Tài liệu ôn thi Đại học

A. LỚP 11 Chuyeân ñeà1 : Vaên hoïc laõng maïn vaø hieän thöïc pheâ phaùn 1930-1945 Ñeà 1 : ÑAÂY MUØA THU TÔÙI – Xuaân Dieäu  1/ Caûm giaùc chung cuûa baøi thô laø buoàn. Buoàn vì haøng lieãu ruõ. Buoàn vì caùi laïnh len loûi ñaây ñaây gôïi noãi coâ ñôn, buoàn vì coù söï chia lìa, tan taùc töø hoa coû, chim muoâng tôùi con ngöôøi. Buoàn vì coù moät caùi gì nhö laø noãi nhôù nhung ngaån ngô, phaûng phaát ôû khoâng gian vaø loøng ngöôøi. Hoài aáy, khi baøi thô ra ñôøi (ruùt trong taäp Thô thô – 1938) muøa thu laø muøa buoàn, tuy thöôøng laø noãi buoàn man maùc coù caùi veû ñeïp vaø caùi neân thô rieâng cuûa noù. Thöïc ra ñaây laø moät caûm höùng raát töï nhieân vaø coù tính truyeàn thoáng veà muøa thu cuûa thô ca nhaân loaïi (Nguyeãn Du, Nguyeãn Khuyeán, Taûn Ñaø... cuõng nhö Ñoã Phuû, Baïch Cö Dò...). Baøi Ñaây muøa thu tôùi cuõng naèm trong truyeàn thoáng. Nhöng caûnh thu cuûa thô Xuaân Dieäu coù caùi môùi , caùi rieâng cuûa noù. AÁy laø chaát treû trung töôi môùi ñöôïc phaùt hieän qua con maét “Xanh non” cuûa taùc giaû, laø söùc soáng cuûa tuoåi treû vaø tình yeâu, laø caùi caûm giaùc coâ ñôn “run raåy” cuûa caùi toâi caù nhaân bieåu hieän nieàm khao khaùt giao caûm vôùi ñôøi. Caûm giaùc chung, linh hoàn chung aáy cuûa baøi thô ñaõ ñöôïc theå hieän cuï theå qua caùc chi tieát, caùc caâu thô, ñoaïn thô cuûa taùc phaåm. 2/ Ñoaïn moät: Trong thi ca truyeàn thoáng phöông Ñoâng, oanh vaøng lieãu bieác thöôøng ñeå noùi muøa xuaân, tuoåi treû vaø tình yeâu. Ngöôøi ta daønh sen taøn, laù ngoâ ñoàng ruïng, cuùc nôû hoa ñeå dieãn taû muøa thu. Xuaân Dieäu laïi thaáy tín hieäu cuûa muøa thu tröôùc heát n ôi nhöõng haøng lieãu ruõ beân hoà. Trong thô Xuaân Dieäu, döôøng nhö ñaàu moái cuûa moïi so saùnh lieân töôûng laø nhöõng coâ gaùi ñeïp. Vaäy thì nhöõng haøng lieãu beân hoà, caønh meàm, laù möôùt daøi ruõ xuoáng thöôùt tha, coù theå töôûng töôïng laø nhöõng thieáu nöõ ñöùng cuùi ñaàu cho nhöõng laøn toùc daøi ñoå xuoáng song song... Laø maùi toùc maø cuõng laø nhöõng doøng leä (leä lieãu). Nhöõng doøng leä tuoân rôi haøng noái haøng cuøng chieàu vôùi nhöõng aùng toùc daøi. Vaäy laø muøa thu cuûa Xuaân Dieäu tuy buoàn maø vaãn ñeïp, vaø nhaát laø vaãn treû trung. ÔÛ hai caâu ñaàu cuûa ñoaïn thô, nhaø thô khai thaùc trieät ñeå thuû phaùp laùy aâm ñeå taïo neân gioïng ñieäu buoàn, ñoàng thôøi gôïi taû caùi daùng lieãu (hay nhöõng aùng toùc daøi) buoâng xuoáng, ruû maõi xuoáng. Nhöõng “naøng lieãu” ñöùng chòu tang moät muøa heø röïc rôõ vöøa ñi qua chaêng? Tin thu tôùi treân haøng lieãu, nhaø thô nhö kheõ reo leân “Ñaây muøa thu tôùi – muøa thu tôùi”. Ñaøng sau tieáng reo thaàm, ta hình dung caëp maét long lanh, treû trung cuûa nhaø thô. Muøa thu cuûa Xuaân Dieäu khoâng gôïi söï taøn taï, maø nhö khoaùc boä aùo môùi tuy khoâng röïc rôõ, nhöng maø ñeïp vaø thaät laø thô moäng raát phuø hôïp vôùi muøa thu: “Vôùi aùo mô phai deät laù vaøng”. 3/ ÔÛ hai ñoaïn hai vaø ba, nhaø thô chuû yeáu caûm nhaän muøa thu baèng xuùc giaùc: söông laïnh, gioù laïnh. Coù leõ caùi laïnh khoâng chæ ñeán vôùi nhaø thô baèng xuùc giaùc. OÂng ñem ñeán theâm cho caûnh thu caùi run raåy cuûa taâm hoàn mình nöõa chaêng? Moät taâm hoàn raát nhaïy caûm vôùi thaân phaän cuûa hoa taøn, laù ruïng, nhöõng nhaùnh caây gaày guoäc trô truïi... Chuùng ñang reùt run leân tröôùc gioù thu! Laïi moät thaønh coâng nöõa trong thuû phaùp laùy aâm “nhöõng luoàng run raåy rung rinh laù”. Caùi reùt caøng deã caûm thaáy ôû nôi troáng vaéng, nhaát laø caûnh troáng vaéng ôû nhöõng beán ñoø. Beán ñoø laø nôi loäng gioù. Beán ñoø laïi laø nôi tuï hoäi ñoâng vui. Thu veà, gioù laïnh, ngöôøi ta cuõng ngaïi qua laïi beân soâng. Xuaân Dieäu ñaõ dieån taû caùi laïnh baèng moät caâu thô ñaëc saéc “Ñaõ nghe reùt möôùt luoàn trong gioù”. Moät chöõ “luoàn” khieán caùi reùt nhö ñöôïc vaät chaát hoùa hôn, coù söï tieáp xuùc da thòt cuï theå hôn. 4/ Ñoaïn boán Nguyeãn Du noùi “Ngöôøi buoàn caûnh coù vui ñaâu bao giôø”. ÔÛ ñaây ngöôøi cuõng buoàn maø caûnh cuõng buoàn. Buoàn nhaát laø söï troáng vaéng vaø caûnh chia lìa. Caû baøi thô gôïi yù naøy, nhöng ñeán ñoaïn cuoái nhaø thô môùi noùi tröïc tieáp nhö muoán ñöa ra moät keát luaän chaêng: Maây vaãn töøng khoâng chim bay ñi Khi trôøi u uaát haän chia li Tuy nhieân caûm giaùc veà muøa thu, taâm söï veà muøa thu laø moät caùi gì moâng lung, laøm sao coù theå keát luaän thaønh moät yù naøo roõ reät. Vaäy thì toát nhaát laø noùi löûng lô: Ít nhieàu thieáu nöõ buoàn khoâng noùi Töïa cöûa nhìn xa, nghó ngôïi gì? Lôøi keát luaän naèm ôû trong loøng nhöõng thieáu nöõ ñöùng töïa cöûa baâng khuaâng. Neùt maët caùc coâ thì buoàn vaø caëp maét caùc coâ thì nhìn ra xa, nghóa laø khoâng nhìn moät caùi gì cuï theå – chaéc haún laø ñang nhìn vaøo beân trong loøng mình ñeå laéng nghe nhöõng caûm giaùc buoàn nhôù moâng lung khi muøa thu tôùi. Lôøi keát luaän khoâng noùi gì roõ reät nhöng laïi gôïi môû raát nhieàu caûm nghó cho ngöôøi ñoïc. Trong taäp Tröôøng ca, Xuaân Dieäu töøng vieát: Trôøi muoán laïnh neân ngöôøi ta caàn nhau hôn. Vaø ngöôøi naøo chæ coù moät thaân thì caàn moät ngöôøi khaùc (...) Thu, ngöôøi ta vì laïnh saép ñeán maø raát caàn ñoâi, cho neân khoâng gian ñaày nhöõng lôøi nhôù nhung, nhöõng hoàn coâ ñôn thaûo ra nhöõng tieáng thôû daøi ñeå goïi nhau”. Ñoù phaûi chaêng cuõng laø taâm traïng cuûa taùc giaû Ñaây muøa thu tôùi vaø cuûa nhöõng thieáu nöõ trong baøi thô naøy chaêng? Ñeà 2 : TRAØNG GIANG cuûa Huy Caän Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, Huy Caän vieát nhieàu veà thieân nhieân, vuõ truï – Ñaây laø moät hoàn thô buoàn, noãi buoàn cuûa moät con ngöôøi gaén boù vôùi ñaát nöôùc, queâ höông, nhöng coâ ñôn baát löïc, thöôøng tìm ñeán nhöõng caûnh meânh moâng baùt ngaùt, hoang vaéng luùc chieàu taø vaø ñem ñoái laäp noù vôùi nhöõng söï vaät gôïi leân hình aûnh nhöõng thaân phaän nhoû nhoi, toäi nghieäp, bô vô trong taøn taï vaø chia lìa. Baøi thô Traøng giang laø moät tröôøng hôïp tieâu bieåu cho nhöõng ñaëc ñieåm phong caùch noùi treân. 1/ Traøng giang nghóa laø soâng daøi. Nhöng hai chöõ noâm na “ soâng daøi” khoâng coù ñöôïc saéc thaùi tröøu töôïng vaø coå xöa cuûa hai aâm Haùn Vieät “traøng giang”. Vôùi hai aâm Haùn Vieät, con soâng trong thô töï nhieân trôû thaønh daøi hôn, trong taâm töôûng ngöôøi ñoïc, roäng hôn, xa hôn, vónh vieãn hôn trong taâm töôûng ngöôøi ñoïc. Moät con soâng döôøng nhö cuûa moät thuôû xa xöa naøo ñaõ töøng chaûy qua haøng nghìn naêm lòch söû, haøng nghìn naêm vaên hoùa vaø in boùng trong haøng nghìn aùng coå thi. Caùi caûm giaùc Traøng giang aáy laïi ñöôïc toâ ñaäm theâm bôûi lôøi thô ñeà laø “Baâng khuaâng trôøi roäng nhôù soâng daøi” (Nhôù hôø – Löûa thieâng) 2/ Khoå moät: ÔÛ hai caâu ñaàu, caûnh vaät thöïc ra töï noù khoâng coù gì ñaùng buoàn. Nhöng loøng ñaõ buoàn thì töï nhieân vaãn thaáy buoàn. Ñaây laø caùi buoàn töï trong loøng lan toûa ra theo nhöõng gôïn soùng nhoû nhaáp nhoâ “ñieäp ñieäp” vôùi nhau treân maët nöôùc moâng meânh. Cuõng noãi buoàn aáy, taùc giaû thaû troâi theo con thuyeàn xuoâi maùi laëng leõ ñeå laïi sau mình nhöõng reõ nöôùc song song. ÔÛ hai caâu sau, noãi buoàn ñaõ tìm ñöôïc caùch theå hieän saâu saéc hôn trong noãi buoàn cuûa caûnh: aáy laø söï chia lìa cuûa “thuyeàn veà nöôùc laïi” vaø nhaát laø caûnh ngoä cuûa moät caønh cuûi lìa röøng khoâng bieát troâi veà ñaâu giöõa bao doøng xuoâi ngöôïc. Thöû töôûng töôïng: moät caønh cuûi khoâ gaày guoäc chìm noåi giöõa baùt ngaùt traøng giang... Buoàn bieát maáy! 3/ Khoå hai: Böùc tranh veõ theâm ñaát theâm ngöôøi. Caùi buoàn ôû ñaây gôïi leân ôû caùi tieáng xaøo xaïc chôï chieàu ñaõ vaõn töø moät laøng xa nôi moät coàn caùt heo huùt naøo vaúng laïi. Coù thoaùng hôi tieáng cuûa con ngöôøi ñaáy, nhöng mô hoà vaø chæ gôïi theâm khoâng khí taøn taï, vaéng veû, chia lìa. Hai caâu cuoái cuûa khoå thô ñoät ngoät ñaåy cao vaø môû roäng khoâng gian cuûa caûnh thô theâm ñeå caøng laøm cho caùi beán soâng vaéng kia trôû thaønh coâ lieâu hôn: Naéng xuoáng, trôøi leân saâu choùt voùt. Soâng daøi, trôøi roäng, beán coâ lieâu 4/ Khoå ba: Caûnh meânh moâng buoàn vaéng caøng ñöôïc nhaán maïnh hôn baèng hai laàn phuû ñònh: Meânh moâng khoâng moät chuyeán ñoø ngang Khoâng caàu gôïi chuùt nieàm thaân maät... Khoâng coù moät con ñoø, khoâng coù moät caây caàu, nghóa laø hoaøn toaøn khoâng boùng ngöôøi hay moät caùi gì gôïi ñeán tình ngöôøi, loøng ngöôøi muoán qua laïi gaëp gôõ nhau nôi soâng nöôùc. Chæ coù nhöõng caùnh beøo ñang troâi daït veà ñaâu: laïi theâm moät hình aûnh cuûa coâ ñôn, cuûa tan taùc, chia lìa. 5/ Khoå boán: Chæ coù moät caùnh chim xuaát hieän treân caûnh thô. Xöa nay thô ca noùi veà caûnh hoaøng hoân thöôøng vaãn toâ ñieåm theâm moät caùnh chim treân neàn trôøi: Chim hoâm thoi thoùp veà röøng (Nguyeãn Du) Ngaøn mai gioù cuoán chim bay moûi. (Baø Huyeän Thanh Quan) Chim moûi veà röøng tìm choán truù (Hoà Chí Minh) Baøi thô Huy Caän cuõng coù moät caùnh chim chieàu nhöng ñuùng laø moät caùnh chim chieàu trong “thô môùi”, neân noù nhoû nhoi hôn, coâ ñôn hôn. Noù chæ laø moät caùnh chim nhoû (chim nghieâng caùnh nhoû) treân moät neàn trôøi “lôùp lôùp maây cao ñuøn nuùi baïc”. Vaø caùnh chim nhoû ñang sa xuoáng phía chaân trôøi xa nhö moät tia naéng chieàu rôùt xuoáng. Ngöôøi ta vaãn noùi ñeán yù vò coå ñieån cuûa baøi thô. Noù theå hieän ôû hình aûnh nhaø thô moät mình tröôùc vuõ truï ñeå caûm nhaän caùi vónh vieãn, caùi voâ cuøng cuûa khoâng gian, thôøi gian ñoái vôùi kieáp ngöôøi. YÙ vò coå ñieån aáy laïi ñöôïc toâ ñaäm theâm baèng moät töù thô Ñöôøng. Loøng queâ dôïn dôïn vôøi con nöôùc Khoâng khoùi hoaøng hoân cuõng nhôù nhaø Taùc giaû Traøng giang tuy noùi “khoâng khoùi hoaøng hoân” nhöng chính laø ñaõ baèng caùch aáy ñöa theâm “khoùi hoaøng hoân Thoâi Hieäu” vaøo trong baøi thô cuûa mình ñeå laøm giaøu theâm caùi buoàn vaø noãi nhôù cuûa ngöôøi löõ thöù tröôùc caûnh traøng giang. 6/ Moãi ngöôøi Vieät Nam ñoïc Traøng giang ñeàu lieân töôûng ñeán moät caûnh soâng nöôùc naøo mình ñaõ ñi qua. Coù moät caùi gì raát quen thuoäc ôû hình aûnh moät caønh cuûi khoâ hay nhöõng caùnh beøo chìm noåi treân soùng nöôùc meânh moâng, ôû hình aûnh nhöõng coàn caùt, laøng maïc ven soâng, ôû caûnh chôï chieàu xaøo xaïc, ôû moät caùnh chim chieàu. Moät nhaø caùch maïng hoaït ñoäng bí maät thôøi Phaùp thuoäc moãi laàn qua soâng Hoàng laïi nhôù ñeán baøi Traøng giang. Tình yeâu ñaát nöôùc queâ höông laø noäi dung caûm ñoäng nhaát cuûa baøi thô. Coøn “caùi toâi Thô môùi” thì taát nhieân laø phaûi buoàn. Thô Huy Caän laïi caøng buoàn. Buoàn thì caûnh khoâng theå vui. Huoáng chi laïi gaëp caûnh buoàn. Nhöng trong noãi coâ ñôn cuûa nhaø thô, ta caûm thaáy moät nieàm khaùt khao ñöôïc gaàn guõi,hoøa hôïp, caûm thoâng giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi trong tình ñaát nöôùc , tình nhaân loaïi – nieàm khaùt khao coù moät chuyeán ñoø ngang hay moät chieác caàu thaân maät noái lieàn hai bôø soâng nöôùc Traøng giang. Ñeà 3 : ÑAÂY THOÂN VÓ DAÏ – Haøn Maëc Töû Caên cöù vaøo baûn thaân vaên baûn thô, ta thaáy noåi leân haøng ñaàu laø hình aûnh Hueá ñeïp vaø thô. Baøi thô goàm 3 khoå, 12 caâu thaát ngoân. Moãi khoå thô döôøng nhö ñöôïc daønh ñeå noùi veà moät phöông dieän cuûa Hueá. 1/ “Sao anh khoâng veà chôi thoân Vó?” Caâu hoûi laøm soáng daäy kyû nieäm veà thoân Vó, noùi roäng hôn veà xöù Hueá, trong taâm hoàn ñaèm thaém vaø thô moäng cuûa Haøn Maëc Töû. Caûnh buoåi sôùm nôi thoân Vó: Naéng môùi leân, chieáu saùng, laáp loaùng nhöõng haøng cau. Vó Daï coù nhöõng haøng cau thaúng taép thaân cao vöôït leân treân caùc maùi nhaø vaø nhöõng taùn caây. Nhöõng taøu cao con boùng loaùng söông ñeâm nhö huùt laáy aùnh saùng luùc ban mai. “Vöôøn ai möôùt quaù xanh nhö ngoïc” laø caâu thô khoâng coù gì ñaëc saéc taân kyø laém veà maët saùng taïo hình aûnh vaø töø ngöõ, nhöng caøng nghó caøng thaáy taû nhöõng vöôøn caây töôi toát, xum xueâ cuûa Vó Daï cuõng chæ coù theå noùi nhö theá maø thoâi. Moãi ngoâi nhaø ôû Vó Daï, noùi chung ôû Hueá, ñöôïc goïi laø nhöõng nhaø vöôøn. Vöôøn boïc quanh nhaø, gaén vôùi ngoâi nhaø xinh xinh thöôøng laø nhaø treät, thaønh moät caáu truùc thaåm mó chaët cheõ. Xuaân Dieäu goïi moãi caáu truùc aáy laø moät baøi thô töù tuyeät. Vì theá vöôøn ñöôïc chaêm soùc chu ñaùo – Nhöõng caây caûnh vaø caây aên quaû ñeàu xanh toát môn môûn vaø saïch seõ, döôøng nhö ñöôïc caét tæa, lau chuøi, maøi giuõa thaønh nhöõng caønh vaøng laù ngoïc. Söï ví von ôû ñaây ñöôïc naâng leân theo höôùng caùch ñieäu hoaù. Khuynh höôùng caùch ñieäu hoùa ñöôïc ñaåy leân cao hôn nöõa ôû caâu thöù tö: “Laù truùc che ngang maët chöõ ñieàn”. Ñaõ goïi laø caùch ñieäu hoùa thì khoâng neân hieåu theo nghóa taû thöïc, tuy raèng caùch ñieäu hoaù cuõng xuaát phaùt töø söï thöïc: thaáp thoaùng ñaèng sau nhöõng haøng raøo xinh xaén, nhöõng khoùm truùc, coù boùng ai ñoù kín ñaùo, dòu daøng, phuùc haäu. 2/ Trong khoå thô thöù hai, doøng kyû nieäm vaãn tieáp tuïc. Nhôù Hueá khoâng theå khoâng nhôù doøng soâng Höông. Doøng soâng Höông, gioù vaø maây. Con thuyeàn ai ñoù ñaäu döôùi aùnh traêng nôi beán vaéng... Boán caâu thô nhö dieãn taû caùi nhòp ñieäu nheï nhaøng, chaäm raõi cuûa Hueá. Gioù theo loái gioù maây ñöôøng maây Doøng nöôùc buoàn thiu, hoa baép lay Caùi tinh teá ôû ñaây taû laøn gioù thoåi raát nheï, khoâng ñuû cho maây bay, khoâng ñuû cho nöôùc gôïn, nhöng gioù vaãn run leân nheø nheï cho hoa baép lay. Taát nhieân ñaây phaûi laø caûnh soâng Höông chaûy qua Vó Daï löõng lôø troâi veà phía cöûa Thuaän. Ñuùng laø nhòp ñieäu cuûa Hueá roài. Hai caâu tieáp theo ñaày traêng. Caûnh trong kyû nieäm neân caûnh cuõng chuyeån theo loâgich cuûa kyû nieäm. Caûnh soâng Höông khoâng gì thô moäng hôn laø döôùi aùnh traêng – Haøn Maëc Töû cuõng khoâng meâ gì hôn laø meâ traêng. Traêng trôû thaønh nhaân vaät coù tính huyeàn thoaïi trong nhieàu baøi thô cuûa oâng. AÙnh traêng huyeàn aûo traøn ñaày vuõ truï, taïo neân moät khoâng khí hö aûo, nhö laø trong moäng: Thuyeàn ai ñaäu beán soâng traêng gioù Coù chôû traêng veà kòp toái nay? Phaûi ôû trong moäng thì soâng môùi coù theå laø “soâng traêng” vaø thuyeàn môùi coù theå “chôû traêng veà” nhö moät du khaùch treân soâng Höông... Hình aûnh thuyeàn chôû traêng khoâng gì môùi, nhöng “soâng traêng” thì coù leõ laø cuûa Haøn Maëc Töû. 3/ Khoå thöù ba: Ngöôøi xöa nôi thoân Vó. Nhôù caûnh khoâng theå khoâng nhôù ngöôøi. Ngöôøi phuø hôïp vôùi caûnh Hueá khoâng gì hôn laø nhöõng coâ gaùi Hueá. Ai laøm thô veà Hueá maø chaúng nhôù ñeán nhöõng coâ gaùi naøy (Hueá ñeïp vaø thô cuûa Nam Traân. Döûng döng cuûa Toá Höõu...) Nhöõng khoå thô döôøng nhö môû ñaàu baèng moät lôøi thoát ra tröôùc moät hình aûnh ai ñoù tuy môø aûo nhöng coù thöïc: Mô khaùch ñöôøng xa khaùch ñöôøng xa AÙo em traéng quaù nhìn khoâng ra Môø aûo vì “khaùch ñöôøng xa” vaø “nhìn khoâng ra” nhöng coù thöïc vì “aùo em traéng quaù”. Hình aûnh bieát bao thaân thieát nhöng cuõng raát ñoãi xa vôøi. Xa, khoâng chæ laø khoaûng caùch khoâng gian maø coøn laø khoaûng caùch cuûa thôøi gian, vaø moái tình cuõng xa vôøi – vì voán xöa ñaõ gaén boù, ñaõ höùa heïn gì ñaâu. Vì theá maø “ai bieát tình ai coù ñaäm ñaø?” “Ai” laø anh hay laø em? Coù leõ laø caû hai. Giöõa hai ngöôøi (Haøn Maëc Töû vaø coâ gaùi maø nhaø thô ñaõ töøng thaàm yeâu troäm nhôù) laø “söông khoùi” cuûa khoâng gian, cuûa thôøi gian, cuûa moái tình chöa coù lôøi öôùc heïn, laøm sao bieát ñöôïc coù ñaäm ñaø hay khoâng? Lôøi thô cöù baâng khuaâng hö thöïc vaø gôïi moät noãi buoàn xoùt xa. Nhöng khoå thô khoâng chæ minh hoaï cho moái tình cuï theå giöõa nhaø thô vaø ngöôøi baïn gaùi. Ñaët trong doøng kyû nieäm veà Hueá, ta thaáy hieän leân trong söông khoùi cuûa ñaát kinh ñoâ hình aûnh raát ñaëc tröng cuûa caùc coâ gaùi Hueá. Nhöõng coâ gaùi Hueá thöôøng e leä quaù, kín ñaùo quaù neân xa vôøi, hö aûo quaù. Nhöõng coâ gaùi aáy khi yeâu, lieäu tình yeâu coù ñaäm ñaø chaêng? Ñaây khoâng phaûi laø söï ñaùnh giaù hay traùch moùc ai. Tình yeâu caøng thieát tha, caøng hay ñaët ra nhöõng nghi vaán nhö vaäy. Tình trong thô bao giôø cuõng laø tình rieâng. Nhöng tình rieâng chæ coù yù nghóa khi noùi ñöôïc tình cuûa moïi ngöôøi. Pheùp bieän chöùng cuûa tình caûm ngheä só laø nhö vaäy. Ñoái vôùi söï tieáp nhaän cuûa ngöôøi ñoïc, noåi leân tröôùc heát trong khoå thô naøy, cuõng nhö trong toaøn boä baøi thô vaãn laø hình aûnh thô moäng vaø ñaùng yeâu cuûa caûnh vaø ngöôøi xöù Hueá. Ñeà 4 : TOÁNG BIEÄT HAØNH cuûa Thaâm Taâm Trong phong traøo Thô môùi cuûa nhöõng nhaø thô saùng taùc khoâng nhieàu nhöng aán töôïng ñeå laïi raát saâu ñaäm. Thaâm Taâm laø moät tröôøng hôïp nhö vaäy. Neùt rieâng trong thô oâng laø gioïng ñieäu traàm huøng vaø raén roûi, noùi leân noãi day döùt veà theá söï vaø con ngöôøi. 1/ Toáng bieät haønh laø moät baøi thô hay. Ñeà taøi “ Toáng bieät” laø moät ñeà taøi quen thuoäc trong kho taøng thô ca Vieät Nam vaø thô ca theá giôùi. Thaâm Taâm ñaõ choïn ñeà taøi naøy vaø vieát theo theå haønh, moät theå thô coå phong coù tröôùc thô Ñöôøng luaät, vieát khaù töï do, phoùng khoaùng. Ngoaøi Toáng bieät haønh, oâng coøn vieát moät soá baøi thô khaùc theo theå thô naøy nhö Can tröôøng haønh, Voïng nhaân haønh, Taïm bieät haønh. Ñeà taøi khoâng môùi, theå thô coå, nhöng taùc giaû laïi ñöa ñöôïc vaøo ñoù caùi khoâng khí cuûa thôøi ñaïi mình ñang soáng, caùi hoaøi baõo cuûa con ngöôøi ñöông thôøi neân ñaõ taïo ra neùt ñoäc ñaùo cuûa baøi thô. Baøi thô dieãn taû taâm traïng vaø suy tö cuûa “ngöôøi tieãn” sau khi tieãn “ngöôøi ñi” (ly khaùch) ra ñi tìm “chí lôùn”. “Ngöôøi tieãn” vaø “ngöôøi ñi” laø hai ngöôøi baïn cuøng chí höôùng, oâm aáp chí tung hoaønh, khoâng muoán soáng taàm thöôøng. “Ta” trong baøi thô naøy laø ngöôøi tieãn; “ly khaùch”, “ngöôøi” laø “ngöôøi ra ñi”. 2/ Ñoaïn ñaàu baøi thô (“Ñöa ngöôøi... meï giaø cuõng ñöøng mong”) mieâu taû noãi loøng ngöôøi ñöa tieãn vaø söï quyeát chí ra ñi cuûa ngöôøi ñi. Boán caâu môû ñaàu cho thaáy noãi loøng xao xuyeán thaûng thoát cuûa “ngöôøi tieãn” khi “toáng bieät” ngöôøi ra ñi. ÔÛ ñaây coù noãi xuùc ñoäng phaáp phoûng, coù noãi buoàn baõ lo aâu (Sao coù tieáng soùng ôû trong loøng. Sao ñaày hoaøng hoân trong maét trong). Taïi sao ngöôøi ñöa tieãn laïi coù taâm traïng aáy? Bôûi leõ ngöôøi ñöa tieãn hieåu raèng mình ñang tieãn moät ngöôøi quyeát chí ra ñi maø khoâng theå khuyeân can, khoâng theå níu keùo. Ngöôøi ra ñi quyeát hieán thaân cho “ chí lôùn”, quyeát khoâng trôû veà vôùi “hai baøy tay khoâng”. Cho neân “khoâng bao giôø noùi trôû laïi”, “ba naêm meï giaø cuõng ñöøng mong”. Cuoäc “toáng bieät” coù theå thaønh ra cuoäc vónh bieät. Con ñöôøng nhoû ít ngöôøi ñi, ñaày khoù khaên traéc trôû cuoán huùt ngöôøi ñi roài, ñöøng mong chi ngaøy gaëp laïi. Cho neân duø laø cuøng chí höôùng, duø khoâng phaûn ñoái vieäc ra ñi, maø ngöôøi tieãn vaãn khoâng khoûi thaûng thoát, taùi teâ keâu leân “Ly khaùch! ly khaùch! Con ñöôøng nhoû”. Ngöôøi tieãn goïi theo ngöôøi ra ñi nhö muoán níu keùo laïi caùi hình boùng daùng khuaát daàn treân con ñöôøng nhoû. 3/ Ñoaïn hai cuõng laø ñoaïn cuoái baøi thô (Ta bieát ngöôøi buoàn... nhö hôi röôïu say)... Sau khi “ngöôøi ñi” ñaõ ñi roài, ngöôøi tieãn nhôù laïi ngöôøi ra ñi vaø noãi loøng “ngöôøi ra ñi” hieän leân trong söï nhôù laïi ñoù. Neáu nhö ôû ñoaïn tröôùc “ngöôøi ra ñi” ñöôïc mieâu taû coù veû nhaát quyeát (“Moät giaõ gia ñình, moät döûng döng”) thì ôû ñoaïn naøy taùc giaû mieâu taû “ngöôøi ra ñi” cuõng ñaày day döùt: “Ta bieát ngöôøi buoàn chieàu hoâm tröôùc” laïi ”bieát ngöôøi buoàn saùng hoâm nay” nöõa, chöù khoâng phaûi nhö caùi veû “döûng döng” luùc ra ñi. ”Ta bieát ngöôøi buoàn chieàu hoâm tröôùc” vì moät chò, roài hai chò khoùc heát nöôùc maét ”khuyeân noát em trai doøng leä soùt”. Coù gì laøm duyeân côù ñeàu ñöôïc ñöa ra khuyeân noát, khuyeân heát. Doøng leä soùt laø nhöõng gioït nöôùc maét cuoái cuøng. Heát chò naøy ñeán chò kia, heát gioït nöôùc maét naøy ñeán gioït nöôùc maét khaùc ñaõ chaûy ñeán caïn kieät ñeå khuyeân em ôû laïi. Tröôùc moät tình caûm nhö theá ta hieåu ngöôøi buoàn laém. Ñoù chính laø moät noãi caûm thoâng. “Ta bieát ngöôøi buoàn saùng hoâm nay” khi “em nhoû ngaây thô ñoâi maét bieác”, “goùi troøn thöông tieác” trong chieác khaên tay ñöa taëng... Nhö theá, heát “chieàu hoâm tröôùc” ñeán “saùng hoâm sau”, heát chò roài ñeán em, taát caû nhöõng gì yeâu thöông ruoät raø maùu muû ñeàu muoán giöõ laïi ngöôøi ra ñi . Nhöng ngöôøi ra ñi vaãn döùt aùo ra ñi. “Doøng leä soùt” cuûa chò, “ñoâi maét bieác” cuûa em, roài meï giaø “naéng ngaõ caønh daâu” cuõng khoâng theå ngaên caûn ñöôïc, níu keùo ñöôïc söï quyeát chí ra ñi cuûa ngöôøi ñi. Khi ngöôøi ñi ñaõ ñi roài, ngöôøi tieãn vaãn nhö chöa daùm tin: Ngöôøi ñi ? ÖØ nhæ, ngöôøi ñi thöïc! “Ngöôøi ñi ?” vôùi moät daáu chaám hoûi nhö ngôõ ngaøng: ngöôøi ñi thaät roài sao? Hai tieáng “öø nhæ” xen vaøo ñaây nhö moät söï baøng hoaøng ñeán ngaån ngô. “Theá laø ngöôøi ñi thöïc” roài! Ngöôøi tieãn bieát ngöôøi ra ñi ñaõ ñi thöïc roài, ñi thöïc vôùi moät söï gaéng göôïng, söï daèn loøng ñeán ñau ñôùn: Meï thaø coi nhö chieác laù bay Chò thaø coi nhö laø haït buïi Em thaø coi nhö hôi röôïu say “Thaø coi nhö” laëp laïi ba laàn vôùi ba ngöôøi thaân yeâu nhaát: moät söï löïa choïn ñau ñôùn, moät söï “döùt aùo” naëng tróu loøng, chöù naøo ñaâu phaûi coá laøm ra veû “döûng döng” nhö ôû treân kia. 4/ “Toáng bieät haønh” laø moät baøi thô “toáng bieät”; coù keû ôû ngöôøi ñi. Ngöôøi ôû, loøng xao xuyeán taùi teâ; ngöôøi ñi cuõng ñau ñôùn tróu loøng. Nhöng duø sao ngöôøi ñi cuõng quyeát chí leân ñöôøng, ñeå thöïc hieän chí lôùn cuûa mình, chöù nhaát ñònh khoâng ñaém mình trong söï ngoät ngaït, tuø tuùng. Caùi quyeát chí “ toáng bieät” aáy laøm cho baøi thô thaät giaøu chaát laõng maïn vaø ñaày haøo khí. Trong Thi nhaân Vieät Nam nhaø pheâ bình Hoaøi Thanh thaät tinh teá khi cho raèng: “Trong baøi Toáng bieät haønh thaáy soáng laïi caùi khoâng khí rieâng cuûa nhieàu baøi thô coå. Ñieäu thô gaáp. Lôøi thô gaét. Caâu thô raén roûi, gaân guoác, khoâng meàm maïi, uyeån chuyeån nhö phaàn nhieàu thô baây giôø. Nhöng vaãn ñöôïm chuùt baâng khuaâng khoù hieåu cuûa thôøi ñaïi”. Baøi thô khoù hieåu vì töø ngöõ trong thô haøm suùc, doàn neùn, nhieàu choã tónh löôïc; giöõa caùc doøng thô coù nhieàu khoaûng troáng taïo thaønh moät veû ñeïp bí aån vaø coå kính raát hieám thaáy trong thô ca hieän ñaïi. Ñeà 5 : Phaân tích böùc tranh phoá huyeän ngheøo trong truyeän ngaén “Hai ñöùa treû” – Thaïch Lam “Hai ñöùa treû” tuy chöa phaûi laø truyeän ngaén hay nhaát nhöng laïi khaù tieâu bieåu cho phong caùch ngheä thuaät cuûa Thaïch Lam: bình dò, nheï nhaøng maø tinh teá, thaâm thuyù. Truyeän döôøng nhö chaúng coù gì: haàu nhö khoâng coù coát truyeän, chaúng coù xung ñoät gay caán, chaéng coù gì ñaëc bieät caû. “Hai ñöùa treû” chæ laø moät maûng ñôøi thöôøng bình laëng cuûa moät phoá huyeän ngheøo töø luùc chieàu xuoáng cho tôùi ñeâm khuya, vôùi höông vò maøu saéc, aâm thanh quen thuoäc: tieáng troáng thu khoâng caát treân moät chieác choøi nhoû, moät raùng chieàu ôû phía chaân trôøi, moät muøi vò aâm aåm cuûa ñaát, tieáng choù suûa, tieáng eách nhaùi, tieáng muoãi vo ve... nhöõng aâm thanh cuûa maáy ngöôøi beù nhoû, thöa thôùt, moät quaùn nöôùc cheø töôi, moät gaùnh haøng phôû, moät caûnh vaõn chôï chieàu vôùi voû nhaõn, voû thò, raùc röôûi vaø nhöõng ñöùa treû con nhaø ngheøo ñang cuùi lom khom tìm toøi, nhaët nhaïnh, moät ñoaøn taøu ñeâm löôùt qua... vaø noãi buoàn mô hoà vôùi nhöõng khao khaùt ñeán toäi nghieäp cuûa “Hai ñöùa treû” Chuyeän haàu nhö chæ coù theá. Nhöng nhöõng hình aûnh taàm thöôøng aáy, qua taám loøng nhaân haäu, qua ngoøi buùt tinh teá, giaøu chaát thô cuûa Thaïch Lam laïi nhö coù linh hoàn, lung linh muoân maøu saéc, coù khaû naêng laøm xao ñoäng ñeán choã thaàm kín vaø nhaïy caûm nhaát cuûa theá giôùi xuùc caûm, coù khaû naêng ñaùnh thöùc vaø khôi gôïi bieát bao tình caûm xoùt thöông, day döùt, dòu daøng, nhaân aùi. Ñoù laø truyeän cuûa “Hai ñöùa treû” nhöng cuõng laø truyeän cuûa caû moät phoá huyeän ngheøo vôùi nhöõng con ngöôøi beù nhoû thöa thôùt, toäi nghieäp ñang aâm thaàm ñi vaøo ñeâm toái. Ít coù taùc phaåm naøo hình aûnh ñeâm toái laïi ñöôïc mieâu taû ñaäm ñaëc, trôû ñi trôû laïi... nhö moät aùm aûnh khoâng döùt nhö trong truyeän “Hai ñöùa treû” cuûa Thaïch Lam: taùc phaåm môû ñaàu baèng nhöõng daáu hieäu cuûa moät “ngaøy taøn” vaø keát thuùc baèng moät “ñeâm tòch mòch ñaày boùng toái”, ôû trong ñoù, maøu ñen, boùng toái bao truøm vaø ngöï trò taát caû: ñöôøng phoá vaø caùc ngoõ con daàn daàn chöùa ñaày boùng toái, toái heát caû, con ñöôøng thaêm thaúm ra soâng, con ñöôøng qua chôï veà nhaø, caùc ngoõ vaøo laøng laïi saãm ñen hôn nöõa. Moät tieáng troáng caàm canh ôû huyeän ñaùnh tung leân moät tieáng ngaén, khoâ khan, khoâng vang ñoäng ra xa, roài cuõng chìm ngay vaøo boùng toái... Caû ñoaøn taøu töø Haø Noäi mang aùnh saùng löôùt qua trong phuùt choác roài cuõng “ñi vaøo ñeâm toái”... Trong caùi phoâng cuûa moät khung caûnh boùng toái daøy ñaëc naøy, laø nhöõng maûnh ñôøi cuûa nhöõng con ngöôøi soáng trong taêm toái. Hoï laø nhöõng con ngöôøi bình thöôøng, chæ xuaát hieän thoaùng qua, haàu nhö chæ nhö moät caùi boùng, töø hì