Giải trình: Dự thảo chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2009 – 2020: quá trình xây dựng và những điểm mới

Giải trình: DỰ THẢO CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC GIAI ĐOẠN 2009 – 2020: QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG VÀ NHỮNG ĐIỂM MỚI 1. Việc xây dựng dự thảo chiến lược giáo dục 2009 – 2020 được tiến hành như thế nào? Dự thảo chiến lược phát triển giáo dục được khởi động từ sau khi Bộ Giáo dục và Đào tạo tiến hành tổng kết, đánh giá thực hiện giai đoạn I của Chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010 (tháng 7 năm 2007). Sau khi Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Báo cáo đánh giá thực hiện giai đoạn I Chiến lược giáo dục 2001 – 2010, lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo đã giao cho Viện Chiến lược và Chương trình giáo dục (nay là Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam) khởi thảo đề cương xây dựng chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2008 – 2020. Tháng 8 năm 2007, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Đào tạo ra Quyết định số 4354/QĐ/BGD-ĐT thành lập Ban biên soạn chiến lược phát triển giáo dục 2008 – 2020 do Bộ trưởng làm trưởng ban và Tổ thư ký giúp việc. Từ tháng 9/2007 đến tháng 4/2008, hàng tuần Bộ trưởng trực tiếp chỉ đạo và chủ trì các buổi làm việc xây dựng chiến lược phát triển giáo dục với sự tham gia của lãnh đạo Bộ, thủ trưởng các cơ quan trực thuộc Bộ. Trong thời gian này, Ngân hàng thế giới đã giúp Bộ Giáo dục và Đào tạo mời một chuyên gia quốc tế đến tư vấn cho Ban soạn thảo chiến lược giáo dục. Để có cơ sở khoa học xây dựng chiến lược phát triển giáo dục, Bộ trưởng đã ký quyết định thành lập 27 nhóm nghiên cứu gồm các nhà khoa học và chuyên gia giáo dục trong và ngoài ngành theo 27 chuyên đề tập trung vào các vấn đề: đánh giá thực trạng giáo dục Việt Nam; những vấn đề triết học của giáo dục; xác định các yêu cầu công nghiệp hoá hiện đại hoá và hội nhập quốc tế đối với sự phát triển nhân cách con người Việt Nam; dự báo xu thế phát triển kinh tế - xã hội và nhu cầu nhân lực qua đào tạo của Việt Nam tới 2020; nghiên cứu chiến lược giáo dục của một số nước trên thế giới; dự báo nhu cầu, xây dựng mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp phát triển giáo dục của từng cấp học, ngành học, v.v. Các chuyên đề khoa học lần lượt được báo cáo, thảo luận trong Ban soạn thảo chiến lược. Đến tháng 4/2008, Dự thảo Chiến lược phát triển giáo dục (CLPTGD) được hoàn thành và tổ chức xin ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, các nhà hoạt động chính trị, văn hoá - xã hội. Ngày 2/4/2008, Ban soạn thảo CLPTGD tọa đàm, xin ý kiến đóng góp của nguyên Phó chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình và một số nhà khoa học. Ngày 7/4/2008, Ban soạn thảo tọa đàm xin ý kiến đóng góp của cố Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt và một số nhà khoa học ở thành phố Hồ Chí Minh. Ngày 10/4/2008, xin ý kiến đóng góp cho dự thảo CLPTGD ở Hội thảo của Quỹ Hoà bình và Phát triển Việt Nam. Ngày 8/5/2008, tổ chức Hội thảo về CLPTGD với sự tham gia của các nhà khoa học, các chuyên gia giáo dục ở tại Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam. Sau mỗi hội nghị, hội thảo góp ý cho dự thảo chiến lược phát triển giáo dục, Ban soạn thảo lại tiến hành chỉnh sửa. Đến tháng 6/2008 văn bản dự thảo CLPTGD lần thứ 8 được gửi đến 64 Sở Giáo dục và Đào tạo và 107 trường đại học, trung học chuyên nghiệp để xin ý kiến đóng góp. Tháng 8/2008, Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức hội thảo lấy ý kiến đóng góp của 180 đại biểu đại diện cho 63 Sở giáo dục- đào tạo, các trường đại học, cao đẳng trong cả nước. Tháng 9/2008, tổ chức hội thảo lấy ý kiến đóng góp của Hội Cựu giáo chức Việt Nam. Tháng 10/2008, tổ chức hội thảo lấy ý kiến đóng góp của các nhà hoạt động văn hoá, xã hội. Trên cơ sở đóng góp ý kiến qua các hội nghị, hội thảo khoa học, Ban soạn thảo chiến lược đã chỉnh sửa, bổ sung thành phiên bản thứ 13 của Dự thảo CLPTGD. Văn bản này đã được thông báo và xin ý kiến đóng góp của đại diện các cơ quan báo chí, thông tấn trong nước và đại diện các tổ chức chính trị - xã hội (Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam, Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội Khuyến học Việt Nam, Hội Cựu giáo chức Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, Hội Nhà văn Việt Nam). Sau 2 hội nghị này dự thảo lần thứ 13 CLPTGD giai đoạn 2009 – 2020 đã được đưa lên các phương tiện thông tin đại chúng để xi ý kiến đóng góp của toàn xã hội. 2. Chiến lược phát triển giáo dục 2009 – 2020 có gì mới? 2.1. Đánh giá thực trạng giáo dục Việt Nam một cách khách quan toàn diện với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật. Không tô đậm thành tích, nhưng cũng không phủ nhận những thành tự to lớn của giáo dục trong những năm gần đây, đồng thời cũng chỉ ra những yếu kém, thiếu sót cơ bản của giáo dục làm cho toàn xã hội lo lắng. 2.2. Quan điểm phát triển giáo dục có những điểm mới so với trước đây. Dự thảo CLPTGD lần này đưa ra 6 quan điểm phát triển giáo dục, trong đó có những quan điểm đã được nêu ra trong các Nghị quyết và các văn kiện khác của Đảng và Nhà nước, nhưng được trình bày một cách cụ thể hơn, cũng có những quan điểm mới thích ứng với bối cảnh trong nước và quốc tế, thích ứng với các xu thế của thời đại. Các quan điểm nhấn mạnh đến đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, hài hoà, nhu cầu phát triển của mỗi cá nhân trong xã hội, tạo điều kiện cho mọi cá nhân học tập, làm cho việc tới trường trở thành nhu cầu, niềm vui, hạnh phúc của tuổi trẻ; xem cạnh tranh lành mạnh trong giáo dục là một trong những động lực của sự phát triển giáo dục; nhấn mạnh tính hiệu quả trong giáo dục: đảm bảo chất lượng giáo dục tốt nhất trong điều kiện nguồn lực còn hạn hẹp. 2.3. Những điểm mới trong mục tiêu chiến lược phát triển giáo dục Chiến lược giáo dục 2009 – 2020 đã: Xác định rõ tầm nhìn giáo dục Việt Nam trong vòng 2 thập kỷ tới với kỳ vọng: xây dựng một nền giáo dục hiện đại mang bản sắc dân tộc; xây dựng xã hội học tập và đào tạo những người Việt Nam có năng lực tư duy độc lập và sáng tạo, có khả năng thích ứng, hợp tác và năng lực giải quyết vấn đề, có kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp, có thể lực tốt, có bản lĩnh, trung thực, ý thức làm chủ và tinh thần trách nhiệm công dân, gắn bó với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Xác định 3 mục tiêu chiến lược: * Mục tiêu đầu tiên đề cập đến quy mô giáo dục được phát triển hợp lý một mặt chuẩn bị nguồn nhân lực có chất lượng đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hội nhập quốc tế, mặt khác tạo cơ hội học tập suốt đời cho mọi người. * Mục tiêu thứ hai hướng đến chất lượng và hiệu quả giáo dục có thể tiếp cận với chất lượng giáo dục của khu vực và quốc tế trong đó nhấn mạnh giáo dục năng lực làm người ở phổ thông; năng lực nghề nghiệp ở giáo dục nghề nghiệp, đại học và giáo dục thường xuyên. * Mục tiêu thứ ba đề cập đến việc huy động, phân bố và sử dụng nguồn lực cho giáo dục, nhằm mục đích vừa đảm bảo đủ nguồn lực, vừa tăng cường hiệu quả sử dụng nguồn lực cho phát triển giáo dục. 2.4. Những điểm mới về giải pháp chiến lược phát triển giáo dục Các giải pháp chiến lược đều có những điểm mới rõ rệt so với các giải pháp của Chiến lược 2001 – 2010, cụ thể: - Lấy quản lý chất lượng làm trọng tâm, nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cơ sở giáo dục; thực hiện cải cách hành chính triệt để trong toàn hệ thống; tin học hoá toàn bộ công tác quản lý. - Tập trung vào việc tạo ra động lực dạy học và rèn luyện nâng cao năng lực nghề nghiệp bằng cách thay đổi chính sách tuyển dụng, đánh giá, chế độ đãi ngộ, khuyến khích sự cạnh tranh lành mạnh; đổi mới toàn diện công tác đào tạo, bồi dưỡng giáo viên theo các chương trình tiên tiến quốc tế; thu hút các nhà khoa học trong và ngoài nước tham gia giảng dạy ở các trường đại học. Tái cấu trúc hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng mở, đa dạng hoá, liên thông, khắc phục tình trạng mất cân đối, tạo cơ hội học tập suốt đời cho mọi người. Thay đổi cơ bản chương trình giáo dục phổ thông theo hướng tích hợp, phân hoá, tăng cường hoạt động xã hội; tăng cường áp dụng các chương trình giáo dục tiên tiến trên thế giới đối với giáo dục nghề nghiệp và đại học; tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về trình độ ngoại ngữ của học sinh, sinh viên. Chất lượng giáo dục ở các cấp học và trình độ đào tạo sẽ được đánh giá quốc gia và công bố kết quả trước xã hội. Trước mắt, đối với giáo dục phổ thông, thực hiện đánh giá quốc gia 3 năm một lần, tiến tới tham gia đánh giá quốc tế về chất lượng. Hệ thống tổ chức kiểm định độc lập về chất lượng giáo dục sẽ được thành lập để kiểm định các cơ sở giáo dục công lập và ngoài công lập. Thực hiện đào tạo gắn với nhu cầu xã hội, tạo điều kiện để các doanh nghiệp tham gia vào quá trình xây dựng và thực hiện chương trình đào tạo; mở rộng các hình thức hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp trong đào tạo và sử dụng nhân lực, chuyển giao công nghệ; xây dựng một số trung tâm phân tích dự báo nhu cầu nhân lực cung cấp số liệu và cơ sở khoa học cho việc hướng nghiệp, xây dựng chương trình, lập kế hoạch đào tạo nghề nghiệp. Xây dựng các mô hình cơ sở giáo dục tiên tiến, tạo môi trường giáo dục lành mạnh ở mọi cấp học và trình độ đào tạo. 3. Tại sao lại chọn quản lý giáo dục và phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục là những giải pháp mang tính đột phá? Trong Dự thảo CLPTGD 2009 – 2020 đưa ra 11 giải pháp, trong đó có 2 giải pháp có tính đột phá: đổi mới quản lý giáo dục và xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục. Đổi mới quản lý giáo dục là giải pháp đột phá vì lý luận và thực tiễn cho thấy quyết định sự vận hành của một hệ thống có đi đến mục tiêu đã định hay không là do quản lý hệ thống. Giáo dục Việt Nam trong những năm qua còn nhiều hạn chế, thiếu sót trong đó có sự yếu kém về quản lý và từ sự yếu kém này dẫn đến nhiều yếu kém khác của hệ thống giáo dục. Do đó, trước hết phải đổi mới quản lý giáo dục để đảm bảo cho hệ thống giáo dục vận hành theo đúng quy luật đi đến mục tiêu đã định. Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đáp ứng được yêu cầu phát triển giáo dục trong thời kì mới cũng là giải pháp đột phá vì đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục quyết định việc hiện thực hoá mọi chủ trương đường lối giáo của của Đảng và Nhà nước, quyết định sự phát triển quy mô cũng như chất lượng của giáo dục. Đội ngũ nhà giáo yếu, kém, bất cập không có động lực dạy học và phấn đấu nâng cao trình độ chuyên môn, phẩm chất đạo đức thì dù có chương trình, sách giáo khoa hay, cơ sở vật chất - thiết bị dạy học đầy đủ, hiện đại vẫn không thể đảm bảo được chất lượng giáo dục. Có đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục tốt thì mới phát huy tác dụng tích cực của các điều kiện khác đảm bảo chất lượng giáo dục. 4. Chiến lược phát triển giáo dục 2009 – 2020 có chú trọng tới người học không? Có thể nói người học là tâm điểm của Chiến lược phát triển giáo dục 2009 – 2020. Điều này được thể hiện trong quản điểm đầu tiên khẳng định mục tiêu đào tạo của giáo dục Việt Nam là "đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện...". Sự chú trọng vào người học còn được thể hiện ở quan điểm thứ ba khi khẳng định rằng "giáo dục một mặt vừa đáp ứng yêu cầu xã hội nhưng mặt khác vừa thoả mãn nhu cầu phát triển của mỗi cá nhân người học, mang đến niềm vui học tập cho mỗi người". Với những quan điểm như vậy, Chiến lược phát triển giáo dục 2009 – 2020 đã đề cập tới nhiều giải pháp hướng vào người học, từ việc xây dựng môi trường sư phạm thân thiện ở mỗi nhà trường, ở đó người học được cảm thông, được chia sẻ, được bày tỏ ý kiến riêng của mình và việc tới trường trở thành một nhu cầu của mỗi người học đến các giải pháp đổi mới chương trình, giáo trình, phương pháp dạy học nhằm tạo cơ hội cho mỗi người học được học những gì gắn với chuẩn mực chung nhưng phù hợp với nhu cầu, nguyện vọng và điều kiện học tập của mình, nhằm phát triển và hoàn thiện tố chất cá nhân. Chiến lược cũng đề cập đến các giải pháp hỗ trợ những đối tượng học sinh được ưu tiên, thông qua việc thực hiện các cơ chế học bổng học phí, tín dụng cho học sinh, sinh viên dân tộc, miền núi, vùng có khó khăn và các học sinh, sinh viên thuộc diện chính sách xã hội với phương châm không để học sinh nào nghèo mà không được học.