoa cũ sách lịch sử lớp 6 hiện nay đã có nhiều đổi mới phù hợp với tinh thần đổi mới chung của giáo dục như: Đã đưa vào phần lịch sử thế giới và bổ sung thêm mộ số bài lịch sử khác như bài " Nước Chăm pa từ thế kỉ II đến thế kỉ X" Phần lịch sử thế giới ở lớp 6 chủ yếu là giới thiệu về quá trình hình thành và phát triển của các quốc gia cổ đại trên thế giới. Phần lịch sử Việt Nam lớp 6 là toàn bộ phần lịch sử dân tộc từ cội nguồn đến năm 938. Nhìn chung các vấn đề văn hóa trong chương trình Lịch sử lớp 6 chủ yếu tập trung vào những nội dung sau: - Các thành tựu văn hóa chủ yếu của các quốc gia cổ đại trên thế giới - Đời sống văn hóa của người nguyên thủy trên đất nước ta: đời sống vật chất, đời sống tinh thần... - Các công trình văn hóa tiêu biểu của cộng đồng các dân tộc Việt Nam từ thời dựng nước - Những chuyển biến trong đời sống văn hóa của dân tộc ta trong 1000 năm Bắc thuộc và sự gìn giữ những bản sắc văn hóa của dân tộc II-THỰC TRẠNG CỦA VIỆC DẠY CÁC VẤN ĐỀ VĂN HÓA TRONG BỘ MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG 1-Thực trạng chung của việc dạy học lịch sử Thực tế trong những năm gần đây xã hội đang rất băn khoăn lo lắng về một thực trạng chung: Thế hệ trẻ ngày càng xa dời với kiến thức lịch sử. Không chỉ lịch sử thế giới mà ngay cả lịch sử dân tộc. Kết quả các kì thi đại học, cao đẳng và tốt nghiệp phổ thông trung học đã chứng minh điều đó. Không chỉ những kiến thức khoa học của bộ môn đòi hỏi người học phải phân tích đánh giá, mà ngay những sự kiện, những nhân vật lịch sử quen thuộc gắn với đời sống của chúng ta hằng ngày được đài, báo nói đến thường xuyên các em cũng không không biết.Theo dõi các trò chơi giải trí trên truyền hình đã cho ta thấy rõ điều này. Nhiều phụ huynh đã cho rằng phải chăng do chất lượng giảng dạy bộ môn quá kém.Chúng ta không thể phủ nhận nguyên nhân đó, song theo tôi vấn còn nhiều nguyên nhân khác nữa mà chúng ta cần nhìn nhận đúng hơn Thứ nhất do quan niệm chưa đúng về bộ môn. Đại bộ phận phụ huynh và học sinh hiện nay đều có quan điểm cho rằng lịch sử là môn phụ. Vì vậy việc đầu tư thời gian công sức cho bộ môn này là chưa nhiều. Học sinh học đối phó không hứng thú điều này làm cho giáo viên mất hào hứng trong dạy học. Hiện tượng coi thường bộ môn còn diễn ra ngay trong cấp quản lí giáo dục vì vậy vẫn còn hiện tượng giáo viên văn, địa, giáo dục công dân vẫn tham gia dạy lịch sử. Thứ hai do tác động của cơ chế thị trường làm cho chất lượng dạy học bộ môn chưa tốt. Hiện nay học sinh học khối C là cả một vấn đề lớn về việc làm nên tỷ lệ các em chon khối C là rất ít Thứ ba chất lượng giáo viên lịch sử ở các trường không đồng đều do đào tạo từ nhiều nguồn khác nhau. Do vậy vẫn còn tình trạng phát thanh lại sách giáo khoa, biến bài lịch sử thành bài diễn văn. Vì vậy chất lượng dạy học không thể không bị ảnh hưởng Thứ tư hiện tượng bảo thủ lạc hậu về phương pháp dạy học cũng làm cho chất lượng bộ môn không cao, học sinh không nắm vững kiễn thức mới chỉ dừng ở hiểu biết mơ hồ, vì vậy rất dễ quên. 2 -Thực trạng của việc dạy học các vấn đề văn hóa trong bộ môn lịch sử ở trường trung học cơ sở Dạy học lịch sử nói chung dạy học các vấn đề văn hóa trong lịch sử nói riêng giáo viên chưa biết lựa chọn các thành tựu văn hóa tiêu biểu của một giai đoạn lịch sử mà còn dàn trải nhiều vấn đề cùng một lúc khiến học sinh khó nhớ, khó khắc sâu. Dạy học về các thành tựu văn hóa vật thể và phi vật thể mà phần lớn giáo viên lên lớp chỉ dạy chay, hoặc hạn hữu chỉ khai khác một số tranh ảnh trong sách giáo khoa. Như vậy rất khó có thể hình thành được biểu tượng lịch sử cho học sinh. Trong suốt khóa trình lịch sử ở trường THCS nói chung và ở lớp 6 nói riêng không có một tiết học nào dành cho việc ngoại khóa tham quan các di tích lịch sử cho nên rất khó cho việc nâng cao nhận thức cho học sinh, nếu chỉ dựa vào nội dung trong sách giáo khoa. Tôi đã tiến hành cuộc điều tra sơ bộ tại khối 6 trường THCS Định Tân, với hai hình thức điều tra như sau: Một là: Tôi cho học sinh trả lời các câu hỏi thăm dò bằng phiếu điều tra. Nội dung câu hỏi là: Em có thích học bộ môn lịch sử không? Trong bộ môn lịch sử nội dung nào làm em thích nhất? Kết quả điều tra bằng phiếu như sau: Có 15/95 em trả lời thích học môn sử chiếm 16% ; có 45/95 em trả lời không thích lắm chiếm 47%; còn lại 35 em trả lời không thích chiếm 37% Số học sinh thích môn sử không cao tuy nhiên đại bộ phận học sinh trả lời trong các nội dung của môn sử em thích học về diễn biến của các trận đánh nhất. có tới 70/95 em thích nội dung này chiếm 74% còn lại là các em thích các nội dung khác, số các em thích các sự kiện văn hóa chỉ chiếm 10% . Điều này đã thôi thúc tôi tiến hành hình thức điều tra thứ hai : Điều tra một lớp học sinh lớp 6 trường THCS Định Tân năm học trước như sau: Câu hỏi kiểm tra: Em hãy trình bày những thành tựu văn hóa chủ yếu của người Cham- Pa từ thế kỉ II đến thế kỉ X? Trong các thành tựu đó thì thành tựu nào là quan trọng nhất? Vì sao? Phần lớn các em chỉ nêu sơ sài được vài thành tựu như: chữ viết, tôn giáo, tập quán... chỉ được vài ba học sinh nêu đầy đủ các thành tựu tuy nhiên không chỉ ra được thành tựu quan trọng nhất. Trong đó còn một bộ phận học sinh còn lắp ghép thành tựu của người văn Lang- Âu Lạc vào. Cụ thể như sau: Sĩ số HS trả lời đúng HS trả lời gần đúng HS trả lời chưa đúng HS trả lời sai hoàn toàn 30 2 10 10 8 tỷ lệ 6,5% 33% 33% 27.5% Như vậy nhìn vào bảng khảo sát chung ta dễ dàng lí giải vì sao học sinh học hết cấp 2 không biết trên đất nước ta có bao nhiêu công trình văn hóa tiêu biểu được UNNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới? Đất nước ta có những tôn giáo tiêu biểu nào và nhiều vấn đề nực cười khác nữa. Từ những thực tế đó đã dấn đến tình trạng học sinh nhầm lẫn giữa thành tựu văn hóa giai đoạn này với giai đoạn lịch sử khác, thậm chí còn lắp ghép lẫn lộn giữa phong tục tập quán của dân tộc này với dân tộc khác. Để những thế hệ học sinh ra cuộc đời mà không biết gì đến cội nguồn dân tộc, không có lòng tự hào và biết ơn thế hệ đi trước thật là một mối nguy hiểm lớn. Tuy nhiên chúng ta phải nhìn nhận lại phương pháp giáo dục mà chúng ta đang thực hiện. Việc sử dụng không đúng phương pháp đã gián tiếp đưa lại kết quả không mong muôn mà chung ta đã thấy được. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn lịch sử tôi cảm thấy hổ thẹn khi một người nào đó hỏi học sinh của mình là: Trống đồng Đông Sơn thuộc nền văn hóa nào? mà học sinh không biết. Bởi vậy tôi đã cố gắng tìm tòi tìm ra cho mình một hướng đi tốt nhất cho việc dạy các bài lịch sử có liên quan đến các thành tựu văn hóa. Tôi đã kiểm nghiệm và thấy có kết quả tương đối tốt. Tôi chia sẻ kinh nghiệm này với các bạn đồng nghiệp với mong muốn các bạn tham khảo và nếu có thể các bạn hãy áp dụng cho giờ dạy của mình để cùng tôi kiểm chứng. III- CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN 1- Tổ chức học sinh phát hiện các thành tựu văn hóa trong bài bằng cách dạy học nêu vấn đề. Bất cứ một thành tựu văn hóa nào cũng được giới thiệu bằng kênh chữ hoặc kênh hình trong sách giáo khoa. Thực tế sách giáo khoa hiện nay tỷ lệ kênh hình rất nhiều và rõ ràng bởi vậy khâu đầu tiên giáo viên cho học sinh phát hiện bằng các câu hỏi có tính chất nhận biết. Ví dụ khi dạy bài "Văn hóa cổ đại" Lịch sử 6. Giáo viên có thể nêu câu hỏi: Dựa vào kênh chữ và kênh hình trong sách giáo khoa em hãy cho biết các quốc gia cổ đại Phương Đông có những thành tựu văn hóa tiêu biểu nào? Học sinh sẽ quan sát và phát hiện các thành tựu tiêu biểu như: Chữ viết, Toán học, Kiến trúc... Ngoài ra giáo viên lại có thể tạo ra tinh huống có vấn đề để kích thích tư duy của học sinh bằng cách đưa ra các câu hỏi tìm tòi, phát hiện như: Em có biết người Trung quốc hiện nay đang dùng thứ chữ viết gì không? Học sinh sẽ trả lời là chữ tường hình. Vậy chữ tượng hình ra đời từ khi nào? Đó là các câu hỏi kích thích học sinh khám phá thực tế gắn với bài học. Hoặc khi dạy bài " Nước Chăm pa từ thế kỉ II đến thế kỉ X" Giáo viên có thể đưa các em học sinh một câu hỏi phát hiện như: em hãy trình bày những thành tựu văn hóa chủ yếu của người Chăm pa? Theo em trong các thành tựu đó thành tựu nào là quan trong nhất? vì sao? Từ câu hỏi này học sinh có thể phát hiện sau đó là phân tích rồi so sánh các thành tựu với nhau để rút ra thành tựu quan trọng nhất. Trong quá trình sử dụng các câu hỏi nêu vấn đề giáo viên cần lưu ý: - Câu hỏi phải đi từ thấp đến cao, từ phát hiện đến phân tích, đánh giá rối so sánh... - Câu hỏi phải rõ ràng không đánh đố hoặc lấp lửng - Câu hỏi phải phù hợp với từng đối tượng học sinh 2 - Kết hợp miêu tả với việc sử dụng các đồ dùng trực quan để tạo biểu tượng về các thành tựu văn hóa cho học sinh Trong số các biểu tượng lịch sử biểu tượng về loại văn hóa vật chất là loại biểu tượng khá phổ biến. Đó là biểu tượng về các công trình kiến trúc, điêu khắc, trang phục con người, các tác phẩm nghệ thuật, công cụ lao động ...nói lên thành tựu của loài người trong công cuộc chinh phục thiên nhiên, trong lao động sáng tạo ra của cải vật chất và văn hóa tinh thần. Để tạo được biểu tượng cho học sinh cần kết hợp phương pháp miêu tả với việc sử dụng đồ dùng trực quan. Đây là phương pháp có thể nói đem lại hiệu quả cao nhất. Để tiến hành miêu tả một công trình văn hóa cụ thể chúng ta cần tiến hành các bước sau: Thứ nhất cho học sinh quan sát công trình bằng tranh ảnh hoặc trên máy chiếu. Sau đó giáo viên lựa chọn phương pháp miêu tả, có thể miêu tả khái quát cũng có thể miêu tả từng phần một. Ví như khi dạy bài " Văn hóa cổ đại" Khi nói đến thành tựu về kiến trúc của người Phương Đông giáo viên có thể đưa tranh ảnh về Kim Tự Tháp rồi dùng phương pháp miêu tả để giới thiệu;"Kim Tự Tháp là những ngôi mộ của các vua Ai Cập được xây dựng từ thời cổ Vương quốc. Trong số các kim tự tháp còn lại có kim tự tháp Kê ôp là kim tự tháp lớn nhất. Kim tự tháp kê ốp được xây dựng thành hình tháp chóp,đáy là hình vuông mỗi canh dài 230m, bốn mặt là 4 hình tam giác ngoảnh về 4 hướng đông, tây, nam, bắc. Toàn bộ kim tự tháp được xây bằng đá vôi mài nhẵn mỗi tảng đá nặng 2,5 tấn có tảng nặng 30 tấn. Để xây được kim tự tháp này người ta đã phải dùng 2 300 000 tảng đá ghép lại với nhau chứ không dùng vữa, thế mà các mạch khép kín đến mức một lá kim loại mỏng cũng không thể lách qua được..." Hoặc nếu giáo viên dạy bài " Nước Chăm- Pa từ thế kỉ II đến thế kỉ X" Khi dạy các thành tựu văn hóa của người Chăm ngoài các thành tựu về chữ viết, tôn giáo, tập quán chúng ta không thể không kể đến những công trình kiến trúc đồ sộ đó là đền tháp Chăm thuộc khu thánh địa Mĩ Sơn ngày nay. Để học sinh hình dung được những nét độc đáo trong kiến trúc và điêu khắc của người Chăm cổ giáo viên cấn chuẩn bị hệ thống tranh ảnh về đền tháp Chăm và dùng phương pháp miêu tả: Các tháp Chăm là một khối kiến trúc xây dựng bằng gạch nung màu đỏ sẫm lấy từ đất địa phương, phía trên mở rộng và thon vút hình bông hoa. Mặt bằng tháp đa số là hình vuông có không gian bên trong chật hẹp thường có cửa duy nhất mở về hướng Đông (hướng Mặt Trời mọc). Trần được cấu tạo vòm cuốn, trong lòng tháp đặt một bệ thờ thần bằng đá. Nghệ thuật chạm khắc, đẽo gọt công phu hình hoa lá, chim muông, vũ nữ, thần thánh thể hiện trên mặt tường ngoài của tháp. Các viên gạch liên kết với nhau rất rắn chắc, bền vững tới hàng chục thế kỷ.loại vật liệu kết dính để xây tháp Champa cách đây vài trăm năm. Đó là loại keo được tinh chế từ một loài thực vật vốn có rất nhiều trong khu vực quanh di sản Mỹ Sơn, mà người dân địa phương thường gọi là cây dầu rái.  Trong quá trình sử dụng phương pháp miêu tả kết hợp với đồ dùng trực quan chúng ta cần chú ý: Nên sưu tầm và lựa chọn các loại đồ dùng trực quan phù hợp để tạo được biểu tượng lịch sử cho học sinh. Khi miêu tả một công trình kiến trúc giáo viên không thể sử dụng tranh ảnh nhỏ không mầu mà phải chọn loại tranh ảnh to, có mầu và rõ các đường nét họa tiết. Có vậy hình ảnh miêu tả mới sống động và gây hứng thú cho học sinh. Còn nếu như các thành tựu đó ở dưới dạng một tác phẩm nghệ thuật, một công cụ lao động thì chúng ta nên sử dụng đồ dùng là hiện vật phục chế. Tóm lại khi kết hợp miêu tả với sử dụng đồ dùng trực quan chúng ta phải có sự chuẩn bị chu đáo nếu chỉ làm lấy lệ thì sẽ không mang lại kết quả gì thậm chí còn phản tác dụng. 3-Hướng dẫn học sinh tìm hiểu điều kiện lịch sử nảy sinh các hiện tượng văn hóa và đánh giá vai trò vị trí của nó thông qua thuyết trình và đàm thoại. Khi trình bày các nội dung văn hóa trong bộ môn lịch sử cần phải nêu lên các điều kiện lịch sử phát triển của nó trong giai đoạn đang nghiên cứu. Vì sự phát triển của văn hóa được quyết định bởi các điều kiện vật chất của đời sống xã hội, của cuộc đấu tranh giai cấp. Tính chất của nền văn hóa phụ thuộc vào hàng loạt các điều kiện lịch sử và khuynh hướng phát triển của nó. Bởi vậy trước khi giới thiệu các thành tựu văn hóa cần giới thiệu điều kiện lịch sử tức là cơ sở tự nhiên, kinh tế, chính trị, xã hội...dẫn tới sự nảy sinh các hiện tượng văn hóa, đời sống văn hóa. Ví như khi giới thiệu những thành tựu văn hóa vật chất tinh thần của người Văn Lang cần nhắc lại cho học sinh biết về điều kiện tự nhiên mà người Văn Lang sinh sống, tổ chức xã hội của người Văn Lang mà các em đã học ở những bài trước để các em có mối liên hệ so sánh các sự kiện lịch sử với nhau. Để giúp học sinh tìm hiểu về các điều kiện tự nhiên, xã hội và hoàn cảnh lịch sử nảy sinh các vấn đề văn hóa giáo viên cần sử dụng phương pháp đàm thoại kết hợp với trình bày . Ví dụ dạy bài " Đời sống vật chất và tinh thần của cư dân Văn Lang" Khi dạy đến những thay đổi trong đời sống tinh thần của người dân Văn Lang giáo viên cần nêu các câu hỏi đàm thoại như: Em hãy nhắc lại nền kinh tế chủ yếu của người Văn Lang là gi? Làm kinh tế nông nghiệp có thể làm ít người được không? Từ đó giáo viên có thể trình bày cho học sinh biết từ nền kinh tế nông nghiệp trồng lúa nước cư dân Văn Lang phải sinh sống ở các khu vực gần sông, suối bởi vậy họ sớm có tinh thần đoàn kết cùng nhau chống lũ lụt bảo vệ mùa màng. Đó cũng là nguồn gốc của các lễ hội được tổ chức trong các bản làng. Trong lễ hội họ tổ chức nhiều trò chơi dân gian, nó còn là nơi giao lưu văn hóa giữa các vùng miền và là lúc người dân thể hiện các tín ngưỡng trong cuộc sống. 4 - Vận dụng biện pháp liên môn trong dạy học những vấn đề văn hóa Mối liên hệ giữa môn lịch sử và những môn học khác có cơ sở phương pháp luận vữn